[zaloguj się]
[pdf]

PRZECZYŚCIĆ (12) vb pf

przeczyścić (12), [przeciścić].

e jasne.

Fleksja
inf przeczyścić
praet
sg
2 m -eś przeczyścił
imperativus
sg
2 przeczyść
conditionalis
sg
3 m by przeczyścił

inf przeczyścić (4). ◊ fut 2 sg przeczyścisz (1). ◊ 3 sg przeczyści (3). ◊ praet 2 sg m -eś przeczyścił (1). ◊ imp 2 sg przeczyść (2). ◊ [con 3 sg m by przeczyścił.] ◊ part praet act przeczyściwszy (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Usunąć brud, zanieczyszczenia, składniki zbyteczne lub szkodliwe; purgare PolAnt; permundare Cn [w tym: kogo, co (10)] (11):
Przen (3): [Jan Chrzciciel o Chrystusie] Ten was ponurzy w duchu (świętem) y w ogniu. Ktorego łopátá w ręce iego/ y przecżyśći boiowiſko ſwoie/ y zbierze pſzenicę do ſzpiklerzá ſwego/ lecż plewę ſpáli ogniem nieugáſzonym. BudNT Luc 3/17; Day wzrok ſerdecżny/ vſzy przecżyść moie/ Wiedź/ bieg leniwy/ gdźie twey łáſki zdroie. GrabowSet N4v.

[przeczyścić komu (iron.): obawając się, by na te trzy króle, Witebskiem nieprzyjaciel sobie Dźwiny nie przeczyścił [tj. aby zdobywając Witebsk, nie uzyskał możliwości korzystania z Dźwiny]; a k’temu za niezebraniem waszem leniwem ku obronie samych siebie. ListyZygmAug 1565 493.]

przeczyścić czym (1): SkarŻyw 532 cf W porównaniu; [ListyZygmAug 1565 493 cf przeczyścić komu].

W porównaniu (1): Y kazał [...] świecami boki iego palić. A on śpiewał: ogniemeśmię przecżyśćił Iezu Chryſte iáko ſrebro SkarŻyw 532.

a. Usunąć z organizmu szkodliwe substancje; spowodować przeczyszczenie (8): gdyż [picie ocukrowanej wody] y żołądek/ y nérki/ przeczyśćić może/ y vryny álbo potu ták popędźić/ że zá ſyrup ſtánie Oczko 29.

przeczyścić czym (3): á ieſli żołądek téż przyczynę podał [rozpalenia ciała]/ lékárſtwem go álbo womitem przeczyśćić Oczko 31v. Cf »przeczyścić purgacyją, przepuszczenim«.

Zwroty: »przeczyścić purgacyją, przepuszczenim« [szyk zmienny] (1:1): FalZioł I 144a; Kto chce gorączkę á owſzem powſzednią léczyć: naprzod ma przepuſzczenim żywot przeczyśćić. SienLek 139v; [Obyczay léczenia tym drzewem [gwajakiem] ieſt ten: Przećiśćiwſzy piérwéy ćiáło purgácią y ſyropkámi przez kilko dni [...]/ tedy pokarm vſtáwić táki [...] UrzędowHerb 348b].

»żywot, brzucha przeczyścić« = spowodować wypróżnienie [szyk zmienny] (5:1): Ale pierwey przecżyſcić maſz żywoth iaką purgaciją/ potim to zawieſić [lekarstwo na gardle]. FalZioł I 144a; Tego cżaſu [w marcu] brzucha przecżyſć/ á krew z nog puſzcżay. FalZioł V 46v; Tákże theż iuchá [!] z wárzonego Kopytniku pić/ lekko żywot przeczyśći. SienLek 39, 120v, 139v, 155v.

2. Uwolnić od zła moralnego [co] (1): A Krol [...]/ Z winnice Páńſkiey wymiece pokrzywy. Wyrzući ćiernie/ [...] Y przywiedźione z obcych kráiow Bogi: Zgołá/ przecżyśći zakon Chrześćiáńſki GrochKal 16.
[Zwrot: »od grzechu przeczyścić«: [Gordyjusz] ná puſtynią poſzedł/ y ocży ſwoie/ vſzy/ y ſerca/ od grzechu przeczyśćiwſzy/ wolno ná Bogá w Bogomyſlnym zábáwieniu/ pátrzyć chćiał. SkarŻyw 17.]

Synonimy: 1. ochędożyć; a. przepurgować, wypurgować; 2. uwolnić.

Formacje współrdzenne cf CZYŚCIĆ.

Cf PRZECZYŚCIENIE, PRZECZYŚCIONY

MC