[zaloguj się]
[pdf]

PRZEWYCIĘŻAĆ (14) vb impf

przewyciężać (11), przewyciążać (3); przewyciężać KwiatKsiąż, Mącz (6), RejAp, WujJud, GrabowSet, WujNT; przewyciążać HistAl (3).

e oraz a jasne.

Fleksja
inf przewyciężać
indicativus
praes
sg pl
1 przewyciężåm przewyciężåmy
3 przewyciążå przewyciężają
praet
sg pl
2 m -ś przewyciężåł m pers
3 m przewyciążåł m pers przewyciążali
imperativus
sg
3 niech przewyciężå

inf przewyciężać (3). ◊ praes 1 sg przewyciężåm (5). ◊ 3 sg przewyciążå (1). ◊ 1 pl przewyciężåmy (1). ◊ 3 pl przewyciężają (1). ◊ praet [2 sg m -ś przewyciężåł.] ◊ 3 sg m przewyciążåł (1). ◊ 3 pl m pers przewyciążali (1). ◊ imp 3 sg niech przewyciężå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu s.v. przewyciężyć.

1. Być mocniejszym, zwyciężać, pokonywać; superare HistAl, Mącz, Vulg, Cn; praevalere, previncere Mącz; evincere, vincere Cn (10): Praevaleo, Przemagam/ przepomagam/ przewiciężam/ przeważam. Mącz 474d; Previnco, Przewycięzam. Oſięgam/ zwycięſtwá doſtawam. Mącz 497c, 434a.

przewyciężać kogo (1): Y daná iey [bestii] ieſth moc walkę cżynić s ſwięthemi/ y przewyciężáć ie. RejAp 107v.

[Przen [co]: ktora [miara czasu] iuſz przeſzła przewiczyąza czas ktori być ma/ aſz do powſtania vmarłych. FlinsCunDzień D4.]
a. W walce zbrojnej; expugnare HistAl; consegui victoriam, debellare, devincere bello, frangere praelio Cn (2):

[przewyciężać kogo: O cny á nieprzewyćiężny Rycerzu/ wierzę/ [...]: iż iákoś przewyćiężał oycá moiego nieprzyiáćiele [...]: wierzę że [...] HistFort N5.]

przewyciążać co (żywotne) czym (1): Alexander [...] przeieżdzał y tam y ſam pocieſzáiąc y potwirdzáiąc rycerſtwo ſwoie/ á ták ie [gryfów] ſtrzałámi y włocżniámi mężnie przewyciążáli HistAl M2v.

[Szereg: »przemagać, przewyciężać«: A gdy podnośił Moyzéſz ręce/ przemagał Izráel: á ieſli trochę opuśćił/ przewyćiężał Amálek [vincebat Israel ... superabat Amalec]. WujBib Ex 12/11 (Linde s.v. przewyciężyć, błędnie: przezwyciężał).]
W przen [co] (1): áza nie wieſz iż ieden wilk wielkie ſtádo owiec vgania y roſpraſza/ tákże też y Grekow mądroſć przewyciąża wielkość pogánow. HistAl E2.
b. W dyskusji i walce ideologicznej (2): Confuto, Przewiciężam Zeſromocam/ Vſpokoyam kogo słowy. Mącz 63b.

przewyciężać co (1): Kośćioł Powſzechny powinien [...] z tego Piſmá przećiwne błędy y ſekty pokázowáć y przewyćiężáć. WujJud 29v.

c. Pokonywać przeciwności losu i przykre stany emocjonalne (2):

[przewyciężać co przez co: przes ktorą [wiarę] człowiek wierzący [...] nawyſzſſe poćieſſenie a ſkarb wſerce ſwe przyimuie/ tym obyczaiem/ że przes nię liekanie ſumnienia ſwego y roſpacz przewyćieża y duśy. UstKościel 21.]

przewyciężać w czym (1): Iż dla ćiebie cáły dźień bywamy martwieni: [...] Ale w tym wſzytkim przewyćiężamy dla tego ktory nas vmiłował. WujNT Rom 8/37.

Zwrot: »[czym] trudności przewyciężać« (1): Aći [ludzie] acż maią dowcip tępy/ awſzakoſz vſtawicżnym vśiłowanim á pracą trudnośći wſzyſtki przewycięzaią. KwiatKsiąż L2.
[Szereg: »przewyciężać i dusić«: UstKościel 21 cf przewyciężać co przez co.]
2. Mieć przewagę, górować pod jakimś względem; praestare Mącz, Cn; pugnare HistAl; antecellere, anteire, antepollere, antestare, antevenire, eminere, evincere, excedere, excellere, exsuperare, praecedere, praegredi, praeminere, praeterire, superare, supereminere, supergredi, vincere Cn (4):

przewyciężać co (1): Niech przewyćięża moy grzech/ lutość twoiá. GrabowSet S3v.

przewyciężać kogo w czym (3): potym/ gdy [Aleksander] chodził do ſzkoły/ przewyciążał wſzyſtki w náukach HistAl A6v; Praestare, Przewyſzſzáć/ przewyciężáć kogo w czym Mącz 419b, 419a.

Synonimy: 1. obalać, podbijać, pokonywać, przemagać; 2. przemagać, przeważać, przewyższać.

Formacje współrdzenne cf WYCIĘŻYĆ.

Cf PRZEWYCIĘŻAJĄCY, PRZEWYCIĘŻANY

LWil