[zaloguj się]
[pdf]

OBALAĆ (27) vb impf

o prawdopodobnie jasne (tak w o-); -bå- (24), -ba- (3) GrzegŚm, CzechEp, NiemObr.

Fleksja
indicativus
praes
sg pl
1 obålåmy
2 obålåsz
3 obålå obålają
praet
sg
2 m obålåłeś
3 m obåłåł

praes 2 sg obålåsz (1). ◊ 3 sg obålå (11). ◊ 1 pl obålåmy (1). ◊ 3 pl obålają (8). ◊ praet 2 sg m obålåłeś (1). ◊ 3 sg m obåłåł (4). ◊ part praes act obålając (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XVIII w. s.v. obalić.

Powodować upadek, przewracać, zrzucać; subvertere PolAnt, Cn; abicere, affligere, consternere, convellere, deiciere, demoliri, destruere, deturbare, disturbare, evertere, fundere, percellere, prosternere, revellere, sternere Cn [co (20), kogo (7)] (27):
W przen (1): w thym zawodzie/ gdzie wieldzy ludzie ku doſtoieńſtwu/ á wyſokiey ſtolicy bieżą iedne wpuł kreſu/ drugie práwie wthen cżás/ kiedy dobiegáią/ trzecie hnet z mieſczá/ iż áni pożądánego kreſu záźrzeć mogli/ [nieszczęście] obala GórnDworz Dd7v.
Przen: Powodować, że kogoś spotyka coś złego, sprowadzać [na kogo] (2):
Zwrot: »pomstę (a. przeklęctwo) obalać« (2): Dobrá vbogich przywłaſzcżone pomſtę wielką ná łákome obaláią. SkarŻyw 35 marg, 3.
a. O przedmiotach materialnych: zmieniać w ruinę, burzyć (9): Albo on Sámſon mocny co obalał ſklepy/ Tyſiącmi ludzi pobił chociay iuż był ſlepy. RejWiz 86v, 28v; RejZwierc 166; BudBib 4.Esdr 11/42; SkarKazSej 667b.

W charakterystycznych połączeniach: obalać fale [= słupy], mury (3), sklepy [= sklepienia].

Przen (4): O ſzcżeſliwy fundámenćie kościelny [...] y godna do tákiego budowánia opoko, ktora ſpodnie práwá y piekielne wrotá/ y wſzytkie zamki śmierći obalaſz. SkarJedn 66; SkarKazSej 681b marg.

obalać przez co (1): [Krystus] przez śmierć iuſz do końcá obála then źiemſki przybytek/ á przez zmarthwychwſtánie dokona vcżynku ſwego wnapráwie zupełney nowego Adámá GrzegŚm I.

obalać czym (1): A głupi Haeretycy/ rożne zbory ſwoie buduią ná piaſku: ktore záſię ſámiż obaláią niezgodámi ſwemi. WujNT 32.

b. O ustalonym porządku, o państwach, instytucjach itp.: sprawiać, by przestawały istnieć (3):

W przeciwstawieniach: »szczęśliwie dochowywać, utwierdzać ... obalać« (2): gdy kápłany y religią czćimy/ Bog náſze vtwierdza páńſtwo: á gdy ie gniewamy y religiey nie ſłużymy/ Bog ie obala. SkarKazSej 680b; Iáko Kátholicka wiárá policyi y kroleſtw ſzczęśliwie dochowywa/ á heretyctwo ie obala. SkarKazSej 683.

Zwrot: »obalać z stanu« (1): A nie nálazſzy ich wlekli Iaſoná y niektorą bráćią do mieyſckich przełożonych wołáiąc/ iż ći ktorzy wſzytek świát z ſtanu obaláią/ y tu przyſzli BudNT Act 17/6.
c. O poglądach, ideach: dowodzić niesłuszności jakichś twierdzeń (często prawd uznanych za niepodważalne), wykazywać błędy w poglądach (12): Symbolum Niceńſkie y Aryuſzá y Sábelliuſzá obala ktorym mowá twárda ieſth Bog z Bogá GrzegRóżn C3 marg, H2v, H4; Gdyż tym ſámym wſzytko ono obála/ co o tym ſynu ná inſzych mieyſcách powiedźiał CzechEp 257; Ieſzcze y drugi błąd tych omylnikow obalamy z tych ſłow P. Iezuſowych SkarKaz 549a, 384a.

W porównaniu (1): A co długiemi ſłowy X. K. wyſtáwić vśiłuie: To X. A. [...] krotkimi ſłowy/ iáko iákim táránem poraża/ y obála NiemObr 143.

W charakterystycznych połączeniach: obalać błąd błędy, co stoi, prawa piekielne, wszytko; obalać + imię własne (3).

Zwroty: »samych siebie obalać« (1): ták pomieſzánie mowiąc ſami ſię ſpołem nie rozumieią/ y ſámych ſiębie [!] obaláią GrzegRóżn H2.

»obalać do gruntu« (1): Regułá piſma świętego nie naruſzona/ kthora do gruntu Sabelliuſza obala. GrzegRóżn M4v.

Szeregi: »porażać i obalać« (1): NiemObr 143 cf W porównaniu.

»refutować abo obalać« (1): Tho kácerſtwo było po Apoſtolech/ iáko świádcży Ignácius/ y mocnie refutuie ábo obala ten błąd GrzegRóżn M3v.

Przen (2):
Zwrot: »obalać jednego Boga Ojca« = zaprzeczać istnieniu jedynego Boga (2): Argumenthá Stánkárowe/ ktoremi obala iednego Bogá Oycá. GrzegRóżn I4 marg, I4.

Synonimy: burzyć, kazić, niszczyć, plundrować, psować, wywracać.

Formacje współrdzenne cf WALIĆ.

Cf OBALAJĄCY, OBALANIE

MC