Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEŻEGNAN

Następne hasło: PRZEŻEGNANIEC »

PRZEŻEGNANIE (46) sb n

Piersze i drugie e oraz a jasne; -é (6), -e (1); -é : -e OpecŻyw (6:1).

Fleksja

	sg
N	przeżegnanié
G	przeżegnaniå
A	przeżegnanié
I	przeżegnani(e)m
L	przeżegnaniu

sg N przeżegnanié (7); -é (1), -(e) (6). ◊ G przeżegnaniå (5). ◊ A przeżegnanié (23); -é (5), -e (1), -(e) (17). ◊ I przeżegnani(e)m (6). ◊ L przeżegnaniu (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. przeżegnać.

Znaczenia

I. Rzeczownik od „przeżegnać” (44)
- 1. Pobłogosławienie, udzielenie błogosławieństwa (35)
  - α. Tekst błogosławieństwa (1)
  - a. Poświęcenie (pokarmów, chleba i wina w Eucharystii oraz sakramentaliów) (12)
    - Przen (2)
- 2. Błogosławieństwo boże (9)
II. Rzeczownik od „przeżegnać się”: uczynienie na sobie znaku krzyża (2)

I. Rzeczownik od „przeżegnać” (44):

1. Pobłogosławienie, udzielenie błogosławieństwa; benedictio Cn (35): Możeſz też prośić Kápłaná o przeżegnánie/ dla otrzymánia pomocy z niebá/ ná ſpráwę ták trudną temi ábo podobnemi ſłowy: Duchowny Oycże/ proſzę was o błogoſłáwieńſtwo. LatHar 136.

przeżegnanie kogo (1): Naprzod ábyś zupełnie Mſzey ś. ſłuchał/ nie odchodząc od niey áż po Kápłáńſkim ludźi przeżegnániu. LatHar 121.

przeżegnanie czyje [w tym: pron poss (3), G pron i sb (3), ai (poss) (4)] (10): OpecŻyw 31; PatKaz I 19v; RejKup i3; [Chrystus wstępując do nieba przeżegnał swoje ucznie] Aby zá onym przeżegnániem iego/ iuż byli lepſzych myſli á lepſzey nádzyeie/ o błogoſłáwionych obietnicach iego. RejPos 135; Y te [rybki] błogoſłáwiwſzy [rozmnożył ie]. [Mar 8/7]) (marg) Moc przeżegnánia Chriſtuſowego. (–) WujNT 155, 80, 297. Cf »przeżegnanie kapłańskie«.

Zwroty: »da(wa)ć przeżegnanie« [w tym: na co (1)] [szyk zmienny] (6): Potym [Jezus] rzékl poklęknąwſſy: Dáy matuchno przeżegnanijé/ ototz ijdę prze ludſkié zbawienijé/ będę na krzyżu wiſiál [...] Matuchna mu s placżem odpowiedziala/ O iakobych iá okrutná matka byla/ ijżbych przeżegnanieié na ſſybienicę ſynowi datz miala. OpecŻyw 88v, 24v, 166v; Chriſtus nawyżſzy náſz kápłan w Melchiſedechu figurowány/ częſto ſwoim dawał ſwoie przeżegnánie: niekiedy onymi ſłowy/ Pokoy wam: niekiedy wkłádániem ręku: á teraz podnieśieniem ręku nád vczniámi WujNT 297, 412.

»uczynić przeżegnanie« (1): Tám też potym od Krolow drudzy byli na Rycerſtwo paſowáni. Po wypełnieniu tych Swiąthośći/ Kardynał vcżyniwſzy przeżegnánie ſzli ná obiad ná zamek. BielKron 414v.

»przeżegnanie wziąć, brać« [szyk zmienny] (3:2): PatKaz I 19v; RejKup i3; Przyiął go [św. Antoninusa] lud wſzyćiek w Floręncyey z wielkim nabożeńſtwem: wſzędzie iáko Papieżowi przyklękáiąc/ á przeżegnánie od niego biorąc. SkarŻyw 412; Iáko y dobrzy Chrześćijáni wſzytkich wiekow/ dziatki ſwe wodzili do Biſkupow/ áby od nich bráli przeżegnánie. WujNT 81, przedm 3.

Wyrażenia: »przeżegnanie kapłańskie« [szyk 2:1] (3): Nákoniec przeżegnániem kapłańſkim/ wyraża ſię Duchá S. w dźień Swiątecżny zeſłánie. LatHar 80, 105, 121.

»przeżeganie kościelne, kościoła świętego« [szyk 1:1] (1:1): POniewaſz wy oboie/ dla tegośćie tu ſtánęli/ ábyśćie święte Małżeńſtwo miedzy ſobą domá pozwolone/ teraz potwierdzieli Kośćiołá świętego przeżegnániem/ y przyiaćioł wáſzych/ [...] iáwnem świádectwem KarnNap F2, G2v.

Szereg: »błogosławieństwo i przeżegnanie« (1): Wiedzieli ći ważność błogoſłáwieńſtwá y przeżegnánia Páná Chriſtuſowego: y przetoż dziatki przywodzili do niego. WujNT 80.

α. Tekst błogosławieństwa (1): (nagł) Przeżegnánie pierwſze Kośćielne. (–) RAcż błogoſłáwić + Pánie nam y dárom tym/ [...] Przez Chryſtuſá Páná náſzego. Amen. LatHar 58.

a. Poświęcenie (pokarmów, chleba i wina w Eucharystii oraz sakramentaliów) (12): A co ſię o przeżegnániu mowi/ toż o dziękowániu rozumieć. (marg) Zalecenie dźiękowánia po iedzeniu. (–) LatHar 58.

przeżegnanie kogo, czego (5): KromRozm I L4; PRzeżegnánia Stołu/ ábo rácżey tych rzecży/ ktorych z łáſki Bożey pożywamy ná ſtole/ iedni ſię wſtydzą/ iáko málowáni y oźiębli Kátholicy/ drudzy ſię onym brzydzą/ iáko niektorzy Nowowiernicy. LatHar 56, 56, 741, 750.

Zwrot: »przeżegnanie uczynić« (1): A gdy byla iuż godzina wiecżerzé/ ſiádl za ſtol s nimi [z uczniami] Iezus mily/ ij poſtawiono ijm na ſtol baranka wielkonotznégo. Onij wſſytcy naprzod ręce vmyli/ potym przeżegnanijé vcżynili OpecŻyw 89v.

Wyrażenie: »święte przeżegnanie« (1): Przemienia ſię bowiem on chleb/ táięmnymi ſłowy (przez święte przeżegnánie y sſtąpienie Duchá S.) w Ciáło Páńſkie. WujNT 330.

Szeregi: »przeżeganie i błogosławieństwo« (1): Błogoſłáwił tedy rybam onym/ to ieſt przeżegnał ie/ y tym przeżegnániem y błogoſłáwieńſtwem rozmnożył ie. WujNT 155.

»przeżegnanie albo (po)święcenie« [szyk 1:1] (2): KromRozm I L4; Teraz iuż [...] vcżyć będą/ iż Chlebá y Winá iſtność/ po przeżegnániu álbo poświęceniu/ iuż więcey niezoſtawa w tey Swiątośći. KuczbKat 175.

Przen (2): Y Amboroży ś. ſzeroko dowodzi/ iż w ś. Sákrámenćie nie máſz więcey chlebá ktory przyrodzenie ſpráwiło: ále ieſt to co przeżegnánie poświęćiło (to ieſt ćiáło Páńſkie) WujNT 115.

Wyrażenie: »niebieskie przeżegnanie« (1): ábyſmy wierzyli/ że śie iſtność Chlebá y Winá w prawdźiwe Ciáło Páná Chriſtuſowe y w iego Kreẃ prawdźiwą/ niebieſkim przeżegnánim obraca. KuczbKat 165.

2. Błogosławieństwo boże [w tym: czyje (7): pron poss (6), G pron (1)] (9): BierRaj 22; [Maryja mówi do Jezusa pod krzyżem:] Ale ijże ta ieſt wolá oyttza twégo niebieſkiégo/ bądz tobie przeżegnanijé iego. OpecŻyw 88v.

Zwroty: »da(wa)ć przeżegnanie« [szyk zmienny] (5): Na pozegnanye takoſyα modl. [N]A ſlyachetnyeyſſa korono wſſitkych ſwyαtich Ieſu kriſte raczmy nynye ij zawzdi dac ſwoye przezegnanye BierRaj 22; Synu móy/ blogoſlawiony ocietz twoy/ racż tobie datz przezegnanié/ ij mnie ſlużebnicy twé. OpecŻyw 36; [słowa Aleksandra] Stworzyciel nieba y ziemie, gwiazd, morza y gor, ktory mi ſwe przeżegnanie dał á boiazn ſwą vtwierdził wemnie, zawięzuie mie kſłużbie ſwej BielŻyw 149; RejWiz 184v; Ty náſzá wierna świátłośći/ iuż oświeć náſze ćiemnośći/ á przyiḿ kſobie w rádośći. Y day nam ſzcżęſne powſtánie/ á z ſwey łáſki przeżegnánie/ ná twey chwały wyznánie. Am⟨en⟩ ArtKanc T4, L3; [Gdy ſtworzył pan Bog pirwſzego Cżlowieka [...] ſtworzył mu też towarziſzkę/ powiedaiącz ze mu lepiey ſnią niżli ſamemu/ y dał ym przeżegnanie mowiąc do nich Bądzcie rodzayni a mnoſcie ſię. Ekonom Dv].

[»przeżegnaniem potwierdzić«: Bo gdy pan Bog Cżłowieka y iemu podobną towarżiſzkę ſtworził/ a iżby ſię mnożyli: przeżegnaniem ſwoiem potwierdził. Ekonom d2.]

»przeżegnanie zesłać« (1): Prośim ćię wiecżny Pánie náſz/ [...] Swoie święte przeżegnánie ześli z wyſokośći ArtKanc T9.

Wyrażenie: »święte przeżegnanie« (2): wżdy moy ſwięty pánie/ Day mi iákie z łáſki ſwey ſwięte przeżegnánie. RejWiz 184v; ArtKanc T9.

II. Rzeczownik od „przeżegnać się”: uczynienie na sobie znaku krzyża (2): Więc záraz po przeżegnániu mow/ dla pobudki do nabożeńſtwá/ powſzednią ſpowiedź LatHar 136, 580.

Synonimy: I. błogosławieństwo, poświęcenie, pożegnanie.

Cf PRZEŻEGNAĆ