Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYCIŚNION

Następne hasło: PRZYCKNĄĆ SIĘ »

PRZYCIŚNIONY (25) part praet pass pf

przyciśniony (16), przyciśnion (8), przyciśniony a. przyciśnion (1).

W formie złożonej o jasne; w formie niezłożonej -o- (2), -ó- (2); -ó- Mącz; -o- : -ó- SarnStat (2:1).

Fleksja

sg
m	N	przyciśnión, przyciśniony	f	N	przyciśniona, przyciśnion(a)	n	N	przyciśnion(e)

pl
N	m pers	przyciśnieni, przyciśniony

sg m N przyciśnión (5), przyciśniony (3); ~ (praed) -ón (5) WróbŻołt, UstPraw, Mącz, SarnStat (2), -ony (2) LatHar, GosłCast. ◊ f N (praed) przyciśniona (2), przyciśnion(a) (1). ◊ n N przyciśnion(e) (1). ◊ pl N m pers (praed) przyciśnieni (12), przyciśniony (1) LibLeg.

Składnia dopełnienia sprawcy: przyciśniony przez kogo SarnStat (5), przyciśniony od kogo (2) Diar, Phil.

Sł stp s.v. przycisnąć, Cn w innym znaczeniu s.v. przyznawam się do czego, Linde XVII – XVIII w. s.v. przycisnąć.

Znaczenia

1. Przyparty, przygnieciony, przyciśnięty (3)
2. Na którego wywarto presję, nacisk, zmuszono do czegoś (18)
3. Znękany, pognębiony, udręczony (4)

1. Przyparty, przygnieciony, przyciśnięty; depressus, submissus Calep (3): Depressus – Potłomiony, przicziſniony, nachilony. Calep 309a.

przyciśniony ku czemu (1): Srebro im będzie naiaſnieyſze prziciſnione ku ciału, farbuie nieiaką cżarnoſcią ciało FalZioł III 34b.

Fraza: »pieczęć jest przyciśniona« (1): GroicPorz p2v; [Na co dla lepszego świadectwa pieczęć moja jest przyciśniona i ręką się swą własną podpisał[em]. AktaSejmikPozn 1587/61].

2. Na którego wywarto presję, nacisk, zmuszono do czegoś; conclusus Vulg; astrictus JanStat (18):

przyciśniony k(u) czemu (8): LibLeg 11/138v; Diar 68; tedy tákowi kmiećie nam téż ku płáceniu tákowychże groſzów Práſkich zá podatki náſzé przez Poborce náſzé będą przyćiśnieni [arceantur JanPrzyw 11]. SarnStat 350, 175, 407, 888. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

przyciśnion o co (1): O wyſtępek páńſki kmiotek nie ma być ćiążan/ ále pan ma być przyćiśnion. UstPraw G.

przyciśnion(y) czym (6): LibLeg 11/183; bo mamy w tym nadzieję, żebyśmy tym strachem zewnętrznym od nieprzyjaciela rychlej przyciśnieni byli wszyscy ku poprawieniu tego Diar 68; Leop 2.Mach 8/26; Astringi legibus, Być przyćiśnión práwem. Mącz 190c; SkarJedn 267; KochWz 142.

cum inf (2): Tákże wſzyſcy Apoſtátowie Zakonni [...] przez nas y Vrzędniki náſzé będą przyćiśnieni [compellantur JanStat 850] wyiecháć SarnStat 1074 [idem 1113], 171, 1113.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze z zapowiednikiem: k temu; aby] (2): LibLeg 11/183; Wſzakże té wolnośći ſzkodźić temu nie máią/ áby Szláchtá niemiáłá bydź ktemu przyćiśnioná [astringantur JanStat 746]: áby budowáć Zámków [...] była powinna. SarnStat 988.

Wyrażenie: »potrzebą przyciśnion(y)« (2): LatHar 217; SKázuiemy/ iż gdźiekolwiek który Szláchćic drugiému ſzláchćicowi ſobie równému/ gdy będźie potrzebą przyćiśnion [necessitate cogente JanStat 231]/ dźiedźictwo ſwé záſtáwi/ [...] tedy [...] SarnStat 189.

3. Znękany, pognębiony, udręczony (4):

przyciśnion(y) czym (3): WróbŻołt O8; Káleteńcżykowie/ gdy przez iedennaſcie mieſięcy byli oblężeni od Angielſkiego Krolá Edwárdá trzeciego/ głodem przyćiſnieni/ [...] vmyſlili Miáſto poddáć nieprzyiacielowi. Phil D; GosłCast 36.

Szereg: »obciążony a przyciśniony« (1): A tákie przypadki pilniebyſmy vważáć mieli/ iż gdy na nas ſprzećiwnego co przypada/ byſmy ſie nic nie obrażáli/ i obciążeni á przyćiſnieni będąc nie roſpacżáli. RejPosWstaw 44.

Synonimy: 1. obciążony; 2. przymuszony, zmuszony.

Cf PRZYCISNĄĆ

ALKa