[zaloguj się]
[pdf]

PRZYMUSZONY (70) part praet pass pf

przymuszony (53), przymuszon (16), przymuszony a. przymuszon (1).

W formach złożonych o jasne; w formie niezłożonej: -ón (4), -on (4); -ón Mącz (2); -on MurzHist, MurzNT; -ón : -on SarnStat (2:2).

Fleksja
sg
mNprzymuszony, przymuszón fNprzymuszonå, przymuszon(a) nNprzymuszon(e)
A Aprzymuszoną Aprzymuszon(e)
Iprzymuszonym I I
Lprzymuszonym L L
pl
N m pers przymuszeni
subst przymuszon(e)
G przymuszonych
D przymuszonym

sg m N przymuszony (23), przymuszón (16); ~ (attrib) -ony (8); ~ (praed) -ón (16), -ony (7); -ón MurzNT, GroicPorz, UstPraw (2), Mącz (2), LeovPrzep (2), ModrzBaz, WujNT (2), SarnStat (4); -ony Leop, SkarŻyw, ZapKościer (2), CzahTr; -ón : -ony MurzHist (1:2). ◊ I przymuszonym (1). ◊ [L przymuszonym.] ◊ f N przymuszonå (5), przymuszon(a) (1). ◊ A przymuszoną (1). ◊ n N przymuszon(e) (1). ◊ A przymuszon(e) (1). ◊ N pl m pers przymuszeni (17); -eni (3), -(e)ni (14). subst przymuszon(e) (2). ◊ G przymuszonych (1). ◊ D przymuszonym (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: przymuszony od kogo, od czego (2) ModrzBaz, SkarŻyw, przez kogo (1) UstPraw.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Zmuszony, zobowiązany pod przymusem; nakłoniony; coactus Mącz, Modrz, JanStat, Cn; compulsus Vulg, Calep, JanStat; impulsus Mącz, Modrz; astrictus, vinctus Mącz; inflammatus Modrz; adactus Calep; subactus Cn (60): MurzHist P4; Iakob przymuſzony ſle Beniáminá do Egiptu. BibRadz Gen 43 arg; Nisi necessitate cogar, Wyyąwſzy bych był przimuſzón. Mącz 243c, 287b, 421c, [497]a; [niektórzy ludzie pobudzają innych do niezgody] Cżynią to/ álbo dla otrzymánia iákiego pożytku/ álbo dla vwiárowánia ſzkody iákiey ábo trudnośći: á cżáſem też to cżynią od iákiego táiemnego tyráńſtwá przymuſzeni. ModrzBaz 66v, 40; Pytáli go [Atanazyjusza] niektorzy cżemu wżdy o ſobie komu z ſwych kápłanow niepowiedział? rzekł: dla tego/ áby káżdy przymuſzony od Ceſarzá beśpiecżnie przyśiąc mogł/ iſz o mnie niewiedział. SkarŻyw 392, 581; Calep 24a, 226a.

przymuszon(y) do czego (6): Przeto y ći [leniwi uczniowie w warsztacie mistrza] do powinnośći ſwey máią być przymuſzeni/ áby mnoſtwo proznuiących Rzecżypoſpolitey nieobćiążáło. ModrzBaz 37, 34v, 83; SkarJedn 116; ZapKościer 1582/33; od wydánia liſtu ſądowégo ná párgáminie [...] co zá ieden Akt ma bydź rozumiano: kto go iedno potrzebowáć będźie (gdyż żáden do tego nie ma bydź przymuſzon) dwánaśćie groſzy poſtárému [ma dać] SarnStat 1158.

przymuszon(y) k(u) czemu (8): A tak był [Franciszek Spiera] abo wedle ich [legata i innych] myſli skárán abo ku odwołaniu wſzégo przymuſzon. MurzHist C2v; Abowiem ſądownie żaden niema być przymuſzon ku odpowiedźi/ áż by dobrze wyrozumiał co mu zádáią/ y o co nań żáłuią. GroicPorz v4; ktory zaſtępcá winien támże wnet odpowiádáć o on vczynek/ á ieſliby niechćiał/ tedy ten co go pozwano ma być przymuſzon ku odpowiedźi. UstPraw Dv; BielKron 306; ále przerzeczeni złoczyncy zá ich wyſtępki przez Stároſty y Vrzędniki oboiu nas práwnie niech będą karáni/ y ku doſyćuczyniéniu zupełnému y powinnému przymuſzeni. SarnStat 1100, 385, 925; KlonKr A2.

cum inf (4): [Krystus mówi:] A ſnadziem był prżjmuſſonym Sprzirodzenia Boſtwa ſwego Przimowacż właſké kazdego RejKup ee3; Tudzież też ná Synodźie BAzileyſkim práwie był przymuſzon [papież] pozwolić Czechom pożywáć Swiątośći chwálebney pod obiemá oſobámi. LeovPrzep A4; Ale y Tytus ktory ze mną był/ będąc Pogáninem/ nie był przymuſzon obrzezáć ſię WujNT Gal 2/3; piérwſzy ón pozwány odpowiádáć niech będźie przymuſzón. SarnStat 581.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby, iżby] (4): Zołnierze co czynią ſzkodę ćiągnąc ná woynę máią być przed Stároſtą przymuſzeni/ iżby ſzkodę álbo krzywdę opráwili. UstPraw D3, Ev, F2v; WSzytcy ktorzikolwiek skazáni ſą/ niech będą przymuſzeni/ áby ſkazániu doſyć vcżynili ModrzBaz 96.

W przeciwstawieniach: »przymuszony ... chcąc, z dobry woli« (2): On zaśię rzekł/ coſz na tem/ ieſlimśię chcąc zaprzał/ abo przymuſzony? MurzHist G2; Przet prawem myaſta koscierzyny stanawſzy oblicznie Vccywy Blazei Fafrink y zmalzonkąm Swoiąm Maruſząm nieprzymuszony ale zdobry woly swei zeznaly to ze zostaly wynny Pietrowy, Swmme pieniedzy ZapKościer 1597/85v.

Wyrażenia: »gwałtem przymuszony« = necessitate coactus Mącz (4): Obacżył Krol że go bárzo nálegáli: onym gwałtem przymuſzony [et necessitate compulsus] wydał im Dánielá. Leop Dan 14/29; RZekł tedi Pan Moiżeſzowi/ Iuż obaczyſz iáko ſie ia obchodźić będę z Fáráonem/ ktory gwałtem przymuſzony/ nietylko ie wypuśćić/ ále ie mocną ręką wypędzić muśi z źiemie ſwey. BibRadz Ex 6/1; Mącz 499b; KlonKr A2.

»mocą przymuszony« (1): Przyzwány od Arcybiſkupá/ ná poświęcenie iácháć niechćiał/ áſz práwie mocą przymuſzony iáchał. SkarŻyw 171.

Szeregi: »przymuszony i strachem poruszony« (1): Lecż też woley ſwobodney nie ma przymuſzony Cżłowiek/ y poniewolnym ſtráchem poruſzony. KlonWor 71.

»(nie) przywiedziony (a. przewiedziony) i (ani) przymuszony« (2): z płácżem do ták ſrogiego dękretu [!] ná Neſtorá vcżynionego/ [ojcowie święci] przywiedzieni ſą y przymuſzeni. SkarJedn 116; ZapKościer 1583/54.

W przen (1): y by nie tak pstre pisanie w amoie przymuszone serce wolałbych się był bez tego obysć ActReg 161.
α. W funkcji rzeczownika (1): Tákże y cieſlá y wſzyſcy ini rzemięſnicy y ſobie dobrze cżynią y ludziom. Są też drugie [dobrodziejstwa] iákoby przymuſzone/ á przedſię ten przymuſzony y ſobie y ludziom dobrze cżyni. RejZwierc 94v.
a. Pod wpływem sytuacji, okoliczności itp. (16):

przymuszony do czego (2): Bo [ludzie rozpustnie żyjący] zápaleni chćiwośćią/ bywáią przymuſzeni do wydźieránia rzecży cudzych ModrzBaz 55v; SkarJedn 115.

przymuszon(y) k(u) czemu (3): Bo [nikt nie jest] obowiązán wſzyſtki grzéchy ſwoie wyliczyc/ [...] żadnęm piſmęm bożem [...] nie może być ktęmu przymuſzon MurzNT 33v; LeovPrzep F2v; RejPosWstaw [213]v.

przymuszon(y) czym (15): MurzNT 33v; niéktórzy z Poſłów [...]/ podobno prawdą przymuſzeni/ pozwaláiąc tego/ iż Koronator Królewſki Kápłan być muśi: ále nie ten Kápłan z Gniézná/ którégo oni Báłwochwalcą zową. OrzQuin V3; Aczkolwiekći Pan Bog [...] biegámi niebieſkimi ku ſpráwie ſwoiey niebywa przymuſzon LeovPrzep F2v; RejPosWstaw [212]v, [213]v; SkarJedn 115; StryjKron 507; SarnStat 176; A mnie proſzę w tym odpuść że piſzę o ſobie. Co cżynię przymuſzony niewdźięcżnośćią twoich/ Patronow wzgárdźićielow wiernjch poſług moich. CzahTr I3. Cf Wyrażenia.

cum inf (1): Czáſem y ſpráwiedliwi ludzie bywáią przymuſzeni mocą y furią złey pożądliwośći/ wiele y czynić y ćierpieć ná niżſzey częśći duſze ſwey/ ábo ná zwierzchnych członkách WujNT 546.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): WujNT 467 cf »przymuszony mocą«.

W przeciwstawieniach: »przymuszony ... dobrowolnie (2), z szczyrej łaski a dobroci« (3): A vkazáłá ſie tá łáſká przećiw nam/ gdy tu dla nas przyść racżył [Pan Krystus] ná ſwiát/ y sſtáć ſie prawdziwym cżłowiekiem/ nie przymuſzony żadną zaſługą náſzą/ ále s ſzcżyrey łáſki á dobroći ſwoiey. RejPosWstaw [212]v, [213]v; Cromerus [...] piſze: iż cáłą Hordę Tátárow Witołd do Litwy w ten czás przygnał/ áczkolwiek ſię oni tego przą/ powiádáiąc iż nie przymuſzeni żadną woyną/ ále dobrowolnie [...]/ do Litwy przyſzli StryjKron 507.

Wyrażenia: »przymuszon(y) mocą [aby]« (2): Aboć dyabeł przymuſzon był mocą obecnośći Páwłowey/ áby wyznał prawdę WujNT 467, 546.

»przymuszon(y) potrzebą« = necessitate coactus Mącz [szyk 2:2] (4): Astringi necessitate Z muſzenia vczynić álbo potrzebą być przymuſzón. Mącz 421b, 243c; OrzQuin F4; VStáwiamy: ieſli Zyd który przymuſzony wielką potrzebą [compulsus nimia necessitate JanStat 1122] w nocy będźie wołał: á ieſli ſąśiedźi Krześćiánie zániedbáią dáć mu pomocy ſłuſznéy/ [...] káżdy ſąśiad iego Krześćiánin trzydźieśći ſzelągów niech będźie powinien zápłáćić. SarnStat 258.

Szereg: »poruszony i przymuszony« (1): Dla tego prośbą Poſłów náſzych źiemſkich/ y wołániém niktórych poddánych náſzych poruſzeni y práwie przymuſzeni/ vſtáwiamy [...] SarnStat 176.
2. Wymuszony (9): Bo na rzecz przymuſzoną iuż lekarſtwa nie maſz Cieſz ſie kazdy cżym możeſz a myſli nicz nie ſtraſz RejJóz I5, F4v; RejZwierc 94v; Abowiem niechay żaden tego nie rozumie/ áby rzecży przymuſzone z ſtrony nabożeńſtwá/ Bogu ſię podobáć miáły NiemObr 14; Calep 69b; Bo przyiaźń przymuſzona/ zwłaſzcżá przećiw Bogu y ſumnieniu/ trwáła bydź nie może. PowodPr 45; [Krol w onym nieſłuſznym y przymuſzonym pokoiu to cżynić ma/ żeby to wſzelákim ſpoſobem y znákiem dawał po ſobie znáć/ [...] że mu ſię zgołá odſzcżepieńſtwo álbo kácerſtwo nie podoba WerReguła 27].

przymuszony pod kim [= wobec kogo] (1): StryjKron 787 cf Szereg.

W przeciwstawieniu: »przymuszony ... dobrowolnie przyjęty« (1): á rozumieli/ iż vboſtwo y podłość oná iego [Pana] ná świećie/ nie byłá przymuſzona/ ále dobrowolnie przyięta dla zbáwienia świátá wſzytkiego. SkarKaz 122b.

Szereg: »wystraszony i przymuszony« (1): wzięli tákże Vſwiát porządną ſpráwą 6. dniá Sierpniá przez podánie [= kapitulację] wyſtráſzone y przymuſzone pod Moſkwą StryjKron 787.
Przen [czym] (1): Snadź ieſzcże gorzey niżby ciągnął kotá. W kim bywa ſtráchem przymuſzona cnotá. RejZwierc 222.
3. Pobudzony, poruszony (1): Stimulatus, ut rabie furenti stimulatus animus. – Poruſzoni, prżimuſzoni. Calep 1006a.

Synonimy: 1. przyciśniony, przywiedziony.

Cf NIEPRZYMUSZONY, PRZYMUSIĆ

MN