[zaloguj się]
[pdf]

1. PRZYMUSZENIE (69) sb n

-enie (67), -ęnie (2).

-e- (3), -é- (1); -e- Mącz (2); -e- : -é- SarnStat (1:1); końcowe e pochylone.

Fleksja
sg
N przymuszenié
G przymuszeniå
A przymuszeni(e)
I przymuszeniém, przymuszenim
L przymuszeniu

sg N przymuszenié (7); -é (2), -(e) (5). ◊ G przymuszeniå (40). ◊ A przymuszeni(e) (2). ◊ I przymuszeniém (10), przymuszenim (8); -ém RejWiz, RejPos, RejZwierc (2), BudBib, ModrzBaz, CzechEp, WujNT, SarnStat; -im LibMal, LubPs, GroicPorz (3), Mącz, SkarŻyw; -ém : -im ZapKościer (1:1); ~ -ém (1), -(e)m (9). ◊ L przymuszeniu (2).

Składnia przydawki dopełniającej równoznacznej z dopełnieniem sprawcy: przymuszenie od kogo (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde w objaśnieniu s.v. przymus.

Zmuszenie, zobowiązanie pod przymusem; nakłonienie; necessitas Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; compulsio Calep, JanStat, Cn; coactio BartBydg, Cn; adactio, coactus Calep, Cn; violentia Mącz (69): BartBydg 29; bywa theż iákoby nieiákim przymuſzeniem do cnothy á do dobrych obycżáiow przyciągniono [przyrodzenie młodego człowieka]. RejZwierc 18v; Adactio – Przimuſzęnie. Calep 24a, 213a, 226a; Práwo też to żadnego pożytku nie nieśie/ ktore ſie dobrą exekucyą/ y pilnym wykonánim nie opátrzy/ y potężnośćią do przymuſzenia nie przypráwi. SkarKazSej 699a.

przymuszenie do czego (2): Wielkie owſzeki przymuſzenie do poſłuſzeńſtwá ná lud ſwoy wkłáda zwierzchny Pan/ gdy nietylko słowy przykázuie/ ále przykłádem ſwym idźie przed wſzytkiemi/ iákoby podawáiąc rękę zá ſobą idącym. ModrzBaz 23. Cf przymuszenie kogo do czego.

przymuszenie kogo do czego (1): [grzech przeciwko piątemu przykazaniu] Przymuſzenie inſzych do grzechu. LatHar 115.

przymuszenie czyje [w tym: pron poss (2), ai (2), G sb i pron (2)] (6): RejPos 212 cf »obowiązek a jakoby przymuszenie«. Cf »z przymuszenia«, »za przymuszeniem«.

W przeciwstawieniu: »dobrowolnie ... przymuszeniem« (1): A rzadko dobrowolnie dobry ſie obyerze/ Lecż ácż go przymuſzeniem iáko kiyem wzbyerze. RejWiz 101.

I sg w funkcji przysłówka: »przymuszeniem« (4):

~ W przeciwstawieniu: »przymuszeniem ... oświeceniem i kochaniem« (1): Ciągnie tedy Oćiec nie gwałtem áni przymuſzeniem/ ále oświeceniem y kochániem WujNT 329.

Wyrażenie: »wielkim przymuszeniem« (1): narod ludzki/ gdy vſłyſzał ſpráwę ták żáłobliwą męki thego tho dobrotliwego Páná náſzego/ zwykł był płákáć nád nim/ á żáłowáć go/ iákoby wielkim gwałtem á wielkim przymuſzeniem vbitego á vmęcżonego RejPos 100.
Szereg: »(nie) przymuszeniem a (ani) gwałtem« [szyk 2:1] (3): ktory [lud] nie żadnym przymuſzenim áni gwałtem miał przyſtáć do niego/ á podłożyć głowy ſwe w poſłuſzeńſtwo iemu LubPs Z3; RejPos 100; WujNT 329. ~

W połączeniach szeregowych (2): Mącz 498c; iż to vkażeſz/ iż áni żadny naiem/ áni żádne dobrodzieyſtwo/ áni żadny ſtrách ſwiáta tego/ áni żadne przymuſzenie/ á nákoniec áni ſmierć/ nie odćiſnie cie od niego [Pana twego]. RejPos 123v.

Wyrażenie: »wielkie przymuszenie« (1): ModrzBaz 23 cf przymuszenie do czego.
Szeregi: »przymuszenie ani gwałt« (1): Y muśi to káżdy cżłowiek zeznáć/ gdy źle cżyni/ że to z vmyſłu á z woley ſwoiey cżyni/ przymuſzenia żadnego áni gwałtu od Bogá w ſobie niecżuiąc. WujJudConf 65.

»obowiązek a jakoby przymuszenie« (1): WIelki obowiązek/ á iákoby iákie przymuſzenie ſwoie/ nam náſz miłośćiwy Pan w thych málucżkich ſłowiech/ thu powiedáć racży. RejPos 212.

Wyrażenia przyimkowe: »bez (a. przez) (wsze(lkie)go a. żadnego) przymuszenia« (8): A bez żadnego przymuſzenia/ [...] tylko ták práwie zá ſkarániem iáwnym Páńſkim á zá ſwiętemi dekrethy iego/ [...] ku żadney poććiwey á pothrzebney ſpráwie/ práwie przyść nie możymy RejZwierc 255, 18v.
~ Szeregi: »dobrowolnie (a. z dobrej woli, a. dobrowolny), (a) bez przymuszenia« (3): O ſrogi miecżu iákoż ſie ty nie vrwieſz á nie poſiecieſz [!] tych kthorzy dobrowolnie á bez wſzego przymuſzenia/ [...] przą ſie iáwnie Páná tego RejAp 25v; RejPos 23; Tákowe wſzyſtki modlitwy dobrowolne być máią/ bez przymuſzenia wſzelkiego álbo z naymu iákiego. WujJudConf 184v.

»bez (srogości) prawa, bez przymuszenia« (2): A toć niſkąd ſnádniey przypáść nie może/ iedno gdy będzieſz żył pobożnie/ [...] á s káżdym ſie ſam bez práwá/ bez przymuſzenia/ iedno wedle Bogá á ſwiętey prawdy iego/ y rozſądził y poſtánowił. RejZwierc 35v, 54v.

»przez zatrudnienia i przymuszenia« (1): áby wſzyſtkim ludźiom y Kupcom z którémikolwiek rzeczámi którégokolwiek ſpoſobu płacéy y cény będącémi iádącym było wolno przedáwáć tákowé rzeczy álbo kupié przez żadnégo zátrudnienia y przymuſzénia [absque impedimento et compulsa JanStat 848] SarnStat 1071. ~

»z przymuszenia« = ex necessitate PolAnt, Vulg; coacte Vulg; ob necessitatem PolAnt (28): Tedy Zydowie ktorzy z przymuſzenia z nim idź muśieli/ powiedźieli mu żeby ſię thák okrutnie á nie ludzkie nie ſrożył BibRadz 2.Mach 15/2; BudBib 2.Mach 15/2; StryjKron 587; Abyś wiedział Krolu [odpowiedział Mucyjus Scewola] iáko w máłey cenie ieſt ciáło v thych/ ktorzy zdrowie ſwe dla Oycżyzny odważyli/ Nie s przymuſzenia to vcżynię/ [...] A przyſtąpiwſzy do ogniá rękę ſwą práwą weń włożył Phil C2; Dziwna rzecz/ iáko ten ktory karániem ćieleſnym do Ewángeliey przyſzedł z przymuſzenia/ więcey niżli oni wſzyścy ktorzy ſámym ſłowem powołáni byli/ w Ewángeliey prácował. WujNT 434.

~ z przymuszenia czyjego (2): przyachal Erasmvs od Krolowey yey m. sktorego ytesz lyſtow wirozvmielyſmi yakobi Krolowa yey M. na nowe contracti skrolem Ferdinandem prziswolyla nietak s woley swoyey yako sprzimvschenia thich ktorzi yey m. dzys wmoczi a wſprawie swey mayą LibLeg 11/39v; A S. Symeon ofuknął go [Ustazanesa] ſłowy gniewliwymi wołáiąc nań y twarz od niego odwracáiąc: o to/ iſz máło przedtym bodąc [!] Chrześćiáninem/ z przymuſzenia krolewſkiego ſłońcu ſię pokłonił. SkarŻyw 304.

W połączeniu szeregowym (1): Mnich z Bráćią [spadku] nie dźiedźiczy [...] Wyiąwſzy by ktorzy w dźiećińſtwie s przymuſzenia álbo z iákiego przyłudzenia álbo z namowy do Klaſztorá wſtąpili. GroicPorz ggv.

W przeciwstawieniach: »z przymuszenia ... z dobrej wolej (woli) (6), dobrowolnie (a. z dobrą wolą, a. z wolej swojej) (3), z miłości (2), z (uprzejmej) chuci (2), z nabożeństwa, z poczciwych obyczajow, z ochotą, rad, sercem« (16): LibLeg 11/39v; Też yeſt zakon wolnoſci/ iż krzeſciyáńſki człowyek nye z przymuſſenya/ ále dobrowolnye á z miłoſci wedle przykazánya bożego ſye ſpráwuye á ſpráwować ma. KromRozm II m2; páśćie tę ktora między wámi ieſt trzodę Bożą/ opátrzuiąc/ nie z przymuſſenia/ ále z dobrey woli/ według Bogá Leop 1.Petr 5/2; Bo co bywa z miłośći záwżdy bywa ſporo/ Ale co s przymuſzenia bárzo iákoś choro. RejZwierc 249, 18v, 46; Y v nas Poſty ácż ſą roſkazáne od Kośćiołá/ iednák przedśię nie z przymuſzenia/ ále z chući/ z dobrą wolą/ iáko od poſłuſznych ſynow kośćielnych ſpráwowáne bywáią. WujJud 191v; WujJudConf 191v; BudNT 2.Cor 9/7; miedzy ktorymi [niewiastami] wiele ſię ich iuſz wdziewictwie z ſtárzáło: cáłość cżyſtego ćiáłá nie zprzymuſzenia/ ále znabożeńſtwá záchowuiąc SkarŻyw 362; y stanawſzy perſzonaliter czy slachetny panowyę wyſzy opiſzany nyę sprzimuſzyęnya ale swy dobry woly, y ſzyeſznaly przet prawyem naſzym ZapKościer 1588/75, 1586/65, 69, 1588/89v; tám niektorzy z ochotą rádźi to vcżynili/ á drudzy áż z przymuſzenia. NiemObr 172; WujNT Phil 14.

Wyrażenie: »z gwałtownego przymuszenia« (1): Ale chociaybychmy iuż ſobie ten śrzedni kſtałt obráli/ ktory nie z gwałthownego przymuſzenia/ ále s pocżćiwych y s ſwowolnych obycżáiow ludzkich do cnoty á do dobrych obycżáiow nas pociąga. Tedy [...] RejZwierc 18v.
Szeregi: »nie z bojaźni ani z przymuszenia« (1): A iż o tych rzecżách [potrawach dozwolonych w czasie postu] żaden nápiſánego iákiego roſkazánia nie zoſtáwił/ znáć że ią Apoſtołowie ná wolą káżdego puśćili/ áby nie z boiáźni áni zprzimuſzenia dobrą rzecż cżynili. WujJud 196.

»z grozy a z przymuszenia« (1): tákżeby też temu záſtárzáłemu wrzodowi duſznemu/ zacnemu s cnoty á spoććiwośći/ á mnieyſzemu też z grozy á s przymuſzenia/ lekárſtwá á ágáryku potrzebá. RejZwierc 60v.

»z niewolej a z przymuszenia« (1): A czo z niewoley á s przymuſzenia/ iuż káżde ſercze vpáść muśi. RejZwierc 46.

»nie z przymuszenia ani nad wolą swoję« (1): nie dźieie ſie nic ná świećie mimo wolą Bożą/ Choćia ſie też co dźieie przećiwko woley iego. Abowiem musiáłoby ſie nie sſtáć kiedyby on niedopuśćił/ y chcąc dopucża [!]/ nie ſprzymuſzenia áni nád wolą ſwoię. WujJudConf 65v.

»nie z zamarszczenim ani z przymuszenia« (1): á kto śieie w błogoſłáwieńſtwie/ w błogoſłáwieńſtwie też żąć będźie. Káżdy iáko vmyślił w ſercu ſwoim/ nie z zámarſzczenim áni z przymuſzenia [non ex tristitia, aut ex necessitate]. WujNT 2.Cor 9/7. ~

»z przymuszeniem« (1): Powodowey ſtronie niema ſędźia z przymuſzeniem poſtępku práwnego przepiſowáć [Petitori invito iudex formam actionis praescribere non debet] ModrzBaz 87v.

»za przymuszeni(e)m« = coacte JanStat (11): Wſchakze tha Collacia nyedoſchla bo ono proſzyą [lege: prosię] za przimvſchenym od pana lyenartha mvſſyal wroczicz LibMal 1547/133; A gdźieby iáką vgodę zá przymuſzenim vczynił [więzień z stroną]/ obiecuiąc pewną Summę: thákiey vgody niepowinien trzymáć/ ieſli przyſyęże iż tę vmowę vczynił zá boiáźnią więźienia y zá przymuſzenim. GroicPorz ſv, ſv; Bo pátrz gdy kto komu pieniędzy pożycża/ tho mu bárzo dziękuią. Ale gdy przydzie od nich álbo lichwę dáć/ álbo ie zá przymuſzeniem wrácáć/ tedy ſie bárzo ſkrobiąc w łeb łáią. RejZwierc 101.

~ za przymuszeni(e)m czyim (3): Impulsu vestro loquor, Zá przimuſzenim wáſzym. Mącz 287b; Nie powieday/ odſtałem zá przymuſzeniem Páńſkim [propter Dominum absum]/ bo nie maſz cżynić tego cżego on nienawidzi. BudBib Eccli 15/11; SkarŻyw 291.

W przeciwstawieniach: »za przymuszeni(e)m ... z swej (dobrej) woli (3), wolnie, swobodnie, z chuci« (4): GroicPorz ll; Ktorzi swatkowye stanyely nye ſzadary any zaſzadnym przimuſzenyem: yedno swy dobri woli ZapKościer 1585/69, 1589/86; [te przywileje i uchwalenia umarzamy] y z nich nam y potomkom náſzym y Zakonowi nie przez obłędliwość/ nié [!] zá przymuſzeniém/ áni zá nieobaczeniém/ ále wolnie/ ſwobodnie/ y z pewnéy wiádomośći ná wieki zſtępuiemy/ wyrzékamy ſie z nich SarnStat 1089.

Szereg: »za przymuszenim, za gwałtem« (1): Mąż niemoże żony káráć o cudzołoſtwo/ áni przećiw niey czynić w pewnych przypadkách. [...] Czwarte/ ieſli tho zá przymuſzenim vczyniłá/ nie s chući/ nie z woli ſwey/ ále zá gwałtem. GroicPorz ll. ~

»w przymuszeniu« (2): proſzę y vpominam was wſzytkich [...] ábyſcie páſli tę trzodę Bożą w opátrznośći á nie w przymuſzeniu/ á owſzem łáſkáwie á wedle woley Páńſkiey RejPos 301v, 346.

a. Pod wpływem sytuacji, okoliczności itp. [czego] (3):
Wyrażenia przyimkowe: »z przymuszenia« (2):

~ W przeciwstawieniu: »z przymuszenia ... z dobrej wolej a miłości« (1): Ale ſpráwyedliwi á ktorzy ſye duchem ſpráwuyą/ nye z boyáźni álbo z przymuſſenya zakonu/ ále z dobrey woley á miłoſci/ wſſyſtko to czynyą co zakon przykázuye. KromRozm II n2.

Wyrażenie: »z gwałtownego przymuszenia« (1): Gdźye nye może być rzeczono/ iżeby ſye to z pochlebſtwá álbo z gwałtownego przymuſſenya mocy ſwyeckyey ſtáło. KromRozm III O8.
Szereg: »z bojaźni albo z przymuszenia« (1): KromRozm II n2 cf W przeciwstawieniu. ~

»za przymuszeniem« (1): Acżći iuż Papiestwo y one stare pogany w tym przebráło wſpomináiąc wſzytkie święte y Máryą przy Bogu gdy przyśięgę cżynią gdźie ſię práwie prawdą záprzymuſzeniem przyrodzenia/ z wnętrznośći ſerdecżnych ná iáśnią wyrywa CzechEp 87.

Synonimy: groza, gwałt, nakazanie, niewola, obowiązek.

Cf PRZYMUSIĆ

MN