Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYRZĄDZENIE

Następne hasło: [PRZYRZĄDZIĆ SIĘ] »

PRZYRZĄDZIĆ (9) vb pf

W inf -rządzić (6), -rzędzić (1) SienLek; w fut i [praet] -rządz-; w imp -rzędź.

Fleksja

inf	przyrządzić, przyrzędzić

praet
	sg
3	m	przyrządził

imperativus
	sg
2	przyrzędź

inf przyrządzić, przyrzędzić (7). ◊ fut [2 sg przyrządzisz.] ◊ 1 pl przyrządzięm (1). ◊ [praet 3 sg m przyrządził.] ◊ imp 2 sg przyrzędź (1).

Sł stp: przyrządzić, Cn brak, Linde XVII(XVIII) w.: przyrządzić.

Znaczenia

1. Przygotować (3)
- a. Zaopatrzyć w coś, zgromadzić, co potrzeba (1)
2. Sporządzić, wykonać (2)
- a. O potrawach (1)
- b. O lekach (1)
3. Urządzić, zorganizować (3)
4. Doprowadzić kogoś do jakiegoś stanu, tu do złego stanu: zaszkodzić, spowodować nieszczęście (1)

1. Przygotować [co] (3): Sternere triclinium, Przikrić/ przirządźić co potrzebá do ſiedzenia zá ſtół. Mącz 464c; przeto ku lekkiemu á pośpieſznemu rodzeniu/ tákſye rzędźić potrzebá: naprzod ma ſobie Wánnę thák dáć przyrzędźić/ wźiąć máłego y wielkiego ślazu/ náśienia koźiorożcowego z náśienim lniánym zárowno/ to weſpoł w wodźie wárzyć/ á w tym ſye nápárzáć y omyć SienLek 113.

[Zwrot: »konia przyrządzić« = nałożyć na konia tzw. rząd: [Florenc rzekł do ojca:] Idźćie wy ſobie zlekká zá mną/ á ia ſie iuż poydę gotowáć/ bo ten nieprzyiaćieł pewnie iuż ieſt gotow/ á iam ſie ieſzcże niepocżął gotowáć. Niż oćiec do domu przyſzedł/ iuż Florenc koniá przyrządźił/ zbroię znośił/ y z prochu wytárł ile náprętce być mogło HistOtton 53v.]

a. Zaopatrzyć w coś, zgromadzić, co potrzeba [na kiedy] (1): Providere in hyemes pabulum, Przirządźić pice ná źiemę [!]. Mącz 495b.

2. Sporządzić, wykonać (2):

a. O potrawach (1):

przyrządzić co na co (1): W godźin cztérzy po kąpániu/ coby przed południém/ obiad ſwóy ieść: ná który to obiad/ iuż niepowtorzę/ [...] co przyrządźić trzebá Oczko 28.

[Zwrot: »[komu = sobie] jeść przyrzędzić«: tym śpieſzney ku goſpodźie poſzedł/ kazał ſobie co nalepiey ieść przyrzędźić HistFort D4v.]

b. O lekach [co] (1): á zátym máść thákową przyrzędź: Weźmi łoiu wołowégo/ oliwy/ máſłá máiowégo/ żywice ſoſnowéy/ woſku/ wſzyſtkiégo zárowno wźiąwſzy/ roſpuść weſpół á wléy ná wodę/ pothym gdy ſyę z śiędźie zbierz á przykłáday. SienLek 150v; [á pal ſprzodku lekkim ogniem/ potym co dáley mocnieyſzym/ aż ſie dobrze wypali/ [...] áż gdy to przyrządziſz: Weźmi 24 tablicżek/ albo liſtow złota bitego/ [...] Zetrzyſz ono złoto wſkláney dunicżce/ z vlipkiem Rożánym/ álbo z Fijołkowym SienHerb 544b].

3. Urządzić, zorganizować (3):

przyrządzić co (2): Schawſpiel anrichten. Gigrę przyrządzić. Instituere ludos. Calag 409a. Cf Zwrot.

przyrządzić komu ku czemu (1): A gdy było piérwſzégo dnia przáſnkow/ przyſzli vczniowie do Ieſuſa/ rzeknąc ięmu/ Gdźie chcéſz żeć przyrządźięm ku iedzęniu wielkonocznego baranka [Ubi vis paremus tibi comedere Pascha]? MurzNT Matth 26/17.

Zwrot: »([komu]) wesele przyrządzić« = nuptias adornare Mącz (1): Mącz [269]c; [Zátym ſie wroćił do ſwey miłey/ nowe iey weſele przyrzędzić dał/ wſzyſtkich mieſzcżánow y pań ich k temu proſząc HistFort H2v].

4. Doprowadzić kogoś do jakiegoś stanu, tu do złego stanu: zaszkodzić, spowodować nieszczęście [o co] (1):

Zwrot: »o szkodę przyrządzić« (1): Detrimentum Reipu⟨blicae⟩ iniungere, O ſzkodę przipráwić álbo przirządźić/ to yeſt być prziczyną ſzkody. Mącz 178b.

Szereg: »przyprawić albo przyrządzić« (1): Mącz 178b cf Zwrot.

Synonimy: 1., 2., 3. nagotować, przygotować, przyprawić, przystroić, sprawić; 4. przyprawić, przystroić.

Formacje współrdzenne cf RZĄDZIĆ.

Cf PRZYRZĄDZENIE, PRZYRZĄDZONY