[zaloguj się]
[pdf]

PRZYSŁUCHAĆ (61) vb impf i pf

impf (51), pf (5), impf a. pf (5); pf (tylko w znacz. I.): inf (3), con (2): LibLeg, Diar, GroicPorz x3, zv, KochSz, [ListyPol, MurzNT, TomZbrudzBrul, StryjPocząt]; impf a. pf (tylko w znacz. I.) BielKron (3), Mącz, BielSjem.

a jasne.

Fleksja
inf przysłuchać
indicativus
praes
sg pl
1 przysłuchåmy
3 przysłuchå przysłuchają
praet
sg pl
1 m -m przysłuchåł m pers
3 m przysłuchåł m pers przysłuchali
f przysłuchała m an
n przysłuchało subst przysłuchały
fut
sg pl
3 m będzie przysłuchåł m pers przysłuchać będą
conditionalis
sg pl
3 m by przysłuchåł m pers by przysłuchali
f by przysłuchała m an
n subst by przysłuchały

inf przysłuchać (6). ◊ praes 3 sg przysłuchå (18). ◊ 1 pl przysłuchåmy (1). ◊ 3 pl przysłuchają (16). ◊ praet [1 sg m -m przysłuchåł.] ◊ 3 sg m przysłuchåł (1). f przysłuchała (2). n przysłuchało (1). ◊ 3 pl m pers przysłuchali (5). subst przysłuchały (2). ◊ fut 3 sg m będzie przysłuchåł (1). ◊ [3 pl m pers przysłuchać będą.] ◊ con 3 sg [m by przysłuchåł.] f by przysłuchała (1). ◊ 3 pl m pers by przysłuchali (4). subst by przysłuchały (1). ◊ part praes act przysłuchając (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. przysłuszać, poza tym błędnie zam. przysłuchać się.

I. pf i impf [tylko z podmiotem osobowym] Wysłuch(iw)ać; audire Mącz [w tym: czego (10)] (13): LibLeg 11/185v; YA iusz iedno łbem kołyſſę Dziwuiąc ſie co tu ſlyſſę Bo my iedno przyſłuchamy A z daleká záglądamy RejRozpr G2v; Diar 86; KTo thedy chce wieſć świádki/ ma ie pozwáć/ y ſtronę przećiw kthorey świádki wiedźie/ áby tego przyſłucháłá. GroicPorz x3, C2v, n4, zv; Gdy to pytánie Krol ſkońcżył/ rozmáite zdánie było thych ktorzy tego przyſłucháli BielKron 307, 218v [2 r.]; Drewniáne woyſká przed tobą ſzykuię. Y ty ſie nie wſtydź/ maſzli cżás ſpokoyny/ Przyſłucháć tey to krotofilney woyny. KochSz A2; BielSjem 18; [ListyPol I 1533/35; A tak W⟨asza⟩ M⟨iłość⟩ wszyćkę seriem totius negocii masz, ktoryjąm sąm przysłuchał, i zda mi się żęm mało w czym wystąpił, bom dla W⟨aszej⟩ M⟨iłości⟩ tym pilniej przysłuchawał. ListyPol II 1549/358; trade in auribus Iosue [...] polecz mv to/ a pylnye abÿ tego przyſluchal TomZbrudzBrul Ex 17/14; MurzNT Luc 7/1; LorichKosz 165v; StryjPocząt 452].
Zwrot: »pilniuchno przysłuchać« (1): Attentissimis animis audire, Pilniuchno przisłucháć. Mącz 444b.
II. impf [tylko 3 os.] (48):
1. Należeć, przynależeć; pertinere JanStat (20):
a. O terytoriach (15):

przysłuchać do czego (2): KwiatOpis B3; Giedrus [...] zbudował Zámek nád Ieziorem Kiemont rzeczonym [...] do ktorego wſzyſtki wołośći okoliczne przyſłucháły StryjKron 355; [Wieś Małe Choiniczki, 17-ta, [...] przysłucha do folwarku zamkowego LustrPom 61].

przysłuchać komu (9): Grubin Klutz. Przisłucha teras iáſno oświeconemu/ á práwie ſwiętobliwemu Pánu á Pánu Woićiechowi/ z Láſki Bożey Márgrabi Brándęburſkiemu KwiatOpis [C]2; Arcybiſkupſtwo Rickie/ Krolowi Iego M. Polſkiemu etc. ze wſzyſtkimi Miáſty/ Zamkámi/ Kluczámi/ Stároſtwy/ Contorſtwy/ Dworámi/ Folwárki etc. przysłucha. KwiatOpis [C]2, A3v, B3v, C3v, C4v, Dv. Cf Zwrot.

przysłuchać k(u) czemu (4): po tich ziemiach pasyemi ktore prziſlvchayą kv voyewodztwv valaſkiemv LibLeg 11/20; yzbiſczie sye dowiedziely te zyemie yako sye wsobye mayą ktore prziſlvchayą kv temv zamkv naschemv oczakowſkiemv LibLeg 11/21, 11/20; KwiatOpis D; [ListyPol I ⟨1540⟩/151].

Zwrot: »prawnie, podług prawa [komu] przysłuchać« (1:1): Tho miáſto y Zamek/ I.K.M. Polſkiemu przes iednoſtáine Krzyzackie podánie práwnie przysłucha. KwiatOpis B2v, Bv.
b. O ludziach (5):

[przysłuchać do czego: LustrMalb I 52; Táć yeſt ſumma tego/ iż Bogacze przyſłucháyą do Piekłá/ A vbodzy [...] przyſłucháyą do Niebá. LuterMalPos II 120; Zamek swego imienia aż Jurgi zakłada, Do którego poddani jego przysłuchali, Posłuszeństwo powinne społecznie działali. StryjPocząt 92.]

przysłuchać k(u) czemu (1): [ludzie waszy] prziſzly na myasto y na domi Tatarſkie [tj. na mieszkańców] Ktorzi przisluchaly ktemv Zamkv naschemv y barſo wielkie morderſtwa poczinyly nad nymy. LibLeg 11/64; [Dlatego słuſſno ieſt/ aby ten złoczyńca chnet po vczynku onym/ w paraffy tei ku ktorei przysłucha/ s kazalnice w klątwę Chrześćiańſką podan był UstKościel 120v].

przysłuchać pod co (1): Ale piſáli wſzytkiem Kſiążętom ktorzy pod Tyr przysłucháli o przyśćie Apollonowo. HistRzym 27v.

α. Podlegać jurysdykcji [do czego] (3): Takiez tez do ſądu duchownego ma przyſluchacz oſoba nędzna a opvſczona ComCrac 20v; Aby tedy wiedźieć/ któré kauzy do Duchownégo práwá/ któré do świetckiégo przyſłucháią: [...] oznáymuiemy SarnStat 213, 215.
2. Być częścią, elementem, zaliczać się (12):

przysłuchać do czego (1): [kacerze] ku wielu inſzych błędow wymyślili to paſmo nowych rzeczy/ ktoré do onych niedáwno pomienionych przyſłuchaią MurzNT 108v; [LuterMalPos II 160; Byłyć w ſtárym Zakonie chleby oblicżnośći/ chleby poświęcone: ále one iż do ſtárego Teſtámentu przyſłucháły/ iuż ſwoy koniec wźięły. WujPosN 1584 I 245 (Linde s.v. przysłuszeć)].

przysłuchać ku czemu (1): gdyſz też ten kunſzt pływania ku rycerſkim czwicżeniam przisłucha: tedy też maią być biegli w pływaniu młodzieńcżykowie KwiatKsiąż O4v; [SenekaMymer 1532 A3v; Przeto w tym ſłowie Wola/ náyduią śie tu wſzyſtki rzecży/ ktorych nam ku ziednániu ſobie niebieſkiego błogoſłáwieńſtwá doſtáią/ chociażby ku Wierze/ choćiażby też ku obycżaiom przyſłucháły KuczbKat 397 (Linde s.v. przysłuszeć)].

a. O ludziach: być członkiem wspólnoty (10):

przysłuchać do czego (6): Zydowie y kthorzy w przyrodzonym zakonye żyli poki przyſlucháli do koſcyołá Bożego. KromRozm III B4 marg; Zli też do koſcyołá przyſlucháyą. KromRozm III C7 marg, D, Dv, G3; Ieſt tu inſzych Compánij bárzo wiele [...] ále do tych nie ták ſię wielka zgráiá ſchodźi/ tylko ći ktorzy w iákim innym mieśćie będąc/ do ich Compániy przyſłucháią ReszList 171; [AktaSynod II 51; A mogą śie też ludźie przez nieiákie znáki domyśláć/ ktorzy to ſą/ ktorzy do tey ludźi pobożnych licżby przyſłucháią KuczbKat 73, 74].

przysłuchać ku czemu (4): Zkąd twirdzą [husyci, pikarci i inni]/ iż tylko ſpráwiedliwi á ſwyęći ku temu koſcyołowi przyſlucháyą KromRozm III E7v, B4v, C5v, C6v.

3. Nadawać się, być odpowiednim (3):
a. O ludziach [ku czemu] (2): A ktorzi ani w mowie ani wskłádaniu nieſą richli/ ći wybornie ku gadaniam według Dialectiki przysłuchaią. KwiatKsiąż Kv, Cv; [ArgWykład 41/83].
b. O ubiorze [czemu a komu] (1): iżeby [ubiór] niebył nazbyt przeſadzony [...] ale iakowy będzie rzecży/ mieyſcu/ cżaſowi/ a zwłaſzcża nawiętſzey perſonie przisłuchał. KwiatKsiąż Q.
4. Odnosić się, mieć związek; pertinere Mącz (3):

przysłuchać komu (1): Mącz 375b cf Szereg.

przysłuchać ku komu, ku czemu (2): Abowiem na tem nic nienależy/ ieſli mało ieſt grzéchow takich ludźi/ abo wiele/ gdyſz kreẃ Chriſtuſowa i miłośierdźié Bożé/ nic kniem nieprzysłuchá MurzHist G4; Mącz 22d; [Gdis ku krolowi przislucha pawloka, korona y snamye krolewskie SprChęd 82; UstKościel 52v; Liecz ta moc [...] nic ſie nie doticze vrzędu Duchownego/ iako ani rzemiosło Pawła S. przysłucha co ku służebnośći Ewangelij/ ktora mu zaliecona była. ConfRad 46].

Szereg: »służyć albo przysłuchać« (1): Non vides ex inscriptione cui pertinent literae, Nie widźiſz z tytułá komu służy ten liſt álbo przisłucha. Mącz 375b.
5. [Przysługiwać [komu, czemu]: Są przeto poddani winni/ podadki/ dań cła/ zwierſchnośćy ſwey/ ktorey to przysłucha/ dawać/ iako służebnicce Bożey UstKościel 88v; Bo ta cześć zapłacenia za grzechy gorſkiei mece/ y przelaniu przedrogiei krwie vśmierzyćiela naſſego Ieſu Chriſtuſa/ tylko przysłucha UstKościel 121v.]
6. Wyraża przypisywane komuś lub postulowane właściwe postępowanie lub obowiązek: należy, trzeba, godzi się (10):

przysłucha na kogo, na co (W przen) (4): LibLeg 11/14; KwiatKsiąż L2, L4v; Neque boni, neque liberalis functus est officio, vel etiam officium viri, Dopuśćił ſie tego co ná dobrego człowieka nie przysłucháło. Mącz 140c.

przysłucha komu (4): A náwięcey to Krolom á Xiążętom przysłucha yżeby wrycerſtwie nietilko wyćwiczeni á biegli/ ále też zawzdy pogotowiu byli: [...]. Czo yż tak w Krolach á w Xiążętach ma być/ y iż im to nawięcey przisłucha. KwiatKsiąż Mv, H3, M2.

cum inf w funkcji podmiotu (2): prziſlvchaly [lege: przysłucha li] tho na waſzh myeſkayancz znamy wthakowey laſkawey prziyazny panyſthwv y poddanem naſſchim ſkodi takowe [...] czinycz LibLeg 11/141; KwiatKsiąż L4v; [UstKościel 51].

Ze zdaniem podmiotowym [z zapowiednikiem: to; iżeby] (4): też to nieprzysłucha yżeby ſzyrmierz ku potkaniu [...] w długiey doctorowskiey z ſzerokimi rękawami ſzaćie miał przyść. KwiatKsiąż Qv, Mv, M2, Q.

Szeregi: [»przysłucha a jest potrzeb«: Przysłucha a ieſt wielka potrzeb/ ku nawroceniu Chrześćiańſkiemu albo pokućie/ [...] o łaſkę a miłoſierdzie Boże [...] wzywać UstKościel 51.]

»nie przystoi ani przysłucha« (1): Abowiem to nieprziſtoi ani przisłucha yżeby miſtrz w żakowskiey ſzkolie miał w koronie/ albo wpodbitey ſobolami ſzácie ſiedzieć KwiatKsiąż Q.

W przen (1): Abowiem to prżysłucha ná dobry rozum/ ony też dobrá zbierać/ ktorych drudzy zaniechiwaią KwiatKsiąż L4v.

Synonimy: II.1., 2., 4. należeć; 3. godzić się; 4. dotykać się; 6. godzi się, można, należy, przysłusza, przystoi, trzeba.

Formacje współrdzenne cf SŁUCHAĆ.

Cf PRZYSŁUCHAJĄCY, PRZYSŁUCHANIE, PRZYSŁUCHANY

LW