Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: SADZON

Następne hasło: [SADŹ] »

SADZONY (28) part praet pass pf i impf

pf (20), impf (4), pf a. impf (4).

sadzony (20), sadzon (4), sadzony a. sadzon (4).

-a- (18), -å- (1) KochJez; w formach złożonych -on- (5), -ón- (2); -on- KochFrag, KochPhaen (2), ZawJeft; -ón- KochPam; -on- : -ón- KochPs (1:1); w formach niezłożonych -on, -ona.

Fleksja

sg
m	N	sadzony, sadzon	f	N	sadzonå, sadzona, sadzon(a)	n	N	sadzoné
	D	sadzonému		D			D
	A	sadzony		A	sadzoną		A

pl
N	subst	sadzoné
G		sadzonych
A	subst	sadzoné

sg m N sadzony (5), sadzon (2); ~ (attrib) -ony (2); ~ (praed) -on (2). ◊ D sadzonému (1). ◊ A sadzony (1). ◊ f N sadzonå (2), sadzona (2), sadzon(a) (4); ~ (attrib) -onå (2) StryjWjaz, LatHar, -ona (1) KochJez; ~ (praed) -ona (1). ◊ A sadzoną (1). ◊ n N sadzoné (1). ◊ pl N subst sadzoné (6); -é (1), -(e) (5). ◊ G sadzonych (1). ◊ A subst sadzoné (2); -é (1), -(e) (1).

Sł stp s.v. sadzić, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w. s.v. sadzić.

Znaczenia

1. pf i impf Umieszczony (umieszczany) (11)
- a. O osobach; przen (1)
- b. O sadzonkach roślin: umieszczony (umieszczany) w ziemi (6)
- c. O gęsiach (1)
2. pf Ozdobiony nasadzonymi elementami (9)
- a. Inkrustowany (1)
- b. O nieboskłonie (2)
3. pf i impf (Z)budowany, ułożony (układany) (7)
- Przen (1)
- a. O gwiazdozbiorach (2)
4. impf Więziony (1)

1. pf i impf Umieszczony (umieszczany) (11): Iechałeś potym źiemią/ tám gdźie Wilná ćicha Górę z wieku ſádzóną/ potaiemnie ſpycha Czyniąc ſobie gośćiniec KochPam 83.

sadzony na czym (1): Dziesiąta bramka [tj. przybranie głowy], w ktorey są perly Orianſkie niemale, na Axamiczie czarnem ſzadzone. WyprKr 32v.

sadzony miedzy czym (1): Feretow drugich Oſm, na Kſtałt roz, wkaſdim ſeſcz perel orianſkich okrąglich, Feretow drobnieiſzich gęſto miedzi wietſemy ſadzonich niemalo WyprKr 19v.

a. O osobach; przen (1):

Wyrażenie: »na sztych sadzon [z kim]« = traktowany jak ktoś, porównywany z kimś (1): list do X.Biskupa Przemyslkiego od Pana Marszałka Koronnego. [...] Proszę wm MMPana niech niebędę tak contemptus, zebych był nasztych sadzon zklechennym sługą wm ActReg 158.

b. O sadzonkach roślin: umieszczony (umieszczany) w ziemi; sativus Mącz, Cn; satus Mącz (6): Unciariae vites, Rzadko ſádzone winnice yáko by dwánaſtną częśc yednego ſtáyá przinoſzący. Mącz 502b, 387a [2 r.].

W porównaniach (3): KochPs 192; LatHar 410; Powiedáią/ że bárźiey Iudaſzowá brodá Swiećiłá/ niż pochodnia/ gdy ſzedł do ogrodá. Kiedy Zydom hetmánił/ Wiechá płomieniſta Więcey niż świecá lana pałáłá [...]. Iáko iáſkier ná łąkách; [...] Iáko żołte fiiałki ſádzone w ogrodźie KlonWor 28.

Wyrażenie: »nowo sadzony« (1): Oćiec śiędźie zá ſwym ſtołem/ A dźiateczki ſtoią kołem: By w buynym ſádźie źieloné Oliwki nowo ſádzoné. KochPs 192.

c. O gęsiach (1):

Wyrażenie: »sadzone na jajcach« (1): Lepak gdy ſie dziwował Albiciades iakoby on [Sokrates] tey ſwey żenie to kłopotanie mogł ſcirpieć, odpowiedział, á iakoż też ty możeſz gęſi ſadzone na iayczach gdy krzicżą zcirpieć BielŻyw 48.

2. pf Ozdobiony nasadzonymi elementami; crustatus, diatretus, inductus, segmentatus, tessellatus, vermiculatus Cn [w tym: czym (8)] (9): Pierwsa Kosulka ze zlotem, a sczarnim jadwabiem perlamy sadzona WyprKr 35v, 35v, 36v [2 r.]; Cżapká ná nim [na królu] Kſiążęcza cżywona s perłámi/ Z Axámitu/ ſádzona ná krzyż kleynotámi. StryjWjaz Cv; KochJez A3.

a. Inkrustowany (1): Emblemata – Sztukwerk ſtołarski cudnie ſadzoni. Calep 358b; [Stół 1 sadzony, z deką na siedzeniu; stoły 2 wielkie w izbie InwMieszcz 1579 nr 222].

[sadzony z czego: zbudował Grzegorz papież XIII kaplicę tak piekną i kosztowną; [...] wszytko z marmuru i z drogich kamieni sadzona RywKsięgi 209.]

[Wyrażenie: »sadzona robota«: są w ty kaplicy ławki sadzone roboty barzo misterne. Karzeł Piąty, kiedy tam był, nie chciał wierzyć, by to sadzona robota: nożem sztuczkę wyłupi⟨ł⟩. RywKsięgi 252.]

b. O nieboskłonie (2): KochFrag 22; Wſzák ty [Boże] wſzyſtko możeſz/ ſnadź tobie nie ſą áni Táyne niebá pięknemi ſádzone gwiazdámi Ani brzeg morzá WitosłLut A6.

3. pf i impf (Z)budowany, ułożony (układany); structilis Mącz; constitutus Modrz; locatus JanStat (7): Mącz 422c; Zły człowiecze/ ſpuſtoſzyłeś Polá nieprzerodzóné: Zwoiowałeś/ wywróćiłeś Miáſtá pięknie ſádzóné. KochPs 12; A ták/ gdy kmieć w leśie/ gdźie wieś ma bydź ſádzoná/ wolność weźmie/ nie będźie mógł z ſwéy roléy ſie ruſzyć/ áż piérwéy rolą wypráwi SarnStat 655.

sadzony czym [= jak] (1): Gdzie ſię záſię zbierze wiele tych goſpodarzow z cżeládzią ſwoia [!]/ y domow wiele/ tám bywáią Miáſtá ábo mnoſtwo domow/ vlicámi porządnie ſádzone ModrzBaz 2v.

Przen [na czym] (1): Iáko ná morzu odmienność mamy/ Bo dźiś ſpokoynie w nawách pływámy: Ocknieſz ſye/ álić nawáłność ſrogą Obaczyſz [...]. Obraz żywotá maſz wyráżony: Y ná niepewnym grunćie ſádzony ZawJeft 31.

a. O gwiazdozbiorach (2): IEſt ieſcze y drugi znák nád Skopem włożony/ Poniżéy Andromedy trzykątem ſádzony: Deltoton ſwym imięniém Grékowie miánuią KochPhaen 9, 19.

4. impf Więziony (1): A ſádzon téż nikt bydź nie ma [Captivari etiam nullus nobilium debet JanStat 123]/ iedno práwem przekonány wedle ſtátutów y Przywileiów. SarnStat 66.

Synonimy: 1. kładziony; 2. ochędożony, ozdobiony; 3. budowany, zbudowany; 4. więziony.

Cf [NIESADZONY] (Errata), SADZIĆ

JR, (LW, MC, MN)