[zaloguj się]
[pdf]

PUSTKA (31) sb f

Fleksja
sg pl
N pustki
G pustki pustek
A pustki
I pustkami
L pustkach

[sg G pustki.] ◊ pl N pustki (10). ◊ G pustek (4). ◊ A pustki (9). ◊ I pustkami (2). ◊ L pustkach (6); -ach (2), -åch (2), -(a)ch (2); -ach GrabowSet; -åch LubPs; -ach : -åch SkarŻyw (1:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVII; wstawka z XVII) – XVIII w.

Miejsce, w którym nic nie ma albo nie ma tego, co powinno być (31):
a. Puste wnętrze czegoś (7):
Przen (1): [ludźie wieldzy máło bywáią mądrzy: bo GDZIE CIALO BARZO ROSCIE, TAM ROZVM MOC TRACI. A iáko wielkich puſtek rozumem niemoże ozdobić/ ták tłuſté ćiáło y brzuch wielki do káżdéy rzeczy przeſzkodą. CerGór 152.]
Wyrażenie: »pustki w głowie« = brak rozumu (1): ZAcni to záwżdy ludzye/ byli Herburthowie/ Y rzadko puſtki ználazł/ miedzy nimi w głowie. Pilnie ią oſadzáli/ cnotą á bácżnoſcią RejZwierz 60v.
α. O braku pieniędzy (5):

W porównaniu (1): Doſyć było wſzégo wczorá/ A dźiś gdym weyźrzał do worá/ Ali puſtki iáko w leśie PudłFr 22.

Fraza: »w mieszkoch pustki się zalągły« (1): Bo dzyerz ręce w kálecie/ ábyć nie záziębły/ Ano ſie w obu mieſzkoch/ iuż puſtki zálągły. RejZwierz 136.
Wyrażenie: »w mieszku, w kalecie pustki« [szyk 2:1] (2:1): Tákże ſobie po troſze/ ſpołu przykradáią/ Aż w kalecie y w ſkrzynce/ puſtki więc miewáią. RejZwierz 137v; Ano gdyby ſie był chciał z mieſzkiem obráchowáć/ Bárzo w nim wielkie puſtki mogę rzec pachnęły HistLan D3; WyprPl A3v.
β. Dziura po czymś (1): A gdy [stary człowiek] kęs w gębę włoży/ puł godziny żuie. Więc nákłáda ná przodek iáko owcá zgonin/ Ano przedſię nieſporo nie dobrze iuż o nim. Bo w kąciech dawno puſtki wypádły trzonowe/ Y przednie ſie kołyſzą też nie bárzo zdrowe. RejWiz 93; [Weźmi Pomorańcą/ á wykroy ſzpunćik w wierzchołku/ iácy iżbyś mogł nim ośrodki z ſokiem do połowice wybráć/ nápełń ony puſtki oleykiem Bobkowym SienHerb 548b].
b. Miejsce bezludne; solitudo Cn (13):
[Zwrot: »pustkami zostać«: Teras káżdy ſwą zálecáiąc á cudzą gániąc/ iedni drugie byſmy muſieli do ſzcżętu wybić/ żeby świát puſtkámi zoſtał Respons Ev.]
α. Pustkowie, teren niezagospodarowany, dziki, nieobsiane pole (13): Sthym [ukradzionym tłumokiem] obay poſchli wpuſthky myedzy mlinem pana stharąſkyego y heltowſkym LibMal 1554/183v, 1554/183v [2 r.]; Dwádziśećiá [!] lat w puſtkách ná dálekiey puſzcży ſam ieden przemięſzkał [św. Antoni]. SkarŻyw 57 marg, 57; Kędy ſie tráfi iżby puſtki zoſtáły/ tego ſtrzedz áby nie gniły/ áni opalone były: bo łácwiey oſádźić/ álbo przykryć/ álbo rozebráć/ niż znowu śiedlić. GostGosp 26, 36; KlonWor 41; [Area Die Hoffſtadt puſty plác/ ábo Puſtki ArtNom H; ktora [rola] liezy miedzi czwierczią mlinarską z iedney strony, a z drugą [!] strony podle pustki KsięgiSądWiej 1591 nr 7074; InwSzlachKal 1596 nr 61].

W przeciwstawieniu: »pustka ... osiadłość« (1): Polſkie vćiśnienie chłopkow ieſt tákowe: iż dniá y nocy wolnych od robot á vćiſku nie máiąc/ w rodzaiu ſwym práwie vſtawa: y ſtąd we wśiach więcey puſtek niż ſnadź ośiádłośći. PowodPr 71.

αα. Obszar spustoszony, splądrowany (4): Vſłyſzawſzy Belá iż ich [Tatarów] iuż niemáſz/ przyiechał do puſtek BielKron 302v; StryjKron 432; [Krzyżacy też wybráli byli inſzego Miſtrzá/ [...] Henryká z Widy/ ktory przyſzedł ná puſtki/ bo záśię Pruſowie Pogáni pobráli wſzyſtko Krzyżakom BielKron 1597 170].

W połączeniach szeregowych (2): KochOdpr Dv; á lud oświecony Wiárą [tj. Polacy – chrześcijanie]/ co cżyni? żáłoſne pożogi/ Puſtki/ miecż/ wnieśli ná domowe Bogi [tj. do Polski]. GrochKal 24.

c. Budowle pozbawione mieszkańców lub użytkowników; ruiny; abiectae aedes Cn (11): [Przymiot] Roſcie poſpolicie na murzech albo na ſtharych domiech/ iako ſą puſtki FalZioł I 140a; LubPs X3v; Niech ná źiemi nie będźie wiek iego długi [...]. Synowie dom od domu chlebá niech proſzą/ A przed nędzą z oycowſkich puſtek ſye noſzą. KochPs 168; SkarŻyw 374; GrabowSet Q2; [więcey puſtek álbo załomkow niż budowánia w tych cżáśiech ſie przycżyniło PowodKorab 30; ŁaszczOkulary F2].
Zwrot: »stać pustkami« (2): Co murow y co zamkow dziś ſtoi puſtkámi RejZwierc 247v; Y muśić dla téy woyny kośćiół ſtać puſtkámi [tj. nie ma w nim wiernych] WyprPl Cv.
Przen (1): Ná ktorym fundámenćie/ Cżárt ſwe pánowánie Zbudował był/ á iśćie przyśiągłby był zá nie. Ze ták wiecżnie ſtać miáło w ſwoiey ozdobnośći. [...] Lecż śię ná tym omylił/ [...] Bo ten Bábilon iego/ y z náuką gaśnie. Rozwala go Duchem vſt/ ſwych vkrzyżowány Kryſtuſ Pan [...]. Szcżęſliwy: kto to widząc zá cżáſu pogody Wynośi śię s tych puſtek/ vchodząc przygody. Przenoſząc śię w Kroleſtwo/ Kryſtá Páná GrzegŚm Av.
α. Z powodu straty bliskiej osoby (3):
Wyrażenie: »(szczyre) pustki w domu« (3): WIelkiéś mi vczyniłá puſtki w domu moim/ Moiá droga Orſzulo/ tym zniknieniem ſwoim. Pełno nas/ á iákoby nikogo nie było: Iedną máluczką duſzą ták wielé vbyło. KochTr 8, 9; Sprzątnęłá ćię bláda śmierć/ [...] Wſzyſtko záraz vpádło/ ſzcżyre puſtki w domu WisznTr 14.

Synonim: prożność.

Cf PUSTNOŚĆ, [PUSTOĆ], PUSTOŚĆ, PUSTYNIA, PUSZCZA, 2. PUŚCIZNA

AN