[zaloguj się]
[pdf]

BADAĆ SIĘ (78) impf

sie (42), się (36).

Oba a jasne.

Fleksja

inf badać się (15). ◊ praes 1 sg badåm się (5); -åm (4), (a)m (1). ◊ 2 sg badåsz się (2). ◊ 3 sg badå się (1). ◊ 1 pl badåmy się (2). ◊ 2 pl badåcie się (2). ◊ 3 pl badają się (3). ◊ praet 1 sg m badåłem się, -(e)m się badåł (5); -åł (2), -(a)ł (3). ◊ 3 sg f badała się (1). ◊ 3 pl m pers badali się (8). ◊ fut 1 sg m będę się badåł (3) WróbŻołt, Leop, SkarKaz, badać się będę (1) CzechEp; -åł (2), -(a)ł (1) ◊ 2 sg m będziesz się badåł (2). ◊ 3 sg będzie się badåł (1) GroicPorz, badać się będzie (1) LatHar. ◊ imp 2 sg badåj się (2). ◊ 3 sg niech się badå (1). ◊ 2 pl badåjcie się (5). ◊ con 1 sg m -bych się bad(a)ł (1). ◊ 3 sg m -by się badåł (1). ◊ 1 pl m pers -byśmy się badali (1), bychmy się badali (1) RejPos (1 : 1). ◊ 3 pl m pers -by się badali (1). ◊ part praes act badając się (13).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Zgłębiać, dociekać, studiować, roztrząsać, przenikać; reperire caussam Calag; anquirere, disquirere, discutere, expiscari, explorare, inscrutari, investigare, perscrutari, visere Cn (66): Badając ſie bowiem on iaſnoſcią boſtwa ſwego przewiaduie taiemnoſci ſerc ludskich. WróbŻołt D6; Calag 164b.

badać się kogo, czego (16): PatKaz III 134; Ocży iego maią wżgląd na vbogiego/ á brwi iego badaią ſie [interrogant] ſynow ludskich. WróbŻołt 10/5, 37/13, 118/2, 69, 115, 145; Leop 4.Esdr 12/3; A ſyny iey potrácę śmierćią/ y poznáią wſzytki kośćioły iżem ia ieſt then ktory bádam ſię nerek y ſerc BibRadzAp 2/23; BudBibEccli 5/20; StryjKron 552; CzechEp 235; Duch bowiem Boży báda ſię głębokośći Bożych NiemObr 71; ReszPrz Av; WujNT s. 324, Ap 2/23. Cf badać się z czego, Szeregi.

badać się z czego: doctorouye ſzwyączy od euangelyſth nycz pyſma o nyey/ nyemyely tym gorączey s ſzwyątosczy yezuſouey yey ſyą badaly PatKaz III 134.

badać się o kim, o czym (38): [Polacy] o czudzich ſie rzecżach badaiąc, nie wiedzą czo ſie doma dzieie MiechGlabnlb 4; Dziwne ſą ſwiadecztwa twoie miły panie. [...] A przeto ſie o nich badała duſza moia. WróbŻołt 118/129, 118/94; SeklKat A4; tedy wnet poznamy/ yeſli v nich [u Rusi] koſcyoł boży ten/ o ktorym ſye ták długo bádamy. KromRozm III H7; GroicPorz ppv; A wſzákoż o tym [o rzeczach wyższych] nie mamy ſię dwornie bádáć/ ále owſzem ſię ſtrzedz zbytecznych około thych rzeczy wvmysłow BibRadz I 1v marg, 1v marg [2 r.], 2v, Act 19/39, 1.Petr 1/10; BielKron 82; żaden człowiek áni Anyoł dowodnie wiedźieć niemoże onego dniá/ ktorego Syn Boży ſądźić przydźie/ y wiem też że nam śmiertelnym nieprzyſtoi ſie o nim bádáć LeovPrzep F2; SienLek V4v; A to napilnieyſza ábychmy ſie beſpiecżnie nigdy nie bádáli o tháiemniczach Páńſkich RejPos 280, 23, 53, 113, 149; GrzegŚm 32; Owcá ma ſłucháć Páſterzá/ á o vcżynkách iego nie ma ſie bádáć/ według roſkazánia Páńſkiego WujJud 152; SkarŻyw 119; CzechEp 77, 85, 119, 127, 220 (9); LatHar 196, 381; WujNTAct 19/39, 1.Petr 1/10; PaxLiz E2v. Cf Zwroty, Szeregi.

badać się po czym: Scrutari scripturas, Bádáć ſię po piśmie báwić ſie piſmem obieráć ſie w piśmie. Mącz 376b.

badać się w czym (6): KromRozm II b4, iv, kv, n3 [2 r.]; Day mi/ práwi/ Pánie rozum/ á będę ſię bádał w zakonie twoim. SkarKaz 81a. Cf Zwroty.

Ze zdaniem dopełnieniowym (4): KromRozm II h4; CzechEp 119; WujNT 1.Petr 1/11; A przetóż on Philozoph [...] gdy ſie obráchował/ bádáiąc ſie coby był zá nayſłuſznieyſzy obyczay rządzenia Rzeczypoſpolitéy/ záwołał SarnStat 111.

W charakterystycznych połączeniach: badać się dwornie (4), skrętnie (2), upornie.

Zwrot: »badać się w (po) piśmie« (6): Ale pan Kryſtus [...] do piſmá nas odſyła/ mowyąc: Bádayćye ſye w piſmye KromRozm II iv, b4, kv, n3, [2 r.]; Mącz 376b.
Szeregi: »badać się i doświadczać« (2): GlabGad A3v; wſzákże y haeretyk nie zle czyni bádáiąc ſię y doświádczáiąc/ ieſli mieyſcá piſmá S. y Doktorow od Koncylium Trydentſkiego przywiedzione/ ták ſię máią WujNT 470.

»pytać a(i) badać; badać a pytać« (3 : 1): GroicPorz ppv; A thák trzebá nam iednák o tym ſie pytáć á bádáć/ á podpiráć ſie piſmy Prorockiemi RejPos 53; Pátrzaýże też co ći dwá vcżynili/ co thu o nich ſłyſzyſz/ iż ſie pytáli á dziwnie ſie bádáli o ſwiętych ſpráwach iego. RejPos 113, 149.

»dowiedować się (wywiadować się) i badać« (4): O ktorym zbáwieniu dowiedowáli ſię y bádali Prorocy/ ktorzy o przyſzłey ná nas łaſce prorokowali. BibRadz 1.Petr 1/10; GrzegŚm 32; CzechEp 119; WujNT 1.Petr 1/10.

»rozbierać albo badać się«: Y nie mowi/ czytayćie/ ále rozbierayćie ábo bádayćie ſię piſmá. WujNT s. 324.

»słuchać a badać się«: Abowiem Duch s. ſpráwował myſli ich/ á pilnie ſłucháli á bádáli ſie o zbáwieniu ſwoim. RejPos 23.

2. Pytać, dowiadywać się, pilnie szukać; requirere Calep, Cn; indagareMącz; exquirere, habere questionem, inquirere, quaerere, sciscitari, scitari, sciscere Cn (12): Dowieduyę ſye. Pytam/ Bádam ſie/ ſzukam Mącz 168b; ArtKancC13; Calep 915b.

badać się u kogo: ieſliże by co niedołożóno było/ w wykłádzie w moim: będźieſz śię v vcźeńſzych bádał. BiałKat 68v.

badać się czego (2): Przyſtoi też Sędźiemu/ pierwey niż złoczyńcę zda ná męki/ bádáć ſye pilnie czáſu/ iáko dawno złoczyńcá kradł GroicPorz ii3v; LeopPs 118/70 [69].

badać się na kogo: A ćy ktorzy ſie na mię badali żłego: myſlili cza [!] y dzień prożnoſci y zdrady A zaby mie w cżym podchwycić y oſoczyc mogli. WróbŻołt 37/13.

badać się o co: Odpowiedział mi/ y rzekł: Ieſli ſie będzieſz o wiele rzecży bádáł/ cżęſtho ſie będzieſz dziwował Leop 4.Esdr 4/26.

badać się o kim (2): Boday że mnię był Iozeph mych ſnow nie wykładał Aczem ſie y ſam o nich cżemus piłnie badał RejJóz K2v; Leop 1.Mach 3/5.

badać się po czym: Scrutari, szukam/ wywiáduyę ſie/ ſperuyę/ bádam ſie po czym. Mącz 376b.

Ze zdaniem dopełnieniowym: wſſytcy ſie iego mądroſci dziwowali/ badaiątz ſie ſkąd ſie tak mądré dziecię wzięlo. OpecŻyw 33.

Synonimy: 1. doświadczać się, dowiedować się, przepatrywać, pytać, rozbierać, roztrząsać, szukać, wartować, wynajdować, wypatrować, wypytować się, wytrząsać, wywiadować się; 2. doświadczać się, dowiadywać się, pytać, sperować, szukać, śledzić, wypatrować, wywiadować się.

Formacje pochodne: dobadać się, przebadać się, rozbadać się, wybadać się, zbadnąć się.

Cf BADAJĄCY SIĘ, BADANIE SIĘ

KN