[zaloguj się]
[pdf]

KROLEWSKI (4701) ai

krolewski (4700), kralowski (1); krolewski : kralowski MetrKor (71 : 1).

o pochylone, e jasne; kralowski z tekstu nie oznaczającego pochyleń.

Fleksja
sg
mNkrolewski fNkrólewskå, krolewska, krolewsk(a) nNkrólewskié
Gkrólewskiégo Gkrólewskiéj, królewskié, królewski Gkrólewskiégo
Dkrólewskiému Dkrólewskiéj Dkrólewskiému
Akrólewski, królewskiégo Akrólewską Akrólewskié
Ikrólewskim, królewski(e)m Ikrólewską Ikrólewskim, królewskiém
Lkrólewskim, królewski(e)m Lkrólewskiéj, królewski Lkrólewskim, królewski(e)m
V Vkrólewskå, krolewsk(a) V
pl
N m pers królewscy, królewszczy
subst królewskié
G królewskich
D królewskim
A m pers królewskié
subst królewskié
I m królewskiémi, królewskimi
f królewskiémi, królewskimi
n królewskiémi, królewskimi
L królewskich
inne formy
pl G a. A - królewskich; sg n D skostn - po królewsku

sg m N krolewski (203). ◊ G królewskiégo (279); -égo (72), -ego (1) BiałKat, -(e)go (206). ◊ D królewskiému (40); -ému (11), -emu (1), -(e)mu (28); -ému :-emu OrzQuin (1 : 1). ◊ A królewski (144), królewskiégo [w tym: królewskégo (1) KlerPow] (21); -égo (3), -(e)go (18). ◊ I królewskim (70), królewski(e)m (4), skrót (1); -em Diar, GórnRozm; -im : -em BibRadz (8 : 1), OrzRozm (7 : 1). ◊ L królewskim (74), królewski(e)m (7), skróty (2); -em HistJóz, ModrzBaz, PaprUp; -im : -em OrzRozm (4 : 1), BudBib (1 : 1), SkarŻyw (5 : 1), GórnRozm (1 : 1). ◊ f N królewskå (127), krolewska (2), krolewsk(a) (368); -a RejZwierc; -å : -a RejPs (2 : 1). ◊ G królewskiéj (293), królewskié (1) OpecŻyw, królewski (1) MetrKor, skróty (716); -éj (58), -(e)j (235). ◊ D królewskiéj (339); -éj (12), -(e)j (327). ◊ A królewską (220). ◊ I królewską (142). ◊ L królewskiéj (91), królewski MetrKor (2), skróty (13); -éj (19), -(e)j (72). ◊ V królewskå (6), krolewsk(a) (278). ◊ G a. A skrót (16). ◊ n N królewskié (56); -é (3), -(e) (53). ◊ G królewskiégo [w tym: królewsk(e)go (1) ZapKościer] (109); -égo (24), -ego (1), -(e)go (84); -égo :-ego OpecŻyw (1 : 1). ◊ D królewskiému (14); -ému (10), -(e)mu (4). ◊ A królewskié [w tym: królewske (1) SeklWyzn] (91); -é (8), -(e) (83). ◊ I królewskim (45), królewskiém (4); -ém ZapWar, MurzHist; -im : -ém BibRadz (1 : 1), ModrzBaz (1 : 1); ~ -ém (1), -(e)m (3). ◊ L królewskim (23), królewski(e)m (5), skrót (1); -em UstPraw (2); -im :-em OrzRozm (2 : 1), BudBib (1 : 2). ◊ pl N m pers królewscy (45), królewszczy (2) HistJóz, Mącz. subst królewskié (327); -é (27), -(e) (300). ◊ G królewskich (180). ◊ D królewskim (20). ◊ A m pers królewskié (28); -é (3), -(e) (25). subst królewskié (125); -é (33), -e (1) KochJez, -(e) (91). ◊ I m królewskiémi (21), królewskimi (12); -émi RejPs, Leop, WyprKr, BudBib (3), ModrzBaz, GórnRozm, SarnStat (7), SkarKaz; -imi SkarŻyw; -emi: -imi ZapWar (1 : 1), BibRadz (2 : 2), OrzRozm (1 : 1), BielKron (1 : 7); ~ -émi (7), -(e)mi (14). f królewskiémi (3), królewskimi (3), skrót (1); -émi SarnStat (2); -imi BudBib, GosłCast; -emi : -imi BibRadz (1 : 1); ~ -émi (1), -(e)mi (2).n królewskiémi (11), królewskimi (2); -imi BielŻyw; -émi :-imi BudBib (1 : 1); ~ -émi (7), -(e)mi (4). ◊ L królewskich (108). ◊ G a. A królewskich (2). ◊ sg D n skostn po królewsku (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.; poza tym XIX w.: po królewsku s.v. królewsko.

Znaczenia
I. Przymiotnik od „król” ‘monarcha’ (4698):
1. Przymiotnik dzierżawczy: króla (2306):
A. Należący do króla, zależny od króla; regius Murm, Mącz, Cn; regalis Mącz, Cn; regis Mącz (939):
a. Będący własnością króla, w posiadaniu króla, dla króla przeznaczony (515): BierEz G2v; OpecŻyw 21, 24v; [Józef] pyeniądze [...] za zboże kład do ſkárbu krolewſkyego HistJóz E2v, D4v, E3; ZapWar 1534 nr 2410, 1542 nr 2504, 1545 nr 2646 [2 r.]; BielŻyw 63, 111, 114; March2 D3, D4; RejJóz I8, Mv; Philip krol Mácedoński ná woynę wyiechał á Anekthánábus wſzedł ná páłac krolewski áby tám krolową Olimpią oglądáł HistAl A2v, A8v, B, E7v, G4v, L6; Diar 26, 32 [2 r.], 36 [2 r.], 43; GliczKsiąż H7v, Iv; LubPs M3, Yv; GroicPorz y3v, ff3v, ggv, ii4, oo3v; Y rzekł żáś [!] Dawid do Vriaſſá: Idziſz do domu ſwego [...] Wyſſedł tedy Vriaſz z domu Krolewſkiego/ y nieſiono zá nim potráwy krolewſkie. Leop 2.Reg 11/8, 1.Reg 20/29, 2.Reg 11/8, 9, 15/35, 19/42 (31); Kto komu bydło zaymie z ſzkody [...] ma ie dáć do obory Krolewſkiey UstPraw F, A [2 r.], F [2 r.], Fv, Hv [3 r.], K2v; WyprKr 51v, 101v; BibRadz *2, Ios 10/2, 1.Reg 15/18, 2.Reg 7/9, 18/15 (26); Krolewſkie bogáctwo ludźie ſą/ nie pieniądze. OrzRozm N3, E4v, K, L4, N2, O2 (10); [Ioas] pochowan w mieſcie Dawidowym/ ále nie w grobie krolewſkim. BielKron 87; Dał thedy krol ſygnet s pálcá ſwego Amánowi [...] Piſał tedy liſty Amán do wſzytkich kráin/ á ſygnetem krolewſkim zápiecżętował BielKron 114v; Oná milcżkiem nábrawſzy wiele klenotow [...] ktemu dwie koronie krolewſką y krolowey/ [...] iecháłá do Sáſi BielKron 346v; [obegnańce] proſto do krolewſkiego namiotu z krzykiem ſie rzućili/ ále Krol ledwá vćiekł BielKron 355, 67v, 115, 266v, 277v, 280v (83); Mącz 23c, 128d, 273b, 277d, 286b (12); Prot A3v, C3; RejAp 123v; posłał ku Krolowi Rycerze áby mu gniew przeprośił. Thedy oni [...] łáſkę vprośili thym obycżáiem áby ku dworu Krolewſkiemu záſie przyſzedł iezdno y pieſzo HistRzym 70, 12v, 66v, 79, 81, 81v (8); RejPos 8v, 10v [2 r.], 35v, 36, 232, 280v; RejZwierc 46, 154v [2 r.], 258, Aaa4v; Mefiboſzeth mieſzkał w Ieruzalemie/ bo v ſtołu krolewſkiego záwżdy iadał BudBib 2.Reg 9/13, 1.Reg 26/16, 4.Reg 12/18, 16/8, 2.Par 2/1, 16/2 (27); HistHel D, Dv; MycPrz II D; BiałKaz K4 [2 r.], K4v; StryjWjaz C4v; ModrzBaz 32, 75v, 120, 123; SkarJedn 246; KochPs 158; SkarŻyw 13, 91, 92, 130, 202 (15); priwiley ręką Legatá Papieſkiego/ y trzech Piſárzow [...] podpiſan/ á pieczęciámi Krolewſką/ Miſtrzowſką/ y Pánow Rad Ducbownych y Swieckich vmocniony. StryjKron 647, 452, 497, 527, 712, 762, 782; KochDz 104; BielSjem 19; KochPam 88; GórnRozm L, L4v; KochWr 28; PaprUp Av, G3v, K2v; ZapKościer 1587/70v, 1588/82v; ActReg 10, 11 [2 r.], 149; Calep 421a; GostGosp 160; GostGospSieb +3; GrochKal 18; KochAp 10; OrzJan 92; WujNT Matth 11/8, Luc 7/25, s. 446 marg; Dobrá królewſkié/ któré ku Wielkim Rządóm Krákowſkim należą/ nie máią bydź záſtáwiáné. SarnStat 336; kruſzec Królewſki iest, tedy y grunt zátym ſie ćiągnie SarnStat 1277, 323, 336, 375, 411, 916 (87); KmitaSpit Cv [2 r.], C6; PowodPr 82; Do krolewſkich [...] zamkow nikt nie pielgrzymuie/ á do grobow męczenniczkich y krolowie iezdżą SkarKaz 41b, 44b, 121b, 243b, 456a, 483a (8); SkarKazSej 666a marg, 692b, 693b [3 r.], 700b, 706a.

W połączeniu z nazwą miejscową (1): woyſko Tureckie źiemią ćiągnęło do Węgier [...] pięćikośćioły Strygom álbo Oſtrom/ Biáłłogrod krolewſki wźięli. BielKron 221v.

W połączeniu z zaimkami dzierżawczymi będącym przymiotnikową formą wyrażenia »my król« itp. [w tym: nasz (60), wasz (1), moj (2)] (63): MetrKor 34/134 [2 r.]; ComCrac 12; abi ſſye przigothowaly przeydz na vaſſche zyemye Krolyewſką ſkodi czinycz boze ym thego nyepomoſch. LibLeg 11/184; Leop 3.Mach 3/21; OrzQuin O; co ćię ták ſmutnego wdomu mym krolewſkiem podkáło? SkarŻyw 304; ZapKościer 1582/32v [2 r.]; kożda beczká ſoli dobrze nábita ták wielką/ iáko ſól náſzá Królewſka w Toruniu zwykłá bydź przedawána SarnStat 387, 25, 83, 98, 103, 200 (54).

W charakterystycznych połączeniach: królewskie (-i, -a) bogactwo (6), dobra (22), dochod (5), dom (49), dostatki, dwor (20), dzierżawa (4), gmach (2), grob (7), grunt (5), imienie (13), karmia, majętność (2), miasteczko (5), miasto (5), mieszkanie (2), namiot (7), obora (8), oszczep (3), pałac (30), pieniądze (5), pokój (5), potrawy (7), skarb (40), stolec (3), stolica (11), stół (10), ziemia (14).

Przysłowie: bibl. nam ten [magistrat] ieſt dobry/ pod ktorym żywiemy/ náśláduiąc pobożnośći y dobroći: oddawáiąc co Bożego Bogu/ á co Krolewſkiego Krolowi [reddite ergo quae sunt Caesaris Caesari et quae sunt Dei Deo Matth 22/21] CzechEp 405.
Wyrażenia: »miasto krolewskie« = podlegle władzy króla (1): Item miasta krolewskie i inne gdyż wolnością ani zacnością nie mogą być porownane z stanem szlacheckim, nie mają być też w to pozwolenie inkludowane Diar 50.

»stoł krolewski, stolica krolewska« = fundusz na utrzymanie króla i dworu królewskiego; mensà regia a. regalis JanStat (33 : 2): DiarDop 107, 112 [2 r.], 113, 114; widźiſz iáko ſtoł Krolewſki iuż práwie do dná zniſzczał/ hoyną ſzczodrobliwośćią Krolewſką OrzRozm O2v, O2v, S2; ActReg 41; z dóbr Stolice Królewſkiéy [de bonis mensae Regalis JanStat 96] ſtan królewſki zwykł oſobné miec opátrzenié SarnStat 83; Iedno dwá groſzá z Lanu ſtołowi Króle. záchowywa. SarnStat 883 marg, 83, 84, 86, 359, 411 (24); VotSzl B3; Słábieie doſtoyność y władza krolewſka [...] roſproſzenim dochodow y imion ſtołu krolewſkiego SkarKazSej 691b.

»ziemia krolewska« = Królestwo Polskie [szyk 4 : 4] (8): wſziczki rzeczi abo kupye ktore ſą ktoremv kolwyek Czlowyekv lyvbo zmoldawſki zyemye, lyvbo skrolewki [!] poddanemv nyewymne [!] zabrany [...] mayą bicz zupelnye vroczonye. MetrKor 40/818, 40/818, 822, 823 [2 r.]; LibLeg 11/76v, 168; Powya ze on od dzyeſzyaczi lyath wzyemy krolyewſkyey a zwlaſchcza wlithwye handluye. LibMal 1548/145.

α. Boski (5): Ten maieſtat krolewſki zewſſąd poſwiętzony/ botz od ducha ſwiętego dawno był ſprawiony/ botz wniem ſiedziál bog wierny/ tzo wſſytek ſwiat rządzi OpecŻyw 20v, 161v; SkarŻyw 589; CzechEp 248; Vważ iedno/ proſzę ćię/ iż tu ſtoł Krolewſki poſtáwiony: Anyołowie ſłużą do tego ſtołn: Sam Krol obecnie ieſt/ á ty ziewáiąc ſtoiſz? LatHar 198.
b. Pozostający w stosunku zależności od króla (191): BierEz O3; yakom ya nyesbyl robothnego yana napory Cmyothka krolewskiego Swielgey woley ZapWar 1528 nr 2419, 1532 nr 2439, 1545 nr 2646; HistJóz A3v; KlerPow 1; MiechGlab 16; MetrKor 59/77; LibLeg 7/100, 10/59, 59v, 11/96; SeklWyzn B; LibMal 1545/102; Diar 22; [poseł do Dawida] ſthrzelcy obroćili ſtrzelbę ſwą ná ſlugi twoie z wierzchu z muru/ y poráźili nie co z ſlug Krolewſkich Leop 2.Reg 11/24, 2.Reg 16/2, 1.Par 25/5, 2.Par 1/16, 26/11, 36/20 (15); UstPraw H2; BibRadz Gen 39/20, 40 arg, Esdr 7/28, 1.Reg 22/17, 1.Par 27/33 (16); z ktorego [Krzyskiego] śmierći/ nietylko Dwor Krolewſki/ ále wſzytká Polſká wielką ſzkodę wźięłá. OrzRozm R2, C3, I2, L3, P3, Q3v, Q4, R; ogárnąć woyſko krolewſkie Ceſarz chćiał y w thył mu záiecháć BielKron 307v; Moſkiewſki Kniáż [...] poſłom Ceſárſkim/ Krolewſkim álbo Papieſkim dawa ręce ná przywitániu BielKron 429v, 71v, 74, 76v, 98v, 213 (49); Mącz 107c, 254a [2 r.], 270a, 463c; OrzQuin S2; był w iego kroleſtwie [...] Plácidus nawyſzſzy Hetman Krolewſki HistRzym 126v, 32, 108; RejPos 251, 317v; BielSat D3v; KwiatOpis kt; BielSpr 37; RejPosRozpr b4; Y wezwano piſárze krolewſkie mieſiącá pierwſzego BudBib Esth 3/12, 4.Reg 12/10, 2.Par 29/25, 2.Esdr 1/11, Esth 3/12, 4/5 (14); StryjWjaz B4; CzechRozm 129v; Andrzey Frycż Modrzewski/ Krolewski Sekretarz/ Polſkiey y wſzytkiey Sármácyey Sláchćicom zdrowia życży. ModrzBaz 137, 24, 137; SkarJedn 57; SkarŻyw 31, 244, 305 [2 r.], 306, 481; żołnierze Krolewſcy y woyſko Skirgayłowe Litewſkie [...] muſieli názad ku Wilnowi vſtępowáć StryjKron 487; Páweł Iaſienſki zbroyny Dworzánin Krolewſki [...] Drzewcá Rzeſkie obroćił ná ſwych náſádzone StryjKron 642, 637, 702, 727, 747, 782 (11); BielRozm 29; A czemuſz ich zowiećie vrżędnikámi Koronnémi/ gdyż iedno prży Krolu ich vrżąd ſtoi? Rádniey ie zowćie vrżędnikami Krolewſkiemi (marg) Vrzędni⟨c⟩y ziemſcy ⟨n⟩ie Koronni ále Krolew⟨ſ⟩cy. (‒) GórnRozm Av; Phil C4, K, O3; WujNT 317 marg, Act 12/20; Podwoiewodzégo Iurisdicia, śćiąga ſie nietylko ná królewſkié poddáné, ále y ná Ziemſkié. SarnStat 235, 41, 162, 310, 411, 1147 (16); SkarKaz )(2; VotSzl C2; SkarKazSej 704a [2 r.].

W połączeniu z zaimkiem dzierżaweczym „nasz”, które jest formą przymiotnikową wyrażenia »my krol«. (8): ComCrac 20v; WSi náſzé Królewſkié/ y pánów Duchownych [...] ná ten rok iuż powinni płáćić ſą SarnStat 107, 215, 243, 428, 656, 855, 869.

W charakterystycznych połączeniach: krolewski dwor (18), dworzanin (6), hetman (4), kanclerz (2), kmiotek (4), legat, niewolnik, pisarz (5), podczaszy (2), poddany (8), podkomorzy (2), poseł (10), sekretarz (4), sługa (17), służebnik (4), tajemnik,

α. W funkcji rzeczownika: Melchici egipscy katolicy [pl] (1): tá ſektá od Kátolikow ſię w Syryey (ktore ony Melchitás to ieſt/ Krolewſkie zwáli [...] [oddzieliła]. SkarJedn 306.
c. Pozostający w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa do króla (146): OpecŻyw 43; HistJóz B3v; LibLeg 9/51; LubPs M3, Q4; poſlał [mu] zaponę złothą/ iáko ieſt obycżay dawáć przyrodnym Krolewſkim. Leop 1.Mach 10/89, 4.Reg 11 arg, 2, 4; BibRadz *3, 1.Reg 18/18, 22, 23, 22/14 (19); OrzRozm P3; wybran był Woyćiech Márgrábic Brándeburgeńſki ſieſtrzeniec krolewſki ná Miſtrzoſthwo zakonne. BielKron 415v, 15v, 66, 72v, 106, 116v (45); KwiatKsiąż kt; Mącz 349d; HistRzym 7v, 13v, 90v, 93v, 94, 110v; RejPos 25, 103; BielSpr 45v; BudBib Iudic 8/18, 1.Reg 22/14, 2.Reg 9/11, 13/29, 33 (16); MycPrz I B2; BiałKaz K marg; CzechRozm 150, 151, 152 [5 r.]; PaprPan Hhv, Hh5v; v wiela narodow w zwycżay to weſzło / iż Synowie Krolewſcy/ ná Kroleſtwo y Páńſtwo po Oycách wſtępuią. ModrzBaz 15v, 15v [2 r.], 75v [2 r.]; KochOdpr C2; KochPs 67; Corká Krolewſka nálázłá w wodzie Moyżeſzá SkarŻyw 478 marg, 180, 299, 364 [2 r.], 478 [3 r.], 509 (12); StryjKron 557; KochPam 81; KochPieś 8; ActReg 23, 157; GrochKal 5; GórnTroas 58; WujNT 73; KlonKr E3; KmitaSpit B4; SkarKaz )(4; ſyn krolewſki/ bać ſię oycá y pedágogow muśi. SkarKazSej 692a.

W charakterystycznych połączeniach: krolewski(-a, -e) brat (6), cor(k)a (16), dziecię (4), dziewka (5), krewny, matka (2), potomek, potomstwo, powinowaty, siostra (5), syn (78), synaczek, wnuk (4), żona (3).

α. Boski (1): [Chrystus pokazał] że [...] miał być wolen od płácenia tákich podátkow (iáko ſyn krolewſki/ ták z ſtrony boſtwá iáko y z ſtrony człowieczeńſtwá) WujNT 72.
d. Należący do króla jako część składowa jego organizmu (także w przenośnym znaczeniu władz psychicznych) (87): BielŻyw 103, 165; IAko rozdziały wod/ ták ſerce krolewſkie w ręce Páńſkiey: gdzie záchce/ tám go náchyli. Leop Prov 21/1, 3.Reg 13/6, 22/6, 15, 3.Esdr 3/4, Prov 21 arg; A ziąwſzy koronę z głowy krolewſkiey/ włożyłá ią ná ſię BibRadz 3.Esdr 4/30, 1.Esdr 7/27, Prov 21/1; OrzRozm C4v, F2, I4v, O3 marg; Przed márámi ná ktorych ćiáło było krolewſkie/ iechał Ian Tárło BielKron 425v, 81, 87, 307v, 308, 329v; OrzQuin B4v, K2, N4v, S7v; HistRzym 101, 101v, 102; RejPos A3v, 34; BudBib 1.Esdr 7/27, Prov 21/1, Eccle 8/2, Ier 41/1, Dan 1/3; StryjWjaz D4v; ludźie ſkromni á vkłádni łáſkawą twarz Krolewſką/ á pyſzni y nádęći/ náruſzenie łáſki poznáć mogli. ModrzBaz 19v, 100v; SkarŻyw 398 [2 r.], 507; WerGośc 250; KmitaPsal A2v; Calep 317b; GrochKal 26; Mandat [...] ręką krolewſką wlaſzną potpiſzany. ZapKościer 1588/81v; GórnTroas 10, 15 [2 r.], 19; SkarKaz 243b; SkarKazSej 670b.

W połączeniu z zaimkami dzierżawczymi będącym przymiotnikową formą wyrażenia »my krol« itp. [w tym: swoj (3), twoj (3)] (6): BibRadz *2v, *3, 1.Reg 22/6, 15; OrzRozm O3; tho záſię nie od ſzcżęſcia ieſt/ ále właſnie z ręku twych krolewſkich/ iż ma Polſká tyle kſiąg ſwoim ięzykiem GórnDworz A2.

W charakterystycznych połączeniach: krolewskie(-a) ciało (6), głowa (10), oczy (5), ramię (9), ręka (16), serce (16).

Zestawienia: praw. »ramię krolewskie« = jurysdykcja wykonywana z ramienia króla przez starostę; brachium regale Modrz, JanStat [szyk 8 : 1] (9): Ono lepak bárzo śmieſzna/ że też y władnośći Krolewſkiey/ ktorą rámieniem Krolewſkim zową/ máiętność cżyię z wynálazku práwá wźiąć/ y bábá iednym słowkiem zábronić może. ModrzBaz 96v; wyiſczenie tych przezyſków ná Rámię náſzé Stárośćié/ álbo lepiéy Krolewſkié (w któréy mierze Królewſkiégo rámięnia władzą ná ſobie nieśiemy) przyſzło. SarnStat 830, 547, 830 [3 r.], 832, 833.
~ Wyrażenie przyimkowe: »z ramienia krolewskiego« = władzą starosty (2): ma ſtároſtá znim poſłáć widzá ſwego/ y wwięzáć go z rámieniá Krolewſkiego zakład záłożywſzy. UstPraw A3, A3. ~

praw. »ręka krolewska« = wykonawca władzy królewskiej (2): Kát w Rzeczypoſpolitéy Królewſką ręką ieſt. OrzQuin X3 marg; práwo [...] iurysdicyą duchowną kośćiołá Bożego pſuie: gdy ſądom duchownym żadney exekucyey świeckiey/ ręce krolewſkiey czynić zákázuie. SkarKazSej 700a.

W metonimicznych wyrażeniach oznaczających osobę króla [w tym: uszy (5), ciało (3), oczy (3), oblicze (2), serce (2) itp.] (16): Y będzie w on dzień/ mowi Pan: Zginie ſerce Krolewſkie/ y ſerce Kxiążęce: y ſtrętwieią Kápłani/ á prorocy ſtruchleią. Leop Ier 4/9, 2.Reg 24/4; OrzRozm O2v; RejZwierc 47; BudBib Ier 36/20, 21, Dan 1/4; Stąd ie Pan Bog miłuie. Iſz wieku káſzdego. Niedáleko śiadáią boku Krolewſkiego. BiałKaz Nv; StryjWjaz C4; SkarŻyw 508; zaras go przed Otzima Krolewſkiemi zdrapali PaprUp C3, I4; Calep 341b, 1006b; Acz ſie wſzyſtkimi złémi vczynki brzydźimy/ y káżdey złéy rzeczy vſzy królewſkié ſłucháć zdrygáią ſie SarnStat 21 [idem] 702.

α. Boski (2): Drzewo kráſné ij wybrané/ Krolewſką krwią zrumienioné/ Nadewſſytki godné tego/ Niéſtz cżlonki boga prawégo OpecŻyw 161v; SkarKaz 243b.

W połączeniu z zaimkiem dzierżawczym „moj ” (1): Wezrzy proſſę cie na głowę moię krolewſką/ oſtrym cirnijm zbodzioną OpecŻyw 141.

B. Odnoszący się do króla; regalis, regis, regius Mącz: basilieus Cn (511):
a. Czyniony przez króla, odnoszący się do króla jako sprawcy czynności lub nosiciela stanu (175): HistJóz Bv, E3; BielŻyw 104; March2 Dv, D3; LibLeg 11/22v [2 r.]; ComCrac 21; Diar 27; BielKom C; GroicPorz o3v; zroſkażánia krolewſkiego [iubente rege] oblecżono Dánielá w Páwłokę Leop Dan 5/29, 2.Mach 5 arg, 3.Mach 4/2; tákowemu ma być rok oznáczon ná ſzoſthy dzyeń po wyiechániu Krolewſkiem UstPraw H3v, C2; Ktory [pokój] oni przyięli z przyſięgą krolewſką [Et iuravit eis rex] BibRadz 1.Mach 6/61, 2.Par 24/11, Dan 1 arg, Ion 3/7; OrzRozm C2, C4v, D2v, E4v, K2, L3 (10); mieſzkał ná dworze Alexándrowym áż do śmierći krolewſkiey BielKron 126v, 18, 66, 72v, 95v, 100v (38); Bona ex edicto possidere, W máyętność cziyę zá roskazániem krolewskim wiecháć y dzierżeć. Mącz 314b, 23c, 254a, 350a; OrzQuin B3, D2, D2v, S3v, Vv, Z4v, Aa3; GórnDworz Gg8v; GrzepGeom A4v; HistRzym 32v, 105, 133; RejZwierc 201; BudBib Esth 3/15, 1.Par 26/30, 32, Prov 20/2, Ion 3/7; MycPrz II C3v; CzechRozm 253; Prze niebytność Krolewſką mamy kłopot ná ſie. PaprPan Hh5v, Hh5v; Rzymſka też Rzecżpoſpolita/ [...] brzydźiłá ſie władzą Krolewſką iákoby iáką zarázą ModrzBaz 25, 3v, 96v, 129 [2 r.]; prośił ſię do Rzymu S. Anzelmus/ áby zá wolą krolewſką iácháć tám mogł. SkarŻyw 335, 304; StryjKron A, 637, 652, 662, 697, 782; NiemObr 136; KochSz A2v; GórnRozm D2v, M4 [2 r.]; KmitaPsal A3 żp; PaprUp C3, K; ActReg 25, 71, 72; Phil M4; OrzJan 61; WujNT Hebr 11/27; Zydowie poddáni ſzláchetcy, nie ſą pod obroną królewſką: z téy przyczyny, że Król z nich pożytku nie ma. SarnStat 244, 6, 25, 34, 80, 117 (24); PowodPr 5, 10; SkarKazSej 659b [3 r.], 674b, 689a, 691b, 692b (10).

W połączeniu z zaimkiem dzierżawczym „nasz”, które jest przymiotnikową formą wyrażenia »my krol« (17): ma bycz dzierząn Syem Valny, iedno w Piotrcovie okrom morv a choroby naſſey Kroliewſkiei ComCrac 13v; ZapKościer 1582/32v; SarnStat 54, 131, 132, 172, 361 (15).

W charakterystycznych połączeniach: krolewska(-i, -e) niebytność (8), panowame (4), poruczenie, postanowienie, przyjazd (3), przyjechanie, przykazanie (3), przyzwolenie (3), rozkazanie (21), rząd (3), śmierć (15), władza (13), wola (7), wyjazd, wyjechanie (4), zeście.

Wyrażenie: »księgi dziejow krolewskich« = prawdopodobnie Księgi Królewskie Starego Testamentu (1): w Kśięgách dźieiow Krolewſkich miánowáne bywaią niektorych Prorokow imioná y kśięgi WujJudConf 31v.
α. Boski (Chrystusa) (1): weſele ſpiewali/ bo wielkié ſwięto zwycięſtwa krolewſkiego mieli. OpecŻyw 38v.
b. Pochodzący od króla, wydany przez króla (217): MetrKor 34/268, 59/75v; March1 A4; BierEz F [2 r.], F2v; OpecŻyw 32; ZapWar 1527 nr 2361, 1528 nr 2457, 1549 nr 2662, 1550 nr 2676; ComCrac 18v; RejJóz K4, L3; LibLeg 11/185; Diar 25, 53, 61; DiarDop 102; GroicPorz v, cc2v, dd3; Y wnet rozbito W Suſan wyrok krolewſki: á dzieśięć ſynow Amanowych obieſſono. Leop Esth 9/14, Gen 41/25, 2.Reg 24/4, 4.Reg 16/15, 1.Esdr 5/17, 2.Esdr 11/23 (13); UstPraw E4, I2v, K2; Wſzákoż ſłowu krolewſkiemu muſiał doſić vczynić Ioáb y hetmáni woyſká BibRadz 2.Radz 24/4, *3, 2.Esdr 2/9, Esth 4/3, 8, 3.Esdr 4/5 (10); wedle Krolewſkiey Przyśięgi/ Exequucya ma ſye począć od Ołtarzá. OrzRozm A, B3, B3v marg, C3, E3, E4v (30); ſtrzeżem roſkazánia Krolewſkiego/ á nic nád iego Wolą nie cżyniemy. BielKron 453v, 17, 71, 96v, 112v, 115 (19); Mącz 87c, 237c, 317b, 349d, 488b; OrzQuin B2v, B3, C, Dv, V4v; na krolewſkich liſciech álbo ná inych potentatow ſwiátá tego tedy to widamy iż mocne piecżęći mocne podpiſy bywaią RejAp 196, 123v; GórnDworz kt, R4; HistRzym 68v, 95, 98v, 102v, 114v [3 r.]; RejZwierc 80, 205; oznajmiſz im práwo krolewſkie/ ktory ma krolowáć nád nimi. BudBib 1.Reg 8/9; Wrzecży krolewſkiey (ieſt) władza (marg) Albo/ w słowie krolewſkiem/ To ieſt/ co każe/ to cżynią. (‒) BudBib Eccle 8/4, 2.Reg 24/4, 4.Reg 16/15, 2.Par 29/15, 1.Esdr 7/26, 2.Esdr 2/9 (16); PaprPan Ff2v; práwá [...] Więcey máią ważyć niź [!] mándaty Krolewſkie. ModrzBaz 96v, 31, 97, 100v [2 r.]; SkarJedn 189; StryjKron 522, 532, 762 [2 r.]; KochSz A4; GórnRozm A4, K2, Lv; ActReg 4, 42, 72, 119; Calep 241a; áppeluię od dekretu Krolewſkiego Phil L4; OrzJan 61; WujNT Hebr 11/23, Iac 2/8; SarnStat 1, 22, 23 żp, 24, 60 (31); SkarKazSej 663bmarg.

W połączeniu z zaimkami dzierżawczymi będącym przymiotnikową formą wyrażenia »my krol« [w tym: nasz (23), swoj (2)] (25): MetrKor 34/133, 37/2, 4; LibLeg 11/174; RejJóz Q2; ActReg 45; tákowy ma bydź karan nie ináczéy/ iákoby gléyt náſz krolewſki zgwałćił. SarnStat 243, 13, 131, 132, 176, 587 (19).

W charakterystycznych połączeniach: krolewski (-a, -e) dekret (14), głos, list (23), mandat (9), mowa, obietnica, odpowiedź (2), ordynacyja, oświadczenie, powiedzenie, propozycja (4), przykazanie (2), przysięga (32), rozkazanie (17), rzecz, rzeczenie (2), skazanie, słowo (8), sprawa (6), ustawa (9), wola (4), wyrok (10).

c. Przysługujący, właściwy (danemu) królowi (119): BielŻyw 99, 157; RejPs 165; LibLeg 11/137, 183v; LubPs M3; niech proſſą Bogá zá zdrowie Krolewſkie y ſynow iego. Leop 1.Esdr 6/10, 9/16, Ps 98/4, Prov 14/28, 3.Mach 7/10; LeszczRzecz A4; RejZwierz 12; oni widząc moc Krolewſką y gwałt woyſká iego vſtąpili przed nimi. BibRadz 1.Mach 46/47, 2.Reg 24/4, Prov 14/28, Dan 1/5, 3.Esdr 4/1; Wiele może Krolewſka ſzczodrobliwość. OrzRozm N3v marg, A, A2v, A3, E2v, Mv (14); BielKron 11, 18, 78, 115, 115v (17); Mącz 223b; OrzQuin B, D3v [2 r.], P3v, S4v, X4v; GórnDworz Hh6; krol [...] go ku pierwey doſtoynośći y łáſce krolewſkiey przywroćił. HistRzym 82, 75, 100; KuczbKat 55, 240; BudBib Os 8/9; CzechRozm 156; PaprPan Ee2v; ModrzBaz 74v, 82; SkarJedn 49; SkarŻyw A2v, 120, 334, 508; StryjKron 502, 512, 537, 727; CzechEp 371 [2 r.]; NiemObr 171; ReszPrz 74; ActReg 80; Phil R2; KochPij C4; Widźieli bowiém wiele Rzeczypoſpolitych/ że vporem królewſkim zginęły OrzJan 60, 4; LatHar 296; WujNT 387 marg, Zzzzz2; WysKaz 40; SarnStat 82, 397, 549, 701, 839 (11); SkarKazSej 659b, 664b, 688, 690a.

W połączeniu z zaimkami dzierżawczymi będącym przymiotnikową formą wyrażenia »my krol« [w tym: nasz (14), twoj (1)] (15): RejPos A3; tedy my z łaſki náſzéy krolewſkiéy [...] pozwalamy tego SarnStat 102, 136, 153, 450, 903, 1055 (14).

W charakterystyeznych połączeniach: krolewskie(-a) dostojeństwo, dostojność (4), łaska (24), mądrość (3), moc (13), możność, niełaska (4), niemoc, szczodrobliwość (13), wolność (3), zdrowie (8).

C. Przysługujący jakiejś osobie ze względu na to, że jest królem; regalis JanStat, Cn; regius Mącz, Cn [w tym: cum pron poss (53), cum G a. D pron (20)] (259): MetrKor 31/621; OpecŻyw 108; ZapWar 1536 nr 2492 [2 r.]; KlerWes Av; SeklWyzn 4v; RejJóz A2v; przeſz czye panv Voyewodzye prziyaſzn ſwą wſkazvye. A panam Radam yego laſke ſwą Krolyewſkam. LibLeg 11/185; HistAl Bv, D4, F5v, G3, G4; WKM nasz MP zwierzchności swej pańskiej krolewskiej ku dobremu RP [...] zachować nas tak sam racz Diar 49; abyś WKM raczył był naprzod powinności swej krolewskiej czynić dosyć Diar 83, 21 [2 r.], 22, 23, 56; DiarDop 112, 114; RejZwierz 3, 49v; BibRadz I 218v, 358d marg, Ier 22 arg, I 428d marg; OrzRozm A2v, A3, C2, E4 marg, F2v (29); BielKron 70, 99v, 232v, 313, 417; GrzegRóżn N3; Mącz 205a, 349d [2 r.]; niewiém ieſliże to Królowi śćiérpiéć przyſtoi/ co ieſt przećiwko Máieſtatu iego Królewſkiemu. OrzQuin D3, Cv, D3, F, F3, G2v (26); GórnDworz Gg8v; HistRzym 100; RejPos 13v [2 r.], 202; BiałKat 101, 168v; KuczbKat 25; RejZwierc 38, 46v, 47; WujJud 214; MycPrz II A2v; BiałKaz M3 [2 r.], M3v; StryjWjaz C2, D; CzechRozm 8, 167 [2 r.], 167v; muśiałby Krol ſprośnie ſzfánkowáć/ co by niemogło być okrom wielkiego náruſzenia zacnośći Krolewſkiey ModrzBaz 22, 3, 15v, 20v, 22v, 23v (11); SkarJedn 375; SkarŻyw A2v, 310 marg, 486; StryjKron 11; ArtKanc E14v; PaprUp G4v; ZawJeft 37; ActReg 33, 44, 57, 78, 126; Phil Q [2 r.]; OrzJan 59; LatHar 622, 625; od wſzelákich płac [...] zá wiádomośćią náſzą wyymuiemy/ y władzą Krolewſką wolné czynimy SarnStat 202, 11, 18, 21, 27 żp, 48 (38); KlonKr A4, F4; SkarKaz 122b, 242b, 516b, 552a; Krolowie náſzy tákże z ołtárzá przez kápłaná moc krolewſką [...] bierzą SkarKazSej 681b, 660a, 666a marg, 678a, 679a marg, 679b (23).

W charakterystycznych połączeniach: krolewska (-i, -e) cnota (5), dostojeństwo (5), dostojność (8), łaska (5), majestat (9), moc (3), możność (6), obowiązek, powaga (3), powinność (31), powinowactwo (4), powinowatość (5), rzecz(enie) (2), słowo (6), sprawa (9), stan (24), wielmożność (2), wysokość, zachowanie (3).

W połączeniu z zaimkiem dzierżawczym „nasz”, które jest przymiotnikową formą wyrażenia »my krol« (17): groſz z iednégo dymu [...] dla wyznánia zwiérzchnośći náſzéy Królewſkiéy ſobie zoſtáwuiemy. SarnStat 1060, 851, 890, 1053, 1062, 1189 (17).

α. Boski: Boga, Matki Boskiej [w tym: cum pron poss (17), G pron (8)] (32): OpecŻyw 189, 189v; dla czczy y doſtoynoſczy krolewſkyey moczy yey daney bo yą yako krolouą pouyſſyl bog PatKaz III 132; [krolestwo twe] ſie ſćiąga ná wieki nieſkończone/ á możnoſć twoiá krolewſka ieſt ſie na wſſytki národy roſferzyłá. RejPs 214, 33, 39, 68, 71v, 108v (9); RejKup Zv; LubPs V2v, Z2 [2 r.]; ci to przyięli ſwiętą naukę iego/ mieli wyſławiáć á obwołáć to krolewſkie zyáwienie iego. RejPos 10, 2, 3, 9v marg, 231, 232 [5 r.], 233; CzechRozm 179v, 180v, 182 [2 r.]; ArtKanc B20.
D. W połączeniu z rzeczownikiem, którego stosunek do słowa „krol” jest stosunkiem rodzaju do gatunku; regalis Mącz, Cn; regius Modrz, JanStat (83): żadnym obycżáiem Krolewskiego imieniá nie przyymiemi áż pod mocną ręką Grecką pogańſtwo podbiyemy. HistAl D6v; Diar 26, 60, 74, 81 [2 r.], 91; DiarDop 113 [2 r.]; RejZwierz 53; OrzRozm B4, F, G4v, K2, M2 (9); Niewiáſthá máiąc bacżenie ná ſtan krolewſki/ dopomogłá mu z więźienia BielKron 303v; Máło przed thym rádzono o Krolewſkiey perſonie BielKron 307, 55, 306, 367v, 429v, 436; Nomen regale, Imię królewskie. Mącz 349d; OrzQuin K2, Q, Q3, S3v, V v (8); A wielkich páń Kſiążęcego/ y Krolewſkiego ſtanu/ y było doſyć y ieſt ieſzcże nieczo tego wieku GórnDworz V7, Ii2v; RejPos 68; CzechRozm 166v; Krolewſka władza winna obycżáiow y praw źiemſkich słucháć/ á wedle zamiáru ich ma rządźić. ModrzBaz [16]; SkarJedn 48; SkarŻyw 27, 478, 519; NiemObr 127; OrzJan 115; Scrutinia oſobie Królewſkiéy [regi JanStat 616] ſą zwierzoné SarnStat 772; Grodzkié pozwy/ poſtárému pod tytułem Królewſkim/ á Ziemſką pieczęćią/ bydź máią. SarnStat 1157, 21, 80, 83, 141, 751, 772 (14); KlonKr D4v; SkarKaz 156a; SkarKazSej 689a [3 r.], 692a [2 r.].

W połączeniu z zaimkiem dzierżawczym „nasz”, które jest przymiotnikową formą wyrażenia »my krol« (6): POzwy máią bydź pod tytułem náſzym Królewſkim SarnStat 873, 89, 823, 860, 861, 995.

W charakterystycznych połączeniach: królewskie (-i, -a) imię (9), osoba (21), persona (3), stan (20), tytuł (5), urząd (2).

Wyrażenie: »imieniem, nomine krolewskim« = z upoważnienia króla [szyk 7 : 1] (7 : 1): OrzRozm I3v; Cżáſow tych roſkázował imieniem krolewſkim vdolney Węgierſkiey ziemi Arcybiſkup Koloſeńſki BielKron 305v, 69, 306v; HistHel Dv; StryjWjaz Cv; StryjKron 637; hoinie obiecuią a zwłascza ten ktory publice nomine nietylko swoim, ale y [...] Krolewskim od ktorego posłan był znam [!] stanowieł ActReg 160.
α. Boski (2): YSz pan wziął na ſie vrząd krolewſki/ ſnadz ſie vſtráſſy wiele ludzi/ ábowiem to ten pan náſtánie ktory poſiadł Cherubin y Seráphin RejPs 145, 124v.
E. Dotyczący króla, skierowany do króla (odnosi się do króla jako obiektu działania); regius, regalis JanStat; regis Mącz (113): HistJóz B2; oſądzili mię w niebytnoſci moiei/ gdym był na poſlvgach krolewſkich być heretykiem SeklWyzn g4; HistAl A2, B7; GroicPorz h, 14; Woiewodowie ieſliby tego nieczynili co ieſt nápiſano/ przepadáią winę Krolewſką UstPraw A2, Gv [3 r.]; BibRadz I 156a marg, 1.Reg 18/25, 1.Par 27/33, Prov 14/35, 1.Mach 11/57; OrzRozm K2v, N4v, Sv; miał iść przed Senat/ á powiedzyeć przygodę krolewſką BielKron 103, 63v, 97, 99, 116, 307v (12); Praeparare orationem ad excipiendum regem, Nágotowác rzecz ná prziwitánie królewskie. Mącz 280c, 128d, 237b, 329b; Królá miéć chcą/ á Kápłaná Królewſkiégo koronatorá/ mieć w Polſzce nie chcą OrzQuin C4v, B4, L2 marg, S3v, T3, V (15); był bárzo wielkim miłoſnikiem Królewſkim HistRzym 71; RejZwierc 201; WujJud 46v, 48; BudBib 1.Reg 18/25, Am 7/1, 1.Mach 3/38; MycPrz II A3v, Bv; BiałKaz K4v; ModrzBaz 20v; SkarŻyw 393 [2 r.]; on zá podárkámi był Krolewſkim/ y Koronnego woyſká zdraycą StryjKron 572; PaprUp F4v, G2v; ActReg 68; Calep 554a; GostGosp 32; cłá też królewſkié wyſtátczą wprawdźie máieſtatowi królewſkiému/ ále nie wyſtátczą żołdowi wſzyſtkiému OrzJan 58, 59, 60; Poſpolitémi pieniądzmi álbo Práſkiémi podatki Królewſkié płáconé bydz máią. SarnStat 407, 7, 36, 233, 285, 335 (27); PowodPr 23.

W połączeniu z zaimkiem dzierżawczym „nasz”, które jest przymiotnikową formą wyrażenia »my krol« (12): poſlugą rzeczi poſpolitey albo Kroliewſką naſſą zaproznieni beli. ComCrac 14v; UstPraw Av, B4v, F2v, G2 [2 r.]; Ieſliby więcey koni extraordinarie ná odwóz náſz Królewſki/ álbo ku iákiéy inſzéy potrzebie trzebá było SarnStat 973, 291, 353, 963, 1238, 1239.

W charakterystycznych połączeniach: krolewska(-i, -e) chwała, cło (4), cześć, danina (2), dań (3), dochod (7), koronacyja (8), koronator (3), koronowanie, poczesność, podatek (6), posługa (4), wina (8).

α. Boski (2): Tobie bądz cżeſtz krolewſká chwála ij modla boſká kroluieſs z bogiem oytcem OpecŻyw 21v, 24.
F. Składający się z królów, obejmujący królów; regalis, regni PolAnt; regius Vulg (44): PatKaz II 42v [3 r.]; wzdy byla krolouą bo skrolewſkiego rodu poſzla PatKaz III 131v, 94; KlerWes A2; RejPs 132v; RejWiz 126v; Leop 4.Reg 11/1, 25/25; był z narodu krolewſkiego ſyn Amoſow brátá Azáriaſzá krolá Iudſkiego BibRadz I 353v, 2.Reg 25/25, Dan 1/3; pochowaycie przeklętą niewiáſtę Iezabel/ boć s krolewſkiego plemięniá wyſzłá. BielKron 86, 36v, 40, 78v, 105, 261v, 327v; Originem a rege trahere, Z królewskiego pokolenia przodek mieć. Mącz 460d; RejPos 25; BudBib 1.Mach 3/32; MycPrz II A3 [2 r.]; CzechRozm 110v, 152; PaprPan Ee3; Krolewſki narod świętego Rupertá. SkarŻyw 230, 225, 241 [4 r.], 478, 573; StryjKron 407; ArtKanc B2v; LatHar 414, 464; WujNT 195 [2 r.]; naświętſza mátká Páńſka/ rodu byłá krolewſkiego SkarKaz 483a.

W charakterystycznych połączeniach: krolewski(-a, -e) dom (2), familija, narod (9), plemię (3), pokolenie (5), rod (14), rodzaj (4).

α. Boski (1): iedno będą ſtać przed máyeſtatem iego [miłośnicy Pańscy] w roſkoſzach ſwoich/ iáko krolewſki narod iego á wdzięcżni kapłani iego. RejAp 174.
G. Użycia wykazujące różnorodne i bardziej skomplikowane związki między wyrazem określanym a określającym (340): ty [tarcze] nośili komornicy/ ktorzy v drzwi krolewſkich ſtrzegli. BielKron 78, 9v, 114v; [mowa Pismu ś. zwyczajna] przy opiſowániu lat krolewſkich CzechRozm 139; WujNT przedm 13, 16 [3 r.], 24 [8 r.], 30, s. 391; niechay będźie przyśięgły/ y ſpoſobny do czyniénia liczby poſpolitéy/ źiemſkiéy/ y królewſkiéy oſobliwéy SarnStat 336, 316.
Wyrażenie: »księgi kronik krolewskich, krolewskie kroniki« (2): Leop 3.Esdr 6/21; A wſzytki ine ſpráwy iego/ [...] wypiſáne ſą w kſięgach kronik Krolewſkich [in libro temporum reguum]. BudBib 3.Esdr 1/41.
Zestawienia: »Biblija krolewska« = Poliglota Antwerpska, wielojęzyczna Biblia z r. 1572 zwana Królewską na cześć króla hiszpańskiego Filipa (3): G. Znáczy Graeckie kśięgi/ ktore ſię náyduią w Bibliey Krolewſkiey w Antorfie v Plántiná drukowáney. WujNT przedm 30, przedm 16, 24.

»Księgi Krolewskie, Księga Krolewska« = 4 księgi z grupy historycznych ksiąg Starego Testamentu o dziejach Izraela od XI do VI w. p.n.e.; dwie pierwsze w Biblii Hebrajskiej zwane są Księgami Samuela [w BibRadz, GrzegŚm, BudBib, CzechRozm, CzechEp 1. i 2. Księga Królewska odpowiada 3. i 4. Księdze w innych tekstach] [szyk 51 : 3; nie wliczone skróty typu 1. Krol, 2. Krole. itp.]; LiberRegum PolAnt, Vulg (314 : 1): SeklKat F3v, H3v [2 r.]; O cżym maſz hiſtorią w pirwſzych kſięgach Krolewſkich w XXI. [...] kápit. LubPs O2v, O4, O5, T6v,Z3, hh2; KrowObr 138v; Leop *B4v, V3v, Y2 żp, Aa2, Ff2, ZZ [2 r.] (9); BibRadz *7c, I 3c marg, 8c marg, 186a, 206a (36); OrzRozm Gv; A thu ſie ſkońcżyły kſięgi pirwſze Krolewſkie álbo Sámuelowe/ po Zydowſku Máláchim. BielKron 68, 70 marg, 84, 85v marg, 89 marg (31); GrzegRóżn G2 marg [4 r.]; RejAp 15v marg, 16 marg, 20 marg, 30 marg, 33v marg (14); RejPos 46 marg, 50 marg, 64 marg, 65 marg, 115v marg (84); GrzegŚm 49 marg; RejZwierc 10v marg [3 r.], 33 marg [5 r.], 42v marg [3 r.], 45 marg, 46v marg [3 r.] (31); WujJud 75v; RejPosRozpr c3 marg; RejPosWstaw 42 marg, 44 marg; w Hiwreyſkich Bibliach niemáſz takiego rozdziału ná wtorą kſięgę/ bo v nich [...] iedna ieſt kſięgá kroniki/ iako y krolewſka BudBib I 236, B2v, C4v, I 219, 236c, 2.Par 24/27 (32); O Heliaſzu Proroku/ s trzećich kſiąg Krolewſkich. HistHel kt; BudNT przedm a2v marg, F3v marg, k2v marg, Aa marg, Hhv marg; CzechRozm 6, 18, 137, 141v, 170v (35); ModrzBaz 48v marg, 49, 75v marg, 89v marg, 105v marg; CzechEp 47 marg [2 r.], 165, 211; KołakSzczęśl C3 marg [4 r.]; WujNT 18 marg, 69; SkarKaz 119a; SkarKazSej 688a.

H. W połączeniach z wyrażeniem przyimkowym typu »przy boku«, »na miejsce«, »z strony« itp. zastępuje połączenie przyimek (obok, zamiast, od) + król (17): Ale ſynowie Dawidowi pierwſſy przy ręce Krolewſkiey. Leop 1.Par 18/16, 2.Esdr 11/24; wybráli dwu nád ſobą przełożonych z rády [...] ná mieyſce krolewſkie. BielKron 104v, 105v, 116, 307v [2 r.], 351v, 374; CzechRozm 181; ModrzBaz 25v; żeby ludzie niewinni pod bokiem Królewſkim beſpieczni byli GórnRozm A3v; PaprUp K2; SarnStat 24, 113; KlonKr Av; SapEpit Bv.
2. Przymiotnik jakościowy (342):
a. Charakterystyczny dla królów lub króla w ogóle; regalis, regius Mącz; regni Vulg, PolAnt, JanStat; regum Vulg, PolAnt (306): BierEz N3v; OpecŻyw 15, 47v,144v, 145; BielŻyw 150; Corona krolewſka Witołdowi poſłana. MiechGlab *7v, 54; RejPs 131v, 132, 132v, 199v [2 r.]; ComCrac 18v; SeklWyzn 3; ZapWar 1548 nr 2668; HistAl E5, L6, L6v, Mv, N4; MurzHist F; MurzNT Luc 7/25; LubPs B2 marg, V2v; GroicPorz p4v, t2; KrowObr 28v, 67, 107; VMyſlił thedy Krol Sálomon budowáć imieniu Páńſkiemu Kośćioł/ á ſobie Pálac Krolewſki Leop 2.Par 2/1; Pewnego dniá vbrawſzy ſie Herod w Krolewſkie ſſáthy vſiadł ná Krolewſkim Máieſtaćie Leop Act 12/21, Gen 41/40, 2.Reg 12 arg, 3.Reg 22/10, 4.Reg 11/19, 16/18 (16); UstPraw H3 [2 r.]; LeszczRzecz A2; wſzedł do domu krolewſkiego ktory był przodkow iego BibRadz 1.Mach 7/2, *2, *3v, Esdr 7/26, I 306b marg, Dan 1/5 (8); OrzRozm C2v, A, B4, B4v marg, C2v, D2v (22); Tego też cżáſu Cyprus wyſep krolewſki tytuł wzyął od Anglikow (marg) Cypria kroleſtwo. (‒) BielKron 182v; [car] Przywłaſzcżył ſobie Krolewſki Tytuł álbo napis/ z łáſki Bożey/ ále mu ták nie piſze żadny iny Krol [...] tylko Miſtrz Liwláncki. BielKron 429v, 44v, 63v, 65v, 74, 75v (92); Trabea, Stároſwieckie krolewskie odzienie. Mącz 460b, 20d, 349d, 371c, 393c, 400a (9); Sámuel [...] Agágá [...] rozśiekał ná ſztuki/ zrzućiwſzy piérwéy Saulá z Stolcá Królewſkiégo OrzQuin X3, G2v, K2, K3v, K4, O (10); RejAp 135v; było obiecano onemu Iákobowi [...] iż nie miáło wyniść ſceptrum krolewſkie z narodu iego RejPos 18v, 127, 232, 243 [2 r.], 251v, 312; RejZwierc 142 marg, Aaa3v; WujJud Bv; BudBib I 419a marg, Esth 15/9 [2 r.], 1.Mach 3/37; A krolowie obádwá/ vbior ſwoy zwłocżyli. lozáphát w co nalepſzą/ zbroię ſie przybirał/ A Acháb też krolewſki/ vbior s ſiebie zbirał. HistHel D2v; BiałKaz H3v, K4, M4v; BudNT Luc 7/25; StryjWjaz C3v; CzechRozm 139v, 140, 166v, 167v, 177, 178; ModrzBaz 20v, 30v; SkarJedn 188; SkarŻyw 52, 92, 120, 159, 200 (10); StryjKron 390, 472, 662; KochJez A4v; KochEpit A3; ArtKanc A19v; PaprUp Fv; ZawJeft 16; ActReg 77; Calep 116a, 124b, 907a, 952b, 990a (8); Phil B4; GórnTroas 53; LatHar 274; WujNT 390, Act 12/21; Cztery cháriſmatá/ któré przed Królem noſzą: czterzy Vrzędy przednié Królewſkié znáczą SarnStat 2v, *5, 1, 9, 24, 49 żp (30); SiebRozmyśl F3, G; KlonKr D4v; PowodPr 20; SkarKaz )(4v, 41b, 80a [2 r.], 456a, 458b; GosłCast 3, 4; SkarKazSej 689b, 697a [2 r.], 698a; SapEpit [B2]; KloWor 22.

W charakterystycznych połączeniach: krolewski(-a, -e) aparat (4), dom (6), dwor (4), herb (5), klenot (4), korona (38), laska (9), majestat (4), miejsce (7), obyczaj (5), odzienie (14), pałac (14), prawo (21), roki (7), sąd (23), sceptrum (20), stolec (57), stolica (23), szata (10), ubior (8), znak (5).

b. Wspaniały, bogaty, godny króla; taki jak u króla; regius PolAnt, Modrz (36): HistAl A2v; KrowObr 128, 131, 131v; Leop Esth 8/15; LeszczRzecz A5v; BibRadz Esth 5/1; Aby thedy Krol Kroleſtwu ſwemu pożytecznym Krolem [...] był trzebá mu doſtátku/ y bogactwá wielkiego Krolewſkiego. OrzRozm Nv, 14; áby pan moy był krolewſkiego ſerczá/ y myſli/ á záchowywał we wſzytkim wſpaniáłość GórnDworz Ii2; RejZwierc 142; ludzie ná wielkich doſtoynośćiách będący wiele krzywd máią przebácżáć [...] iáko o Alexándrze Mácedońſkiem powiedáią/ że mowił: Krolewſka to rzecż/ gdy co dobrze vcżyniſz/ łáiánie odnieść. ModrzBaz 81v; Pan Bog [...] grzech iego piękną męcżeńſką krwią obmyć iemu dał/ y tą krolewſką ſzárłatną ſzátą okraśił duſzę iego SkarŻyw 440, 230, 528; StryjKron 762; CzechEp 383; PaprUp Dv; SkarKaz )(3v, 489b, 520a; cżáſu przygody y potrzeby/ ſámi [...] ſternicży vrząd ná ſobie odnośili [...] vkázuiąc to iż żeglárſtwo ieſt páńſki y Krolewſki vrząd KlonFlis A3v; KlonWor 56.
Wyrażenia: »prawie, własnie krolewski« = vere regis Modrz [szyk 8 : 1] (8 : 1): Tedy Abigáil przyſzłá do Nábálá á oto on w domu ſwem ſpráwił vczthę práwie krolewſką [quasi convivium regis]/ y był dobrey myſli BibRadz 1.Reg 25/36; KwiatKsiąż A3; OrzQuin B2; GórnDworz C7; ModrzBaz 81v; Co wſzyſtko/ iż ſye w Pánie náſzym ták pięknie przy práwie Królewſkich przymiotách zgromádźiło Oczko A3v; KołakCath A3v; KlonKr C3; vyrzawſzy Heliábá [...] z wielką vrodą/ á práwie krolewſką páńſką twarzą mężá: rozumiał iż tego P. Bog wybrał nád inne. SkarKaz 346b.

»ptak krolewski« = orzeł (1): Wzgorę lata pod obłoki [...] Iáko ptak Krolewſki práwy RejPos A2.

Wyrażenie przyimkowe: »po krolewsku« = regie Mącz, Calep; regaliter Mącz, Cn; basilice Cn (3): Regie, adverbium, Po królewsku/ Po páńsku. Mącz 349d, 349d; Regie – Kroliewsku [!] ſrodze. Calep 907a.
3. Zestawienia o różnych znaczeniach (2040):
a. W tytułach nadawanych monarchom (2006):
»krolewska jasność« = regia serenitas JanStat (1): Miſtrz wielki [...] z Krolewſką Iáſnośćią nie zgadzał ſie SarnStat 1127.

»majestat krolewski« = maiestas regnans Modrz [szyk 70 : 16] (86): oczo ma bycz deferovąn przed nas Maieſtat Kroliewſki przez Voyevodę ComCrac 12; ZapWar 1549 nr 2662, 1550 nr 2676; GroicPorz bbv, bb2, ii4, oo4: UstPraw B2; OrzRozm H3, R2v, S; BielKron 85v, 230, 306, 402; Maiestatis damnatus, Nálezion yeſt być wyſtępnym przećywko máyeſtatu Krolewskiemu. Mącz 77c; OrzQuin D3v, N4v; BiałKaz K4v; CzechRozm 167v; ModrzBaz 100v; ModrzBazBud ¶ 6; OrzJan 4, 58; táiemnice/ ktore mnie przez Máieſtat Krolewſki y Rády iego będą powiedźiáne SarnStat 35, 21, 22, 35, 36, 43 (56); SkarKazSej 659b, 686b, 692a, b, 693b, 701b.

»krolewska miłość« [w tym: 3 sg praet m (2), cum ai m (2)] (6): Tho Kro. mcz bendzye theſch roſkazacz raczil LibLeg 11/163v, 6/114v, 11/78; Diar 76; StryjWjaz C4; ActReg 137.

»jego (wielka) krolewska miłość« [w tym: 3 praet sg m (139), cum ai m (18), cum ai f (1)] (684): wſſithky dochody tegoſz zamkw malborſkiego. gy zyem prwſkich iego kralowſkiey m: pilnye a wyernye ſprawowacz. MetrKor 46/65v, 31/621, 622, 34/268, 37/2, 2v (56); ListRzeź w. 55; powiaday yego vyelkiey k.m. abi temv Turczinv nie wierzil LibLeg 11/58v, 4/26, 7/32v, 10/121v, 151v, 152 (389); yego krolewska myloscz nasch myloscziwy pan kladzie zaklath trzidziesczi thisiączi zlothich ZapWar 1536 nr 2491, 1535 nr 2413, 1536 nr 2492, 1545 nr 2646, 1548 nr 2669, 1550 nr 2665 (14); ConPiotr 30, 31v, 32, 33, 34 (16); MurzNT A2 [2 r.]; Diar 22, 23, 24, 39, 42 (80); DiarDop 110 [2 r.], 112 [2 r.], 113, 117, 119; MrowPieś kt; GliczKsiąż Lv [2 r.]; GroicPorz f4v, bb3; KrowObr A2, B3; UstPraw K2; WyprKr 1, 1v [2 r.], 2 [2 r.], 22, 46; KwiatKsiąż Q3v; OrzQuin I4v, Lv, O, P2v; GórnDworz kt; RejPos ktv; KwiatOpis A2, B, B2v, C4, Dv (16); RejZwierc Bbb3v; WujJud a2v żp, 16v; BiałKaz N; StryjWjaz kt; Oczko A2; KochPs [217] [3 r.]; ZapKościer 1582/28v, 31, 32, 33v; CzechEp 12, 55 [2 r.], 136, 224; NiemObr 6, 19 [2 r.]; KochFr 135 [3 r.]; ActReg 47, 48, 49, 64, 150 [2 r.], 156; GrochKal 2; GórnTroas [3]; OrzJan 63; KołakSzczęśl A2; Iego Królew. M. ma bydź proſzoná, áby Lectoróm czynſz iáki chćiał náznáczyć. SarnStat 198, 198, 842, 1021, 1022, 1024 (41); ZapMaz II G 97/90; KlonKr kt; SkarKaz 2v żp; VotSzl E2v; CiekPotr ktv.

»jej krolewska miłość« (12): BiałKaz M3v; ActReg 45; SarnStat 26, 105 [6 r.], 1147; Do czego pomogą mu przykłády W.K.M. y Iey Krolewſkiey Miło: ſzezęśliwey matki iego SkarKaz )(4, )(4v.

»twoja krolewska miłość« [w tym: 3 praet sg m (3)] (32): chcze dzyerzecz prziſzyege moczno yako y thwoya Kro. mcz dzyerzal y przodky Hoſpodara mego. LibLeg 11/168, 11/166, 167v, 168, 168v, 169 (32).

»wasza (wielka) krolewska miłość« [w tymx 2 i 3 sg praet m (151), 3 sg praet f (3), 3 pl praet m (8), cum ai m (8)] (1125): MetrKor 61/224, 62/171v; abi vaſcha wyelka k.m. raczil swoye dziewke od tey Zyemie wiwyeſcz LibLeg 11/59v, 10/61v, 66, 11/45, 106v, 154 (332); Roſkazała my w.K.M. zażądaniem moiem/ gleitv pomknąć SeklWyzn 4v, ktv, 3v, 4v, a4v, g4 (15); Waſza krolewska miłoſc w krotcze to oglądaſz Ze ſie nicz nie omyliſz na tym Czo pożądaſz RejJóz K7, A2 [3 r.], A2v [4 r.]; Diar 45, 46, 47, 49, 72 (214); DiarDop 98, 99, 107, 109, 110 (43); BibRadz *2 [13 r.], *2v [17 r.], *3 [12 r.]; BielKron 443v [2 r.]; OrzQuin N4v; SarnUzn A2v, A3 [5 r.], A3v; GórnDworz A2, A2v [6 r.], A3 [7 r.], Q6v [2 r.], P8; RejPos A3 [2 r.], A3v [3 r.]; WujJud A5, A6v, A7, A8, A8v (29); WujJudConf 3, 4, 6, 10, 12v (22); SkarŻyw A2v; GórnRozm H4v; PaprUp K3v [2 r.]; ActReg 95, 96, 97, 106, 108 (98); żeś wáſzá kró: M. Polakóm pánem przyrodzonym/ y Królem z oſobnéy łáſki Bożéy dány? OrzJan 92, 3, 4, 72, 74, 75 (240); SarnStat *3 [4 r.], *3v [5 r.], *4, *4v [3 r.], 1266; PowodPr 2 [3 r.], 3 [4 r.]; SkarKaz )(3v [9 r.], )(4 [6 r.], )(4v [9 r.].

»wasza krolewska miłość« = królowa [w tym: 3 sg praet f (7)] (37): Naydzieſz tu Wáſzá K.M. cżym ſie vćieſzvć będzieſz mogłá SkarŻyw A2v, A2v [8 r.]; proſzę W.K.M. vniżenié/ ábyś W.K.M. dźiatkóm moim Miłośćiwą Pánią bydź raczyłá SiebRozmyśl [A3], [A2] [5 r.], [A2]v [12 r.], [A3] [10 r.].

»wasza krolewska zacność« [w tym: 3 sg praet m (2)] (23): Pan Bog w ſwey mocy Wáſzę Krolewſką zacność/ ná ſtholicy [...] w ták dobrym iáko widzimy zdrowiu poſádzić racżył LeszczRzecz A2, A3v, A4, A4v, A5, A5v (23).

b. Zestawienia w funkcji terminów specjalnych (27):
»droga krolewska« = droga publiczna; via regia Murm, Vulg, Mącz, JanStat; via consularis a. militaris a. publica Mącz (7): Murm 27; Leop Num 21/22; Mącz 221b, 329b, 492a; CzechRozm 97; vſtáwiamy: áby Stároſtowie náſzy [...] ſądźili [...] o rozbicié ná dródze Królewſkiéy/ gdźie Kupcóm gwałt bywa czynion SarnStat 911.

»gwiazda krolewska« (1): przerzeczone záćmienie ku gwiaźdźie iedney krolewſkiey/ práwie w iednym známieniu y ſtopniu/ przylączone było: ktora gwiazdá że ieſt nátury Iowiſzá y Marſá/ dla tegoż przyczyną będźie wielkiey zápálczywośći LeovPrzep A2.

bibl. »krolewskie kapłaństwo, ofiarownictwo« = coll. wszyscy wierni [szyk 8 : 4] (11 : 1): OrzQuin N2v; RejPos 53v; KuczbKat 240; ktorzy ſie [...] ſtáli świętym Ofiárownictwem/ ku ſpráwowániu ofiar duchownych/ [...] będąc/ mowię/ narodem wybránym/ krolewſkim Ofiárownictwem/ narodem świętym CzechRozm 249v; SkarJedn 87; SkarŻyw 3; LatHar 566; Lecz wy ieſteśćie rodzáiem wybránym/ krolewſkim kápłáńſtwem [regale sacerdotium] WujNT 1.Petr 2/9; PowodPr 16; SkarKazSej 679a [3 r.].

»krolewski łan« = miara powierzchni ziemi uprawnej rozmaita w różnych okolicach i czasach [szyk 1 : 1] (2): Lan wielki zową Krolewſkim Lanem/ który połowicą ieſt więtſzy á niż inſzy Lan. GrzepGeom K4v, K4v.

»maść krolewska« = ungentum basilicum (1): Maſc Krolewska na ſchnienie ſthawow/ albo inſzych cżłonkow FalZioł V 109.

»krolewska niemoc« = żółtaczka (1): Tenże mozg z winem zmieſzany [...] na ktolewſką [!] niemocz [żołtą niemoc SienHerb 291a] pomaga. FalZioł IV 17b.

»proch krolewski« = środek przeciw morowemu powietrzu [szyk 2 : 1] (3): Wypis prochu krolewskiego/ czynią gotowy w aptecze. FalZioł V 73, V 73, 73v.

[»krolewski szpisglaz«: Weźmi Szpiſglazu/ Waynſztinu po poł funćiu/ Sáletry 9 vncji [...] vyrzyſz we wnątrz źiarnka iákoby śrebro nacżyſtſze á kruchę[!]/ To zową ludzie ćwicżeni Krolewſkim ſzpiſglazem/ á ten ku wielu Kruſzcżyznam ſłuży SienHerb 493 (Linde).]

c. Zestawienia w funkcji n-loc (7):
»Brona (a. Brana) Krolewska« = porta regis PolAnt (4): Wyſzedł tedy Athách do Márdocheuſzá ná vlicę mieſcką ktora byłá przed Braną Krolewſką BibRadz Esth 4/6; BudBib Esth 4/2 [2 r.], 6.

»Dolina Krolewska« (1): Tedy Krol Sodomy záſzedł mu ná drogę [...] ná dolinie Sáwe/ ktorą zową doliną Krolewſką [ipsa vallis regis]. BibRadz Gen 14/17.

»Gora Krolewska« [w pobliżu Hippo Regius miejsca pobytu św. Augustyna] (1): Dwá dni żeglowánia ſniego [z Kartago] do Rzymá/ ná brzegu Hippo/ ná gorze krolewſkiey. Tám był s. Auguſtyn biſkupem w mieśćie Hiponie BielKron 270.

»Łaźnia Krolewska« = prawdopodobnie jakaś miejscowość w obrębie państwa papieskiego (1): dáię tobie miáſto Rzym [...] ze wſzyſtkimi ziemiámi/ Miáſty Porthy/ [...] y tám w pośrzodku ziemie Stáre Miáſto/ Láznią Krolewſką: Witerbium/ Soánám KrowObr 31.

4. W funkcji rzeczownika (3):
a. »krolewskie« = stały podatek płacony od łanow chłopskich; regalia JanStat (2): Téż vſtáwiamy: áby Monétá w Króleſtwie poſpolićie bieżąca/ to ieſt/ Pułgroſzki zá podatki dwu groſzu (któré niektórzy Krolewſkié y Porádlné/ á niektórzy Podymné zową) wſzędy byłá bráná SarnStat 351 [idem] 928.
b. Postać z Ewangelii św. Jana; urzędnik, dostojnik królewski (1): A owá był niektory królik [regulus] (marg) krolewſki nato śię wſzyſtki gréckie exemplarze zgádzaią (–) MurzNT Ioann 4/46.
** Bez wystarczającego kontekstu (7): Mącz 349d [2 r.]; Regalis ‒ Kroliewsku [!]. Calep 907a; Regificus ‒ Kroliewski Calep 907a, 125a, 907a.

Wyraz cytowany (1): Powiedz mi czemuś przydał to ſłowo Krolewſkiego/ álbo inſze ieſt bogáctwo poſpolite/ á inſze Krolewſkie? OrzRozm N2.

II. Przymiotnik od „krol” ‘figura’ szachowa’ (3):
Przymiotnik dzierżawczy: króla (3): Drewniáne trupy wſzędy w koło leżą [... ] Ták iezni/ iáko pieſzy/ krom roznice. Bowiem Krolewſkie obie miłoſnice [...] przeciw ſobie ſtały. KochSz B3v, B3, C.

Synonimy: I. 1. panięcy, pański; 4. a. podymne, poradlne; b. dworzanin, urzędnik.

Cf KROLESTWO, KROLEWIC, KROLIK, KROLOWSKIE, [KROLOW]

AK