[zaloguj się]
[pdf]

NIEBACZNOŚĆ (26) sb f

W pisowni łącznej (23), w rozłącznej (3).

e jasne; -a- (22), -å- (1) Leop.

Fleksja
sg
N niebaczność
G niebaczności
D niebaczności
A niebaczność
I niebacznością

sg N niebaczność (12). ◊ G niebaczności (6). ◊ D niebaczności (1). ◊ A niebaczność (5). ◊ I niebacznością (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. baczność.

1. Nierozwaga, brak zastanowienia, niezdawanie sobie sprawy ze złych skutków swego postępowania; ignorantia Vulg; error PolAnt; imprudentia, incogitantia Mącz; inconsiderantia Calep; inopia rationis, irrationabilitas Cn (16): GlabGad P7v; iáko ieſt lepiey Człowiekowi niebácznośćią grzeſzyć á niżli złośćią OrzRozm O3; Mącz 59b, 328b; ieſli możne [dworzanin drażni]/ to ieſt wielka niebácżność: ieſli mizerne á vpádłe/ to ieſt okrucieńſtwo GórnDworz S3; Calep 522b.

niebaczność czyja [w tymi G sb i pron (4), ai poss (2), pron poss (1)] (7): Leop Eccli 28/7; ieſliże Krol kiedy co niegodnym dáie/ to niebácznośći iego przypiſano być może: ále ieſliże on godnym ludźiom nigdy nie nieda/ źłośći to iego przyczytano będźie OrzRozm 03; SkarJedn 298; Phil E2. Cf Wyrażenie przyimkowe.

W połączeniach szeregowych (2): Obroćiłem ſię (przeto) y ſerce moie vcżyć ſię y dowiádowáć ſię mądrośći á dowćipu/ á (ktemu) dowiádowáć ſię nieżbożnośći/ głupſtwá/ ſproſnośći/ y niebácżnośći. BudBib Eccle 7/25[26]; WerGośc 203.

W przeciwstawieniu: »rozum ... niebaczność« (1): WerGośc 203 cf W przen.

Szereg: »niebaczność i głupstwo« (1): collátinus zá nimi przycżynę cżynić pocżął/ obmawiáiąc ich niebácżność y głupſtwo/ zá zwiedzienim towárzyſtwá. Phil E2.
Wyrażenie przyimkowex »z niebaczności, od niebaści, prze niebaczność« (2:1:1):

~ od, z niebaczności czyjej, prze niebaczność czyją (3); niewątpiąc w Pánie Bodze/ [...] że mi bluźnierſtwo moię odpuśći / boćiem był zwiedźiony/ od tych złych ludźi / prze niebáczność ſwą OrzRozm N; Ku ktorego [ciała] śmierći/ Tyſyącmi przyczyn/ nietylko od przygod zewnętrznych/ ále więcey od niebácznoſći ludzkiey/ á od zbytku iedzenia y pićia [człowiek przychodzi]. SienLek 1v, 28v.

Szereg: »z niebaczności a nieumiejętności« (1): Zniebácżnośći á nieumieiętnośći rychley rozpłaſzamy niſzli łowiemy SkarŻyw 312. ~
W przen (1): Abowiem gdźie opilſtwo pánuie/ rozum/ zdrowa rádá/ roſtropność/ mądrość vſtępuią/ á ná ich mieścu niebácżność/ obłędliwość/ głupſtwo/ ſzaleńſtwo/ záśiadáią. WerGośc 203.
2. Głupota (1): Dementia, Szaleńſtwo/ niebácżność/ nierozum. Mącz 216b.
3. Niedbalstwo; niezauważanie pewnych rzeczy; conniventia, incuria, indiligentia, negligentia Mącz (4): Incuria, Niedbáłość/ Niebáczność. Mącz 73a, 63b, 187d.
Wyrażenie przyimkowe: »za niebacznością [czyją]« (1): on v Páná Bogá to ſobie ziednał/ iſz zá niebácżnośćią ſtraży/ do niego ſię ná on dzień do więzienia wiele Chrześcián zeſzło. SkarŻyw 47.
4. Nieliczenie się z kimś lub czymś (2):

niebaczność na co (1): IVż to náſtáłá táka zápámiętáłość y niebáczność ná przyſtoyność y ná práwo SarnStat 1296.

niebaczność czyja (1): co Sobieſki vcżynił/ áby niebácżność gośći ſwych pogánił/ ábowiem gdy v niego kilká dni nád zwycżay z wielą ſzkap/ y z wielą páchołkow mieſzkáli [...] GórnDworz R6v.

5. Niewdzięczność [czyja] (1): lżyli powieſćiámi ſwemi możnoſći boſtwá twego. [...] á ty pánie niemáiąc nic pieczey ná niebácznoſć ich raczyłeś iem náwſſem przed ſie obfitoſć ſwą okázáć. RejPs 157.
6. Może zły wzrok (może też jakaś przypadłość psychiczna, np. niemożność skupienia się lub tp.) (1): Szije cięſzkie obraczanie/ nog cżęſthe vpadanie, [...] rzecży zmienienie/ omienienie oſlnienie/ Głuchoſc, niebacżnoſc, [...] Ty wſzytki rzecżi ta wodka barzo dobrze naprawia y lecży. FalZioł II 9c.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Socordia, Leniwſtwo/ gnuſność/ niebáczność/ nieroſtropność. Mącz 398c.

Synonimy: 1. nieopatrzność, nieostrożność, nieroztropność; 2. głupość, głupstwo, grubijaństwo, grubość, grubstwo, nieopatrzność, nierozum, nietrafność, nieumiejętność, niewiadomość, szaleństwo, szaloność; 3. niedbalstwo, niedbałość, nikczemność; 5. niewdzięczność.

Cf BACZNOŚĆ, NIEBACZENIE

ASt