[zaloguj się]
[pdf]

PROWADZIĆ (564) vb impf i być może pf

impf (563), może pf (1) (praet) ActReg [w znacz. 4.]

o oraz a jasne (w tym w a 13 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf prowadzi
indicativus
praes
sg pl
1 prowadzę prowadzim
2 prowadzisz prowadzicie
3 prowadzi prowadzą
praet
sg pl
1 m -m prowadził, -m prowadzi(e)ł m pers -zmy prowadzili
2 m prowadziłeś, -ś prowadził m pers
f prowadziłaś m an
3 m prowadził, prowadzi(e)ł m pers prowadzili
f prowadziła m an
n prowadziło subst prowadziły
fut
sg pl
1 m będę prowadził m pers
3 m będzie prowadził, będzie prowadzić, prowadzić będzie m pers prowadzić będą
n będzie prowadziło subst
imperativus
sg
2 prowådź, prowådz
3 niechåj, niech prowadzi
conditionalis
sg pl
1 m bym prowadził, bych prowadził m pers
2 m byś prowadził m pers
3 m by prowadził, by prowadzi(e)ł m pers by prowadzili
f by prowadziła m an
con praet
sg pl
1 m bym był prowadził m pers
3 m m pers by byli prowadzili
impersonalis
praet prowadz(o)no
participia
part praes act prowadząc

inf prowadzić (103). ◊ praes 1 sg prowadzę (9) [w tym: -e (2)]. ◊ 2 sg prowadzisz (6). ◊ 3 sg prowadzi (78). ◊ 1 pl prowadzim (1). ◊ 2 pl prowadzicie (3). ◊ 3 pl prowadzą (46). ◊ praet 1 sg m -m prowadził (4), -m prowadzi(e)ł (1) ActReg. ◊ 2 sg m prowadziłeś, -ś prowadził (5). f prowadziłaś (1). ◊ 3 sg m prowadził (88), prowadzi(e)ł (1); prowadził : prowadzi(e)ł ActReg (3:1). f prowadziła (17). n prowadziło (3). ◊ 1 pl m pers -zmy prowadzili (1) ActReg. ◊ 3 pl m pers prowadzili (60). subst prowadziły (6). ◊ fut 1 sg m będę prowadził (1). ◊ 3 sg m będzie prowadził (1) LatHar, będzie prowadzić (1) KołakSzczęśl, prowadzić będzie (1) RejWiz. n będzie prowadziło (1). ◊ 3 pl m pers prowadzić będą (1). ◊ imp 2 sg prowådź (16), prowådz (15); -dź RejKup, BibRadz, OrzQuin, MWilkHist, BielSjem, ArtKanc, SkarKaz (2), CiekPotr; -dz OpecŻyw (2), Leop, Mącz (3), BielSat, BudBib; -dź : -dz CzechRozm (1:1), KochPs (3:1), GrabowSet (1:2), LatHar (1:2), SapEpit (1:1); ~ -å- (30), -(a)- (1). ◊ 3 sg niechåj, niech prowadzi (10). ◊ con 1 sg m bym prowadził LatHar (2), bych prowadził (1) HistRzym. ◊ 2 sg m byś prowadził (1). ◊ 3 sg m by prowadził (16), by prowadzi(e)ł (1) ActReg. f by prowadziła (2). ◊ 3 pl m pers by prowadzili (14). ◊ con praet 1 sg m bym był prowadził (1). ◊ 3 pl m pers by byli prowadzili (1). ◊ impers praet prowadz(o)no (8). ◊ part praes act prowadząc (37).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przyładów) – XVIII w.

Znaczenia
1. Iść (a. jechać) z kimś do określonego miejsca; ducere Mącz, PolAnt, Modrz, Calag, Vulg, Cn; deducere Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; prosequi Mącz, Modrz, Cn; abire Vulg, PolAnt; comitari Mącz, Cn; adducere Vulg; ambulare a. transire facere PolAnt; ductare Mącz; agere, trahere Calag; perductare, praeducere, traducere Cn [w tym: kogo (284), co (47)] (348): Deducere, Prowádźić/ Doprow⟨á⟩dźić Mącz 96b, 61a, 386a [2 r.]; Calag 211b.
Przen (1): kto ſię pilnie przypátrzy/ [...] ten będzie mogł ſnádnie poznáć kośćioł Chriſtuſow práwy to ieſt widzialne zgromádzenie ábo zebránie ludzi w Chriſtuśie złączonych/ y prowádzić gi przez te wſzytkie kśięgi WujNT 405.
a. O tym, kto idzie (a. jedzie) samodzielnie i z własnej woli: towarzyszyć, odprowadzać (147): Więc gdy páſterz owce pędził/ Dáleko go lew prowádził BierEz Q3v, M3v; RejWiz 132; Leop Act 17/15; Ieſt też oſobne Bráctwo/ ktorego Bráćia tych ktorzy ſą oſądzeni na śmierć/ prowádzą/ ćieſzą/ [...] nápomináią ReszHoz 122.

prowadzić przed kogo (1): A gdy ią [panią wziętą do niewoli] wykupiono/ ten iż ią miłował/ Prowádził ią przed woyſko RejZwierz 44.

prowadzić dokąd (3): a tak gorzko placżątz matka ſyna/ na gorę Kalwarie prowadziła OpecŻyw 137v, 49; iáko gdy kto ma przyſądz/ prowádzą go ná Rynek álbo ná pole do znáku męki Páńſkiey GroicPorz z3v.

Zwroty: »prowadzić do łożnice« (1): Nuptiales faces, Láne ſwiece s któremi prowadzą do łóżnice. Mącz 252c.

»prowadzić (idącego) na śmierć« [szyk zmienny] (3): PatKaz III 128v; RejPos [105]v; Wſpomni iák obćiążonego/ Prowádziłáś Syná twego/ Z krzyżem ná ſmierć idącego. LatHar 498.

»prowadzić z sobą« = adducere secum Vulg [szyk zmienny] (2): WujNT Act 21/16; w niebo wſtąpił P. IEZVS, w wielkiey chwale Anyołow y duchow oycow świętych/ ktore z ſobą prowádźił SkarKaz 244a.

Przen: Ciągle być z kimś, nie odstępować (1): Ale boiaźn/ y grozá páná prowádzą/ Y z wyſokich páłaców pcháć ſye nie dádzą KochPieś 18.
α. Dla uhonorowania lub ochrony (113): BierEz F2v; Zanijmi nácżyſtſſa panna ijdzie/ a krola nieba ij ziemie na ręku noſi/ Anna ią prowadz[i] ij drugié panie nábożné naſladuią. OpecŻyw 26, 72, 102v, 182, 184; RejPs 68v; Vbrał obraz Tráiánow/ y ná triumph wſádził/ A z wielką pocżćiwoſcią/ ſam pyeſzo prowádził. RejZwierz 14, 21 v, 32; BibRadz 2.Reg 19/40; BielKron 72v, 196v, 414v; Ia chcę być twoim towárzyſzem bo ieſtem Anyoł Boży/ á przyſzedłem ktobie/ ábychćie prowadził. HistRzym 28v; Prowádziły go [Jezusa] też niewinne dziátki/ miecąc kwiecie á gáłąſki/ znáki niewinnośći ſwoiey/ przed nogi iego. RejPos 2v, 2, 2v [3 r.], 4; BielSpr 53; W Lokris Poſeł Ceſárſki przyiął Krolá wdzięcżnie/ S połtorą tyſiąc iezdnych prowádził beſpiecżnie. StryjWjaz B, A4v, B4v; gdźie bywa bárzo wielkie sług mnoſtwo/ [...] tylko co chodzą zá Pánem ſwym: kiedy gdźie idźie prowádzą go/ [...] ſtoią przed nim/ uśmiecháiąc śię ModrzBaz 37v; Krolowie Hiſzpáńſcj Marćin y Ian y Arágońiki Ferdjnánd/ gdj ſię tráfiło ſami przećiw iemv przed miáſto prowádząc go wjieżdzáli. SkarŻyw 310, 545; StryjKron 190, 727; ReszList 162; Wyiachał potym Maximiliąn ze wszytkiemi na koniech, prowadzieł go z Lanemi świecami Canclerz przed nim iadąc. ActReg 59, 94; GrochKal 18; GosłCast 53.

prowadzić ku czemu [= w jakim celu] (1): Tám krol Dáryuſz powſtawſzy/ pocałował go/ y nápiſał mu lifty do wſzytkich ſwych podſkárbiow/ [...] áby znim iecháli y prowádzili go ku budowániu Ieruzalem. BudBib 3.Esdr 4/47.

prowadzić na co [= wprowadzać na objęcie urzędu] (4): SkarŻyw 472 [2 r.]; Przeto Xiążętá [...] y wiele Pánow polſkich wziąwſzy pieniędzy z ſkárbu koronnego prowádzili Kázimirzá ná Gubernácią Wielkiego Xięſtwá Litewſkiego we dwu tyſiącu koni. StryjKron 592; OrzJan 13.

prowadzić na co [= do czego] (1): á po Mſzy prowádzą go [króla] ná Máyeſtat w pośrzod Koſciołá vcżyniony StryjWjaz D5v.

prowadzić na co [= w jakim celu] (1): VWażáiąc [...] ſłużby Vrodzónégo Prokopá Pieniążká/ [...] któré Rzeczypoſpolitéy/ y Królowi zmárłému Stephanowi/ y nam teraz: ták prowadząc nas do miáſta [...] ná ſczęśliwą Koronácią náſzę/ iáko y przećiw nieprzyiaćielowi Koronnemu czynił SarnStat 1207.

prowadzić na co [= dokąd] (1): Záthym Ceſarz ze wſzytkimi kſiążęty nowego Rzymſkiego krolá/ ná dom Rzymſki/ to ieſt na Ratuſz prowádzili BielKron 331.

prowadzić dokąd (20): OpecŻyw 41v, 120; A prowádził Ionáthás Krolá áż do rzeki kthorą názywano Eleutherus Leop 1.Mach 11/7; Potym nowo obránego Krolá Rzimſkiego do ołtarzá wielkiego prowádzili BielKron 330v, 72v, 329, 355; HistRzym 27v; RejPos 26v, 172v; BudBib 1.Mach 11/7; StryjWjaz B; Tákći Dawidá przytomność Boża/ á iego dobrodźieyſtw rozmyślánie/ ku ſkakániu pobudźiło/ gdy ſkrzynię Bożą do miáſtá Iudſkiego prowádzono. ModrzBaz 55; Rotmiſtrz chcąc przedśię ludzkość nieiáką po ſobie pokázáć/ prowádźił ią áż do rzéki/ gdźie ſye wozić miáłá. KochWz 136; ActReg 83, 84; A gdyſmy wymieſzkáli one dni/ wyſzedſzy poſzliſmy á wſzyścy nas prowádźili z żonámi y z dziatkámi áż zá miáſto WujNT Act 21/5; SarnStat 1207; SiebRozmyśl K4. Cf prowadzić skąd dokąd.

prowadzić skąd (4): wſzytek lud oney źiemie/ prowádźił Krolá z domu Páńſkiego BibRadz 2.Par 23/20; ActReg 53. Cf prowadzić skąd dokąd

prowadzić skąd dokąd (2): Prowádził go Krol Boleſław z Gniezná áż do gránic z wielką poććiwośćią. BielKron 345; ModrzBaz 39v.

W charakterystycznych połączeniach: prowadzić z chwałą,, z czcią,, z gędźbą, z pienim, z poczciwością (2), z świecami, z tańcy, z weselim (2), z wiarą; prowadzić bezpiecznie, chwalebnie (2), nabożnie, pieszo, poczciwie, uczciwie, zbrojno; prowadzić w tumulcie.

Zwroty: »prowadzić przez drogę« (1): Ták ſię wiele ludzi do niego [św. Piotra Celestyna]/ ktorzy go przez onę drogę prowádzili zbiegáło/ iſz we dnie znim iácháć niemożono. SkarŻyw 473.

»pod rękę prowadzić« (1): gdy zsiadła [...] [król] z woza ią zsadził y dokoscioła pod rękę prowadził. ActReg 83.

»miedzy sobą prowadzić« (1): Potym dwá Biſkupowie [...] Krolá miedzy ſobą prowádzą StryjWjaz C4v.

Szereg: »uprzedzać i prowadzić« (1): Ieśli będźiećie cżynić to co ia wam mowię/ [...] vtrápię tych ktorzyby was vtrapié chćieli/ y będzie ćię vprzedzáć Anioł moy y prowadźić ćię. KołakSzczęśl Bv.
Przen (24): Naſladuy ij ty tey milé panny/ a prowádz iey miloſtz nábożnie/ a ona [...] od ſyna blogoſlawienſtwo vproſi. OpecŻyw 26v, 39, 41v; Iáko maſz prowádzić nyewidomye Páná ſwoiego. RejPos 4 marg.
a) O Bogu i aniołach: czuwać nad kimś, opiekować się (zwłaszcza w drodze) (19): RejWiz 155v; A gdym go [Aleksander Boga] pytał będęli mogł Azyą otrzymáć/ powiedzyał/ nie wątpi/ ia ciebie będę prowadził y s twoim woyſkiem. BielKron 125; KochPs 42; KmitaPsal A4v; ZawJeft 23; ten [Bóg] ćię niech prowádźi/ Y zdrowo ná brzeg dźiádow twych wyſádźi. GrochKal 7; GrabowSet F4; Niechay mię idącego w drogę prowádźi/ błądzącego ná gośćiniec náwodźi/ wracáiącego ſię przyimuie LatHar 226, 472.

prowadzić k komu (1): Mnie teſz ktobie wyſłáli Wieśniacy [...] Dáiąc tym znáć/ że y chłopi rádźi Yſz záś BOG knim twą Miłość prowádźi. RybWit Cv.

prowadzić przez co [= którędy] (1): Azaſz ono nie Anyoł prowádził Iudith onę pánią ſwięthą przez wſzytki woylka Holofernuſowe? RejPos 331v.

W połączeniach szeregowych (3): CzechRozm 221; Prowadz mię y rátuy y broń (modlitwą twoią) we wſzytkim/ żeby gory nie wźiął nádemną nieprzyiaćiel moy. LatHar 47; Prágnąłbych [w godzinę śmierci] Anyołá coby mię pośilał y bronił y prowádźił. SkarKaz 423a.

Fraza: »prowadź was Boże prostymi drogami« [w formule pożegnalnej] (2): Prowadz was Panie Boże proſtymi drogámi/ Byśćie ſie oglądáli/ w dobrym zdrowiu s námi. BielSat I4 [idem: Prowadź] BielSjem 13.
Zwroty: »[jaką(-imi)] drogą(-ami) prowadzić« = deducere in semitis a. in via PolAnt (2): Nagrodziła [mądrość] świętym pracą ich/ á prowádźiłá ie dźiwną drogą BibRadz Sap 10/17, Sap 10/10.

»do pożądanego końca prowadzić« (1): Pan Bog wſzechmogący/ ſam prawdziwa y wiecżna pociecha W.X.M. niech w tym ſtanie rządźi/ y do pożądánego końcá/ [...] niech prowádźić racży. WysKaz )?(3v.

b) Dawać, powierzać [komu] (1): Slicżną Kśiężnę Boginie w opiekę mu dáią [...]. Przemożnych Rádźiwiłow Kśiężnę mu prowádzą SapEpit A2v.
αα. Z przybywającym do nieba (21): OpecŻyw 181v, 182; Tu iáwnie prorok dał rozumieć o zmartwywſtániu páńſkiem [...] iáko tyſiącmi ángiołow y zbiory roſlicznych národow miáły go prowádzić RejPs 97; SkarKaz 242b.

prowadzić do kogo (2): RejPos 71v; to był ſámych Apoſtołow przywiley/ iż ſię im P. Iezus przy śmierći vkázował/ y do śiebie ie prowádźił SkarKaz 552a.

prowadzić dokąd (15): Kryſtus tedy miły Marią matkę ſwoię milą ochotnie obłapił ij k ſobie ią przyiąwſſy/ z ſpiéwanijm anielſkim do ſwé chwály ią prowadził OpecŻyw 182, 174v, 178, 179 [2 r.]; WróbŻołt V6; A nád owym ráduie á weſeli ſie wſzythká rzeſza mebieſka/ [...] á prowádzą duſzycżkę iego do onych wdzięcżnych obietnic/ á do onych wdzięcżnych przybytkow Abráámowych. RejPos 164v; LatHar 658, 680; Támże go [Jezusa] Aniołowie w niebo prowádźili/ Nie bez wielkiéy poćiechy co ná to pátrzyli SiebRozmyśl K3, K4v [2 r.]; y zwoiowawſzy piekło y moc iego/ z tryumphem duſze ony do niebá prowádźił. SkarKaz 634a, 242b. Cf prowadzić dokąd przez co.

prowadzić dokąd przez co (1): O chwále ktorą w każdym korze anieli ij wſſytcy ſwięci dziewicy Marij cżynili/ gdy ią do nieba przez kory anielſkié chwálebnie prowadzili OpecŻywSandR nlb 6.

W charakterystycznych połączeniach: prowadzić z tryumfem (3), z uczliwością, z weselim; prowadzić widocznie.

β. Uczestniczyć w pogrzebie; exsequi Mącz, Calep; efferre Cn (19): RejZwierc [238]v; Potomkom też przyſtoi/ áby onych ktorzi z tego świátá ſchodzą/ prowádźili nie okazáłośćią bogactw ábo pychy/ ále vcżynkámi z miłośći pochodzącemi ModrzBaz [38]; SkarŻyw 108.

prowadzić ku czemu [= w jakim celu] (1): A ciáło ſwięthey oney białeygłowy z iáſkinie wyięto/ y z wielką vcżćiwoſcią do Rzymu ku pochowániu prowádzono. GórnDworz Bb3.

prowadzić dokąd (7): ábyſmy gwoli przyiázni ich [heretyków] żadney rzecży nabożeńſtwu y wierze służącey nie cżynili. [...] do ktorego [miejsca] [...] ćiáło ono/ z wielkim dworu wſzytkiego y pánow [...] towárzyſtwem/ prowádźił. SkarKaz 386a. Cf »do grobu prowadzić«.

prowadzić skąd (1): Tedy ſama matuchna [...] glowkę noſila/ Magdalena nogi/ Ián/ Iozeff/ ij Nikodem przodek ciala wzięli/ [...] a ku grobu [...] od krzyża s proceſyią prowadzili ijżby go pogrzebli. OpecŻyw 157v.

cum inf (1): Rádzęć pilnie vpátrowáć/ Gdy kogo prowádziſz chowáć/ Iż drudzy v drzwi cżekáią/ Co cie też prowádzić máią. RejZwierc [238]v.

W charakterystycznych połączeniach: prowadzić z ceremonijami, z czcią, z pokorą, z processyją(-ami) (2), z radością, z świecami, z towarzystwem, z tryumfem, z trudnością, z uczciwością.

Zwroty: »ciało prowadzić« [szyk zmienny] (7): Lecż Papieſz kazał wielce vcżćiwy pogrzeb vcżynić/ y ſam ćiáło prowádził. SkarŻyw 414, 356, 473; StryjKron 411; SiebRozmyśl K4; SkarKaz 386a [2 r.].

»do grobu prowadzić« = prosequi funus (exsequiarum) Mącz, Cn; exsequi funus, prosequi exsequias funeris Mącz; cohonestare a. comitari exsequias, celebrare a. deducere a. ducere a. producere funus, dare operam funeri, prodire a. venire in funus, comitari honore mortuum Cn [szyk zmienny] (6): Exequi funus, Vmárłego do grobu prowádźyć. Mącz 385c, 386a; HistLan B4v; áni vmárłych ich do grobu prowadzili/ ani ſię w małżeńſtwo znimi wdawáli. SkarŻyw 59; Calep 387a; SiebRozmyśl K4.

Przen (1):
Zwrot: »w grob prowadzić« = towarzyszyć do końca życia (1): Rozum wynioſły z Práktyki/ rad vpada: á ktory z boiáźnią Bożą prawdźiwy/ ſzcżeśćie trwáłe rodźi/ y w grob z dobrą ſławą prowádźi. GostGosp 2.
b. O tym, kto sam nie mógłby lub nie chciał iść: sprawiać, aby szedł z nim razem do tego samego miejsca (145):

prowadzić do kogo (1): Poimał ie [dwu żebraków] y prowadził do S. Antoniná: ktory ie iáko złodzieie vbogich práwych/ zfukał SkarŻyw 413.

α. O tym, kto ma trudności z chodzeniem: podtrzymywać (6): A gdy go miano prowádzić/ wpadł w ćięſzką niemoc iż w krothkim cżáſie vmárł. BielKron 322v; ktora karmiłá pierśiámi ſwoiémi Niemówiątko/ [...] iuż z láty zeſzłémi Prowádźi ſwoię pánią GosłCast 23.
Fraza: »ślepy ślepego prowadzi« = caecus caecum ducit Vulg (2): A ślepy ieſliby ślepego prowádźił [caecus autem si caeco ducatum praestet]/ obádwá w doł wpádną. WujNT Matth 15/14, Luc 6/39.
Zwroty: »w drogę [jaką] prowadzić« (1): y przeklęty ktory ślepe w drogę błędną prowádźi. SkarKaz 279a.

»prowadzić za ręce« (1): Y wſtał Száweł z źiemie/ á otworzywſzy oczy nic nie widział. A prowádząc go zá ręce/ wwiedli do Dámáſzku. WujNT Act 9/8.

β. O tym, kto nie wie, dokąd lub którędy ma iść: wskazywać cel i drogę do niego (138): A tak poſpiſſayċzie radze Lepieyczj yż was prowadzę Boċ błędna do Nieba droga RejKup t2, x8v; LubPs Sv; Restim ductare est puerorum puellarumque consertis manibus chorum ducere, Rey wodźić rotę prowádźić. Mącz 354a; BudBib Ex 15/13; Bog tymi ſłowy nie co innego Moyżeſzowi ſlubował/ iedno to/ iż ſam z nim iść chćiał/ przez znácżne y widome znáki przytomnośći ſwey lud on prowádząc CzechRozm 17, 51v, 54; opátrz ten lud przełożonym y wodzem/ ktoryby chodził y wchodził przed nimi/ y prowadził ie SkarŻyw 500, 490; KochProp 8.

prowadzić do kogo (2): Tedj Zyd wziąwſzy zá rękę Theophilá/ prowádził go miedzy ony dworzánj/ aſz do onego krolá SkarŻyw 171, 383.

prowadzić z czego na co (1): Zárázem go opádli, miłośćiwáć iełi, Z goſpody ná goſpodę prowádząc po nocy. CiekPotr 13.

prowadzić przez co [= którędy] (5): Iozeff też ſtary prowadzil ią przez puſſcżé/ laſy/ bory/ ij téż kamieniſté góry OpecŻyw 28; Dzyedę ie prowádziło przez moſtek wyſoki RejWiz 131v; BibRadz I 468d marg; gdy ie [Żydów] Duch Páńſki prowádził przez ony wody morſkie. RejPos 103v; BudBib Ps 136/16.

prowadzić czym (1): Y prowádził ie obłokiem we dnie BudBib Ps 78/14.

prowadzić dokąd (22): Iáko go [Jakoba] też prowádził Anyoł w cudzą ſtronę. RejWiz 156; CzechRozm 51v; KochPs 62, 166, 212; A mátká wziąwſzy corkę ſwoię zá rękę/ prowadziłá ią przed obraz Páná náſzego SkarŻyw 224, 101, 260, 334, 429; MWilkHist F3v; StryjKron 120; NiemObr 8; NIechcę ćię/ Pietrze/ do Włóch drugi raz prowádźić/ Tráfiſz ſam KochFr 51; Człowiek chćiwy kazał ſye zárázem do ogrodá prowádźić/ y dół ſobie vkázáć. KochWz 140; ReszHoz 118, 120; ReszList 169, 173; ActReg 67; Wźiął Piotrá/ Iákubá y Ianá Pan IEZVS, y prowádźił ie ná gorę wyſoką SkarKaz 117b. Cſ »prowadzić do domu«.

prowadzić skąd (1): opuśćili przymierze Iehowy Bogá oycow ſwych/ ktore poſtáwił z nimi gdy ie prowádził z ziemie Micraimſkiey. BudBib Deut 29/25.

W porównaniach (2): Prowadziłeś iáko drob lud twoy/ ręka Moiżeſzá y Aharoná. BudBib Ps 77/20, Is 63/14.

Zwroty: »prowadzić w dom, do domu« [szyk zmienny] (3:1): BierEz E2v; O ziákim go weſelem prowádził w dom ten/ gdzie Apoſtołowie náucżáli Chrześćijány SkarŻyw 535, 452; Praełat zacny/ po náſze kápłany y inne świeckie pielgrzymy [...] ſługę ſwego ſłał/ ktorych prowádźił do iákiegoś domu ReszList 172.

»prowadzić drogą [jaką]« (2): Y prowádźił ie proſthą drogą [ambułare fecit eosper viam rectam]/ iż przyſzli do miáſtá w ktorem mięſzkáli. BibRadz Ps 107/7; BielSpr 59.

»prowadzić precz« (1): A gdy mu tego ieden z onych dwu pozwolił/ tedy go przedſię drugi precż prowádził CzechRozm 42v.

»prowadzić za rączkę« (1): Priámowégo wnuká zá rączkę prowádźił/ Myśląc żeby okrutnie ze świátá go zgłádźił. GórnTroas 70.

W przen [dokąd] (1): Tákiemi przywileymi y dáry opátrzywſzy przodki náſze: prowádził ich P. Bog do páłacu dla nich oſobliwie zbudowánego: to ieſt do Ráiu SkarŻyw 260.
Przen (71): (marg) Przyidźie P. Chryſtus po nas czáſu śmierći. (-) á ty ſam niegodne ſługi twoie prowádźić chceſz? Doſyć Pánie moy/ iż Anyoły ſługi twoie po nas pośleſz. SkarKaz 552a.

prowadzić na co [= w jakim celu] (1): y po dwu godzinách konáiąc rzekłá: owo brát moy ná ſąd mię Chryſtuſow prowádzi, y to mowiąc vmárłá. SkarŻyw 311.

prowadzić dokąd (1): iuż tám z nimi był Chriſtus/ y onych do źiemie obiecáney prowádził? CzechRozm 31.

a) O Bogu: wskazywać właściwe postępowanie wiodące do uzyskania zbawienia (46): Drogi iego [ludu] widziałem/ á lecżę iy/ prowádzę go też y oddawam mu poćiechy BudBib Is 57/18; KochPs 8, 34; vcżynię wſzytko co każeſz/ iedno twoiá łáſká niechay mię prowádzi SkarŻyw 83; GrabowSet G3v; ták mię prowadź/ żebyś mię do oney chwały y błogoſłáwieńſtwá doprowádźił/ ktorey ty wiecżnie vżywaſz. LatHar 40.

prowadzić do czego (6): RejWiz 134v; ktorego [Ducha Św.] Chriſtuś [!] Pan [...] wylał ná wſzyſtkie wybráne Boże [...]/ żeby ich ten to duch święty do wſzelkiey prawdy prowádźił CzechRozm 216, 175v; LatHar 226; IEZV moy prowadź mię do roboty/ y pomagay mi do pokuty/ ábych przyść do zapłaty mogł. SkarKaz 123b. Cf »do końca prowadzić«.

prowadzić ku czemu (2): wyrwawſſy grzeſſnego á vpádłego iáko zgnoiu podwyſſa go y tu ná ziemi y potem w kroleſtwie ſwoiem á prowádzi człowieká ku chwale bożey. RejPs 167v; CzechRozm 91.

prowadzić w co [= do czego] (1): Iam ieſt owcá błędliwa/ páſterzu łáſkáwy/ Szukay iey/ á w kupę ſwych prowadź ſtrożu práwy GrabowSet Q4.

prowadzić przez co (1): Prowadź mię przez prawdę thwoię/ y náucz mię/ ábowiemeś ty ieſt Bog zbáwienia mego BibRadz Ps 24/5.

prowadzić przez co [= którędy] (1): y będźie ćię prowádźił [Bóg] przez kráinę nieświádomą/ y przywiedźie do vlic niebieikiego Syonu LatHar 279.

prowadzić dokąd (8): Ták lud twoy iáko owiecżki wywodziſz ze wſzytkiego/ Prowádząc ye możnoſcią twą ná páſtwiſká beſpyecżne LubPs R5v, G4v; RejAp 39v; SkarŻyw 126; KochMRot A3; Y nie o to Páná Bogá prośić mamy/ iżby po náſzey woli wſzyſtko ſię nam wiodło/ ále o to/ iżby náſzá wola tám ſzłá/ gdźie ią mądrość prowádźi. GórnRozm I4; SiebRozmyśl [M2]; Pan IEZVS nie tyło ieſt drogą náſzą/ ktory nas tám prowádźi gdźie ſam ieſt: ále ieſt y prawdą náſzą ktora pochybić nie może. SkarKaz 552b.

W porównaniu (1): ACh Pánie Boże ktory rządźiſz Kośćioł ſwoy/ prowádźiſz go iáko Owiecżki ArtKanc I15v.

Fraza: »[czyja] ręka prowadzi« (1): ſámá ſie też modliłá Pánu Bogu áby ią iego ręká prowádziłá/ á zyednáłá to co vmyſliłá dla chwały Bożey. BielKron 113v.
Zwroty: »do końca [jakiego] prowadzić« (1): rácż dobre chęći/ y myśli náſze/ ktorymi nas przez vprzedzáiącą łáſkę obſyłaſz/ przez gotową pomoc do końcá ſzcżęśliwego prowádźić. LatHar 358.

»do siebie prowadzić« (1): Pánie Boże wſzechmogący rácż go [księdza Powodowskiego] ſam ná teyże drodze poſtáwić y nią go do śiebie prowádźić. CzechEp 73.

»prowadzić z sobą, za sobą« [szyk zmienny] (1:1): Oto Oblubieniec wáſz/ drógę wam záchodźi/ A do onéy vliczki niebieſkiéy przywodźi/ A z ſobą was ná oné gody ſwé prowádźi SiebRozmyśl [M2]; Weźmi mię Pánie IEZV Chryſte zá rękę/ á prowadź mię zá ſobą SkarKaz 123a.

»prowadzić ścieżką, drogą, gościńcem, na gościniec, na drogę, na drodze, po drodze« = deducere super semitas a. in semitam Vulg; per viam a. per semitam ambulare facere, ducere per semitam PolAnt [szyk zmienny] (7:3:23:1:1:1): WróbŻołt 22/3, H3v; FOrtunnye mye rácż prowádzić ná gośćiniec práwy/ Abych z roſkazánim twoim zgadzał ſwoye ſpráwy LubPs aa6v; Leop Ps 118/35; BibRadz Prov 8/20; káżdego prowádzić racży Pan ſam drogámi ſpráwiedliwośći. RejPos 339v; Náucż mię Iehowo drogi twoiey/ á prowadz mię śćieſzką práwośći dla ſprzećiwnikow moich. BudBib Ps 27/11, Ier 2/17; miłość ſwą więtſzą przećiw tákiemu káżdemu ſłudze ſwoiemu [Bóg] pokázuie/ gdy go ma ná ſwey piecży/ y ná drogę go ſwą prowádźi CzechRozm 173v; KochPs 180; CzechEp 73; Swięć ſię w nas Imię twe święte/ [...] prowadź ná drodze prawdźiwey/ ku cżći, ku chwale sławy twey. ArtKanc M18v; [do Boga] Prowadz me vſtá/ po drodze prawdźiwey GrabowSet K; Rácż mię gościńcem pokoiu twego Boſkiego prowádźić. LatHar 45, 47, 182, 445, 627.

b) Wywierać wpływ (też zły) na czyjeś postępowanie (20): Szátan kácerſtwá z lekká prowádźi ReszPrz 8 marg.

prowadzić do kogo (2): A vczył ié/ do panachriſtuſa ſerca ich ſmutné a skurſzoné [!] prowadząc MurzHist C; NiemObr 36.

prowadzić do czego (6): Ale ná to rodzicy nie bacżą/ miłuiąc fałſzywą á świecką miłośćią dzieći ſwoie/ duſze ich trácą/ y do piekłá prowádzą. SkarŻyw 63, 573, 581; Iakoż y ſam Pan Chriſtus: á po tym y wſzytkie piſmá Apoſztolſkie/ [...] ten cel ńam do zbáwienia iáſny/ y ſzeroki zálecáią/ y do niego prowádzą CzechEp 120, 118; LatHar +3v.

prowadzić na co (3): KrowObr 13; y Papieżowie tylko wizytkich ſędźić máią/ á onych żaden/ choćiaby naigorſzymi byli/ y owſzem choćiaby tyśiące ludźi ná zátrácenie prowádzili. NiemObr 156. Cf »z sobą prowadzić«.

prowadzić czym (1): PRoſzę ćię tedy PANie/ zá Kápłany Kośćioła twego/ áby y náuką y żywotem lud zwierzony ſobie/ do niebieſkiey oycżyzny prowádźili. LatHar 95.

prowadzić dokąd (4): Tym ſpoſobem odpuſzcżáią ludźiom grzechy y niebioſá otwarzáią/ prowádząc ie przez wiárę Chryſtuſowę do kroleſtwá Bożego. WujJudConf 88; CzechRozm 56v; Czárt mi z gory ſwey świát y chwałę iego vkázuie/ y do ſłużby mię ſwoiey y piekłá prowádźi. SkarKaz 123b, 280b.

Zwroty: »[jaką a. czego] drogą prowadzić« (2): SkarŻyw 573; Pośćił Moyzeſz gdy miał bráć zakon y práwá od Páná Bogá/ ktoremiby ludźie ſobie poruczone drogámi ſpráwiedliwośći/ y żyćia pobożnego prowadźił SkarKaz 119a.

»za sobą, z sobą prowadzić« [w tym: na co (1)] (2:1): Ták wy teſz to tzynićie/ y tym cukrem trućinę poſypánym/ ludzi proſte truiećie/ łowićie/ y ná potępienie wietzne s ſobą prowádzićie. KrowObr 219, 202; BibRadz *2v.

Szeregi: »napominać i prowadzić« (1): [Pismo Św] nie do cżego inſzego nas wſzędy nápomina y prowádźi/ iedno do znáiomośći Bogá y Chriſtuſá CzechEp 118.

»prowadzić i wabić« (1): Y tą ieſt pierwſza przycżyná wydánia tych kśiążek/ ktore ćię do opiſáney teraz dwoiákiey powinnośći ſnádnieyſzego odpráwowánia y prowádźić y wabić mogą LatHar +3v.

»wieść i prowadzić« (1): ſámi ſiebie y inſze ludzie ná pothępienie wietzne wiedziećie/ y prowádzićie. KrowObr 13.

c) Przygotowywać na przyjęcie Chrystusa [do kogo] (2): KromRozm III B5; Poniewaſz vrząd iego [zakonu Mojżeszowego] niektory inny był/ tylko áby lud on Izráelſki ćieleſny/ iáko iedny dziatki (ná kſztałt pedágogá) do Meſyaſzá prowádził. CzechRozm 86.
αα. O zwierzętach [co (żywotne)] (3): Temu [pasterzowi] odźwierny otwiera/ á owce ſłucháią głoſu iego/ y názywa owieczki ſwe miánowićie/ á prowádźi ie. BibRadz Ioann 10/3; y trafiło ſię/ iſz tym cżáſem piekarz onego Piotrá mułá/ z chlebem prowádził/ á ſam Pan zá nim ſzedł SkarŻyw 98.
Szereg: »uczyć i prowadzić« (1): Ten był obyczay v Zydow/ y v innych narodow: ktory znáczy/ iż páſterz ma owce vczyć/ y prowádźić; á nie owce páſterzá. WujNT 349.
ββ. Prowadzącym jest zjawisko świetlne, często nadprzyrodzone (12): BielKron 39v; Prot A4v; áno cie ſłończe ogrzewa/ áno cie mieſiąc w niewidomey nocy prowádzi RejAp 54; Y dał im P. Bog świetny ſłup wnocy/ ktory ie prowádził. SkarŻyw 481; WujNT Mαth 2/9, s. 603.

prowadzić do kogo (1): [Hugo] miał [...] przez ſen widzenie/ iſz ná iedney puſzczy mieſzkanie mu P. B. budował/ á śiedm go gwiazd do niego prowádziło. SkarŻyw 291.

prowadzić dokąd (4): Bo ſkoro wyſzli z miáſtá/ wnet ſie im vkazáłá záſię oná gwiazdá/ y prowádziłá ie áż do ſámego Bethleem. RejPos [36]v, [36]; SkarJedn 8; SiebRozmyśl G.

Przen (1): Lecz oná ſkáłá nie byłá máteryálna/ ále byłá ſkáłá duchowna/ ktora záwſze przy nich byłá/ y prowádziłá ie/ y wſzytkich im potrzeb dodawáłá. WujNT 602.
c. Zmuszać, stosować przemoc wobec kogoś, kto sam nie chciałby pójść (41): Iezus k niéy gdy chciál mowitz/ ięli go żydowie rychléy prowadzitz/ targuiątz [!] ięli go rwatz ij bitz. OpecŻyw 117v; RejWiz 192; SkarŻyw 300, 444; ActReg 95; SiebRozmyśl H2; Skoro nam pan roſkazał [...] Wſádźić go [Józefa] [...] ſtrách mię wnetże zdiął [...]. Nie śmiałem ſie go y iąć/ náwet y prowádźić Iáko nieuſzánowánié GosłCast 73.

prowadzić do kogo (3): On [król] gdy ſię oćiągał/ święty Dunſtamus włożył nań koronę/ y zá rękę go wziąwſzy/ do Panow prowádził. SkarŻyw 509; Związawſzy do Annaſzá w nocy prowádźili. LatHar 520; SiebRozmyśl D.

prowadzić do czego (1): Iedennaſta drogá twoiá byłá o moy namilſzy Páme Iezu Kryſte/ kiedy ćię prowádźili do onégo ſtołká ná którym ćię poſádźili SiebRozmyśl C4v.

[prowadzić ku czemu: wzięli go [chłopa] weſpolek z oną iego ſzioſtrą i prowadzili ku moſtowi. ZapWpolActAdv 1548 204/200v.]

prowadzić na co [= w jakim celu] (1): Gdy od Litewſkiego Woyſká poimána byłá [zakonnica]/ á ieden ią iuſz ná odięćie Pánieńſtwá prowádził: prośiłá ſię pilnie/ áby iey czyſtość vczćił SkarŻyw 162.

prowadzić przez co [= którędy] (3): OpecŻyw [123]; A gdy ćię prowádźili przez onę wodę Cédrową/ vpadłeś ná twarz twoię o móy namilſzy Pánie Iezu Kryſte SiebRozmyśl B3v, H3v.

prowadzić dokąd (11): BierEz Bv; Albo kiedy ſie o co pijánice wádzą/ Albo zá łeb pod łáwę [tj. przed ławników] do rády prowádzą. RejWiz 168; HistHel C2; Tedy z gniewem obnáżyć ſromotnie pánienkę kazał/ y do domu nierządnego prowádzić. SkarŻyw 69, 428; WujNT Luc 22/54, Act 23/31. Cf prowadzić od kogo dokąd; »do więzienia prowadzić«.

prowadzić od kogo dokąd (1): Prowádźili tedy Ieſuſá od Káiphaſzá ná ratuſz. (marg) do páłacu, gdzie Piłat mieſzkał y ſądził. (–) WujNT Ioann 18/28.

prowadzić skąd (2): OpecŻyw 135v; A z miáſtá go prowádząc krzyżem obćiążono. LatHar 307.

Ze zdaniem celowym (4): Tym go rychley prowádzili/ Aby go z ſkáły zrzućili. BierEz H, Bv; OpecŻyw 117; Vrząd świecki wnocy poimał dwu kápłanu ná grzechu: y niemogąc ich káráć/ tą ich zelżywośćią ſkarał/ iſz ie we dnie ztrąbámi do Biſkupá áby ie ſam karał/ prowádzono. SkarŻyw 413.

W porównaniu (1): O z iáką to żałośćią y łes wylanim mowił/ y wſpominał Apoſtoł: gdy mu ná myſl przychodziłá/ onych zábitych świętobliwość/ niewinność/ ćierpliwość/ ćichość: gdy ie iáko báránki ná zákłoćie prowádził SkarŻyw 81.

Zwroty: »przez [jaką] drogę, [jaką] drogą, po drodze [przez co] prowadzić« [szyk zmienny] (1:1:1): GDy ſpanem Iezuſem niewierni żydowie wyſſli ſromotnie go po drodze przez miaſto Ieruzalem do Piláta prowadzili OpecŻyw [123]; y ſzedłeś między onémi złośliwymi káty/ którzy ćię prowádźili przez onę wſzyſtkę drógę/ biiąc y policzkuiąc twarz twoię naświętſzą SiebRozmyśl C3; Gdy dwu ná śmierć oſądzą/ á iednego proſtą drogą á drugiego krzywą y dálſzą prowádzą: nie wiele ma nád tego ten co dálſzą drogą idźie. SkarKaz 387a.

»prowadzić w niewolą« (1): Ná on cżás Gottowie/ Wándalowie/ Hunnowie/ mizernie Fráncuſką ziemię woiowáli: [...] męże pobiwſzy żony ich wniewolą prowádzili SkarŻyw 528.

»do więzienia, do ciemnice prowadzić« = ducere in carcerem a. in vincula Cn (2:1): Bo tho iuż bywa lekkoſć niemáła/ [...] gdy Ceklarze kogo obſtąpią/ á potym go nie potćiwie do więźienia prowádzą GroicPorz cc4; SkarŻyw 304; Piąta drogá twoiá byłá o moy namilſzy dobrodźieiu/ kiedy ćię oni złośliwi żydowie do onéy ćięmnice prowádźili SiebRozmyśl C.

Przen (2): Wſtęmpuyąc wzgorę nyewolniki yęte prowádźił KromRozm III M5.

W porównaniu (1): Ták ſię prowádźić dáią grzechowi márnemu/ Iáko Woł ná zábićie KołakSzczęśl A4.

α. Pędzić zwierzęta [co (żywotne)] (3): Wrácał ſię [Herkules] do Grecyey [...]/ Prowádząc onę zdobycż [owce i bydło] y woienne plony. KlonWor 22.

prowadzić przez co (1): A posłowie przysiędze rzeczy należące: Dwoje owiec i wino serce weselące Prowadzili przez miasto KochMon 28.

prowadzić dokąd (1): Prowádźił opák złodźiey one ślicżne plony/ Do łotrowſkich ſzáláſzow ćiągnąc zá ogony. KlonWor 23.

d. Dowodzić wojskiem (7): SkarŻyw 502; Záś Iwan Boreikowic prowádził Smolniany/ Olelko Włodmirowic wiodł ſwoie Kijany. StryjKron 517.

prowadzić po czym [= którędy] (1): Benádád krol Syriyſki/ [...] Inſzych krolow trzydzyeśći/ y dwá był zgromádził/ Ty wſzytki po kroleſtwach/ woiuiąc prowádził. HistHel C4v.

prowadzić dokąd (1): bo ie [roty] gotowizną przesypuią, gdyſz sam ztych kraiow legiones iakieś znowu pod Crakow prowadzić myslą. ActReg 48.

Zwrot: »wojsko prowadzić« = ducere exercitum Calag, Cn; agere a. trahere agmina, ducere aciem a. agmina a. cohortem a. legiones Calag (2): Bo kiedy Cżeſarz Turecki [...] żądał go oto áby mógł Woyſko ſwe przećiwko nieprzyiaćielowi iego Moſkiewſkiemu/ przez polá y grunt Coronny prowádźić. Pan náſz nieboſzcżyk. Nietylo że tego dopuśćić niechćial/ ále teſz [...] BiałKaz Mv; Calag 317b.
Przen (1): Gdy [święci] ná roſkazánie ſług y przyiaćiół Bożych [...] woyſká wielkie ślepią/ y prowádzą gdzie chcą. ogień zniebá ná złe ſpuſzcżáią/ [...] y wizytko co chcą v Páná ſwego iednáią. SkarŻyw A3.
e. O ptakach i pszczołach: lecąc otaczać stadem lub rojem (2):

W porównaniach (2): a im ſie ptacy zlátuią około niego[orła] ſłużąc mu á prowadząc go kędy ſie iedno obroći. RejZwierc 102; Przybliża ſie Krol od Bogá zrządzony: Ludzie ſie/ przy nim/ iáko pſzcżoły zdádzą/ Gdy ſwego wodzá w nowy vl prowádzą. GrochKal 25.

2. Skierowywać, posyłać (niekoniecznie udając się razem z wysłanym) [kogo, co] (8):

prowadzić do czego [= w jakim celu] (1): tám dźiatki Chriſtyáńſkie pirwey vcżono/ y w wierze ćwicżono/ [...] á potym wyucżonych do chrztu prowádzono NiemObr 147.

prowadzić na co (1): KlonWor 13 cf W przen.

prowadzić dokąd (2): Oczko 26; Zleby pewnie było/ kiedyby ie [świadków] táknágotowáno [!]/ iáko ie teraz gotuią/ y ná pámięć co máią mowić vczą/ do ſądu prowádźić miano. GórnRozm H2.

cum inf (1): Mówię tylko o cieplicznych [wodach]/ do których chorégo léczyć ſye prowádząc/ kómplexiéy ſye iego przypátrzywſzy Oczko 26.

W przen (1): Iako Strátokleſowi Dromoclides radźił/ Gdy go ná tákie żniwo [tj. na trybunę oratorską] łákomie prowádził. KlonWor 13.
Przen (4): Toli ieſt ogién ón nieugáſzóny Złotégo ſłóncá/ które nieſkónczóny Biég bieżąc wrotné od początku świátá Prowádzi látá? KochPieś 11; [KołakWiek A2].

prowadzić do kogo (1): Korneliuſzá obiáwienie Boſkie do Piotrá prowádziło. SkarŻyw 213.

Zwrot: »prowadzić do [jakiego] końca« (1): Ktore [lata] świát wielki pod iáſnym złotego ſłońcá Kołem/ prowadzą do pewnego końcá. WitosłLut A5v.
a) Wyznaczać drogę ciałom niebieskim (1):
Zwrot: »prowadzić do zachodu« (1): Ty niepośćignionégo ſłońcá lámpę wdźięczną Prowádźiſz do zachodu KochPs 155.
3. Transportować; adducere PolAnt; ducere JanStat [co] (12): Acż idąc ná doł/ nie potrzebne máſzty/ Możeſz ták bez nich prowádźić ſwe łáſzty. KlonFlis E4v, F4v.

prowadzić do kogo (1): zá ſobą nieść dáry owſzem vmyślili. Pſzenice trzy ſtá wozow/ tátárki ták wiele/ Ktore do nich y rzecży prowádźili śmiele. KmitaSpit C5.

prowadzić po czym (1): Ale iż trzebá ná prętkiey podwodźie/ Y wozy z końmi prowádźić po wodźie KlonFlis C3v.

prowadzić dokąd (5): BudBib 1.Esdr 3/7; Oboz wſzyſtek wzięli/ y Dział wielkich 50. krom máłych y ręczney ſtrzelby/ To wſzyſtko z triumphem do Krákowá prowádzono. StryjKron 757; SarnStat 293, 511; KlonFlis C4v.

prowadzić skąd (2): A (potym) dáli srebro mulárzom/ y (innym) rzemieſlnikom/ [...] áby prowadzili drzewo Cedrowe z Lewanu do morzá Iáfo(nſkiego) BudBib 1.Esdr 3/7; SarnStat 511.

[Cf też 1.c.αα. prowadzić przez co KochMon 28.]
Zwrot: »prowadzić z sobą« (1): A tęby ſtráwę wypráwieni/ [...] koláſámi z ſobą prowádźić mogli/ iáko też y Turcy ná wielbłądách noſzą GrabPospR M3v.
Szereg: »prowadzić i wozić« (1): żeby ſámi kupcy Niemieccy ſwoie rzeczy y kupić/ ták do Polſki/ iáko y z Polſki prowádźili y woźili [ducant et vehant JanStat 1038]. SarnStat 511.
W przen [dokąd] (1): Te záś żołądki prowádzą do Gdańſká Poty cnych kmiotkow/ á rácżey do Chłańſká. KlonFlis C4v.
Przen (1):
Fraza: »co nam [losy] prowadzą« = co się z nami stanie (1): Rácżey pátrzaymy dáley co nam loſy dádzą/ Od Bogá wſzechmogącego/ y co nam prowadzą. KołakCath C.
[Cf też 1.c.αα. KlonWor 22.]
а. Ciągnąć sieć [skąd] (1): Ribitwi gdy ryby łowili/ Sieć ſwą z wody prowádzili BierEz 13.
4. impf i może pf Sprowadzać (sprowadzić) [kogo, co dokąd] (2): który [arcyksiążę Maksymilian] yztemi cogo prowadzili doKorony, [...] tkwiał iescze prawie nad nami w Rptą Zamki posiadając ActReg 133.

prowadzić skąd (1): tám Rzymiánie pogáni mieſzkáli/ cżego ſą znáki wielkie iáko napiſy Rzymſkie ná kámieniu wielkim á drogim/ ktore z dáleká do Niemiec prowádzili. BielKron 285.

5. Doprowadzać wodę [co] (7):
Zwrot: »prowadzić wodę« [w tym: dokąd (3), skąd (1)] = diducere aquam Mącz; corrivare a. deducere a. derivare a. ducere a. perducere aquam, deducere rivos Cn [szyk zmienny] (3): Derivo, Prowádzę wodę z kąd/ álbo do kądkolwiek. Mącz 356d, 96c; Tákże też mieli wſwey mocy/ rury mieyſkie/ ktoremi wodę do miáſtá prowadzono [aquae item ductibus] ModrzBaz 35.
Przen (4):

prowadzić przez co (1): gdyż tákié pićie [wody cieplicznej]/ nie wſzyſtkiém/ ále pewném choróbam tylko/ pomoc może: a miánowićie tym/ przez któré ie náturá prowádzi/ płócząc muł Oczko 22v.

prowadzić w jakim kierunku (1): á ći/ którich wentrikuł dobrze wypurgowány chćiwie wodę przymuie/ y wnet ią ná dół prowádźi nic niemiéſzáiąc niech ſámę piją Oczko 20v.

Zwroty: »prowadzić [co] za sobą« (1): kiedy żołądek przymowáć niechce/ á wodá w niém ſtoi/ przydawáią do piérwſzégo háuſtu [...]/ coby potrzeba pokazáłá/ áby ták piérwſzy rychło poſtąpił/ á drugiégo zá ſobą prowádźił Oczko 20v.

[»wodę na swoj młyn prowadzić« = działać na własną korzyść: Więc y Bożego práwá y Koronnego/ właśnie nierozumiejąc/ [...] zewſząd wodę ná ſwoy młyn [autor Upominania] mizernie prowádźi á fortelnie ćiągnie. Respons przedm A2v.]

»prowadzić wody« (1): [Narew] Przy ſwoim lądźie daleko ſię wieſza/ Niżli ſię z wiślną máćicą pomieſza/ Stroną prowádźi niż Przyidźie do zgody/ Swe brudne wody. KlonFlis F4.

[Szereg: »prowadzić a ciągnąć«: Respons przedm A2v cf »wodę na swoj młyn prowadzić«.]
6. Kierować pojazdem, statkiem [co] (10): Mącz 467a; Nie ieden Menelaus o żonę ſye wádźił: Nie piérwſzy Agámemnon tyśiąc naw prowádźił. KochMuza 27.

prowadzić skąd (1): Tymże też vśćiem vyźrzyſz áno gory/ Hániebne z gárncow nioſą wodne fory/ Ktore prowádzą z Bydgośći zdunowie KlonFlis G2v.

W porównaniu (1): Y płynie ſobie [ryba nautilus] by co ſtátecżnego/ Iák Boſman gdy co prowádźi k rzecżnego. KlonFlis E4.

Przen (6): iuż żagiel roſpięty/ Nawy znowu prowádźił KochPam 85; Po morzu/ okręt nie ieden żegluie/ Ma myśl też/ żądzą nie iednę/ prowádźi GrabowSet Lv; KlonFlis E2v.
a) O koniach Febusa (3):

prowadzić w jakim kierunku (1): Ktory [Phaeton] ná Apollonie Oycu ſwym rodzonym Wymogł/ żeby Słonecżne iáſnoświetne konie Z ieden dźień mogł prowádźić ku zachodniey ſtronie. RybGęśli Cv.

Frazy: peryfr. »tam gdzie prowadzi konie swe Febus« = po całym świecie (1): Znácżne ktorych [Radziwiłłów] poſtępki Orzeł prętkolotny/ Zánioſł tám gdźie prowádźi konie ſwe ochotny Phoebus SapEpit A2v.

peryfr. »Febus konie do morza prowadził« = był wieczór (1): Iuſz Phebus tchniące Konie do Morzá prowádził/ A Heſperus też chmury obłoczne zgromádził StryjKron 622.

7. Postępować jakoś, zajmować się czymś; wykonywać określone działanie; insistere Mącz, Cn; prosequi Vulg; continuare, pergere, persequi, urgere Cn [w tym: co (54), jak (27)] (60): Aliquod negotium insistere, Konáć/ prowádźić przed ſię. Mącz 397a, 331c, 468d, 496d; GórnDworz M3v; CzechRozm 152; KarnNap G3; z ich [Kardynałów] towárzyſtwem/ ſwoie nabożeńſtwo w páłacách Papieſkich prowádził. SkarŻyw 473, 309; CzechEp 86; NiemObr 30 [2 r.], 54; ActReg 78; Phil B3; GrabowSet T4v; wſzyſcy którzy ieno prowádźić y przyczyniáć gruntów nieumieją/ ſą ludźmi wzgárdzonémi/ lekkiémi/ y porzuconémi OrzJan 52; SapEpit B3v; KlonWor 57.

prowadzić do czego [= kontynuować] (1): Y ták áż do odpráwienia ſześćidźieśiąt Zdrowych Máryi/ nabożeńſtwo ſwe prowádźić LatHar 525.

prowadzić z czego [= opierać się na czym] (1): o ktorym [przodku litewskim] ták wiele Hiſtorikow ſwiádczy/ y o ktorym też Látopiſzcże ſtáre/ [...] z pewney y iſtotney rzeczy/ rzecz iſtotną prowádzą StryjKron 59.

prowadzić skąd [= opierać się na czym] (1): Aby ſtąd prowádzili [nowowiernicy] rozliczne ſwe błędy/ ktoremi ludzie zwodzą/ twierdząc/ iż krzeſt nie głádzi grzechow WujNT 13.

W porównaniu (1): Ian [...] wnet záraz porządkiem ſwym iáko po ſznurku rzecż ſwą prowádząc od Abráhámá áż do Iozefá małżonká Máryey/ z ktorey ſię národził opiſuie CzechEp 302.

Zwroty: »prowadzić kupią, handel« [szyk zmienny] (2:1): Quaestum facere, Hándel nieyáki prowádźić dla zisku przekupniem być. Mącz 336c; Niedźiwuyże ſie temu/ iż ći wſzyſcy łupią/ Káżdy zá loſem idźie prowádząc ſwą kupią. BielSat C3 [idem] BielRozm 20.

»[przed kim] rzecz swą prowadzić« = procesować się (1): ále one nędzniki ktorzy by też więc byli przed Tátáry rzecż ſwą prowádzili [causam dixissent]/ oſądzono by ie było niewinnemi: te on ná ſmierć zdał. Leop 2.Mach 4/47.

»rzecz(y), sprawę prowadzić« [w tym: rzecz a sprawę (1); sw(oj)e (4), o co (1)] = causam prosequi Vulg; insistere munus a. negotium Cn [szyk zmienny] (6:4): A ták bárzo prętko nieſpráwiedliwe karánie podięli/ ktorzy o miáſto/ o lud/ y o nacżynie kośćiołá bożego rzecż á ſpráwę prowádzili. Leop 2.Mach 4/48; Gdźieś ty więc RADZIWILE w téy ſpólnéy potrzebie Y przodków ſwoich ſławnych náwet y ſam śiebie Niewydałeś/ ále [...] Prowádźiłeś do kóńcá rzeczy tryby ſwémi KochJez A4; NiemObr 154; ActReg 55, 79 [2 r.], 107; [Mieczysław III Stary] TEn w okrućieńſtwie prowádził ſwe ſpráwy, Nie ſtrzegąc práwá, ni Polſkiey vſtáwy. KlonKr Dv; SapEpit B3v.

»sąd prowadzić« (1): Thámże go [króla] ná Máyeſtat Arcybiſkup wſádził/ Aby w boiáźni Bożey ſąd ná nim prowádził. StryjWjaz C3v.

»wiek (żywota) prowadzić« = żyć [w tym: jaki (2), gdzie (1)] [szyk zmienny] (3): bym też nadoſkonáley niepewny y krotki wiek żywotá mego prowádźił LatHar 643; Po wierzchu źiemie z przyrodzenia cźłowiek Pod iáſnym niebem/ niech prowádźi ſwoy wiek KlonFlis C2v; KlonWor 69.

»wojnę prowadzić« (1): nie tylko iedná ſektá z drugą woynę wiedzie: ále y w iednym domv/ inną ſyn mną oćiec / [...] mną cżeladká prowádzi. SkarJedn 20.

»żywot prowadzić« [w tym: jaki (4), gdzie (2)] = vivere vitam Mącz, Cn; aetatem extendere Mącz; agitare a. agere a. degere a. ducere a. propagare a. traducere a. transigere vitam, esse a. commorari in vita Cn [szyk zmienny] (13): Mącz 444d, 500c; CzechRozm 71v; y obrawſzy ſobie ieden wyſep/ ná nim Anielſki żywot prowádził SkarŻyw 300, 30, 56, 580; ReszHoz 137; day mi to/ ábym tákim ſpoſobem ſwoy żywot prowádźił/ żebyś rzekł do mnie/ w godźinę śmierći moiey: dźiś zemną będźieſz w niebie. LatHar 282,42; WysKaz 48; CiekPotr 43; Delicye opuśćić/ á prowádźić ſrogi Zywot/ iák potrzebuie ſpoſob támtey drogi. KlonWor 53.

Przen (1):
Zwrot: »kupiectwo prowadzić« (1): Cić ſą Epikurowie [...]. Ktorzy [...] żywot nie pobożny wiodą/ y kupiectwo vſtáwicżne w budach ſwych prowádzą tymi to duſzámi. GrzegŚm [A2]v.
a. Zmierzać w działaniu do określonego celu, chcieć coś osiągnąć (5):
Zwroty: »ku [jakiemu] końcu, do [jakiego] kresu, ku kresowi prowadzić« (3:1:1): BibRadz *2v; aby cżłowiek ſobie obrał pewny koniec/ ku ktoremu prowádzić myſli ſwe/ y ſpráwy ma/ á ten żeby był prawdziwie dobry GórnDworz Ee3v, Ee3v, Kk6v; ReszPrz 8.

»rzecz swoję prowadzić« (1): Boć do tego kreſu ſzátan rzecż ſwoię/ iáko po ſtopniách/ prowádźi ReszPrz 8.

»żywoty prowadzić« (1): Bo ztąd przypátrzy ſię pierwey káżdy temu kreſowi/ ku ktoremu prze zbáwienie náſze wiecżne ſiebie y żywoty náſze prowádźić mamy. BibRadz *2v.

8. Zarządzać, kierować; przen [co] (4): Zycżcie mu pánowánia długo ſzcżęśliwego/ A niechay Pan prowádźi dobry żywot iego. KmitaPsal A5v.

prowadzić ku czemu (1): Bo Náturá ieſt ludzka iák goſpodarz práwie/ Ktora wſzyſtko prowádźi/ ku lepſzey napráwie. KołakCath C3.

W połączeniu szeregowym (1): [Bóg] Fundował od pocżątku Koſcioł ſwoy [...]/ tenże ſpráwował/ prowádził/ y záchowywał przez Doktory y Páſterze. RejPosRozpr c3.

Zwrot: »prowadzić do [jakiego] kresu« (1): Który [Bóg] wſzytki twe ſpráwy záwżdy zwykł prowádzić Do ſzcżeſliwego kreſu KochDryas A2v.
9. Omawiać temat; dicere Mącz, Cn; agere Mącz [w tym: co (69)] (73): OrzQuin E; Niewiem M. pánie będęli iuż miał czo prowádzić. GórnDworz Ov, Z; iákie miedzy nędznikámi ſpory/ roſterki/ zwády? gdy káżdy ſwe wyznánie po ſwemu prowádźi WujJud 132v; CzechRozm 83; SkarŻyw 336; CzechEp 149, 206, 209, 290; NiemObr 10, 36, 52, 122; SapEpit A3.

prowadzić od czego do czego (1): vżywał árgumentu/ od mnieyſzey rzecży/ do więtſzey prowádząc NiemObr 101.

Zwroty: »dalej, do końca, ku końcu, do ostatka prowadzić« [w tym: rzecz (9)] = kontynuować; praefari, pergere reliqua Mącz [szyk zmienny] (8:4:1:1): Mącz 119a, 350d; Przeto ia iuż vſtąpię/ áby oni rzecż zácżętą do końcá prowádzili. GórnDworz Ii8v, K, O, Q5v, Eev, Ff5v, L18; CzechEp 380; KochJez A3; Dáley prowádząc rzecż ſwą Chriſtus pan/ ták mowi. [...] NiemObr 107; GórnTroas 30; Ale iuſz do oſtátká prowadź iákoś począł. CiekPotr 12.

»rzecz, [mowę] prowadzić« [w tym: swoję (a. swą) (15), jaką (2), przeciw komu (1), z kim (1); jak (13), z przytoczeniem z zapowiednikami zespolenia: tak(o) (6), w ten sposób (1)] = dicere Mącz, Cn [szyk zmienny] (41): Nie słuchay nigdy pochlebcę: Acż ći cudnie rzecż prowádzi/ Ale ćię nákoniec zdrádzi. BierEz K3; Ale iże Słowotworowi wſzytcy mowićz dozwolili/ on tedy przyſtąpiwſzy iął tako rzecż prowadźić: [...] ForCnR B4; GliczKsiąż H5v; KochZuz A4; Hyperbolicus, Kto zwykł tákowym obyczáyem rzecz prowádźić/ przylgáć [!]. Mącz 160d, 5c, 10a, 64d, 446c, 505b; áby [dworzanin] z vcżonym o kſięgach/ á z żołnierzem o woynie/ rzecż prowádził GórnDworz I7v, D7v, L2, N8, O4v, X2; CzechRozm 19v [2 r.], 81v; á Epiphaniuſz nic ná iego niewcżeśne ſłowá niebacżąc/ rzecż ſwoię o rzecżách duchownych prowádził. SkarŻyw 454; Tu niech káżdy bacży iáko ſię w tym X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ ſam z ſobą zgadza/ raz ták á drugi inák rzecż ſwą prowádząc CzechEp 175, 148, 180, 199, 202, 306 (8); RybGęśli B4; trudno z pánem/ á/ gdźie nielitośćiwa Páni ieſcze/ iákóż rzecz przeciw niéy prowádźić? Gdźie iedná fałeſzna łzá/ może więcéy ſpráwić Niż ſto przyśiąg GosłCast 72, 49; [Dayże iuż tym ſzynkarkóm pokóy/ á do końcá Mowę prowadz Albertus B4]. Cf »dalej prowadzić«; Szereg.

»swoję (a. swą), swe prowadzić« (5:1): A pan Myſzkowſki w tym cżeſie odpocżynie/ áby záſię/ gdy w.m. rzecż około trefnośći odpráwiſz/ do końcá ſwoię prowádzić mogł. GórnDworz O, Gv, P4v; z błędu w drugi błąd poſtępuią/ y dla zgody błądzącym nieco pozwaláią/ á wſzákże przedśię ſwą prowádzą. WujJud 255v; Iná rzecż gdyby zdánia były przećiwne [...] ále gdy nie zprzećiwienia niemáſz/ á ieden drugiego nie gániąc/ ſwe prowádzi/ [...] nieieſt żadna niezgodá SkarŻyw 538; GosłCast 36.

Szereg: »mowić a prowadzić rzecz« (1): Exegematicon poema didtur, Gdzie tylko ſam poeta mówi á prowádzi rzecz króm którey perſony w wodzenia. Mącz 110c.
W przen (1): To/ co dáléy prowádźić myſlą moię ſtrony/ Wieku ſtalſzégo będźie KochJez A3.
a. Zmierzać do czegoś w wypowiedzi [w tym: do czego (4), ku czemu (2)] (6): Pytáćie W.M. do czego to prowádzę OrzJan 6; GosłCast 39.
Zwroty: »do końca, do kresu, ku końcowi prowadzić« [w tym: rzecz swą (2)] (1:1:1): To thy wſzyſtko iáko bacżę rzecż ſwą do tego kreſu prowádziſz/ áby wierni Chriſtyánie/ [...] ná tym ſámym przeſtawáli y tego pilnowáli CzechRozm 97, 36v; Com wſzytko do tego końcá prowádźił: áby ludźie [...] vdáli ſię do ſpráwiedliwych y vcżćiwych drog KlonWor ded **2.

»rzecz swą prowadzić« (3): Bo ku temu rzecż ſwą kátechiſtá ten nowy prowádzi/ żeby nie tylko Mágiſtrat/ ále też y káżdy zoſobná/ mogł zábijáć tego ktoby ſie z nim w wierze nie zgadzał. CzechRozm 101. Cf »do końca prowadzić«.

10. Realizować (3): Quid istic, si certum est facere facias, [...] I cóż mnie ná tym/ yeſliś to yuſz ták przedſię wźiął prowadz że w ymię boże. Mącz 341b.
Zwrot: »sw(oj)e przedsięwzięcie (przed się) prowadzić« (2): KwiatKsiąż Kv; Uti instituto suo, Swe przedſię wzięcie przed ſię prowádźić. Mącz 413d.
11. Wywodzić czyjeś pochodzenie [co] (7):
Zwroty: »liniją rodu (a. urodzenia) [czyjego] prowadzić« [w tym: przez kogo (2), do kogo (2), z kogo (1)] = przedstawiać rodowód [szyk zmienny] (5): Ieſli obá Ewánieliſtowie/ Lukaſz y Máteuſz/ iedną też linią prowádzą vrodzenia Iozefowego z Dawidá: cżyli ieden Iozeffowe rodzice/ á drugi Máryey opiſuie. CzechRozm 149v, 149v marg, *3v; A Máttheuſz przez Abiudá tęż [liniją] prowádzi áż do oycá Iozephá małżonká Máryey. WujNT 3, 3.

»oryinał swoj [od kogo przez kogo] prowadzić« (1): to nie ieſt Kośćioł Chriſtuſow/ ktory nie ieſt Apoſtolſki: to ieſt/ ktoiy Originału ſwego od ktorego Apoſtołá Chriſtuſowego/ przez ſucceſsią y porządne po ſobie Páſterzow náſtępowánie nieprowádźi WujJud 132.

»rzecz swą[od kogo] prowadzić« (1): iáko to może być/ żeby obá Ewánieliſtowie iednegoſz Iozefá narod opiſowáli/ gdy ieden z nich rzecż ſwą od Sálomoná/ á drugi od Nátáná prowádzi CzechRozm 150.

12. Pouczać, skłaniać [w tym: kogo (4)] (7):

prowadzić do czego (4): [Ireneus] nápiſał [...] liſt Koryntcżykom prowádząc ie do pokoiu ReszPrz 31; Iáko dźieći nie záraz do wielkich y trudnych náuk prowádzą. SkarKaz 275a. Cf prowadzić czym do czego.

prowadzić dla czego (1): Officii caussa persequi aliquem. Dla obyczayów dobrych/ dla záchowánia á wzietośćy poſpolitey kogo prowádźić. Mącz 115d.

prowadzić czym do czego (2): Nád iáſne roſkazánie páńikie/ ktory wſzędźie ſwoim zwolennikom pánowánia y przodkowánia ſrodze zákázował/ á do pokoiu przykładem ſwym prowádźił. WujJudConf 151v; A tey prawdy zbáwienney do ktorey was tymi rozmowámi prowádzę/ gdybyśćie ią raz poználi/ żadnemu ſobie wydzieráć nie dopuſzcżayćie. CzechRozm A8v.

prowadzić ku czemu (2): LibMal 1544/91; ktorzyby mu nic nigdy dobrego rádźić nie mieli/ iedno wſzytko złe: [...] ku ſzkodźie/ vpadkowi y zginieniu prowádząc. CzechRozm 227.

Szereg: »prowadzie i przywodzić« (1): Aczkolwyek pan grabowſky kv cznoczie y zawzdi prowadzil y prziwodzyel nyeynaczey yedno oczyecz yego wlaſny. LibMal 1544/91.
13. Wytyczać coś o kształcie liniowym [co] (3): Ducere sulcos, Zagony czinić álbo prowádźić. Mącz 95d.
Zwroty: »drogę prowadzić« (1): [Turek o tym myśli] iż iákoby ſobie przed láty przez źiemię Węgierſką torował drógę do Polſki/ ták y teraz tęſz áby przez Polſkę mógł do Niemiec prowádźić OrzJan 134.

»granice prowadzić« (1): A wſzákże ſię grunty kráść owi ludźie zdádzą/ Co krzywo y nieſłuſznie gránice prowádzą KlonWor 4.

14. Być dojściem; przen (5):
Fraza: »droga, ścieżka prowadzi« [w tym: do kogo, do czego (2), dokąd (2); żeby (1)] (3:2): MurzNT 29v; Iż Pan Kryſtus ſam ieſt thylko drogá do niebá: á iż wſzyſtki inſze śćieſſki prowádzą do piekłá. KrowObr B; Gdyż nam do miłey cnoty bárzo ciáſna drogá/ Ktora iedno tá ſámá prowádzi do Bogá. RejWiz 89; Są [księgi Pisma Św.] nam też práwie proſtą á pewną drogą/ ktora nas niepochybnie prowádźi/ żebychmy tułaiąc ſię nie błądźili BibRadz *3v; [Rzeczpospolita] drogę proſtą zárżućiwſzy/ vdáłá ſię iákąś dźiwną śćieſzką/ ktora nie tám gdźie iść potrżebá/ prowádźi GórnRozm K3v.
15. Powodować, być przyczyną, doprowadzać [w tym: kogo (9)] (15):

prowadzić do czego (9): GrzegRóżn A3; kiedy bárzo tá to ropá ćiecze/ do ſuchot człowieká prowádźi Oczko 15; GórnRozm D4v marg; ámbicya ieſt Szaleńſtwo tákie/ ktore cżłowieká do nieſpráwiedliwośći y do złego końcá prowádzi. Phil K, L4; ták roſkaż ſtánąć mym grzechom y złym ſkłonnośćiom moim/ ktore mię do tey śmierći prowádzą. SkarKaz 387b, 384a, 638a. Cf prowadzić od kogo do kogo.

prowadzić od kogo do kogo, od czego do czego (1): miedzy inſzymi potwornymi doſyć gadkami [...] tá ſie názáráźliwſza wprowádzáć też byłá pocżęłá: [...] ktora ludzi od chriſtuſá do Moyżeſzá/ [...] od przymierza nowego/ do teſtámentu ſtárego/ prowádzi. CzechRozm A6v.

prowadzić k(u) czemu (3): NiemObr 85; Wiernymći śmierć nie wádźi/ bo k rádośći prowádźi ArtKanc R19v; ZawJeft 27.

prowadzić w co (1): á iáko ćię [ci ludzie] nie tylo w to ſproſne á vporne odſzcżepieńſtwo/ ále y winę [lege: w ine] zbáwienia twego niebeśpiecżnośći/ prowádzą. SkarJedn 338.

Zwrot: »za sobą prowadzić [co]« (1): że niemoc/ álbo on ból/ śmierć ták bárzo ſtraſzliwą á nieodwłóczną zá ſobą prowádźi Oczko 1v.
Przen (1): IVż przywiódł czás dwu koniu/ woła by wśiádáli/ A w drógę ná którym chcą żeby wyieżdżáli. Prawdá powinna Bogu ná biáłego rádźi: Fałſz wronégo záléca/ co w piekło prowádźi. KochMRot B4v.

Synonimy: 1. iść, wieść; c.α. gnać, pędzić, poganiać, popędzać; 2. posyłać; 3. wieść; 6. kierować, styrować; 7. czynić, działać, postępować; 10. pełnić, spełniać, wypełniać; 11. wieść, wywodzić; 12. nakłaniać, namawiać, skłaniać; 13. wytykać.

Formacje współrdzenne: doprowadzić, doprowadzić się, naprowadzić, odprowadzić, poprowadzić, poprowadzić się, prowadzić się, przeprowadzić, przeprowadzić się, przyprowadzić, przyprowadzić się, rozprowadzić, rozprowadzić się, sprowadzić, sprowadzić się, uprowadzić, wprowadzić, wprowadzić się, wyprowadzić, wyprowadzić się, zaprowadzić, zaprowadzić się; doprowadzać, odprowadzać, posprowadzać się, prowadzać, przeprowadzać, przeprowadzać się, przyprowadzać, rozprowadzać, sprowadzać, wprowadzać, wprowadzać się, wyprowadzać, wyprowadzać się, zaprowadzać.

Cf PROWADZĄCY, PROWADZENIE, PROWADZONY

EB