Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYCHYLAĆ

Następne hasło: PRZYCHYLEN »

PRZYCHYLAĆ SIĘ (22) vb impf

sie (19), się (3).

-chy- (20), -chi- (2).

a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	przychylać się
praes
	sg	pl
1	przychylåm się
3	przychylå się	przychylają się

fut
	pl
1	m pers	będziem się przychylać

conditionalis
	pl
3	m pers	by się przychylali

inf przychylać się (2). ◊ praes 1 sg przychylåm się (1). ◊ [3 sg przychylå się.] ◊ 3 pl przychylają się (3). ◊ fut 1 pl m pers będziem się przychylać (1). ◊ con 3 pl m pers by się przychylali (2). ◊ part praes act przychylając się (13).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII – XVIII w. s.v. przychylić.

Znaczenia

1. [Pochylając się zbliżać się]
2. [O czasie: zbliżać się, następować]
3. Dążyć, pragnąć, chcieć postępować według czegoś (5)
4. Być tego samego zdania, zgadzać się, wyrażać aprobatę (7)
5. Odwoływać się, stosować się do czegoś, uwzględniać (10)
6. [Okazywać życzliwość]

1. [Pochylając się zbliżać się:

Zwrot: »do siebie [= ku sobie nawzajem] przychylać się«: A iż niewielkie rozmowy między nami beły, bośmy w zamknieniu osobno z sobą nic nie beli, tylkośmy tak in publico do siebie się przychylając z sobą rozmawiali; a przeto też breviter TM ty nasze rozmowy wypiszemy. ListyZygmAug 1553/245.]

2. [O czasie: zbliżać się, następować:

Fraza: »czas [czego] przychyla się«: Iże droga ieſt ſmierć Swiętych Bożych przed oblicżnoſcią Páńſką [...]/ ieſt też to iedná ofiárá ku chwale Bożey/ iáko Apoſtoł piſze: Ia oto iuż będę ofiárowány/ á cżás iuż przywrocenia przychyla ſie żywothá. GilPos 179v.]

3. Dążyć, pragnąć, chcieć postępować według czegoś (5):

przychylać się do czego (1): Nápominánye ku wſzytkiemu koſciołowi/ áby ſie do bogactw ſwiátá nie przychyláli. LubPs P marg.

przychylać się czemu (1): RybGęśli A3v cf Szereg.

przychylać się k(u) czemu (3): Troiaki ieſt vzitek przikazania Bożego Pyrwſzy: ieſtcy wodzem naſzym dokriſtuſſa [...] ieſt też karanie ktore ſam pan bog nam naznatzył ieſli ſie niebędziem prżychylać ku oney niewinnoſcy w ktorey był naſzę rodziczę Iadama y Yewę ſtworzył. SeklKat N2v; LubPs aa6v; gdy nam okázowáli poddáni náſzy/ iż którému dobrá iego właſné dźiedźiczné/ nullo iure były wźięté: pilnoſmy tego z Rádámi náſzémi przy Pośléch Ziemſkich przeſłuchywáli: y ku ſpráwiedliwośći ſie przychyláiąc/ onéſmy im przyſądźili. SarnStat 96.

Szereg: »dogadzać i przychylać się« (1): Co ia moy Mśćjwy Pánie obacżywſzy/ [...] dálſzey Mśćiwey łáſce y chęći W.M. y z cnym potomſtwem/ y powinnymi W.M. záchowániu zacnemu pro virili dogadzáć y przychyláćiem ſię záwſze gotow. RybGęśli A3v.

4. Być tego samego zdania, zgadzać się, wyrażać aprobatę; acclinare, inclinare Calep (7): Acclino – Przichilamſzię, Przizwalam. Calep 14a.

przychylać się k komu, k(u) czemu (4): LibLeg 11/81v; [Kacerze] ácz náukę páná Kryſtuſowę przyymowáli/ á ku ſwyętobliwoſci yą ſtoſowáli/ ále nye wyerzyli iżeby on práwym człowyekyem z ćyáłá y duſſe ſpoyonym był/ á iżeby prawdźiwye dla zbáwyenya y poſwyęcenya ludzkyego kreẃ ſwoyę ſwyęthą przelał y vmárł: [...] Y Turcy/ Tátárzy/ y Sárácenowye podźiś dźyeń ktemu ſye przychyláyą. KromRozm III D7v; [Mędrcy głosili, że dusza] iáko nie cieleſna/ ciáło grube ſpráwiáłá/ á nie ciáło onę iáko ſubtylną rzecż/ od nie cieleſnego nie cieleſną rządzoną. Plato k nim ſie przychyláiąc/ powieda być duſzę nieiáką bytność ſámá ſiebie ruſzáiąc/ rozumem ozdobioną. BielKron 127v; CzechRozm 144v.

przychylać się do kogo, do czego (2): SarnStat 421; Obłudnie ſię obchodząc, w wątpliwość przywodzą Wiárę ſzczerych y dobrych ludźi: bo iż ći ich Oſzukywáią, przeto boią ſię by tákże Nie oſzukywáli ich y drudzy. y ſtądże Niewiedzą komu wierzyć; á zátym raz do tych, Drugi raz ſię do owych rádźi przychyláią. CiekPotr 79.

[Zwrot: »prośbie przychylać się«: A tak mÿ Stephan krol wÿſzeÿ pomienionÿ, prozbÿe przerzeczoneÿ ÿako ſlussneÿ laſkawie ſzie przÿchiliaÿącz, one articulÿ mianowane [...] potwierdzamÿ ÿ vmoczniamÿ MetrKor 1582 129/119.]

5. Odwoływać się, stosować się do czegoś, uwzględniać; inniti JanStat (10):

przychylać się do czego (7): zá pilnym żądániém Poſłów koronnych vſtáwuiemy/ przychyláiąc ſie do Státutów piérwéy o tym wydánych: że żaden Woiewodá áni Káſztelan Stároſtą áni Vrzędnikiem źiemſkim bydź niemoże w iednym Woiewództwie SarnStat 77 [idem 232]; ZA zgodnym wſzech ſtanów zezwoleniem/ przychyláiąc ſie do decláráciiéy S. pámięći Królá Stephaná przodká náſzégo/ [...] onę authoritate praeſentis Conuentus ápprobuiemy SarnStat 105; Przychylaiąc ſie do praw dawnych y ſtátutów o tym nápiſánych/ poſtánawiamy: áby [...] SarnStat 435, 232, 609, 859, 1130.

przychylać się czemu (1): Dogadzáć pomienieni Sędźiowie temu máią/ áby ſie przychyláli iáko naywięcéy mogą práwóm y zwyczáióm Pruſkim SarnStat 865; [LustrRus II 183].

przychylać się k(u) czemu (2): ABy ruſzenié ná woynę porządné nápotym było/ y ku obronie á nie ku ſkáźie obracáło ſie/ przychyláiąc ſie ku ſtárádawnéy/ ordináciiéy y Státutowi vſtáwiamy/ [...] áby Káſztelan [...] z ſzláchtą powiátów [...] cztérzy á namniéy trzy dni ná mieyſcu ku śćiągnieniu náznáczonym w powiećie ſwym czekał. SarnStat 302. Cf Zwroty.

Zwroty: [»przychylać się ku podobieństwu« = obliczać według prawdopodobieństwa: A na rok przyszły Żyd je [myto kołomyjskie] dzierży od IMP wojewody ruskiego, ku wiernej ręce, który jeszcze sprawy dostatecznej dać, co by na rok miało uczynić, nie umiał. A wszakże przychylając się ku podobieństwu wedle sprawy ludskiej, którzy tego są po części świadomi, może na rok uczynić ... fl. 1100/0/0 LustrRus I 246.]

»k słowom przychylać się« (1): Krol Kálekucki chcąc ſie záchowáć po Krześćijáńſku/ nie iada żadney rzecży co śmierć podeymuie/ [...] dźierżąc ſie onych ſłow kthore Pan Kryſtus powiedźiał: qui mortem alicui intulerit et ipſe pereat/ to ieſt/ kto komu śmierć záda/ ſam też niechay zginie/ k tym ſie ſłowom przychyláiąc/ qui ferit gladio: gladio peribit. BielKron 453v.

6. [Okazywać życzliwość: A przeto pan Stephan woiewoda poslal theras posly szwe [...], prosząncz abi jego k.m. raczil przyąncz pana woiewodę [w] wielkie przyaczielsthwo y wszitki biskupi [...] y wszitką moldawską ziemyą, przichiliayąncz szie yusz y ziemię szwoyę ku jego k.mczi y ku korunnye polskiey CorfusDocum 1552 nr 80.]

Synonimy: 1. naginać się, nakłaniać się, przybliżać się, skłaniać się; 2. nadchodzić, nastawać, następować, przychodzić, zbliżać się; 3. chcieć, pragnąć, zmierzać, żądać, życzyć; 4. aprobować, przystawać, przyświadczać, przyzwalać, uznawać, zgadzać się; 5. odwoływać się, stosować się; 6. przykłaniać się, skłaniać się.

Formacje współrdzenne cf CHYLIĆ.

AĆ