[zaloguj się]
[pdf]

SANDARAKA (6) sb f

Pierwsze i drugie a jasne; -rå-, [-ra-]; końcowe a prawdopodobnie jasne (tak w -a) (Cn wszystkie a jasne).

Fleksja
sg
N sandaråka
G sandaråki
I sandaråką

sg N sandaråka (2). ◊ G sandaråki (3). ◊ I sandaråką (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

1. Barwnik koloru czerwonego uzyskany z siarczku arsenu; arsenicum rubrum, sanadaracha, sandyx, syricum Cn [sandaraca adulterina – paryska czerwień; sandaracha – górna czerwień Mącz 367a; sandaraka, farba cynobrowata – sandaracha Cn] (1): [Niektórzy piſzą bydź rzecz iednę Sandix á Scandix, ále ſie w tym bárzo mylą/ ábowiem Sandix ieſt fárbá/ którą czynią z bleywáſu/ który gdy vpalą/ bywa Sandaraca, á z téy Sándáráki z Rubryką czynią Sandicem UrzędowHerb 278a.]

W połączeniu szeregowym (1): Iáko ich wiele znam ktorzy ſie tym [alchemią] paráią/ to náprzycżynią Teſtow/ prochow/ popiołu/ Sándáraki/ Purpuryſy/ Auripigmentum/ Hydrágirium/ tho ſą wſzytko fárby iáko máśći. BielKron 26.

[Szereg: »aurypigmentum albo sandaraka«: Lep zmiéſzány z Auripigmentum/ álbo Sándáráką/ á przykłádáiąc ná chropáwé páznokćie/ ogryza ij y wygłádza. UrzędowHerb 389a.] [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
2. Żywica z roślin iglastych z rodziny cyprysowatych (tu: z jałowca), sandarak (5): (nagł) Sandaraca. (–) A SAndaraca ieſth żywicza Iałowczowa pobielała FalZioł III 30a, V 80; [Ktemu [bolącemu zębowi] też maſz niepoſpolite á cżęſto doświadcżone lekárſtwo: Zywicá iáłowcowa (ſándárácą ią zową) ná proch vtárta/ on proch z octem roſpuſcżony y z wodą/ tym zęby bolące od chrobakow gryzione płokáć SienHerb 359b (Linde)].
Wyrażenie: »proch sandaraki« (2):á to gdy proch tey ſandaraki będzie na ząb chrobaczliwy włożony/ albo proch iego z ocztem rozpuſzcżony á z wodą, á tim zęby bolącze od chrobakow grizienia płokać FalZioł V 80, III 30b.

Synonimy: 2. arsenik, aurypigmentum, »gorna czerwień«, realgar.

MN