[zaloguj się]
[pdf]

BĄDŹ (527) cn

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) ‒ XVII w.

1. Łączy współrzędnie składniki w wypowiedzeniu pojedynczym lub całe wypowiedzenia wskazując na (520):
A. Stosunek pozornie rozłączny, w rzeczywistości łączny, (ściślej rozłączno-łączny); w zdaniach twierdzących ‘zarówno jak, i ... i, czy ... czy’; w zdaniach przeczących ani ... ani; nisi quod, quasi atque Mącz (434):
a. Zespolenie składników w zdaniu pojedynczym (384):

Połączenia: »bądź też« (25): MetrKor 40/815; FalZioł IV 37d; LibLeg 6/156; KromRozm II g3, t3v, y2; KromRozm III A4v, B4, L5v; Diar 20; GroicPorz k3; KrowObr 89; Leop 2.Reg 15/22, Dan 7/18; Mącz 183e; RejPos 257; RejZwierc 38v, 106; LatHar 28; SarnStat 180, 197, 336, 923, 1080, 1165. Cf »bądź ... albo«, »bądź ... bądź«, »bądź ... bądź ...«.

»bądź też i« (2): áby dźierżáwy Krzeſzowſka y Zámechſka/ w źiemiách Ruſkich/ bądź téż y w Woiewództwie Belſkim leżącé [...] były iemu [...] dané SarnStat 1052; KlonFlis E4v.

»bądź też to«: Diar 20 cf »bądź ... bądź«.

»bądź to« (12): BielSpr b4, 8v; MetrKor 26/62v; FalZioł *7; BielŻyw 109; KromRozm III Mv; BielKom nlb 4; RejZwierc 106; SarnStat 85 [2 r.], 1165. Cf »bądź ... albo«, »bądź ... bądź«, »bądź ... bądź ...«.

»bądź (bądź to) ... a(l)bo (albo i, a(l)bo też)« (37): a zadney yney rzeczy bandz tho maley albo wielkiey MetrKor 26/62v, 40/815; Nie radźże ſie cudzoźiemcá/ Bądź Węgrzyná álbo Niemcá BierEz Q; FalZioł *7 V 99; A ktorich tesz poddanich naſſich wten czas wnyewolą do panſtwa waſchego powiedly bącz męſkiego abo niewyeſcziego stanv abiſczie wi przyacziel nasch tich wſzitkych poddanich naszich roſkazal zebracz LibLeg 11/65v; BielKom nlb 4, Ev; GliczKsiąż G6; Mącz 442b; SienLek 49, 63, 73v, 106v, 119 (10); RejPos 63; BielSpr 8v; ActReg 18, 28; Facinus — Vczinek znaczny, bądz zły albo dobry. Calep 405a, 415b, 427b, 459a, 470b, 930b (8); SarnStat 347, 425, 1203, 1204, 1252.

»bądź (bądź to) ... bądź (bądź też, bądź też i, bądź też to, bądź to)« (107): FalZioł IV 37d; Zaſzią Lvdzie kthorzibi bily obwyązany panom swoym, bancz slvſbą, bancz theſz yakyem ynſzem vynovaczsthvem [...] nyemayą bycz w drvgyey zyemy przechovany LibLeg 6/156; RejKup ſ5; KromRozm I H2; KromRozm II g3, t3v, y2; KromRozm III A4v, B4, L5v; ilekroć jeno Rzeczpospolita Korony tej opatrzenia ktorego potrzebuje bądź to w domowym porządku, bądź też to w obronie postronnej nieprzyjacielskiej, omieszkiwać nie raczysz sejmow Koronie zwykłych [...] składać. Diar 20; BielKom E7; GroicPorz k3; KrowObr 89; Leop Lev 20/2, Ruth 3/10,2.Reg 15/22; BibRadz Dan 7/8; Mącz 183c, 214c, [2 r.], 471b, 508b; RejPos 61; KuczbKat 9; RejZwierc 38v, 106; BielSpr b4; KochMon 20; BudBib C3v [2 r.], Num 18/15; Strum Q2; BudNT c5; Oczko lv; ModrzBaz 2, 86v, 111, 120v; NiemObr 50; Bądź ptaká/ bądź záiącá ſzukaſz po tem boru/ Goſćiu/ ſłuchay méy rády KochFr 77; ReszHoz 128; PudłFr 41; Phil P; OrzJan 59; LatHar 28, 158, 277, 514, 581 (10); RybGęśli A3, B3v; WujNT 596, 1.Cor 12/13 [2 r.]; JanNKar A4, C3v, F, F3v; A ći wſzyſcy/ którzyby byli pozwáni/ vigore constitutionis Séymu przeſzłégo Piotrkowſkiégo o Ewikcią/ bądź to o ſummy/ bądź to o dobrá: tedy Roku mieć nie mogą piérwéy SarnStat 85, 7, 86, 1080, 1199, 1217 (37); PowodPr 76; VotSzl Ev [2 r.]; KlonFlis E4v.

»bądź ... jako i«: toć roſpędźi wſzelką zśiádłość krwie/ bądź zwierzchu/ iáko y wewnątrz SienLek 149v.

»bądź ... bądź (bądź też) ... a(l)bo (albo też);bądź...abo... bądź też; albo ... albo (albo i) ...bądź (bądź i)« (39 : 2 : 2): KromRozm II a4v; KromRozm III B7v; Leop Lev 24/16; UstPraw B4; Mącz 26d; SienLek 67v, 85v, 125, 135v; WujJud 215; Oczko 15; GórnRozm B2; Dzbanie poléwány/ Bądź płácz/ bądź żárty/ bądź gorącé woyny/ Bądź miłość nieśieſz/ álbo ſen ſpokoyny: [...] przymkni ſye do nas KochPieś 4; Calep 55b, 416b; Goſpodárſtwo/ to álbo przy Pánicy/ álbo v wdowcá/ bądź y v rządnego młodźieńcá/ zależy na rządną Dworkę GostGosp 128; Phil L; SarnStat 442, 509, 705, 869, 1114 (18); PowodPr 58.

»bądź (bądź to) ... bądź (bądź też) ...« (18): BielŻyw 109; KromRozm III Mv; GliczKsiąż G3v, G4; GroicPorz k3; KrowObr 17v, 110v, 202v; Mącz 478a; RejPos 233v, 257; ModrzBaz 86v; Oczko 25; LatHar 578, 581; my wſzyścy w iedno ieſteſmy okrzczeni/ bądź Zydowie/ bądź Pogáni; bądź niewolnicy/ bądź wolni WujNT 1.Cor 12/13, Rom 12/6, 1.Cor 3/21; SarnStat 1235.

»bądź ... albo ... choć«: Gdy komu bielmo na ocżu ieſt bądz koniowi/ albo ktoremu cżłowiekowi/ choć zwierzęciu FalZioł IV 39a.

»bądź ... bądź ... i« (3): KromRozm III Cv; kiedy zbáwienie ludzkie bywa przypiſáne ktoremu cżłowiekowi [...] iáko pierwſzey po Bogu przyczynie zbáwienia: bądz przez modlitwy y przyczyny: bądz przez karánie y nápominánie/ y ktoreżkolwiek inne ſpoſoby. WujNT 796; Ieſcze ſnádnieyſzy proceſs przeciw tym, co z ruſznicą bądz po tárgu, bądz po weſelu chodzą, y ná Séymikách.SarnStat 500.

»bądź ... lub ... i«: Wſzytko co ſie rodźi/ Bądź po źiemi chodźi/ Lub w morſkiey wnętrznośći/ Y wietrzney prożnośći/ Iáko koſarz źiele Oſtrą koſą ściele SzarzRyt A.

»li ... bądź ... bądź«: Medykli to mądry [...] bądź Prokurat [...] bądź Philozoph [...] ieſli domowych rzeczy zániecha [...] głupſtwem wielkim á páięcżyną iego rozum ſie będźie zdobił. GostGospSieb +2 – +2v.

α. Jednokrotne stoi na czełe rozłączno-łącznego szeregu składników, nie powiązanych między sobą żadnymi spójnikami (z tym, że wyjątkowo ostatni człon może być poprzedzony spójnikiem), albo wprowadza zdanie, zawierające taki szereg składników (13): BielKom B5; SienLek T2v; [oni puszczają Bieniaszowi dwu kmieciu] zewſzytkiemi ſprawiedliwoſćiami ich, tak długo y ſzeroko, iako ſprzyliegloſciami ktem wlokom nalieży, bądz w ląkach, w lieſiech, borach, Morzu etc. ZapKościer 13; OrzJan 128; SarnStat 1070, 1099.

»bądz to« (4): FalZioł II 4a; MetrKor 37/2v; owym [...] co máią ſkórę po wiérzchu plugáwą/ bądź to będą ſtrupy/ párchy/ otręby/ (porriginem zowiém) łupieże/ kroſty ſuché/ álbo zropioné Oczko 14v; SarnStat 92. Cf »bądź ... i«.

»bądź (bądź to) ... i« (3): nycz nyechczą poczynacz any czynycz bądz tho radą skuthkyem pyſzmem slowy y ynym kthorim kolwyek wymyſlyonym obyczayem MetrKor 37/2v; álbo przy iákim kolwiek innym zgwałceniu pokoiu poſpolitego/ bądź ręką/ mieczem/ ogniem/ y ktorym kolwiek innym obyczáiem. GroicPorz m3v; OstrEpit A2.

b. Stoi na czele wypowiedzeń współrzędnych, będących w stosunku warunkowym lub czasowym do wypowiedzenia nadrzędnego ale pozbawionych osobnych wskaźnikow tego ostatniego stosunku; ‘zarówno jeżeli (kiedy) ... jak i jeżeli (kiedy), bez względu na to czy ... czy też’ itp. (50):

Połączenia: »bądź też« (4): Leop Num 26/56; SarnStat 98, 1168; CzahTr H2v. Cf »bądź ... bądź«.

»bądź to« (3): BielKron 126v; GórnDworz T8; KochPs 187. Cf »bądź ... albo«.

»bądź (bądź to) ... albo« (11): BielŻyw 93; SeklKat F; Práwá vſtáwił áby wolno káżdey białey głowie ofiárowáć ſwą młodość komu chce/ bądz mężátká álbo dzyewká. BielKron 151, 126v; SienLek 82, 98, 99; GórnDworz T8; SarnStat 293, 665, 920.

»bądź (bądź to) ... bądź (bądź też)« (17): Leop Num 26/56; Oczko 11; KochPs 46, 187; KochFr 107; á bronić go ináczey nie może ieno ták./ iżby o iego cżynił krżywde/ bądź tego chce on vbogi Szláchćic/ bądź tego niechce GórnRozm C4v, C2, N3; ActReg 28; KochPieś 43, KochTarn 74; SarnStat 98, 312, 590, 1168; Da odſiek by naſłábſzy cżwierdźi z polá záwżdy/ Bądź przegra bądź też wygra przyzna mi to kożdy CzahTr H2v; SzarzRyt C2v.

»bądź ... bądź ... albo (albo też)« (2): Mocz wſzelkego [!] lekarſtwa w ſię bierze/ bądz zathwardzaiącze/ bądz odmiękcżaiącze/ albo theż poſilaiącze FalZioł I 156b; BudBib C.

»niech ... albo ... bądź«: Ty wſzytki náuki wyżſzey miánowáne/ [...] niech to będą Poetowie/ álbo dwánaśćie y więcey tablic do obycżáiow ſtánowienia/ bądź dźieiow przeſzłych álbo teráznieyſzych piſárze GostGospSieb +2v.

B. Stosunek rozłączny ‘albo, lub, czy’; sive ... sive Mącz, Cn; seu ... sive Mącz; si ... si, sive, utrum, utrumcumque, utrumvis Cn (84):
a. Zespolenie składników w wypowiedzenia pojedynczym (74): RejKup k8v; UstPraw G4; MycPrz I C4; Phil N2, O; widząc Dwu mężow/ co ſię byli Ná to/ ſpoł vſádźili/ By ią chytrośćią bądź gwałtem zelżyli GrabowSet B3; OstrEpit A3; SarnStat 15; KlonFlis H2v.

Połączenia: »bądź raczej«: LatHar 74. Cf »bądź ... bądź«.

»bądź też« (3): KrowObr 128v; Phil B4; A gdy zápłácone Bargieltem kupie w ſzpiklerze cżerwone Zſypieſz/ bądź też do Popielnego dworu KlonFlis H3v. Cf »bądź ... bądź.«.

»bądź to« (2): BielKron 9; Oczko 27v. Cf »bądź to ... bądź ... takież... i«.

»bądź ... albo i«: A co powyádaſz/ iż wſſyſtek koſćyoł krzeſćiyáńſki/ bądź od czterzech/ pyąći/ ſſeſći/ álbo y od tyſyącá lat zbłądźił. KromRozm I F.

»bądź (bądź to) ... bądź (bądź raczej, bądź też)« (27): naleść ſię dam/ bądz ſam przes ſie/ bądz teſz przes poſlá ſwego KrowObr 128v; Mącz 343b, 390a, 390d; BudBib I B4; Oczko 27v; CzechEp 117; KochFr 32; GórnRozm D2; KochProp 13; ActReg 7, 27, 29, 141; KochFrag 13; Ofiárá tá święta/ ktorą po Polſku Mſzą názywamy/ bądź z Láćińſkiego ſłowá Miſſa, bądź rácżey z Zydowſkiego Minchách/ álbo Miſſáth LatHar 74, 243, 320, 328, 508, 569; JanNKar B4v, C3v; Ale y tu wnetże ieſt wątpienié, ieſli Aktorowi álbo powodowéy ſtronie, bądż dowód, bądź odwód przykázowáć SarnStat 792, 827; VotSzl C3v; GosłCast 39.

»bądź ... bądź ... bądź« (2): Dayże ſię winnym z tych cżworákich rzecży/ [...] á ſpoſob grzechu (to ieſt bądź obżárſtwo/ bądź kradźież/ bądź co inſzego) LatHar 137, 148.

»bądź to ... bądź ... takież ... i«: krolowie [Egiptu] [...] nie chowáli ná dworze ſwoim żadnego ſługi ktoryby był cżego oſobnego nie vmiał/ [...] bądź to w rvcerſkichrzecżach/ bądź w náukach/ tákież rzemieſlech/ y inych rzecżach roſtropnych BielKron 9.

Szereg: »bądź długo, bądź krotko; bądź za długą, bądź za krotką chwilę; bądź krotko, bądź długo« = prędzej czy poźniej (2 : 1): CzechEp 117; Bo bądź krótko/ bądź długo/ przedſię przydźie ktemu/ Ze ſię człowiek obaczy KochFr 32; KochFrag 13.
b. Zespolenie wypowiedzeń (10):

Połączenia: »bądź też« (2): wprzod tego ſobie życżył/ áby ſłowo byſtre z vſt iego nie wyſzło/ ktoreby ſłuchácże y vcżciwe vſzy obrażáć miáło/ bądź też iego zdániu y woley ſprzećiwne było. Phil G3, F3.

»bądź ... bądź« (2): Velint, nolint, Bądź rádźi/ bądź nierádźi. Mącz 506a; SarnStat 442.

α. W wypowiedzeniach pytajnych zależnych (4):

Połączenia: »izaż ... bądź«: IZaſz wodz Thebáńſki [...] zda ſie być ſzczęśliwſzy/ Niż on AEmilius/ [...] Bądź támten ſzczęſliwſzy/ powáżnieyſza żywie Sławá [Strusa] SzarzRyt C2.

»jeśliż ... bądź«: iemu nic ná tym ieſliſz ſłuſznie á práwnie bądź niepráwnie bywa ſkázowan ná ſmierć Phil S.

»kiedy ... bądź«: vpátruy to pilnie/ Kiedy maſz zámilcżeć/ bądź rzec nieomylnie. Phil G2.

»jeśliż ... czyli ... bądź«: ktoby miedzy wſzyſtkimi Hetmány był naſzcżęſliwſzy y nafortunnieyſzy/ ieſliſz on ſam cżyli Chábriás bądź Iphikrates. Phil N.

C. Stosunek włączny; ‘na przykład’ (2):

Zespolenie składników w wypowiedzeniu pojedynczym (1):

Połączenie: »bądź i«: Ná miedzy/ płonki álbo iáką drzewinę/ bądź y wierzbinę ma ſtáwić GostGosp 30.

2. Wprowadza wypowiedzenie podrzędne przyzwalające ‘choć, choćby nawet’; etiam Vulg (5): Jeſliżeby cżłowiek miał ſpráwę zbiałą głową kthoraby byłá służebnicą bądz by też ſláchcianká [Vulg: etiam nubilis] (marg) Zaſlubioną (–) Leop Lev 19/20; poſłuſzeńſtwo w rzeczách duchownych powinien ieſt káżdy przełożonym duchownym; kto [...] ieſt Chrześćijáninem [...] bądź krol ábo Ceſarz. WujNT 783.

Połączenie: »bądź ... bądź ...«: Ták niewola nieśćierpi/ nie ſpuśći nikomu. Bądź on grof/ bądź on kśiążę/ bądź wielkiego domu. KmitaSpit C6.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Seu disiunctiva particula, Albo/ Bądź Acz. Mącz 390a; Sive ‒ Ieſtl [!], albo, bądz, chocziaſz. Calep 986a.

Synonimy: 2. chociaż, choć.

Cf BYĆ, COŻKOLWIEK BĄDŹ, JAKIKOLWIEK BĄDŹ, KĘDY BĄDŹ, KTOKOLWIEK BĄDŹ, KTÓRY BĄDŹ, KTORYKOLWIEK BĄDŹ, KTOŻKOLWIEK BĄDŹ

ZZie