[zaloguj się]
[pdf]

BEZPIECZEŃSTWO (166) sb n

beſ- (144), beś- (13), bez- (9).

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
sg pl
N bezpieczeństwo bezpieczeństwa
G bezpieczeństwa
D bezpieczeństwu
A bezpieczeństwo bezpieczeństwa
I bezpieczeństw(e)m bezpieczeństwy
L bezpieczeństwie

sg N bezpieczeństwo (33). ◊ G bezpieczeństwa (33). ◊ D bezpieczeństwu (6). ◊ A bezpieczeństwo (27). ◊ I bezpieczeństw(e)m (17). ◊ L bezpieczeństwie (42). ◊ pl N bezpieczeństwa (2). ◊ A bezpieczeństwa (4). ◊ I bezpieczeństwy (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Niezagrożenie, nienaruszalność; zabezpieczenie; securitas JanStat, Cn; asylia, Cn (42): BierEz N3v; LibLeg 10/115, 11/161; RejPs 25v; ConPiotr 33; DiarDop 105; GroicPorz av, ii; RejAp BB4v; RejPos 292; SkarŻyw 271, 390; gdyby Szláchtá mieſzkáłá w Mieśćie? pewnie y obyczáie byłyby lepſze [...] ybeśpieczeńſtwo Rzeczypoſpołitey wárownieyſze. GórnRozm H2v, L4; KochWr 24; ActReg 27, 65, 83, 126, 133; Phil B3; Beſpieczeńſtwo chowánia Quárty w Ráwie ták opátruiemy SarnStat 366; Woznych beſpieczenſtwo. SarnStat 577, 135, 157, 348, 491, 857 (9); SkarKaz 551a.

bezpieczeństwo od kogo, czego (5): KrowObr 71v; SkarJedn 2; SarnStat 427, 851; gdy náſzy Kátolikowie modlitwy poſpolite odpráwowáli o beſpiecżeńſtwo Koronne od Turkow y od Tátárow PowodPr 35.

Szeregi: »całość i bezpieczeństwo«: áby wſzyſtki rzeczypoſpolité/ którékolwiek cáłość y beſpiecżeńſtwo ſwé miłuią/ tego práwá przećiwko niemu vżyli KochWr 22.

»bezpieczeństwo i swoboda« (2): yednak tho yeſth zachowanye myedzi wſzitkymy lyvdzymy yſz poſlowye wſchedi beſpyeczenſthwo y ſwobode maya. LibLeg 11/136v, 11/139.

»utwierdzenie i bezpieczeństwo«: Bo wiárá/ y práwo [...] zda ſye iż oboie ku iednému kréſu ćiągną/ to ieſt/ ku vtwiérdzeniu/ y bezſpieczeńſtwu rzeczypoſpolitych KochWr 22.

»zdrowie i bezpieczeństwo« (2): LibLeg 10/114; do żadnych fákciy ſie nie przywięzuiąc/ ále tylko do zdrowia y beſpiecżeńſthwá miłey Oycżyzny Phil O.

2. Brak obawy, strachu, beztroska, spokój; ufność, zaufanie, opieka; śmiałość, odwaga, pewność siebie, swoboda w postępowaniu; szczerość; acer et praesens animus, animus terrore liber, animi praesentia, magnitudo animi, animositas, audentia, benevolentia, confidentia, confisio, fidentia, fiducia, magnanimitas, securitas Cn (87): Miłaćiem rzecż beśpiecżeńſtwo/ Nierowne mu żadne páńſtwo. BierEz M4; Obeſpieczenſtwie kto dufa ſwemu panu. RejPs 69 marg, 25, 48, 50v, 90v, 91v (12); RejJóz G2; LubPs B2v marg; RejWiz 13v, 54v, 103; BibRadz Cant 1/12 marg; RejAp BB5v, 60v [2 r.], 146v; ma drugi w ſobie beſpiecżeńſthwo iákieś ſzcżyre/ á otworzyſte/ nie pátrzącz bárzo na ceremonie GórnDworz Lv, Lv, Cc3v, Cc4v, Hh; RejPos 44, 86, 292, 334v, 355 (10); RejZwierc 127, 131, 133, 134v, 137, 178, 263, Bbbv; BudNT Act 28/31, Eph 6/19, Philem 8; KochOdpr C4v; KochWr 23, 24; KochWrJan 18; LatHar 600, 626; WujNT 411, Act 28/31, Eph 6/19, Philipp 1/20; Proſzę y W. M. Pánów ſwych M. áby ſie W. M. tym beſpieczeńſtwem moim obráżáć nie raczyli JanNKar A4v.
Zwroty: »chodzić, iść w bezpieczeństwie« [szyk zmienny] (11): Iuż mu żadna Płánetá nigdy nie záſzkodzi/ Inż [!] ſobie w beſpiecżeńſtwie iáko ányoł chodzi. RejWiz 137; RejPos 37v, 78, 86, 206v, 292v (8); RejZwierc 128; GrabowSet T3v.

»mieć [do kogo (u kogo, z kim)] bezpieczeństwo« [szyk zmienny] = mieć do kogoś zaufanie (3): nie moẃ zle głośno ni o kim/ [...] zwłaſzcżá ieſli s kim práwego beſpiecżeńſthwá álbo iákiego ſpołku nie maſz. RejZwierc 25v; Wielkie mam bezpieczeńſtwo do was BudNT 2.Cor 7/4; Mam wielkie beſpiecżeńſtwo [fiducia] v was WujNT 2.Cor 7/4.

Szeregi: »bezpieczeństwo i nadzieja i wiara«: y káżde beſpiecżeńſtwo y nádzieiá y wiárá náſzá tym ſie ſporzy y otwarza ſie nam o Pánu náſzym RejAp 72v.

»obrona a bezpieczeństwo« (2): Y coż to wżdy ſą zá ludzye/ iż ſą w tákiey obronie á w tákim beſpiecżeńſtwie ſwiátá tego RejPos 295, 37v.

»odpoczynienie i bezpieczeństwo«: W tym żywoćie ludźie wielkimi pracámi odpocżynienia y beſpiecżeńſtwá ſzukáią WysKaz 10.

»bezpieczeństwo (ani opieka, straż) (a, ani) opatrzność; opatrzność a bezpieczeństwo« (3 : 4): RejAp 60v; iż thu ieſzcże zá żywotá twego żadnego beſpiecżeńſtwá áni żadnej opieki/ áni opátrznośći iego iuż nie możeſz mieć od niego RejPos 292v, 292v; RejZwierc 11.

»pokoj (i, a) bezpieczeństwo (i rozkosz); bezpieczeństwo a pokoj« (9 : 1): gdy on możną práwicę ſwą podnieść racży/ ſnádnie wſzyſcy wierni zoſtáną w pokoiu á w beſpiecżeńſtwie zá obroną iego LubPs Z3v; GroicPorz ii4v; BibRadz Esth 9/30, Ier 30/arg, 33/arg; RejAp 6v, 191; RejZwierc 168v; KochProp 16; WujNT 1.Thess 5/3.

»bezpieczeństwo albo społek«: RejZwierc 25v cf »mieć bezpieczeństwo«.

»śmiałość, ufność i bezpieczeństwo«: tedy ia z więtſzą śmiáłośćią/ vfnośćią y beśpiecżeńſtwem/ [...] dali Pan Bog z tego proroká pokażę CzechEp 364.

3. Lekkomyślność, niedbałość, brak rozwagi; zuchwalstwo, zbytnia pewność siebie, bezczelność; acer animus, audatia (ad omne facinus), proiecta audacia, confidentia, cornua, fiducia, impudentia, (ad maledicendum) licentia Cn (34): RejPs 79 [2 r.], 133; RejJóz F, G8v, Hv; áby go Pan Bog od tákyego beſpyecżeńſtwá w iákiem żywą złoſnicy záchowáć racżył. LubPs K4, R marg; RejWiz 11v; Leop Ps 38 arg; bo s tákiego bezmiernego beſpiecżeńſtwá/ á kthore wędzidłá niema/ rádzi ſie więcz ludzie zle domyſláią GórnDworz X; RejPos 4v, 51v, 204; RejZwierc B3, 214v; WierKróc A3v; żywiemy w wielkiem bezpiecżeńſtwie: nic nas nieruſza vtrapienie poſpolitego cżłowieká ModrzBaz 81, 64; WerGośc 229; WujNT 540, 540 marg; SkarKaz 7b.
Szeregi: »duma i bezpieczeństwo«: A przetoż powinien żyć w boiázni/ á nie w prozney dumie/ y beśpieczeńſtwie ſwym haeretyckim. WujNT 563.

»wszeteczne bezpieczeństwo a harda myśl«: Przycżyná vdręcżenia/ wſzetecżne beſpiecżeńſtwo á hárda myſl. LubPs H marg.

»niecnota z bezpieczeństwem«: [słowa] Cżo ſie ku cznocie ſciągaią iuż iey nie ſmakuią Iedno ty ktore niecznotę z beſpieczeńſtwem kuią RejJóz E8.

»niedbałość a bezpieczeństwo«: áby nas [Bóg] nie potráćił prze iáką niedbáłość á beſpiecżeńſtwo náſze/ dołożyć tego racżył RejPos 133.

»przestrone (jakie) sumnienie a bezpieczeństwo« (2): kto ieſt ták przeſtronego ſumnienia á tákiego beſpiecżeńſtwá/ iż odſtąpi od tey ták pewney á nieomylney drogi ſwoiey RejPos 293, 153v.

»śmiałość, bezpieczeństwo«: Tám ſmiałoſcz/ tam bezpieczenſtwo Tam zgyneło nabożenſtwo RejKup y2v.

»ufność i bezpieczeństwo« (2): To przećiw vfnośći y beśpieczeńſtwu haeretykow/ ktorzy ná wiárę ſwą hárdzie każą WujNT 688, Cccccc 3v.

»upornie a z wielkim bezpieczeństwem«: áby oni vpornie á z wielkim beſpiecżeńſtwem pokoſzáli Páná ſwego RejPos 71v.

»bezpieczeństwo abo raczej wszeteczeństwo«: Coż to zá beśpieczeńſtwo ábo ráczey zá wſzeteczeńſtwo? SkarKazSej 692b.

4. Pewność, upewnienie, niezawodność (3): abychmy będąc wbeſpieczenſtwie obrony twoiey: tylko iedno tego naſladowali co nam przyſtoi RejPs 87v; A ták iuż będąc viſcieni tákiemi beſpiecżeńſtwy od Páná ſwoiego/ poſłuchaymy pilnie roſpráwy tego poſłá Páńſkiego RejPos 269v, 271 marg.

Synonimy: 1. całość; 2. dufanie, pokoj, śmiałość, ufność; 3. dufność, duma, niecnota, niedbałość, niesromieźliwość, śmiałość, ufność.

Cf BEZPIECZNOŚĆ, NIEBEZPIECZEŃSTWO, PRZEZPIECZEŃSTWO

BO