Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BISZKANTOWAĆ

Następne hasło: [BITEWNY] »

BIT (79) part praet pass impf

bit (29), bity (17), bit a. bity (33); bit ZapMaz, March¹, OpecŻyw, SeklKat, LibMal, GroicPorz (3), HistRzym, BudNT, PaprPan, ArtKanc, ZawJeft, GrabowSet, WujNT; bity BudBib, CzechRozm (2), Calep (2), LatHar (2), KlonFlis; bit : bity TarDuch (2 :1), Mącz (9:3), SkarŻyw (1 : 4), SarnStat (2 : 1).

Fleksja

sg
m	N	bit, bity	f	N	bita (	n	N
	G	bit(e)go		G	bit(e)j		G
	A			A	bitą		A	bit(e)
	I	bitym		I			I
	L			L	bit(e)j		L

pl
N	m pers	bici
N	subst	bité
G		bitych
D		bitym
inne formy
pl I - bitymi

sg m N bit (25), bity (13); ~(attrib) bity (2); ~(praed) bit (25), bity (9); bit ZapMaz, March¹, OpecŻyw, SeklKat, LibMal, GroicPorz (2), Mącz (8), HistRzym, BudNT, PaprPan, ArtKanc, ZawJeft, GrabowSet, WujNT; bity CzechRozm (2), Calep, KlonFlis; bit : bity TarDuch (2 : 1), SkarŻyw (1:4). ◊ G bit(e)go (2). ◊ I bitym (1). ◊f N bita (4), bitå (3), bit(a) (2); (attrib) -å (2), -a (1) Mącz (2 : 1); (praed) -a (3), -å (1); -a GroicPorz; -a : -å SarnStat (2 : 1). ◊ G bit(e)j (1). ◊ A bitą (2). ◊ L bit(e)j (1). ◊ n A bit(e) (1). ◊ pl N m pers bici (5). subst bité (8); -é (3), -(e) (5). ◊ G bitych (9). ◊ D bitym (1). ◊ I bitymi (1).

Sł stp s.v. bić, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Uderzany, chłostany, karany (50)
2. Pokonywany, zwyciężany (2)
3. Zabijany, zarzynany (5)
4. Ubity, utarty (5)
5. Wbijany, umacniany (2)
6. Prasowany, odciskany, kowany (o monecie) (15)

1. Uderzany, chłostany, karany; percussus Cn (50): ZapMaz IIIT l/212v; Woł ktory ſye przećiwi ma dwá rázy bit być/ iż by wyárzmie powolniey oraczowi mogł idź. March¹ A3v; Ezop gdy to bićie widział/ Krzywdy bitego żáłował BierEz A3v; OpecŻyw 115; TarDuch C2, C2v; SeklKat Z3v; LibMal 1554/189; RejWiz 78; Impedivit sese in plagas. Vwikłał ſie w chłoſtę/ to yeſt nárządźił ſobie że będzie bit. Mącz 294b; Vapulo, Bywam bit/ bywam kiyowan. Mącz 475c, 121c, 318b, 397a, 509b; HistRzym 43v; RejZwierc 245v; BudNT Luc 12/48; Y był ták ſrodze bity/ á w onym okrutnym bolu/ y męce/ áni ſię ruſzył/ áni wołał/ áni ſtękał. SkarŻyw 75, 298 [2 r.], 552, 574; iáko poimány/ bity/ vplwány/ y na krzyżu zámordowány miał być. CzechRozm 236 [2 r.], 236v; ArtKanc D19v; Calep 1102a; Káżde rzemięſło ma ſwoie zwycżáie Y ſwe przezwiſká/ nawet y hułtáie Swe ſzpruchy máią/ mieyże ſię w cżeść y ty Byś nie był bity. KlonFlis F.

bit w co (2): Iezu kthorys był bithw głowę TarDuch C3; LatHar 275.

bit czym (11): TarDuch C2v; áby złoczyńcá przed innymi mękámi/ naprzod był bit miotłámi GroicPorz ii2; Uri virgis, Rozgámi być bit. Mącz 508d; SkarŻyw 293, 398, 532; Calep 874a; LatHar 275, [541]; GrabowSet P4v; WujNT 2.Cor 11/25.

Przysłowie: Wſzákże ono kto ſie mśći ták więc mowią záwżdy/ Poſpolicie dwa kroć bit táki bywa káżdy. PaprPan Gg4v.

Wyrażenia: »u prągi bit« (2): A cudzołożnicá áby byłá v Prągi bitá/ y od Práwá Małżeńſkiego oddaloná. GroicPorz kk4v, kk.

»rana bita« (5): A ran nanyem bythich czterinaſczye. LibLeg 11/156v, 11/156v [4 r.].

Zestawienie:praw. »wina bita« = grzywna za pobicie (3): yakom yą nye wszyąl polkopka wyny bythey oth kmyeczya kthore yey thwoye prawo szkązalo. ZapWar 1512 nr 2108, 1518 nr 2210 [2 r.].

Szeregi:»kłoty i bity«: A ran klothich y bythich ran Syla. LibLeg 11/156v.

»dyscyplinowan to jest rozgami bit«: prośił dla Bogá żeby był diſcyplinowan/ to ieſt rozgámi bit. SkarŻyw 293.

2. Pokonywany, zwyciężany (2): RejZwierz 103; Ieden bił/ drugi bit był: áż krew pomiéſzáłá Potoki ZawJeft 13.

3. Zabijany, zarzynany (5): Która mu pas bitego wołu rozerwała, A temu prożna w ręku przełbica została KochMon 32.

Wyrażenie: »ofiara bita; bita ofiara« victima Mącz (2:2): Mącz 493c [2 r.]; BudNT Philipp 2/17; Ofiáry byte znácżyły cżłowieká nie Bogá. CzechEp 297 marg.

4. Ubity, utarty (5):

Wyrażenie: »bita droga« (2): Strata via, brukowana vlicza, vel byta droga BartBydg 151; Mącz 492a.

W przen (3):

Wyrażenia: »droga bita«: y mieyſcá krzywe ſię wyproſtuią/ á drogi oſtre ſtáną ſię bitymi WujNT Luc 3/5.

»bity gościniec« (2): Wſzakoż ieſzcże/ mimo to/ náiduię ią iednę drogę/ ktora mi ſie widzi być do tey przyſtałośći/ práwym á bitym gośćińcem GórnDworz E7, Ee3v.

5. Wbijany, umacniany (2): ieno przed Vpuſtem/ nie biy żadnych Pałów/ ábowiém po Paloch któré bywáiá [!] bithé w Vpuſtách/ rády ſye ſtáwy rwą. Strum M4v, M4v.

6. Prasowany, odciskany, kowany (o monecie); productilis BartBydg; signatus Mącz (15): BartBydg 124; Signatus, Znáczony/ pieczętowány/ też bity/a/e. Mącz 392a; Kupił też kilká workow tcżych ſzedſzy do kramow/ Y náſypał pełniucżko w nie bitych licżmanow. HistLan C2, Fv; A (potym) dawáli ono) śrebro bite do rąk robotnikow poſtánowionych wdomu Iehowy BudBib 4.Reg 12/11; SarnStat 1119 [2 r.].

Wyrażenie; »moneta, pieniądz (jest) bity (-a); bity (-a) pieniądz, moneta« (4 : 3): Flata Moneta et Pecunia Flata, Bite pieniądze. Mącz 130d; Ut signata pecunia, Bita monetá, bite pieniądze. Mącz 392a; IEſcze Podſkárbi Koronny ma bydź iednym ſprawcą monet/ któré zá czáſem máią bydź bité SarnStat 340, 409 [2 r.], 1131.

Zestawienie: »taler bity«: Wynosi w kleynotach Taleruw bitych in Specie 107136 WyprKr 41v.

Szereg: »bity i kowany« (2): áby żaden nád wolą náſzę pod znákiem náſzym pieniędzy bitych y kowánych nie vżywał SarnStat 409 [idem] 1131.

Synonimy: 1. biczowan, chlustany, karan, kijowan, policzkowany, poszyjkowan; 3. zabijany, zarzezany; 4. ubity; 6. kowany, prasowany.

Cf BIĆ