[zaloguj się]
[pdf]

KARAN (603) part praet pass impf

karan (320), karany (279), karan a. karany (4).

-an (596), -ąn (7).

kå- (525), ka- (14); kå- : ka- Leop (7 : 3), UstPraw (65 : 1), BibRadz (14 : 1), Mącz (12 : 1), RejAp (7 : 1), RejPos (8 : 1), CzechRozm (5 : 1), SarnStat (194 : 4), CzahTr (1 : 1). ◊ W formach niezłożonych -ån, -åno, N du -åna; N pl -any; f -åna (2) BielKron, RejPos, -ana (2) UstPraw, KochPs. ◊ W formach złożonych -an- (w tym 4 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
mNkårån, kårany fNkåranå, kåråna, kår(a)n(a) nNkåråno, kåran(e)
Ikåranym I I
pl du
N m pers kårani N m kåråna
A m pers kårané A m
inne formy
pl N subst m - kåran(e), kårany; pl N subst f - kårané; pl N subst n - kårané, kårany

sg m N kårån (307), kårany (21), skrót (1); ~ (praed) kårån (305), kårany (20); kårany BierEz, BartBydg, RejKup, OrzQuin, KochPs, StryjKron, WerGośc, LatHar (2), KlonKr; kårån : kårany GroicPorz (15 : 2), KrowObr (2 : 1), BibRadz (6 : 1), SkarŻyw (4 : 1), SarnStat (118 : 3), CzahTr (1 : 1), KlonWor (3 : 1). ◊ I kåranym (1). ◊ f N (praed) kåranå (8), kåråna (4), kår(a)n(a) (3); -å Mącz, OrzQuin, ModrzBaz (2), WerGośTc, WujNT, SarnStat; -a UstPraw, RejPos, KochPs; -å : -a BielKron (1 : 1). ◊ n N (praed) kåråno (6), kåran(e) (3); -o BielŻyw, LibLeg, RejPos; -(e) PowodPr; -o : -(e) ModrzBaz (3 : 2). ◊ pl N m pers kårani (232). subst (praed) m kåran(e) (4), kårany (1) RejPos. f kårané (6); -é (1), -(e) (5). n kårané (2) ModrzBaz, SarnStat, kårany (1) GroicPorz; ~ -é (1), -(e) (1). ◊ A m pers kårané (2). ◊ du m N (cum nm) kåråna (1) GórnDworz E4v.

Składnia dopełnienia sprawcy: karan(y) przez kogo, przez co (33), od kogo, od czego (21).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

1. Ten, któremu wymierza się karę; o skazanym przestępcy: znoszący sankcję karną ustanowioną prawem; o czynach: będący przyczyną kary; vapulatus BartBydg; vindicatus Mącz (597): A inſſe wistempy cżeladne, ktoreby śie yakoſzkolwie stocziły, maią bycz według przewinienia od starſſich karane ListRzeź w. 41, 42, 43; A zlodzyeye mayą bicz karany preſſ staroſthi thak krola yego miloſczi, yako i woyewodi Moldawſkiego nyeczekayąncz ſeymv MetrKor 40/814, 40/816; BierEz K2v; BartBydg 165b; BielŻyw 23, 67; Thez na graniczach zly 1yudzie mayą bicz karany zobu ſtron po stara dawnemu. LibLeg 6/78v [idem 6/159v], 6/78v, 115v, 159v [2 r.], 7/32, 10/94 (13); ComCrac 12; Diar 53; Ale [dzieci] ieſli by iuż znáły co ieſt źle: thedy máią być karány/ wſzákże łáſkáwiey dla młodoſći GroicPorz ll4, e4v, k, m3, ii4v, kk2 (12); Leop Lev 24/21, Iudith 6/6, Act 22/5; UstPraw B2, E3v, F3v, I4v; BielKron 3v, 44v, 107, 199, 201 (8); Duci absolute in passiva significatione, Być karan/ álbo/ ná ſmierć wiedźión Mącz 95d, 91c, 199d, 261d, 303d, 307d, 331d, 332a; Zátym pan Lubelſki ták odpowiedział/ y owſzem dwoiáko matá być obá karaná GórnDworz E4v, E4v; RejPos 43 marg; CzechRozm 254v; ModrzBaz 21 [2 r.], 36v, 46v, 72, 75 (15); SkarŻyw 389; CzechEp 38, 367; á co o zbrodniách mowiſz/ do tego Wolność nic nie ma/ kto co zrobił/ karan będźie. GórnRozm A3v, A4, D2; PaprUp G4v; GostGosp 112, 146; LatHar 268; WujNT 664 marg; SarnStat 16, 22, 120, 152,172 (30); Ieſzcze y ſtąd ieſt niedoſtáteczna ſpráwiedliwość: iż drugie ſą tákie grzechy/ ktore wiele miáły towárzyſtwá/ ktore iednáko y záraz z innemi vczeſtniki karáne być máią. SkarKaz 3b; gdźie ći co kośćioły y rzeczy Bozkie połupili/ y P. Bogá odſtąpili/ łupieni y karáni być máią. SkarKazSej 686a; KlonWor 11.

karan o kogo, o co (16): LibLeg 6/117v, 11/135; ComCrac 18; UstPraw B, F3v; Tedy oni pytáiąc dokucżáli mowiąc: iż o rány obá oni co bili máią być karáni [utrunque percussorum esse puniendum]/ ále ieſliby z tych ran śmierć przyſzłá/ tedy ieden z nich tylko o głowę ma być obwinion. ModrzBaz 70v, 70v; WerGośc 264, 265; GostGosp 38; SarnStat 254, 603, 662, 935, 1201. Cf »o winę karan«.

karan prze co [= za co] (1): Iſch po ſmaganyv kthori thu wmyeſzczye poznanſkym prze zlodzyeiſthwo yeſth karana Thu do myaſtha prziſchedſchi vkradla [...] plaſzcz LibMal 1553/174v.

karan przez co [= czym] (2): A którzy ináczéy czynić będą/ niech będą karáni przez wźięćie rzeczy któré przedáią SarnStat 289 [idem] 947.

karan za co (23): Tvreczkiego Czarza lyvdzie kv mnye ydą a moy. knyemv ydą. moye lyvdzy yeſly bedą tham wynny mayą za tho tam karany bicz. LibLeg 10/98, 10/154v, 11/66, 136v; GroicPorz c4v, mm2, mm3; BibRadz Iudic 3 arg; BielKron 52v; á wedle poſtępku práwá Polſkiego/ álbo zá rány/ álbo zá głowę/ pieniężną winą ma być karan [pro capite poena pecuniaria mulctandum]. ModrzBaz 71; SarnStat 15, 253, 669, 719. Cf »karan za grzech«, »za występek karan«.

karan za kogo (3): Syn zá oycá Oćiec zá ſyná niema być karan. UstPraw B3v; SarnStat 586; KlonWor 32.

karan czym (209): ZYd Krzeſćiániná ná ſwoię Sektę náwrácáć niema/ á gdźieby náwrácał/ ma być mieczem karan. GroicPorz h4, a2v, d4v, ii, ii4, ii4v (9); Leop Deut 25 arg; tácy ieſliby byli z náſzych miaſt/ máią być pozwáni przed Podwoiewodzego/ áby byli zwyćiężeni/ tedy máią być karáni czternaſćią grzywien. UstPraw A2v, A2v [2 r.], A3, F2, G, H2v, H3, K3; Ieſliby ktho zelżył niewiáſtę niewolną zmowioną za mąż/ ktoraby nie byłá okupioná/ áni wolnoſćią dárowaná/ tedy oboie máią być bićiem karáni [vapulabit] BibRadz Lev 19/20; BielKron 139; RejPosWstaw [414]; CzechRozm 231v; Lecż żadne ztych nigdy niebyło pieniądzmi karáne [pecunia vindicatum est] ModrzBaz 78v, 18v, 98, 98v; táki káżdy Kmieć/ o namnieyſzą rzecż trzemi Grzywnámi/ á o więtſzą rzecż będźie karan chłoſtą álbo ſzubienicą. GostGosp 38; SarnStat 16, 118, 152, 170, 194 (17); VotSzl E; KlonWor 38. Cf »gardłem karan«, »karaniem (karnością), kaźnią, karan«, »poczciwością karan«, »pokutą karan«, »prawem karan«, »śmiercią karan«, »więzieniem karan«, »winą karan«.

karan na czym (74): GroicPorz k; kto komu łąkę popáſie/ ten ma być karan ná ſukni. UstPraw E4v, B; ActReg 76; dla tego ſkázuiemy/ áby ći/ ktorzy opátrzenié duchowné v Stolice Apoſtolſkiéy [...] vpraſzáią/ byli karáni ná oſobie y dobrách ſwych SarnStat 173, 173, 398, 519, 586, 669 (10). Cf »na gardle karan«, »na poczciwości karan«, »na więzieniu karan«.

karan w czym (2): My tedy chcemy/ áby zkąd ſie nádźiéwáią dźiedźicznych dóbr y pożytku iákiégo/ áby ztąd ſzkody ćiérpieli/ álbo karáni byli w tym/ w czym wyſtąpili. SarnStat 595, 609.

W przeciwstawieniach: »karan ... miłowan (2), wolny czynion, nagrodami pocieszan« (4): thak yſz dobri a cznotliwy bendzie miłowan, a zły y nieposłuſſny karan. ListRzeź w. 49; RejZwierc 55; Bo ták to należy Rzecżypoſpolitey/ áby byli winni karáni/ iáko y to/ áby niewinni byli wolnemi cżynieni [interest reipublicae sontes puniri, quam insontes absolvi]. ModrzBaz 95; winni áby byli karáni/ á dobrzi nagrodámi poćieſzáni [sontes punirentur, boni praemiis afficerentur]. ModrzBaz 136.

W charakterystycznych połączeniach: karan barzo, jawnie, lekko (4), przez łaski, bez odwłoki, słusznie (2), po starodawnernu (2); karan wedle łaski, postanowienia, przypowieści, uznania sędziego (2), wolej bożej, zasługi (3); karan przez plagi; karan o cudzołostwo, o fałsz, o mężobojstwo, o nieposłuszeństwo, o opilstwo, o rany, o złodziejstwo; prze złodziejstwo karan; karan za rany, za nieposłuszeństwo, za (nieslachetny, zły) uczynek (4); karan biciem (2), biczem, chłostą (2), mękami, mieczem (7), miotłami, niewolstwem, [jakim] obyczajem (3), ogniem (2), pieniędzmi, sromotami, szkodami, szubienicą, wywołaniem (2), zełżywością; karan na ciąży, na ciele (3), na dobrach (7), na imieniu, na majętności (3), na mieszku, na osobie, na pieniądzach, na rzeczach (4), na sukni.

Przysłowie: ále iáko poſpolicie powiedáią/ że grzech grzechem karan bywa/ y dzyeie ſie to więc ſpráwiedliwym ſądem Bożym/ iż rodziczy tháki owoc s ſynow ſwoich zbieráć muſzą/ iákiego ſwym zbytniem dozwałániem im ſwey woley náſádzili á náſzcżepili. RejPosWstaw [414].
Wyrażenia: »na gardle, gardłem, na gardło karan« = poena capitali vindicandus Modrz; capitali poena plectendus, in collo puniendus JanStat [szyk 61 : 9] (57 : 12 : 1): MetrKor 40/814; gdzye bi thego Ormyanye nyezeznaly. abi na wſziſtky mayetnoſczy ſſwe y na gardlo karany bily. LibLeg 11/137v, 10/68v; ComCrac 18; KromRozm I N3; GroicPorz m4, ii4; UstPraw B4v, C, D4v, E4, I4; A ieſliby ktory nie vczynił wedle wyroku krolewſkiego/ aby był gárdłem karan [morerentur Vulg]. BibRadz 1.Mach 1/52, Lev 19/20, Num 15 arg, 1.Mach 1/60; BielKron 221v, 418v; BudBib 1.Mach 1/52; áby ći co máłą rzecż vkrádną niebyli ná gárdle karáni [vita priventur]. ModrzBaz 77v, 27v [2 r.], 28 [2 r.], 46, 70v, 78 (12); WerGośc 265; ActReg 18, 58; GostGosp 142; Phil E4, F4; WujNT Dddddd; tedy tákowy ná gárdle ma bydź karan [poena capitis plectetur JanStat 377] SarnStat 408; á obwiniony iáko gwałtownik przeſpieczeńſtwá domowégo/ ná gárdle ma bydź karan [vita privabitur JanStat 589]. SarnStat 506, 15, 16 [5 r.], 17, 29, 120 (30); PowodPr 28; VotSzl D4v.

»karan z grzechu, za grzech« [szyk 1 : 1] (2): gdyby złoto było tákowey nátury/ iżby go brał cżłowiek kthemu/ był by karan z grzechu żądliwoſći. HistAl K5; GórnDworz E4v.

»[jakim(-ą)] karaniem (a. karnością), kaźnią, wedle [jakiej] kaźni karan« = poena puniendus Modrz, JanStat, JanPrzyw; poena afficiendus Modrz, JanStat; poena vindicandus Modrz [szyk 25 : 1] (16 : 9 : 1): MetrKor 38/287; y otim też niechbich wiedzial przes tego ſlvzebnyka mego ktorą karnoſczią thy〚lyvdzie〛ſloczinczi mayą karany bicz. LibLeg 11/66v, 11/142; KromRozm III O6v; GroicPorz k, kk2, 113; CzechRozm 89v; A ták wſzytcy leniwcy y trądowie/ ábo z miaſt niech będą wygnáni/ ábo iáką inſzą kaźnią karáni [aut aliis poenis afficiantur] ModrzBaz 83, 72v, 81v, 83, 96v, 139v; do ſądu o to pozwáni karániém ſzubienicé/ iáko ći ktorzy ſą vczeſtnicy złodźieyſtwá/ niech będą karáni [poena furcae ipsi ... puniri debent JanStat 1127]. SarnStat 262, 61, 173, 254, 606, 619 (12).

»na poczciwości, poczciwością karan« [szyk 2 : 1] (2 : 1): ActReg 58; SarnStat 436; A ieſliby fecus vczynili/ tedy gárdłem/ poczćiwośćią/ et confiscatione bonorurn, niechby byli karáni/ bez miłośierdzia y odpuſtow. VotSzl D4v.

»pokutą karan« (1): Ten to Pitacus [...] prawo iawne vſtanowił, Aby każdy opilecz pokutą dwoiaką karan był. BielŻyw 12.

»przez sąd (a. pany sądowe), za osądzeniem, sądem karan« (6 : 2 : 1): UstPraw B4v, H3v; IEſli Krześćiánin Zydá zábiie/ ſłuſznym ſądem niech będźie karan [digno iudicio puniatur JanStat 1118] SarnStat 253, 120, 495, 782, 932, 962, 1199.

»srodze, ciężko, bez miłosierdzia, srogością, nielutościwie, okrutnie, surowo karan« = gravius a. magis a. severe puniendus, severe vindicandus Modrz [szyk 30 : 1] (13 : 10 : 3 : 2 : 1 : 1 : 1): LibLeg 11/136, 136v; KrowObr 204,204v; UstPraw D4; Supplicia miserrima et crudelissima perferre, Okrutnie być karán. Mącz 305d; RejAp 114v, 180; GórnDworz Z8; HistRzym 4; A gdzieby [...] co przećiwnego vdziałáli/ żeby wedle náznácżonych kaźni/ bes odwłoki y miłoſierdzia/ byli karáni. CzechRozm 89v; Y to mi ſię podoba/ áby też ten był ſrożey karan [maiore supplicio afficiatur]/ ktory przećiwko vrzędowey oſobie wyſtąpi/ niżli kto przećiwko proſtey. ModrzBaz 73v, 36, 70, 72, 72v [2 r.], 73 [2 r.] (12); WerGośc 264; WujNT 43; żeby ći/ którzy karániém Kośćielnym nie bywáią odſtráſzeni/ ludzką ſrogośćią byli karáni [humana severitate multentur JanStat 260]. SarnStat 218, 254, 256, 629, 678; VotSzl D4v.

»wedle (a. wedla, a. według) statutu, prawa, ustawy, skazania (a. skaźni), dekretu karan; prawem, prawnie karan« = legibus vindicatus Mącz; poena constituta puniendus Modrz; legibus a. secundum legum sanctiones plectendus JanStat [szyk 21 : 8] (10 : 7 : 3 : 2 : 1 : 3 : 3): ComCrac 13v, 15v, 18; GroicPorz kk; UstPraw F3v, F4, H4; Tymże práwem złocżyńcá/ káżdy karan ma być. RejZwierz 119; BibRadz 1.Mach 1/60; vpominał go áby ſie w cżás wypráwił/ poki nie będzye iáwnie oſławion á karan według vſtáwy Ceſárſkiey. BielKron 169, 44v; Mącz 85d; ModrzBaz 120v; tákowy wedle ſtátutu karány bydź ma [secundum statutum animadvertetur JanStat 23]. SarnStat 22; áby złoczyńcy tákowi byli poymáni/ á poymáni wedle praw onych źiem byli karáni [iuxta iura municipala regni nostri legitime puniatur JanStat 896]. SarnStat 1113, 43, 239, 254, 504, 512 (15); Kto ſztuką/ ábo kupnem/ ná vrzędy wchodźił; [...] Ten bywał práwnie karan od Rzymiánow onych KlonWor 16.

»śmiercią karan« = morte vindicandus Modrz (11): GroicPorz C2, ii4, kk2 [2 r.], oo4; BibRadz Deut 19 arg; Niebierzćie pieniędzy zá gárdło od mężoboyce/ ktoryby ſię głównego wyſtępku dopuśćił: ále śmierćią niech będźie karan [sed morte plectitor]. ModrzBaz 144, 77; SkarŻyw 487; SarnStat 1172; KlonWor 32.

»więzieniem, wieżą, siedzeniem, na więzieniu karan« [w tym: wieżą abo siedzeniem (1)] = carcere afficiendus Modrz [szyk 7: 2] (4 : 3 : 2 : 1): Item aby kaſdy kthoſzbykolwyek sluſbą przyyąl, sząm oſzobą szwoyą a nyeprzeſ porucznyka alias podſtawka sluzyl, bo yeſly by ynaczey bylo thedy thaky y spodſtawkyem bandzye karan wyezą MetrKor 38/286; Aieſliby tez kto proſtego rządu abo ſtanu czloviek na ſpravie [...] przecziwko Commiſſarzom ſie rzuciel ſlovy a nievczcziel, taki ma bycz viezą abo ſiedzeniem do polroka karąn ComCrac 17v; GroicPorz k; Bo wſzytkie wedle ſpoſobu wyſtępku ábo wyſtępuiących/ ſzkodámi/ ſromotámi/ więźieniem/ wywołániem z źiemie/ niewolſtwem ábo śmierćią máią być karáne [damnis, ignominiis, vinculis, verberibus, exiliis, servitute aut morte vindicandae sunt]. ModrzBaz 77, 77, 96v; SarnStat 16, 605,1159.

»winą, o winę, pod winą karan« = poena mul(c)tandus Modrz, JanStat; poena vindicandus Modrz; poena puniendus JanStat [szyk 72 : 39] (109 : 1 : 1): ComCrac 12v; ConPiotr 33v [2 r.]; GroicPorz i2v; Gdyby kto był karan od pánow ſądowych/ ták też y od inſzych vrzędnikow o winę przes nie ſkazáną [...] / tákowy ma być ćiążon ná bydle UstPraw G, A, Av, A2 [2 r.], A2v, A3v (40); BielKron 208v; OrzQuin C3v; ModrzBaz 27v, 71; iż którzybykolwiek czyniąc zwády ná Séymiech mieczów dobyli/ máią bydź karáni winą dwudźieſtą grzywien Pólſkich [poena marcarum 20. Polonicalium puniantur JanStat 512] SarnStat 29, 17, 29, 216, 239, 248 (63).

»za występek, wedle występku karan« = animadvertendus ob scelus Modrz; puniendus pro excessu JanStat [szyk 8 : 2] (8 : 2): UstPraw B3v [2 r.]; Ieſli wſzytcy przyſtoynemi mękámi bywáią karáni zá wyſtępki [plectuntur ob delictum]/ cżemuby też nie wſzytkim iednákie zapłáty były dawáne zá ich cnoty? ModrzBaz 18v; Ktoby przećiwko temu co vcżynił/ ten ábo niech będźie wedle wyſtępku karan [punitor pro culpae ratione]: ábo ieſli máły wyſtępek/ niech będźie od Hetmáná wzgárdzon ModrzBaz 113v, 72v; SarnStat 398, 586, 704, 1076, 1100.

»ze złości karan« (1): Ieſliż będziem milcżeć/ á nie powiemy áż ráno/ będziemy ze złośći karani [sceleris arguemur] Leop 4.Reg 7/9.

Szeregi: »pojman (a. iman) a (i) karan« (7): abi ſzye pylnye ſtharaly yſzbi tho Lotroſthwo bilo poymano a karano. LibLeg 11/136; SarnStat 16, 612, 1112 marg, 1113, 1171, 1172.

»karan a powściągnion« [szyk 1 : 1] (2): y doźiráli tego [...] wyſtęmpny áby powſcyągnyon y karan był KromRozm III G2, L4.

»karan i przymuszan (a. przymuszon)« [szyk 3 : 1] (4): WujNT 642, Yyyyy4v; ále przerzeczeni złoczyncy zá ich wyſtępki przez Stároſty y Vrzędniki oboiu nas práwnie niech będą karáni/ y ku doſyćuczyniéniu zupełnému y powinnému przymuſzeni [punientur et ad satisfactionem plenam et debitam arcebuntur et compellentur JanStat 853]. SarnStat 1100, 1076.

»(nie) sądzon i (ani) karan« (6): Iż iáko Bog ſam tylko/ niemoże być od żadnego tzłowieká ná ſwiećie/ ták też Papież/ ſądzon áni karan. KrowObr 8v; SarnStat 120, 435, 587, 962, 1169.

»skazan i karan« (3): tedy przerzeczony ſzláchćic [...] ma bydź ſkazan y karan [condemnari et puniri debet JanStat 595]. SarnStat 504; ták długo/ áż [...] miáſto náukę będźie miáło/ iáko tákowy ſzláchćic poymány ma bydź ſkazan y karan [captivus sententiari et ptiniri deberet JanStat 595] SarnStat 504, 603.

»wygnan abo karan« (1): przeto wſzytcy proznuiący máią być ábo z Rzecżypoſpolitey wygnáni/ ábo karáni [aut pellendi sunt ex republica aut poenis afficiendi]. ModrzBaz 37v.

»zraniony a ubit, karan« (1): A on zrániony ieſt dla złośći náſzych/ á vbit ieſt dla grzechow náſzych/ karan ieſt dla pokoiu náſzego [vulneratus ... attritus ... castigatio super eum] BibRadz Is 53/5.

a. Ten, któremu Bóg wymierza sprawiedliwość za grzechy, doświadczany; adflictus Vulg (89): WróbŻołt oo4v; RejKup y8v; Izaliśćie nietzytáli/ iż ſluga ktory wie wolą Páná ſwego/ á nietzyni/ będzie bárzo karan. KrowObr 126; Iob karząc przyiaćiele z okrućieńſtwá/ okázuie że nieſprawiedliwie był káran od Bogá Leop Iob 19 arg, Sap 3/10; BibRadz 4.Esdr 9 arg, I 468c marg, II 47a marg; Rzekł mu Pan Bog: Nie ták będzye nie/ ále każdy ktory zábije Kaimá ſiedmioráko będzye karan BielKron 3, 41 [2 r.]; OrzQuin Z2 marg; Sługá ktory nie ſwiádom woley Páńſkiey lżey będzie karan RejAp Ffv, 82v; Abowiem káżdy ktho zle cżyni/ mierźi tobie ſwiátłoſć/ a nie idzye ku ſwiáthłośći/ áby nie były karány vcżynki iego. RejPos 146, 159 marg, 264v marg, 330 marg; RejZwierc 46v marg, Aaa3, Aaa3v, Bbb2; BudBib 2.Mach 10/4; CzechRozm 166; ModrzBaz 64v; Byſmy niezlicżone dobre vcżynki cżynili/ tedy przedſię nie mniey karáni będziem SkarJedn 5; KochPs 205; SkarŻyw 92, 121 [2 r.], 263, 492, 504; lepiey tu być karánym/ niż ná przyſzłym świećie. LatHar 593; WujNT Luc 12/47, 48, 1.Cor 11/32, Hebr 2 argr, Xxxxx2v, Yyyyy4v, Cccccc4; Gdy bywamy ſądzeni od Páná/ bywamy karáni/ ábyſmy nie byli z tym świátem potępieni. WysKaz 28.

karan przez co (2): áby wiedzieli/ że przez kthore rzecży cżłowiek zgrzeſſy/ przez też y karan bywa [per haec et torquetur]. Leop Sap 11/17; BibRadz Sap 11/6[5].

karan za co (3): Bo iáko oni zá to że ſie vpornie Krolá domagáli/ długo y znácżnie karáni byli CzechRozm 246. Cf »karan za przestępstwo«, »karan za złości«.

karan czym (13): RejKupSekl a4V; Iż kto go ſłucháć nie będzie ſrogimi pomſtámi karan być musi. RejAp 32v, 58v; WujNT Yyyyyv; Niewolenie bliznich niewolą bywa karáne. PowodPr 69 marg. Cf »karanim karan«, »plagami karan«.

karan na czym (2): OpecŻyw 191v; Abowiem co pomoże cżłowiekowi/ ieſliby wſzythek świát zyſkał/ á ná duſzy ſwey był karan? GrzegŚm 26.

karan w kim (1): Ieśliże náſzé złości záſłużyły/ Aby od ćiebie w nas karáné były ZawJeft 10.

W charakterystycznych połączeniach: barzo karan (4), długo, jawnie, lekko, łaskawie, (nie) mniej (3), niesprawiedliwie, słusznie, widomie, wielce (więcej) (2), z miłosierdziem, znacznie; karan od (Pana) Boga (6), Pana (2); grzechem karan, niewolą, piekłem, pomstą, potępieniem,

Przysłowie: Drugi lepſzy karány bywa. BierEz I; Błądźiłem/ pókim tróſk nieznał/ dźiś lepſzy karány: Obiaẃ mi ſwoy ſtátut/ pánie w dobroć nieprzebrány. KochPs 182 [idem CzahTr]; StryjKron 752; KlonKr E4v; CzahTr L4 [ogółem 5 r.].
Wyrażenia: »[jakim] karanim karan« (1): A iednoſtáynym karánim pan z sługą był karan [Simili autem poena ... adflictus est] Leop Sap 18/11.

»karan z nieprawości, dla nieprawości« (1 : 1): KromRozm I D2v; zbiorą ſię ná nie ludźie/ gdy będą karáni dla dwu niepráwośći ſwoich [corripientur propter duas iniquitates]. Leop Os 10/10.

»plagami karan« (7): A iáko też niewierni ſrogiemi/ ták docżeſnerni iáko y wiecżnemi/ plagámi máią być karáni. RejAp 47, 67; RejPos 159, 256, 340v, 346v; RejZwierc 268.

»karan za przestępstwo [czego]« (1): áni żeby człowiek ták cięſzko miał być karan zá przeſtępſtwo iednego przykazánia/ iáko zá przeſtępſtwo wſzytkich. WujNT 790.

»srodze, ciężko karan« (11 : 7): w cżym a iako cżlowiek zgrzeſſyl/ na tym ciężéy będzie kárán. OpecŻyw 191v; Ten ktory ſię puśći śćieſzki/ będźie ſrodze karan [Flagellum malum est relinquenti semitam] BibRadz Prov 15/10, II 143c marg; HistRzym 51v; RejZwierc 258 marg, Bbbv; RejPosWstaw [413]v, [414]; SkarJedn 288; CzechEp 60, 208; WerKaz 296; LatHar 133; WujNT Luc 12 arg, Hebr 10 arg, 12 arg, s. 790, Cccccc.

»karan za złości, dla złości« [szyk 1 : 1] (1 : 1): Yednák oni w rádach ſwoich w gnyew go pobudzáli/ Acż yednák zá złośći ſwoye karáni bywáli. LubPs Y3v; BibRadz Ier 30 arg.

Szeregi: »doświadczan a karan« (1): Abowiem gdy bywáli doświádcżáni/ á z miłoſierdźiem karáni bywáli [Cum enim tentati sunt, et ... disciplinam accipientes Vulg]/ poználi iákie złośnicy miewáią męki BibRadz Sap 11/10.

»sądzony i karany« (2): Błogoſławiony/ ktory ſię tu ſam ſądźi y karze/ áby [...] ná onym wálnym ſądźie nie był ſurowiey ſądzony/ y tyśiąc kroć ſrodzey karány. LatHar 133; KarnNap Dv.

b. O dzieciach: karcony, wychowywany (3):

karan czym (2): toć znamionuie, żeciem ia ieſt ten bić [lege: bicz], ktoryż Bog nacię poſłał abychcie nim karał, tak iako dziecię miotłą karano bywa. BielŻyw 152; KwiatKsiąż Qv.

Szereg »powciągan i karan« (1): á ktorzy by złe y wzgardzone [obyczaje] zámykali w ſobie ći mayą być powciągáni y karani KwiatKsiąż C.
2. Strofowany, powściągany, hamowany; krytykowany, piętnowany (3): Correptus, Strofowány/ karány złáyány/ też vkrócony/ krótki. Mącz 346b; CzechRozm 81v.

karan przez co (1): Luxum populi expiare solent bella, Zbytki ludźkie zwykły być przes woynę karáne. Mącz 301d.

3. Nękany, dręczony (1):
Przysłowie: Gdy owo owce ſtrzygą co więc myśli báran/ Rozumie to że y on z nimi będźie karan. CzahTr E4v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): n pán/ dán/ kárán MurzOrt B2v; Obiurgari moleste ferunt, Zá złe przimuyą/ gdy bywáyą káráni/ nie rádźi ſie dádzą káráć. Mącz 229c.

Synonimy: 1. bit, chlustany, hamowan; a. doświadczan, prześladowan; 2. ganion, hamowan, napominan, powściągan, strofowan, tresktany; 3. dręczon, męczon, trapion.

Cf KARAĆ, NIEKARANY

MM