Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BOJAŹLIWOŚĆ

Następne hasło: BOJAŹNIE »

BOJAŹLIWY (102) ai

bojaźliwy (59), bojazliwy (43); bojaźliwy BierEz (2), GliczKsiąż (2), LubPs, BibRadz, Goski, BielKron (5), SienLek (2), RejZwierc (4), BielSpr (2), MycPrz (2), ModrzBaz (2), Calag, CzechEp (3), GórnRozm, KmitaPsal, GórnTroas (2), OrzJan, PowodPr, SkarKaz (2), SkarKazSej (2); bojazliwy OpecŻyw (2), FalZioł (3), RejPs, HistAl (3), KrowObr, GórnDworz (3), BudBib, CzechRozm, SkarŻyw (11), ActReg, Calep (7), Phil; bojaźliwy : bojazliwy Leop (1 : 1), Mącz (14 : 2), RejAp (2 : 2), LatHar (2 : 1), WujNT (3 : 1).

-a- (80), -å- (9); -å- BibRadz, Goski, BudBib; -a- : -å- BielKron (3 : 2), Mącz (13 : 3), WujNT (3 : 1).

comp bojaźliwszy (1).

Fleksja

sg
m	N	bojaźliwy	f	N	bojaźliwå	n	N	bojaźliwé
	G	bojaźliw(e)go		G	bojaźliw(e)j		G	bojaźliw(e)go
	D	bojaźliw(e)mu		D			D
	A	bojaźliw(e)go, bojaźliwy		A	bojaźliwą		A	bojaźliw(e)
	I	bojaźliwym		I	bojaźliwą		I
	L			L	bojaźliw(e)j		L

pl
N	m pers	bojaźliwi
	m an	bojaźliwi
	subst	bojaźliwé, bojaźliwsz(e)
G		bojaźliwych
D		bojaźliwym
A	m pers	bojaźliwé
I	m	bojaźliw(e)mi

sg m N bojaźliwy (35). ◊ G bojaźliw(e)go (2). ◊ D bojaźliw(e)mu (1). ◊ A bojaźliw(e)go (5), bojaźliwy (1). ◊ I bojaźliwym (6). ◊ f N bojaźliwå (4). ◊ G bojaźliw(e)j (2). ◊ A bojaźliwą (1). ◊ I bojaźliwą (1). ◊ L bojaźliw(e)j (1). ◊ n N bojaźliwé (4); -é (1), -(e) (3). ◊ G bojaźliw(e)go (2). ◊ A bojaźliw(e) (3). ◊ pl N m pers bojaźliwi (11). m an bojaźliwi (1). subst bojaźliwé, bojaźliwsz(e) (5); -é (1), -(e) (4). ◊ G bojaźliwych (3). ◊ D bojaźliwym (7). ◊ A m pers bojaźliwé (4); -é (1), -(e) (3). I m bojaźliw(e)mi (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

Znaczenia

1. Skłonny do strachu, lęku; lękliwy, trwożliwy, tchórzliwy; nieśmiały; ostrożny, nieufny; płochliwy (w stosunku do zwierząt); słaby, chwiejny, niewytrwały; wyrażający, ujawniający strach, lęk, wynikający ze strachu; przestraszony, przerażony, pełen lęku (90)
- a. Bojący się Boga, bogobojny (2)
2. Straszny, przerażający; budzący obawę, niepokój; niepewny, niebezpieczny (12)

1. Skłonny do strachu, lęku; lękliwy, trwożliwy, tchórzliwy; nieśmiały; ostrożny, nieufny; płochliwy (w stosunku do zwierząt); słaby, chwiejny, niewytrwały; wyrażający, ujawniający strach, lęk, wynikający ze strachu; przestraszony, przerażony, pełen lęku; meticulosus, timidus Mącz, Calep, Cn; ignavus Mącz, Calep; formidolosus, trepidus Mącz, Cn; diffidens, murcatus, murcidus, murcus, pusianimis, servilis, tremens Mącz; timens Calag; imbellis, metuens, secors Calep; formidinis plenus, micropsychus, obnoxius, pavidus, praetrepidans, praetrepidus Cn (90): Trudno boiáźliwego mężnym vdziáłáć. BierEz L, S2; OpecŻyw 165; FalZioł V 7v; Filip krol [...] drżący á boiázliwy wſzedł do Olimpiey HistAl A6v, Fv; áby ludzi ſie nye chronił [człowiek]/ áni od nich yáko koń boyáźliwy nye vchodził. GliczKsiąż K5v, C8v; W gęſtwach ich będą mieſzkáły y boiáźliwe Lánie LubPs X5v; KrowObr 34; Leop Sap 11/20, Is 35/4; BibRadz Mar 4/40; da [Pan Bóg] wam ſerce boiáźliwe/ ocży ſlepe/ ſmutną myſl BielKron 45, 251, 255, 321v; Murcati gressus, Boyáźliwy chód/ Mácánie nogámi áby gdzie nie tráfił na takie żelázo. Mącz 238a; Trepidatio, Boyaźń/ banie álbo boyaźliwe kwápienie. Mącz 463b, 50a, 147a, 237d, 242d, 456a (13); SienLek 30; RejAp 178v, 179 [2 r.], Dd2; Dworzáninowi tkwi záwdy w głowie/ áby [...] oſtrożnie pocżynał ſobie/ á rádniey był boiázliwym/ niż ſmiáłym GórnDworz G6v, K3, X6v; RejZwierc 19v [2 r.], 86v, 149; Boiáźliwego Rycyrzá nie wywodź ná hárcz áni ná ſpráwę/ iedno doświádcżonego. BielSpr 35v, 25v; BudBib Eccli 4/9; Iuż tám bitwá ſtráconá w tákim káżdym Woyſku/ Gdyż boiáźliwe ſerce záwżdy ieſt w vćiſku. MycPrz I C4; CzechRozm 7v; ModrzBaz 97v; Calag 211a; SkarŻyw 69, 207, 298, 537 [2 r.], 581 (10); GórnRozm E2; Gnuſny, boiazliwy, nieſmiały. Calep 501b, 506b, 659b, 660a, 960b, 1069a; Vyrzawſzy lud Rzymſki boiázliwy y do odporu niemáiący ſie/ pocżął go vpomináć Phil C; GórnTroas 29; Boiázliwe dekretu Páńſkiego z ſądu oſobliwego y poiedynkowego ocżekawánie. LatHar 669, 23; WujNT Matth 8/26, Mar 4/40, s. 411, Apoc 21/8; OrzJan 33; PowodPr 62; SkarKaz 203a; Iuż y pánny mdłe/ y boiáźliwe/ męże y chłopy/ w miłośći Rzeczypoſpo: [...] przechodzą. SkarKazSej 669a.

bojaźliwy do czego: A ácz by też kto rzekł/ coż zá lud Moſkiewſki/ boiáźliwy do boiu/ k themu y Mothłoch MycPrz II C4v.

bojaźliwy ku czemu: botz duch rychly ieſt ku obietzowaniu [...] ale cialo ieſt krewkié/ boiazliwé ku trwaniu ij ſpelnieniu OpecŻyw 99v.

Przysłowia: Canes timidi vehementius latrant, Prover. Boyáźlywi pśi. Bárziey ſzczekáyą/ yádowići milczkyem kąſayą. Mącz 33c.

ále ſámá kreẃ z źiemie nań woła/ y cżyni go [...] ná liśćia pádnienie/ iáko mowią boiąźliwym. SkarKaz 314.

Szeregi: »darski albo bojaźliwy«: trzebá báczyć/ iákiey kto śiły/ [...] ieſli prácowity álbo nie: dárſki álbo boiáźliwy SienLek 32 v.

»hard i bojaźliwy«: Tyś Priámie ſpráwił/ żem hard y boiáźliwy: Zwyćięſtwo ſmáczné/ lecz twóy vpadek ſtráſzliwy. GórnTroas 23.

»bojaźliwy, (i) nieśmiały« (2): FalZioł V 51h; Ale poſpolity cżłowiek [...] ćierpliwe lekce waży/ á boiáźliwemi y nieśmiáłemi ie być oſądza. ModrzBaz 68.

»bojaźliwy a strwożony; strwożony i bojaźliwy« (1 : 1): Nieprzyiaćiele [...] boiaźliwi á ſtrwożeni/ ſzli przećiwko im w łáſy [!]. BielKron 341; SkarŻyw 348.

a. Bojący się Boga, bogobojny; deorum timidus timoratus, Cn (2):

Wyrażenie: »Boga bojaźliwy«: Pan to dobry Pan cnotliwy/ Pan ten Bogá boiáźliwy KmitaPsal A3v.

W przen (1):

Wyrażenie: »bojaźliwe serce«: Day mily panie nam: aby zawzdy nam byla przed oczyma naſſemi ſprawiedliwoſc [...] iedno iſz muſſą zawzdy byc boiazliwe ſerca naſſe RejPs 166v.

2. Straszny, przerażający; budzący obawę, niepokój; niepewny, niebezpieczny; pavendus Mącz; formidabilis Calep (12): Dźień then ieſt boiáźliwy/ ſtrzeſz ſye aby nić nyeſprawował skrolmy y zwielkiemy pany. Goski A3; K temu amor in patriam et in principem siła mysli wyciska boiazliwych ActReg 102.

Wyrażenie: »rzecz bojaźliwa; bojaźliwa rzecz« (3 : 1): Res trepida, Stráſzliwa/ boyázliwa rzecz. Mącz 463b; gdyż tego [...] dochodźić rzecż boiáźliwa ieſt CzechEp 71, 177 [2 r.].

Szeregi: »bojaźliwy i niepewny«: Boiáźliwe y niepewne/ mowi Mędrzec/ opátrznośći náſze. SkarKazSej 660b.

»bojaźliwy, (a, i) straszliwy, straszny; straszliwy, bojaźliwy« (4 : 1): á która [biała głowa] od męża vſtępuie/ wnet dla boiazliwego á ſtraſzliwego widzenia: ſpadnie z łoża FalZioł IV 56a; Mącz 284d, 463b; Calep 430b; LatHar 343.

»srogi i bojaźliwy«: Teyże nocy vkazał ſie Alexandrowi bog Serapis w poſtáći bárzo wyſokiey á w oſobie bárzo ſrogiey y boiázliwey HistAl B6v.

Synonimy: 1. cichy, drżący, głupi, gnuśny, krewki, mdły, nieśmiały, ospały, pokorny, prożnujący, strwożony, tępy, wątpiący; a. bogobojny, cnotliwy; 2. niepewny, srogi, straszliwy, straszny.

Cf BOJAŹNY, NIEBOJAŹLIWY