Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BRAKUJĄCY

Następne hasło: 1. BRAMA »

BRAM (97) sb

bram m (76), brama f (7), bram a. brama (14); bram RejRozpr (2), RejWiz (14), RejZwierz, WyprKr (43), BibRadz (5), GrzegRóżn, Calep (4); bram : brama LibMal (4 : 1), Mącz (2 : 6).

bråm, bråm- (43), bram- (2); bråm- : bram- Mącz (5 : 2); końcowe a jasne.

Fleksja

	sg	pl	du
N	bråm, bråma	bråmy
G	bråmu	bråm(o)w
A	bråm		bråmie
I	bråm(e)m, bråmą	bråmy, bråmami
L	bråmie	bråmi(e)ch

sg N bråm (18), bråma (4). ◊ G bråmu (10). ◊ A bråm (1). ◊ I bråm(e)m (5), bråmą (1). ◊ L bråmie (1). ◊ pl N bråmy (16). ◊ G bråm(o)w (16). ◊ A bråmy (14). ◊ I bråmy (8), bråmami (1) Mącz. ◊ L bråmi(e)ch (1). ◊ du A (cum nm) bråmie (1) LibMal 1550/154v.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

Obszycie z kosztownej tkaniny, futra, klejnotów, szychu, lamy, itp. stanowiące ozdobę i wykończenie odzieży; obramowanie, szlak, listwa, galon (97)
- a. Ozdoba ściany; obicie, tapeta, szpaler (1)

Obszycie z kosztownej tkaniny, futra, klejnotów, szychu, lamy, itp. stanowiące ozdobę i wykończenie odzieży; obramowanie, szlak, listwa, galon; limbus Mymer¹, Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; fimbria, instita Mącz, Calep, Cn; fascia Mącz, Cn; fasciola, ornatura BartBydg; effilatum, ora, ornamentum tunicarum Mącz (97): Mymer¹ [31²]; Murm 153; BartBydg 82; Poſſárgáią ſtáre bramy A niemaſz zacz kupić nowych RejRozpr H3v; theſz vkradli dwye bramye Bobrowe thamze LibMal 1550/154v, 1547/133, 133v; Mogłbychći ya też przypomnyeć wáſſe y wáſſych żon łáńcuchy/ bramy/ rzezánye/ ſſnurkowánye/ pirze/ durkowánye/ háfftowánye KromRozm I B; Sáian z dzyewiącią bramow by zbił obręcżámi/ To ſie iuż zda by wſzyſcy biegáli zá námi. RejWiz 53v, 6, 16, 57, 57v, 68v; Na kſztalcze [szaty], i na rekawiech takowiſz bram perlowi WyprKr 61; Szata Atlaſowa biala. Na niei czteri brami v dolu, s tkanicz drotowego zlota, ze srebrem WyprKr 69v; Na niei [szacie] bram zlotoglowowi. sczerwonem Jadwabiem ſzeroki v dolu, Axamitem zielonem wzorziſto rzezanem pokrithj Snurkowanie zlote na bramie z zielonem Jadwabiem. WyprKr 72; Na brzegu kaſdego bramu, ieſt ſnurkowanie dwoiſte ſrebrne. WyprKr 72v; kaſda szata z oſmiu bramow zlotoglowowich WyprKr 89, 64, 64v [4 r.], 67, 70, 70v [3 r.], 79 (33); Roſkazánie około noſzenia bramow ná ſzátách/ á dla czego ie miewano. BibRadz Num 15 arg, Ex 28/8, 27, 39/5, 23; BielKron 35v; Effilatum, Obłogá Bramá/ Wyſziwánie ná koſzuli álbo inſzem odzieniu. Mącz 127a; Fimbria, Bram nadolny v ſzaty/ Podołek/ Obrámowánie. Mącz 127a, 171c, 188c, 193d, 267b; ći co bobry łowią: abowiém oni Kuſznierzóm ſkory ná bramy [...] przedáią SienLek 243; KochFr 104; Limbolarius — Ten kto brami roby y kładze. Calep 604a, 545b, 604a.

W charakterystycznych połączeniach: brama bobrowa; bram aksamitny, aksamitu (6), jedwabny, perłowy (7), srebrogłowowy, złotogłowowy, złotogłowu (4), złoty; bram koło (na, u) suknie, szaty (4).

Wyrażenia: »bramem, w bramy bramowany, awtowany, obłożony« (9): Kſztalt tey szati. temze bramem bramowani. WyprKr 64v; J rekawi takiemze bramem awthowane WyprKr 66v, 69v, 72, 73 [2 r.], 86; Mącz 127a, 187d.

»bram (h)aftowany« (4): RejWiz 25; HAzuka Axamitna brunatna, bram okolo zlotem awtowani. WyprKr 85v, 66v, 85.

»pstry bram«: ále tego w więtſzey wadze máią/ Kto chodzi we pſtrych bramiech RejWiz 15v, 6.

»bram postrzyżony, ustrzępiony; rzezany bram« (2 : 1): RejWiz 25; Mącz 127a; Fimbria – Brąm na ſukny poſtrzizony. Calep 419a.

»bram włoski«: Bramow wloſſkich 33 lokyeth [...] vkradla LibMal 1547/133.

»bram wzorzysty«: vkradl [...] sthuką Bramow wrzorzyſtich. LibMal 1551/158v.

W przen (13): A prędko tá pychá minie Gdy rázem bram [= przepych] z wioſką zginie RejRozpr H4; A ono ſumnienie mowy Dzywne barmy [lege bramy] ſwoie ſtroy. RejKup m3; A zda mi ſie iż v niey [cnoty] bramy bárzo tanie. RejWiz 6, 15v, 16, 18; RejZwierz 141; Napięknieyſzy ſtroy gdzye bramy ze cnoty/ Z rozumu ſtrzępki á s ſławy forboty. RejZwierc 214; The ſą ſlácheckie napięknieyſze bramy/ Gdy nic ná cnocie przyſády nie mamy. RejZwierc 219v; Chociay ſie zdaſz ſobie ſtroyny/ Ale w mieſzku nic nie mamy/ Wierę to nie cudne bramy. RejZwierc 231, 220.

Zwrot:»przyszywać bramy«: Przyſzywaſz ſtátecżnym bramy/ Ruſzáiąc ich zacne ſtany BielKom E3.

Szereg: »stroj abo bram«: Ktora [prostota krześcijańska] gdyż żadnych ſtroiow ábo bramow nigdy nie potrzebuie GrzegRóżn A2.

a. Ozdoba ściany; obicie, tapeta, szpaler (1):

Szereg: »szpalery a bramy«: Więc ná ściánach ſpálery á rozlicżne bramy RejWiz 11v.

Synonimy: krajka, obłoga, podołek, podwiązka, stroj, wyszywanie; a. szpaler.