Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: CHWYCIĆ

Następne hasło: [CHWYT] »

CHWYCIĆ SIĘ (65) vb pf

chwycić się (62), chfycić się (3) MurzHist (2), SienLek.

się (41), sie (24).

Fleksja

inf	chwycić się

praet
	sg		pl
1	m	-m się chwycił	m pers
1	f	-m się chwyciła	m an
2	f	-ś się chwyciła	m an
3	m	chwycił się	m pers	chwycili się
	f	chwyciła się	m an
	n	chwyciło się	subst

plusq
	sg		pl
3	m	był się chwycił	m pers	chwycili się byli, byli się chwycili

imperativus
	sg	pl
2	chwyć się	chwyćcie się

conditionalis
	sg		pl
1	m		m pers	bychmy się chwycili, bysmy się chwycili
3	m	by się chwycił	m pers	by się chwycili

inf chwycić się (11). ◊ fut 3 sg chwyci się (9). ◊ 1 pl chwycimy się (1). ◊ 3 pl chwycą się (2). ◊ praet 1 sg m -m się chwycił (2). f -m się chwyciła (1). ◊ 2 sg f -ś się chwyciła (1). ◊ 3 sg m chwycił się (5). f chwyciła się (2). n chwyciło się (4). ◊ 3 pl m pers chwycili się (2). ◊ plusq 3 sg m był się chwycił (1). ◊ 3 pl m pers chwycili się byli (1) BielKron, byli się chwycili (1) BudNT. ◊ imp 2 sg chwyć się (2). ◊ 2 pl chwyćcie się (3). ◊ con 3 sg m by się chwycił (1). ◊ 1 pl m pers bychmy się chwycili (1) RejPos, bysmy się chwycili (1) ModrzBaz. ◊ 3 pl m pers by się chwycili (7). ◊ part praet act chwyciwszy się (7) [w tym Oczko 7 może od CHWYCIĆ].

Sł stp notuje, Cn s.v. uprząść, Linde XVI ‒ XVIII w. s.v. chwytać się.

Znaczenia

1. Przytrzymać się; złapać się; objąć (12)
- a. Przylgnąć (2)
2. Owładnąć, przyjąć się, uczepić się (14)
- a. O myślach i uczuciach (11)
  - α. Dać się owładnąć (2)
3. Przyjąć za wytyczne postępowania, oddać się z zapałem; zacząć używać, kierować się czymś (39)

1. Przytrzymać się; złapać się; objąć; arripere Mącz (12):

chwycić się czego (3): A gdy przyſzłá iego máć Iokábet/ wnet ſie iey chwyćiło [dzieciątko] BielKron 28; Mącz 232a; Vpadł s ſkáły gáłąſki ſie chwycił RejPos B.

W przen (7):

chwycić się czego (4): Chwyćże ſię ręki ktorąć Chryſtus [...] do pokuty podáie SkarŻyw 4, 598; LatHar 369. Cf Zwrot.

chwycić się za co (3): chwyć ſie zá tę pomoc ktorąć Bog podáie. SkarŻyw A4, 82, 510.

Zwrot: »chwycić się nadzieje« (1): ále ſię chwycił nádźieie o nieprzebránym miłośierdźiu Bożym. SkarKaz 349b.

a. Przylgnąć [czego] (2): Też galbanum rozciągnąć na chuſtcze iakoby plaſthr á przyłożyć/ chwycili ſie priſzcżu á nie odpadnie/ thedy ſie zgoij FalZioł V 71 v; A ieſli ſucha źiemiá/ niechay poléwáią/ á to dla tego/ że ſye źiemiá źiemie rychléy chwyci. Strum M2.

2. Owładnąć, przyjąć się, uczepić się [kogo, czego] (14): Kto ſye ślazem kędźierzáwym pomáże/ pſzczołyſye go niechfycą SienLek 154.

Zwrot: »ognia się chwycić; ogień się chwyci« (1; 1): Co w nim tak tłuſtégo mi pokaże/ czegoby ſye ogień chwyćiwſzy/ miał trwać Oczko 7; gdźieby co do ſpalenia máteryéy godnéy było/ ażażby ſye ognia chwyćiwſzy nietrawiło? Oczko 7.

a. O myślach i uczuciach; penetrare Mącz (11): iſz śię żádná pociecha vmysłu moiego chfyćić niemoże MurzHist F4v; KrowObr 109; Mącz 289c; Nie chwyći ſię ćiebie ták łatwiey łákomſtwo nienáſycone LatHar 259; PowodPr 8.

Zwrot: »serca się chwycić« (4): co wſpomionę ná przyſzłą boleść to mi ſie boyaźń ſercá chwyći. Mącz 459a, 132d; SkarŻyw 192; CzechEp 85.

α. Dać się owładnąć (2): Duſzá iego pięknośći iey ták ſie wnet chwyćiłá LubPs hh4.

Fraza: »chwyciło się serce« (1): Gdy go to pácholę obacżyło: chwyćiło mu ſię go ſerce SkarŻyw 133.

3. Przyjąć za wytyczne postępowania, oddać się z zapałem; zacząć używać, kierować się czymś; apprehendere PolAnt; amplecti Modrz; apripere Cn (39):

chwycić się czego (35): MurzHist O2v; BielKom D4; Náucza kthorym vmysłem pogáni mieli ſię chwyćić chwały Bożey. BibRadz Is 60 arg, I *5, 2.Par 7/22; BielKron 219; KwiatKsiąż P3; RejPos 16v, 133; BielSat G3; RejZwierc 59; iáko gdy kto/ opuśćiwſzy prawy Kośćioł Boży Powſzechny [...] błędow ſie odſzcżepieńſkich chwyći. WujJud 8v, 171; BudBib Eccli 15/1; że trudno zwykłe práwá opuśćić/ á nowych ſię chwyćić [ad novas animum applicare] ModrzBaz 143v, 55v, 92, 96v, 121v; SkarJedn 235; chwyćił ſię vboſtwá y náśládowánia żywotá Iezuſowego SkarŻyw 383, A2, 269, 353, 503, 510; BielSen 16; iákoś Bogá porzućiłá/ á dyabłáś ſię chwyciłá. LatHar 150, 164, 360, 442, 468, 664; KlonKr B2; Co v pánów pobaczy/ ten lud ſczebietliwy/ Wnet ſie onégoż chwići GosłCast 32.

chwycić się za co (4): że też Eiptczycy [...] y ini mnodzy narodowie ſwe ięzyki porzućiwſzy zá tenſię byli chwycili. BudNT c3v; bo proſtak od prawdy odwiedźiony/ niewiedźieć zá coby ſię chwyćić miał CzechEp 202, 79, 214.

Synonimy: 1. objąć, obłapić, ująć.

Formacje pochodne cf CHWATAĆ SIĘ.

Cf CHYCIĆ SIĘ