[zaloguj się]
[pdf]

CIEŚLA (116) sb m

-ſ- (55), -ś- (47), -s- (9), ſż- (5).

e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N cieśla cieśle
G cieśle cieśl(o)w, ciesiel
D cieśli cieśl(o)m
A cieśle cieśle
I cieślą cieślami
inne pl N a. A - cieśle

sg N cieśla (66). ◊ G cieśle (10). ◊ D cieśli (4). ◊ A cieśle (4). ◊ I cieślą (12). ◊ pl N cieśle (12). ◊ G cieśl(o)w (1), [ciesiel (Linde).] ◊ D cieśl(o)m (2). ◊ A cieśle (2). ◊ N a. A cieśle (1). ◊ I cieślami (2); -ami (1), -(a)mi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.; poza tym XVIII w. w innym znaczeniu.

1. Rzemieślnik wykonujący różne roboty w drzewie, zajmujący się budownictwem z drzewa; faber lignarius Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz; faber materiarius Murm, Mącz, Cn; faber tignarius Mącz, Cn; tignarius Mącz, Calep; carpentarius BartBydg; materiarius Mącz; abietarius, lignarius Calep; lacunarius Cn (94): Iozeff ktory był cieſla/ iaſlki bydlętom vdzialal OpecŻyw 15; Murm 180, 181; Mymer1 13v; Carpentarius, cyeslya, colodzyey, qui facit carpenta BartBydg 23b, 13, 55; LibMal 1547/137v, 1551/160v, 161 [2 r.]; MurzNT Mar 6/3; GliczKsiąż G6, G8v; Gdy by Cieſlá albo Murarz zrzucenim zgory iákiey máteryey kogo zábił GroicPorz mm3v, xnm2v; Poſlał też Hyrám [...] rzemieſniki ćieſle y murárze Leop 2.Reg 5/11; Izaſz to nie ćieſlá/ ſyn Máryiey Leop Mar 6/3 [przekład tego samego tekstu MurzNT, WujNT]; RejZwierz 9; BibRadz 2.Reg 22/6; wſzákoż domu nikt inny niezbuduie/ iedno Cieślá OrzRozm Dv, B2v, B3 [3 r.], E4v [2 r.], Fv; BielKron 400v; Mącz 52b, 113a, 193b, 211b [2 r.], 250a, 455d; Cieśla Kośćiół buduie/ chłop proſty: ále Kápłan poświąca/ to co ón buduie. OrzQuin M2, M2v; SienLek 121; á widząc mądrość onego ćieſle/ myſlił ſam w ſobie rzekąc. HistRzym 107; Potym gdy ćieſlá páłacu dobudował/ tedy wźiąwſzy zápłátę przyſzedł do domu HistRzym 108, 106v, 107 [5 r.], 107v [3 r.], 108, 108v [3 r.]; RejPos 259; RejZwierc 83v, 94v, 169v [3 r.], Aaa4v; Nacżynie wſzelkie woienne opátrzáli/ wozy/ Siekiery/ Cieſle/ Lekárze/ kthorzy chore ránne goili/ á ktory nalepſzy ná tho był Miſtrz/ then drugie młodſze vcżył BielSpr 9, 2v [2 r.], 9 [2 r.]; KochMon 21; BudBib 4.Neg 12/10, Is 44/13; Strum G3v, G4, K, Mv, M3; Y dla tegoſz Páná naſzego nie tylo ſynem ćieśielſkim/ ále teſz y ćieſlą ludzie zowią SkarŻyw 245, 596; CzechEp 64, 65; ZapKościer 1585/62; KochPieś 31; Calep 4b, 402a, 1068b; GostGosp 60; LatHar 556; WujNT Matth 13/55, s. 57 [2 r.], Mar 6/3, s. 147; Iáko mularz inákſzą do ſwego murowánia máteryą/ á inákſzą ćieślá do ſwego budowánia bierze SkarKazSej 684a; KlonFlis E3; KlonWor 21.
Zestawienie: »cieśla gorny« = robotnik wykonujący prace ciesielskie w kopalni (1): A Cieśli Górnému [Carpentario montium JanStat 45] [...] ma bydź dano ná kożdy tydźién wiárdunk SarnStat 380.
2. Rzemieślnik zajmujący się obróbką kamienia, kamieniarz; lapicida, latomus, marmorarius Mącz (3): Marmorarius, Cieśliá który kámień mármárowy vmie cioſáć. Mącz 210b.
Zestawienie: »kamienny cieśla« (2): Lapicida, Kamieniczny ten który kámienie ćieſze/ kámienny ćieſlá. Mącz 184a, 185b.
3. Budowniczy, architekt; architectus, architector, architecton BartBydg, Murm, Mącz, Calag, Calep; aedificator Mącz, Calag, Calep; fabricator BartBydg; faber principalis fabrorum Murm; structor Mącz; faber Calag; tector Cn (15): Myęſzkánya ludzyom nye tákie páłace álbo kámyenice yákie/ yáko teraz Włoſſy álbo náſſy cyesle buduyą/ ále budki vplecyone z roſk. GliczKsiąż H2v, Q2v; BielKron 23v, 54, 469v; Mącz 3d, 422c; Cieslá. Aedificator, architectus, faber. Calag 61a; KochFr 107; Architectus – Czieſzla, vel miſtrz nad budowanim. Calep 90a.
Zestawienie: »starszy cieśla nad cieślami« (1): Architectus, fabricator, starszi cyeslya nad cyeslyamy BartBydg 13.
W przen (4): A iam cieſlą nád práwem/ pomocći nie tuſzę RejZwierz 9; Krol Polſki nic inego nie ieſt/ iedno iákiemśi Cieślą/ tho ieſt naywyſzſzym ſprawcą Kroleſtwá ſwego: bo kożdy ſprawcá naywyſzſzy po Grecku ſye zowie Architecton, po łáćinie Faber, po polſku Cieślá/ ia inák wyłożyć tego nie vmiem. OrzRozm B3.
Szereg: »cieśla a zbudownik« (1): Inventor et princeps Stoicorum [...] Wynáleżyciel prawdy y yákoby cieślá á zbudownik ſzczęśliwego żywota. Mącz 483a.
4. Przednie zęby, siekacze [w pl] (1): Ctenes, sunt quatuor dentes medii, Przednie zęby/ Cieſlę [!] niektórzy zową qui et Galesini dicuntur. Mącz 70a.
5. n-pers (3):
Zestawienie (3): tham gdzie Maruchna [...] Spyotrem czieſlya, kthori lopathą myal vprzedzayącz schli. LibMal 1544/80, 1544/80v, 1551/162.

Synonimy: 2. cieszykamień, kamieniczny, kamiennik, łomikamień, »rzezacz kamienia«, rzeżykamiennik; 3. architekt, architekton, baumistrz, budowniczy, budownik, zbudownik.

AL