[zaloguj się]
[pdf]

CZAROWAĆ (153) vb impf

cza- (127), czå- (18); cza-: czå- KrowObr (105 : 17), Mącz (2 : 1); o prawdopodobnie jasne; drugie a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf czarować
indicativus
praes
sg pl
1 czaruję czaruj(e)my
2 czarujesz czarujecie
3 czaruje czarują
praet
sg pl
3 m m pers czarowali
f czarowała m an
fut
sg
3 f będzie czarować, będzie czarowała
conditionalis
sg pl
2 m byś czarowåł m pers byście czarowali
3 m by czarowåł m pers by czarowali
f by czarowała m an
impersonalis
praet czarowåno
participia
part praes act czarując

inf czarować (24). ◊ praes 1 sg czaruję (5). ◊ 2 sg czarujesz (6). ◊ 3 sg czaruje (28). ◊ 1 pl czaruj(e)my (1). ◊ 2 pl czarujecie (28). ◊ 3 pl czarują (30). ◊ praet 3 sg f czarowała (1). ◊ 3 pl m pers czarowali (8). ◊ fut 3 sg f będzie czarować (1) BielKom, będzie czarowała (1) RejZwierc. ◊ con 2 sg m byś czarowåł (1). ◊ 3 sg m by czarowåł (3). ◊ f by czarowała (3). ◊ 2 pl m pers byście czarowali (1). ◊ 3 pl m pers by czarowali (1). ◊ impers praet czarowåno (1). ◊ part praes act czarując (10).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

Uprawiać czary, sztuki magiczne, wypowiadać zaklęcia; rzucać uroki; u pisarzy reformacyjnych (szczególnie u Krowickiego) także w odniesieniu do ceremonii katolickich; incantare Mącz, Calag, Calep, Cn; fascinare Mącz, Calep; effascinare Calep; cantare, defigere, delinire, devotare sortes, excantare, malum carmen occentare, petere aliquem veneficiis, sacra facere Cn (153): á nácżął cżárowáć przez diabelskie zmamienie/ áby teyże nocy krolowa Olimpia bogá Hamona s ſobą leżącego widziáłá HistAl A4, Av, A4v; Thámże wykrzoſawſzy ogień álbo s krzemieniá/ álbo s kryſzthału/ ſiedm kroć chodzićie/ około onych drew ſzemrząc y tzáruiećie KrowObr 86v, 87v[2 r.], 96v; RejWiz 163; Mącz 119b; SienLek 157v; RejAp 180; RejPos 276v; RejZwierc 66; Calag 580b; StryjKron 572; Calep 350b, 409a; KlonWor 50.

czarować kogo, co (129): Item powyada yſch wloſkowa oney proſſila abi philippa krawczika czarowała zebi yą milowall LibMal 1544/85v, 1544/86 [2 r.]; Ieſli ią kto rozdraźni będzye go cżárowáć. BielKom E2v; Papieſz y ſkxięza ſwoia od pogánow ſię tzárowáć wody náutzył. KrowObr 72 marg; Bo teſz takieſz Czárnokxiężnicy tzynią/ ktorzy Troyce Swiętey imieniem Dyabły záklináią/ Cżarownice tákże tzynią/ kiedy ktorą rzetz tzáruią KrowObr 92v; I záſię dźień Swiętego Ianá/ tzáruiąc wino thák ty tzáry ſwoie ſpráwuieſz. KrowObr 97v; ktoć to roſkazał/ ábyś ty na Wielkenoc/ ty rzetzy tzárował/ krzyżyki nád nimi tzynił KrowObr 98; Ieſli to tylko ſwięcony pokarm/ ktory na wielkęnoc tzáruiecie/ tedy wielką krzywdę ludziom proſtym tzynicie/ iż przes wſzyſthek rok pokarm przeklęty ieść im dopuſztzacie? KrowObr 99v; Nie wſpominam tu nic/ inſzych Dijabelſkich zabobonow waſzych/ iáko Pątniki/ y ich Kije/ y Mantyki tzáruiećie/ gdy ie do Báłwánow odſyłaćie. KrowObr 100; A Iż tym cżárom ieſzcże niekoniec/ niemogłem ſie w ſthrzymáć/ ábym niemiał teſz vkázáć/ iáko tzáruiećie Kośćioły/ Káplice/ Ołtarze/ Zwony/ Smyntarze/ Kielichy/ Pátyny/ Ornaty/ y inſze Graty. KrowObr 100v; Inſze Mniſſki y odzienie ich thák tzáruiećie KrowObr 147v, 66v, 67, 68 marg, 70v marg, 71v [3 r.] (117); CzechRozm 194v; Bo ieſli idźie o dźiatki máłe/ iż my ich nie cżáruiemy/ iáko prośiąt/ na Wielką noc piecżonych CzechEp 57; zárázem ſię o tym bádał/ iákie też było to moie krzcżenie/ y cżym mię/ ábo bez mey wiádomości y zezwolenia gwałtem/ y cżárowano y niewolono CzechEp 85; á ná imię niech z Apoſtołow pokaże ſol y wodę/ ktorąby też oni cżárowáli: kędy ogień w wielką ſobotę cáruiąc [!] palili CzechEp 362; KochFrag 23, 24. Cf czarować kogo czym.

czarować kogo czym (1): Bo Tátárowie łotrowſtwo/ z Ruśi do Hordy wychodząc/ wyimuiąc ſercá z pobitych Polakow/ á w iádowitey trućiznie ich námoczywſzy wtykáli ná rożenki czáruiąc ich ku temu náukámi Czárnoxięſkimi StryjKron 370.

W charakterystycznych połączeniach: czarować bagno (2), baranka (5), chleb (2), czapkę, głowę, gromnice, izop, jabłka (2), jajca (2), kadzidło, kamienie, kaplice (3), kielich (6), kij (4), kołacze (3), kościoły (4), krucyfiks, ksinią, kwiatki (2), mantyki, masło (2), mięso, mirrę, mniszki (4), obrazy, odzienie, ogień, olej (6), ołtarze (4), ornaty (4), owce (3), patynę (6), pątniki (2), pierścień biskupi, popioł, ręce, rękawice, rzecz (3), sery (2), słoninę (3), smyntarze (5), sol (10), spiżę, świecę, ubiory (2), wino (3), wodę (21), ziele, ziemię (4), złoto, zwony (3); czarować naukami czarnoksięskimi.

Zwrot: »czarować słowy« [szyk zmienny] (3): y czarovala tymi ſlowy, przi wſchodzie zarzs. LibMal 1544/85v; KrowObr 82; Calep 518a.
Szeregi: »czarować albo krzcić« [szyk 1 : 1] (2): Iáko Zwony krzći álbo cżáruie. KrowObr 103, 103.

»czarować a mowić« (1): tamże on chorąży pocżął oną głową moczno trząſć cżaruiącz á mowiącz czo on wiedział MiechGlab 11.

»czarować i poprzysięgać« (1): Niewſpominam teſz tu drugiego guſlenia wod iáko tzáruiećie y poprzyſięgaćie Wodę/ w Sobothę przed wielką nocą KrowObr 72v.

»praktykować albo czarować« (1): Lecanomantia quae fit ex pelvibus unde Lecanomantici, Którzy z miednic práktikuyą álbo czáruyą. Mącz 203d.

»czarować albo święcić (a. poświącać)« [szyk 4 : 4] (8): Vkaſz gdzie Kryſtus roſkazał tzárowáć albo iáko ty mowiſz ſwięćić Ogień? KrowObr 87; Abowiem kiedy poſwiącaćie/ álbo tzáruiećie/ tedy ty ſlowá mowićie. KrowObr 219, 82v, 85v, 104v, 147v, Ss3v, Ttv.

»zaklinać, (i) czarować« (2): ktoſz wam to roſkazał? ábyście Bágno y Kwiatki záklináli y tzárowáli? KrowObr 93; Mącz 33d.

»żegnać i czarować« (1): Nie wſpominam teſz/ iáko owce żegnácie/ y tzáruiećie/ kiedy zdycháią/ y onę ſol/ ktorą im podawaćie. KrowObr 100.

Synonimy: guślić, praktykować, zaklinać.

Formacje pochodne: oczarować, odczarować, poczarować, sczarować, uczarować.

Cf CZAROWANIE, CZAROWANY, CZARUJĄCY

ZZa