[zaloguj się]
[pdf]

DOBROWOLNY (227) ai

Wszystkie o jasne.

Fleksja
sg
mNdobrowolny fNdobrowolnå nNdobrowolné
Gdobrowoln(e)go Gdobrowolnéj Gdobrowolnégo
D D Ddobrowoln(e)mu
Adobrowolny, dobrowoln(e)go Adobrowolną Adobrowolné
Idobrowolnym Idobrowolną Idobrowolnym
L Ldobrowolnéj Ldobrowolnym, dobrowolném
pl
N m pers dobrowolni
subst dobrowolné
G dobrowolnych
A m pers dobrowoln(e)
subst dobrowolné
I m dobrowoln(e)mi
L dobrowolnych

sg m N dobrowolny (16). ◊ G dobrowoln(e)go (2). ◊ A dobrowolny (8), dobrowoln(e)go (1). ◊ I dobrowolnym (3). ◊ f N dobrowolnå (9); -å (8), -(a) (1). ◊ G dobrowolnéj (12); -éj (1), -(e)j (11). ◊ A dobrowolną (13). ◊ I dobrowolną (3). ◊ L dobrowolnéj (39); -éj (2), -(e)j (37). ◊ n N dobrowolné (18); é (2), -(e) (16). ◊ G dobrowolnégo (12); -égo (1), -(e)go (11). ◊ D dobrowoln(e)mu (1). ◊ A dobrowolné (34); -é (2), -(e) (32). ◊ I dobrowolnym (13). ◊ L dobrowolnym (15), dobrowolném (1); -ym : -ém SarnStat (6 : 1). ◊ pl N m pers dobrowolni (1). subst dobrowolné (6); -é (1), -(e) (5). ◊ G dobrowolnych (6). ◊ A m pers dobrowoln(e) (3). subst dobrowolné (7); -é (1), -(e) (6). ◊ I m dobrowoln(e)mi (1). ◊ L dobrowolnych (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Z własnej woli wynikający, zgodny z wolą, nie przymuszony, nie nakazany; czyniony świadomie; voluntarius Mącz, Calep, Cn; spontaneus, ultroneus Mącz, Cn; iniussus, spontalis Calep; gratuitus Cn (147): gdyż oni będątz tako ſwięci/ wielmożnij/ dlá miloſci milégo Iezuſa vboſtwo dobrowolné weſolo nieſſemrzątz cirpieli OpecŻyw 59v, 84; PatKaz III 131; BielŻyw 72; Takież też z oſobna ſpuſciłeś miły panie deſzcż dobrowolny [pluviam voluntariam] dziedzicztwu twemu WróbŻołt 67/10, 118/108; MetrKor 61/224v; Bo zać bogu zá dzień robić Dobrowolną chce ſlużbę mieć RejRozpr B3v; RejKup q6v; KromRozm I E; Diar 82; á złożywſzy onę krnąbrność cżłowiecżeńſkiey nátury [...] dobrowolne á doſkonáłe poſłuſzeńſtwo okázáć mieli Krolowi temu LubPs Z3, N6 marg, Z3, Z4; wſzákże tho zeznánie/ gdy ſye wſćiąga ku karániu ná gárdle/ ma być nie poniewolne/ nie mękámi wydławione/ ále dobrowolne przed Sądem GroicPorz y2, ſ2v [2 r.], ſ3, ſ3v, v2 [2 r.], v2v; KrowObr 139v, 141; Wſſyſtcy ſynowie Iſráelſcy dobrowolne rzeczy [voluntaria] Pánu oddáli Leop Ex 35/29; RejZwierz 140v; BibRadz I *4; iż to inácżey poſtánowiono być niemoże/ iedno przez dobrowolné ſwięte prawdziwe á łáſkáwe koncylium. BielKron 199, 39, 93v, 94, 394, 459; Sponsio, Wſzelákie dobrowolne komu czego obiecánie Mącz 410a, 410c, 501c, 506b [2 r.]; HistRzym 73; RejPos 23, 318; BiałKat 348v [2 r.]; KuczbKat 395; A ſámichmy ſą ſobie dobrowolni ſkaźce á rozdrapácże y oycżyzny náſzey/ y wſzytkich roſkoſzy náſzych RejZwierc 262, 170v, 192v; Abowiem one poſty ſą dobrowolne/ ále te potrzebne: one z dobrey woley pochodzą/ ále te z przykazánia y vſtáwy WujJud 193, 143, 144; Tákowe wſzyſtki modlitwy dobrowolne być máią/ bez przymuſzenia wſzelkiego álbo z naymu iákiego. WujJudConf 184v; RejPosWstaw [1434]v; BudBib Deut 12/6, 17; Ieſliby ták było/ proznoby was dáley zwáć ludźmi [...] ktorzi wiedząc y chcąc/ wdáliśćie ſię w dobrowolną ślepotę [qui scientes ac prudentes caecitati voluntarie vos mancipastis] ModrzBaz 143v; SkarJedn 325; wſzytkim świátem y kroleſtwy iego gárdzi/ kto ſobie nádzieię do wſzytkiego zárzekánim dobrowolnym odćina. SkarŻyw 596, 57, 75, 81, 136, 166 (9); StryjKron 360, 667; A ták z ſwey dobrowolney zazdrośći/ iáko iádem záráżony ieſt/ [...] y z ſwey dobry woley/ ktora mu od Bogá wolna byłá dána imienia ſobie przeciwnego doſtał. CzechEp 258; NiemObr 14, 165; KlonŻal Bv; ReszPrz 162; WerGośc 214; WerKaz 303, 304 [2 r.]; [Pan] podiął mękę dobrowolną/ prze náſzę krewkość ſwowolną ArtKanc D8; Largitas ‒ Dobrowolne podarzanie. Calep 583a, 538b, 1000b, 1001a, 1139a; A zá tym Pan náſz [...] ſkonał: pierwey nákłoniwſzy nieco głowy/ ná znák dobrowolnego ſwego ſkonánia LatHar 320, + ++2v, 74, 114, 116, 117 (12); RybGęśli D3v; Bo grzech ták dobrowolny ieſt/ iż gdzie wola nie przyſtąpi/ tám też grzechu nie máſz WujNT 546, 80, 81, 139, 271 [2 r.] (9); WysKaz 19; SarnStat 214 marg, 389, 995, 1089, 1104, 1168; PowodPr 44; SkarKaz 489b; GosłCast 32, 66, 70; Spráwiedliwſzego ſtanu niemáſz iáko rolny: Ktoremu ziemiá dochod rodźi dobrowolny KlonWor 76.

W charakterystycznych połączeniach: dobrowolna (-e) męka (3), ofiara (8), ślepota (2), śmierć (2), ubostwo (22), zjawienie (7).

Wyrażenia: »dobrowolne mężobojstwo« = homicidium voluntarium JanStat [szyk 5 : 2] (7): Grzechy do niebá wołáiące. [...] Dobrowolne mężoboyſtwo/ Sodomia/ Vćiśnienie vbogich y śirot LatHar + + +2; WujNT 795; Mężobóyſtwá dobrowolné y wiádómé/ któré zániechawſzy Bożéy boiáźni [...] w króleſtwie náſzym w korzeniły ſie od vpornych SarnStat 605, 498, 607, 702, 894.

»dobrowolny niewolnik« (3): RejZwierz 128, bb; á kto zá ſię prżełozonem ieſt poſłuſzny/ má we czći Senátory/ z tego ſię śmieiećie/ y máćie go zá dobrowolnego niewolniká. GórnRozm D4.

»dobrowolne (po(d))danie« = deditio Modrz [szyk 5 : 1] (6): [Król Bolesław] wezbráł ſie do Prus/ do Sáſkiey źiemie/ y do Pomorzan/ gdzie też tam niektore przez przypędzenie/ niektore przez dobrowolne dánie k ſobie przyćiągnął BielKron 345, 407; Sigmunt Auguſt krol wáſz/ nieokrutnam ſpráwam woyny/ [...] Ale przez poddáne [!] dobrowolne ich do Corony wáſzey przyłączył. BiałKaz K3; ModrzBaz 107v; Boleſław krol [...] przez dobrowolne podánie/ dla głodu w Mieśćie pánuiącego zá krotki cżás y miáſto y zamek Kijow wziął StryjKron 170; SarnStat 1057.

Szeregi: »dobrowolny a nie poniewolny« (3): Małżeńſtwo ma być dobrowolne á nie poniewolne WerKaz 302 marg, 280, 302.

»obiecany i dobrowolny« (1): tam przychodzić będzyecie [...] y ine ſwiątośći pełnić/ to ieſt/ przednieyſze obiecáne i dobrowolne BielKron 39.

»poślubiony abo dobrowolny« (1): A gdy będźiecie chćieć ofiárowáć ofiárę zápaloną Pánu/ ábo też poſlubioną/ ábo dobrowolną ofiárę [spontanea oblatio] BibRadz Num 15/3.

»ślubowny i dobrowolny« (1): Te (ofiáry) cżynić będziećie Iehowie ná vrocżyſte święta wáfze/ okrom ſlubownych (ofiar) wáſzych y dobrowolnych wáſzych [praeter vota vestra et spontanea vestra] BudBib Num 29/39.

a. Ochoczy, chętny, rad; ochotniczy; lubens Mącz, Calep; libens Mącz (7): [Książę] woyſko [...] na cżtyrży huphy rozſzykował. Pierwſzy huph z Krzyżakow dobrowolnych MiechGlab 10; Calcar addere currenti, Dobrowolnego/ á z ſwey woley chutliwego poduſzczáć. Mącz 31b; Lubens [...], Rad Dobrowolny/ Chutliwy. Mącz 197d, 191d; RejPosWstaw [1103]v; A też ledwe ſye kiedy dźiecię vrodziło/ Coby łáſki rodziców ſwych ták godne było [...] Roſtropné/ obycżáyné/ ludzkié/ nie rzewniwé/ Dobrowolné/ vkładné/ ſkromné/ y wſtydliwé. KochTr 12; Calep 614a.
2. Wolny, swobodny; wyzwolony; liber Mącz (67): pannye maryey byla wlana ſzwyathloſzcz wrozum mądroſcy od boga [...] tak yſz teſz wzyuoczye bądącz ſzwyątey anny myala pozyuanye dobrowolne ſwego rozumu PatKaz III 111v; abi on dal dobrowolną droge zenye y ſinom naſzim abi bili przepvſczeny wczalosczy do nas LibLeg 10/63v, 11/154v; RejKup x8v; Huic commeatum liberum impetrare. Oſięgnąć dobrowolne dopuſzczenie ku mieſzkaniu álbo też żołnierzowániu gdzie ſie komu podoba. Mącz 217b; RejPos 238v; a iezlyby mw thych pieniedzy nienagotował na S Bartlomiej thedy mw dopuſcza dobrowolnąm intromiſiam w wloke Swoie ZapKościer 1597/78v, 1584/43 [2 r.], 1588/79.

dobrowolny od czego (1): y od przyſięgi/ ktorą ie był obowiązał [...] dobrowolne vcżynił. BielKron 229v.

W tytułach (2): Tego też cżáſu Eráſmus Roterodanus wypuśćił kſiążki o zwoleńſtwie dobrowolnym [tytuł dzieła Erazma: De libero arbitrio]/ przećiw temu Luter piſał/ o niewolſtwie dobrowolnym [tytuł: De servo arbitrio]. BielKron 201.

Zestawienia: praw. »dobrowolny list« (2): LibLeg 11/154; Libellus aliquando pro literis quas vulgus literas passus vocat, Pielgrzimuyący liſt áby był dobrowolnie przepuſzcżón króm cła/ Dobrowolny liſt. Mącz 191d.

»dobrowolne nauki« = nauki wyzwolone; artes liberales HistAl (1): Alexander tedy [...] ſie iuż był náucżył zupełnie wſzyſtkich dobrowolnych nauk HistAl A8v.

»dobrowolny ociec« = przydomek Bachusa; liber pater HistAl (1): Bachus (kthory dobrowolny ociec ieſth wezwan) wſzedł do Indiey walczyć HistAl G7v.

a. Publiczny, dostępny dla wszystkich; publicus JanStat (49): yako yą [...] nadobrowolney wągrodzye nyeszbyl szlachethney byeathy ZapWar 1511 nr 2089; yakom ya nye zagyal kyernoza ⟨h⟩y dw sfynyv na pasthwye dobrowolney ZapWar 1533 nr 2404.
Wyrażenie: »dobrowolna droga« = droga publiczna; via publica JanStat [szyk 29 : 18] (47): yakom yą nadobrowolney drodze w borv nyewzyąl zlodzyeyskyem obyczayem mathyszowy spolthowska szoną yego Barbarą dwdzyesthu y trzech kop ZapWar 1511 nr 2100, 1504 nr 1920, 1508 nr 1974, 1975, 2027, 1509 nr 2058 (41); zkázuiem iż ſtároſtowie mąią [!] ſądzić [...] O drapieſtwo ná dobrowolnych drogách UstPraw A2v, G2; O gwałcie ná dobrowolnéy dródze. SarnStat 515, 182, 214, 605.
b. praw. Suwerenny, nie podlegający cudzej zwierzchności; feodalis BartBydg (2): Foedalis, dobrowolny. BartBydg 58; Władiſław Krol Czeſki y Węgierſki brat iego ſpuścił mu dobrowolne prawo przyrodne na Kroleſtwo Polſkie StryjKron 707.
3. Łaskawy, życzliwy (14): Y rozwáżáyąc obaczyćie iáko ieſt ná wſſem hoynie dobrowolny RejPs 49v; BielKron 146; y v Bogá y v ludzi nie máſz nic wdzięcżnieyſzego/ iedno dobrowolną á ſwięta ſpráwiedliwość RejZwierc 54; CzechRozm 53, 111v, 173, 261; StryjKron 482; CzechEp 167; O Naſłodſzy IEzu/ áni żywotá/ áni śmierći nie prágnę/ ále dobrowolnego vpodobánia twego LatHar 652; z woléy vprzéyméy á oſobliwéy/ y zá oſobliwym á dobrowolnym pozwoleniém Rád náſzych Duchownych y Swietckich [...] w właſność Korony Polſkiéy przywrácamy SarnStat 1059, 1188.

W charakterystycznych połączeniach: dobrowolny (-a,-e) dar, miłość (2), odpuszczenie grzechow, pozwolenie (2), sprawiedliwość, umiłowanie, umysł, upodobanie, życzliwość.

Szereg: »dobrowolny, łaskawy« [szyk 1 : 1] (2): Vſpráwiedliwienie/ ieſt Boże dobrowolne/ łáſkáwe/ ſprawiedliwe/ z vprzeymey miłości CzechRozm 206v; SarnStat 995.

Synonimy: 1. a. chcący, chętny, chutliwy, gotowy, ochotny, rad; 2. swobodny, wolny; 3. dobrotliwy, dobry, łaskawy, uprzejmy, życzliwy.

LW