Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: CHĘTNOŚĆ

Następne hasło: CHFALENIE »

CHĘTNY (43) ai

comp chętniejszy (8); -ejszy (3), -(e)jszy (5).

Fleksja

sg
m	N	chętny, chętniejszy	f	N		n	N	chętn(e), chętniejsz(e)
	G	chętnego		G	chętnéj, chętniejszéj		G	chętn(e)go
	D			D	chętn(e)j		D
	A	chętn(e)go		A	chętną		A	chętn(e)
	I	chętnym		I	chętniejszą		I	chętniejszym

pl
N	m pers	chętni, chętniejszy
N	subst	chętn(e)
D		chętnym
A	m pers	chętné
A	subst	chętné

sg m N chętny, chętniejszy (11). ◊ G chętnego (2); -égo (1), -(e)go (1). ◊ A chętn(e)go (3). ◊ I chętnym (3). ◊ f G chętnéj, chętniejszéj (2); -éj (1), -(e)j (1). ◊ D chętn(e)j (1). ◊ A chętną (1). ◊ I chętniejszą (1). ◊ n N chętn(e), chętniejsz(e) (4). ◊ G chętn(e)go (1). ◊ A chętn(e) (2). ◊ I chętniejszym (1) ◊ pl N m pers chętni, chętniejszy (3). subst chętn(e) (1). ◊ D chętnym (1). ◊ A m pers chętné (3); -é (1), -(e) (2). subst chętné (3); -e (1), -(e) (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Skłonny do czegoś, mający chęć (przeważnie z odcieniem dodatnim); pilny, gorliwy, ochotny, pełen chęci, gotowy, skłonny, skory; uprzejmy, życzliwy, przychylny; przyjemny (42)
- a. W funkcji rzeczownika (1)
2. Pobudzający chęć (1)

1. Skłonny do czegoś, mający chęć (przeważnie z odcieniem dodatnim); pilny, gorliwy, ochotny, pełen chęci, gotowy, skłonny, skory; uprzejmy, życzliwy, przychylny; przyjemny; affectus, benevolus, incensus, inflammatus, libens, lubens, perbenevolus, perlubens, perstudiosus, prolixus, propensus, studiosus Cn (42): Ieſt ſerce Aiáxowo w tym málucżkim ćiele/ Y máło nie chętnieyſze ták rzec mogę ſmiele. PaprPan Cc2v; ModrzBaz 43v; KochJez A4v; Páńſkie oczy twoie/ Niechay vznáią chętne dáry moię. ZawJeft 19; atu trzeba dawac Rodowitom chetnym aby też ratowali Rzeczptą ku tak pretkiemu y częstemu nieprzyiacielowi. ActReg 131, 135; GostGospSieb +4v; GórnTroas 60; Niechći ięzyk moy chętny/ winną cżeść oddawa GrabowSet X2v, A3, F4v, I2v, N3; SarnStat 1067, 1080; CzahTr F, K3; SapEpit A4.

chętny do czego (8): iż do pocżćiwych ſpraw/ były po wſzelki cżás białegłowy thák chętne/ iáko męſzcżyzni GórnDworz X6v; PaprPan D4v, O; ModrzBaz 82v; Phil H4; GrabowSet N2, S4v; VotSzl B3.

chętny z czego (1): Trzeba mu też ſwobody/ trzeba vkłádnośći/ Bo każdy niżli s ſtráchu/ chętnieyſzy z miłośći. RejZwierz 102v.

chętny komu, czemu (4): KochPs 180; To pan/ y iádáć na śrebrze godnieyſzy/ Komu żelázny Mars będźie chętnieyſzy. KochPieś 38; GrabowSet S3v; KlonWor 71.

chętny ku komu (2): Widźićie tu Monárchę ku ſobie chętnego/ Y do boiu weſpołek z wámi gotowego. CzahTr Fv; PudłDydo [B5].

chętny przeciw komu (1): A to wszytko się gwoli wm MMPanu stało, omnem gratitudinem animi wm pokazuiąć iako dobry krol y Pąn nasz scodrobliwie przeciw wm chętny. ActReg 170.

cum inf (2): Y owſfem okaż miły pánie/ iákiś ieſt/ a iáko ważne możnoſći twoie/ ábych my tem chętnieyſſy byli opiewáiąc wyſláwiáć wielmożnoſci twoie. RejPs 30v; KochZg A4v.

W charakterystycznych połączeniach: chętna(-e) czujność (2), serce (3), staranie (2).

Zwroty: »okazać chętną twarz« = być życzliwym (1): A okaż im chętną twarz/ niech vznáią twoi/ Ze wdźięcznym gośćiem będą OstrEpit Av.

»chętnym stawić się« = okazać gotowośc (2): ActReg 87; O rzecz miłą prośim/ w czym choć ſie chętnym ſtáwiſz/ Nas przedśię názad z náſzą nągrodą zoſtawiſz. GórnTroas 19.

Szeregi: »gotowy i chętny« (4): Vżalmy ſię też wżdy kiedy ſrogiey niewoley bráćiey náſzey miłey (á mogę rzec że oſobliwſzey/ bo do boiu gotowſzey y chętnieyſzey) w kráiách Ruſkich VotSzl B3.

W przen [o przedmiotach martwych] (2): VCieſzna lutni/ w któréy ſłodkie ſtróny Bijąc Amphión/ kámien roſproſzóny Zwabił ná kupę: á z chętnéy opoki Wſtał mur ſzéroki. KochPieś 49; SzarzRyt C4.

a. W funkcji rzeczownika (1): Chętne pośilay/ przywiedź oćiętnego/ Dla wiecżney chwały/ Máieſtatu twego. GrabowSet I2v.

2. Pobudzający chęć (1): á aptekarz vczyni lektwarze chętne FalZioł +2v.

Synonimy: chcący, chciwy, gotowy, ochotny, pilny, skłonny, uprzejmy, życzliwy.

Cf CHĘTLIWY, CHUTKI, CHUTLIWY, NIECHĘTNY