[zaloguj się]
[pdf]

OCHOTNY (180) ai

ochotny (180), [ochocien].

Oba o jasne; [ochocien] z tekstu nie oznaczającego pochyleń,

com i sup (22+1) (nå)ochotniejszy; -ejszy (2), -(e)jszy (21).

Fleksja
sg
mNochotny, ochotniejszy, ochocien fNochotnå, ochotniejszå nNochotn(e)
Gochotnégo Gochotnéj Gochotnégo
Dochotnemu D Dochotn(e)mu
Aochotnégo, ochotny Aochotną Aochotné
Iochotnym, ochotniejszym Iochotną, ochotniejszą Iochotnym
L Lochotn(e)j L
V Vnåochotniejszå Vochotné
pl
N m pers ochotni, ochotniejszy
subst ochotniejsz(e)
G ochotnych
D ochotnym
A m pers ochotné, ochotniejszé
subst ochotn(e)
I m ochotn(e)mi, ochotniejsz(e)mi, ochotnymi

sg m N ochotny, ochotniejszy (44); [ochocien]; ~ (attrib) ochotny (6); ~ (praed) ochotny (17), [ochocien]. ◊ G ochotnégo (4); -égo (1), -(e)go (3). ◊ D ochotnemu (1). ◊ A ochotnégo (9), ochotny (1); -égo (1), -(e)go (8). ◊ I ochotnym, ochotniejszym (11). ◊ f N ochotnå, ochotniejszå (13). ◊ G ochotnéj (3); -éj (1), -(e)j (2). ◊ A ochotną (6). ◊ I ochotną, ochotniejszą (14). ◊ L ochotn(e)j (3). ◊ V nåochotniejszå (1). ◊ n N ochotn(e) (10).◊ G ochotnégo (9); -égo (1), -(e)go (8). ◊ D ochotn(e)mu (2). ◊ A ochotné (11); -é (2), -(e) (9). ◊ I ochotnym (10). ◊ V ochotné (1). ◊ pl N m pers ochotni, ochotniejszy (8). subst ochotniejsz(e) (3). ◊ G ochotnych (1). ◊ D ochotnym (1). ◊ A m pers ochotné, ochotniejszé (7); -é (1), -(e) (6). subst ochotn(e) (3). ◊ I m ochotn(e)mi, ochotniejsz(e)mi (3), ochotnymi (1); -(e)mi (2) Modrz, ArtKanc; -(e)mi : -ymi WujNT (1:1).

Składnia comp: ochotniejszy niż kto, co (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Chętny, gotowy, gorliwy, pilny, życzliwy; alacer Mącz, Modrz, Calep, Cn; hilaris, voluntarius Vulg, PolAnt; vegetus Mącz, Cn; promptus Vulg, Cn; iucundus Vulg; acer, excitatus Mącz; spontaneus PolAnt; accinctus, alticinctus, ardens Cn (180): O dzieciątko nádobné ij wielmi ochotné/ o ſynácżku roſkoſſny nám wielmi przyiemny. OpecŻyw 18; RejKup ee6v; LubPs Y6; Y vczynił ie thym ochotnieyſze/ á pobudźił w nich ſercá dobre [Et animis excitans eos, admonebat] BibRadz 2.Mach 15/10; Festivum caput per Ironiam pro lepido et iucundo homine. Piękny. Ochotny/ Kráſny. Mącz 125c, 53b, 350c, 477a; RejPos 133, 287; A pátrz iáko y źwirzętá dobrodzieyſtwá ochotne wdzięcżnie prziymuią. RejZwierc 97; Y ptak y źwierzęthá z łáſki ochotnieyſze. RejZwierc 97 marg, 96v [2 r.], 97, Bbb [2 r.], Bbb3; tak ochotnemu a zbożnemu onego zacnego mężá żądániu nielza ſię było wymowić. BudBib bv, Iudic 5/9; Máło ći Zołędzyowie w tym nie ſą dzyelnieyſzy/ Snadź niż on Agápenor káżdy ochotnieyſzy. PaprPan H3v, X3v, X4v, Y2, Aa4v; ModrzBaz 37, 53; KochPs 193; SkarŻyw 3, 80, 298, 398, 596; Bo konie Litwie lgnęły w leſiech onych błotnych/ Tylko im ſmiáłość Drabow pomogłá ochotnych. StryjKron 517; V Sąduś vmieiętny/ á ochotny domá/ Dawaſz ieść/ pić/ gośćiowi obiémá rękomá. PudłFr 29; ArtKanc F4; Calep 490a; Dwie bowiem ſą rzeczy/ któré ochotnégo ná woynie żołniérzá czynią: miłość wolnośći/ á nádźieiá/ że mu żaden w domu iego roſkázowáć nie będźie. OrzJan 45, 135; Bądź pozdrowioná poćieſzyćielko żywych y vmárłych naochotnieyſza. LatHar 39, 23, 137; WujNT 2.Cor 8/3; JanNKar E4; SkarKaz 161a; PaxLiz D; Bo gdźie ſzczere y ochotne poddánych ieſt poſłuſzeńſtwo ku ſtárſzym: tám wſzytko vrzędnikom łácno przychodźi SkarKazSej 686b; leniwiec [...] záwſze prożnuie; niechce być ochotnym. KlonWor 45; Trzebá [...] Cżynić według możnośći ochotne ofiáry. KlonWor 53; Więc prácowity cżłowiek/ goſpodarz ochotny/ Bierze od mátki źiemie lotunek ſtokrotny. KlonWor 76, ded **3.

ochotny do czego (23): PaprPan D3, M2v; ModrzBaz 115, 116; do dobrego ochotny będzieſz. SkarŻyw 4; ochotnieyſza ieſt do dobrego y lepſze ſerce cżyni miłość/ niżli boiázń SkarŻyw 557, 36, 112, 133, 160, 193 (10); swiadomeś wḿ iakoto dom rodowity, y iako ochotni Pachołcy, się wnim rodzą, dorzeczy rycerskich ActReg 131; OrzJan 29; LatHar 96, 215, 453, 675; WujNT Rom 12/13; SarnStat 75; SkarKaz ) (3v.

ochotny komu (1): ACżechmy zwykli bywáć ochotni Wáſzmośći/ Co ieſt pewnie wiádome ſwey Páńſkiey miłośći. PaxLiz E2.

ochotny ku komu, ku czemu (10): á gdy ma ſpiewać: ſkrzidłamiſie bije aby był ku ſpiewaniu ochotnieyſzy. FalZioł IV 18d; RejPs 47v, 197; LubPs Y6 marg; A ſtał ſie Holofernes kniey [ku Judycie] bárzo ochotnym Leop Iudith 12/20; Ku poſłudze domowey y śioſtr ſwych bárzo byłá ochotną/ zwłaſzcżá chorych. SkarŻyw 160, 142; LatHar +4; SkarKaz 348b, 454b.

ochotny na co (2): LatHar 663; Ná potrzeby voluntáriuſzewſkie ochotnieyſzybyſmy byli/ y gęſtſzy/ gdyby nam niegotowość nie przeſzkadzáłá. GrabPospR K4.

ochotny w czym (3): Godzi ſię tedy poććiwie w pokoiu żyć/ a na woynie mocznym á ochotnym wſprawach/ á inſze rżecży skromnie mamy znaſzać KwiatKsiąż M4v; SkarŻyw 328; ŁOKIETEK cny/ WLADZISŁAW/ [...] był w męſtwie ochotnym. KlonKr wstęp A3v.

[cum inf: każdy przed namiotem swym chorągiew wywiesił, dając znać, kto by beł ochocien pomóc im towarzystwa, aby się pod ich chorągiew pisał PiotrDzien 307.]

W połączeniach szeregowych (3): RejZwierc 143; leniwi [...] á płochey myśli ludźie/ [...] niemogą być ochotni/ áni pożytecżni/ áni ták pilni do cżynienia doſyć roſkazániu. ModrzBaz 116, 115.

W przeciwstawieniach: »ochotny ... leniwy (2), mdły (2), krewki, słaby« (6): ModrzBaz 116; Byłá ku mowieniu leniwa/ ále ku ſłuchániu ochotna SkarŻyw 142; Duchći przedſię ochotny ieſt/ ále ćiáło ſłábe. LatHar 692; ácżkolwiekći duch ochotny; ále ćiáło krewkie. LatHar 707; Duchći wprawdźie ieſt ochotny/ ále ćiáło mdłe. WujNT Matth 26/41, Mar 14/38.

W charakterystycznych połączeniach: ochotny(-a, -e) dawca (2), dobrodziejstwo (2), domaczek, drab, duch (4), dzieciątko, Febus, głos, gospodarz (2), łaska, modlitwa, niewiasta, ofiara, pani, pełnienie (wypełnianie) [czego] (2), pocieszycielka, posłuszeństwo (2), powstanie, przyjęcie [czyje, kogo] (2), przywitanie, ptak (2), składanie jałmużny, spowiedź, syn, szafarz (4), ście, śmierć, śpiewanie, uczynność (2), wiek, źwierzę (2), żądanie, żeniec, żołnierz; do boju ochotny, do bronienia [czego], do czynienia (dosyć) [czemu] (2), dobrego (do dobrych spraw) (2), do lekarstwa, do modlitwy, do nabożeństwa, do nauki, do posługi (2), do przyjmowania gości, do rzeczy rycerskich, do służby świętej (bożej) (3), do uczynkow dobrych, do wojny; ochotny ku chwale, ku Judycie, ku Panu (Bogu) (2), ku posłudze domowej, ku słuchaniu, ku śpiewaniu, ku wysławianiu chwały pańskiej; ochotny na poratowanie zbawienia swego, na potrzeby; w męstwie ochotny, w posłuszeństwie, w rozmowie, w sprawach; barzo ochotny (2), wielmi, zawsze (zawżdy) (2); ochotny(m) by(wa)ć (19), (p)okazać się (4), stać się, wrócić się.

Przysłowie: bibl. Tákże też ná drugim mieyſczu piſmo powieda/ iż ochotnego ſzáfárzá dobr ſwoich miłuie Pan Bog. RejZwierc 74, 97; Bo ochotnego dawcę miłuie Bog [hilarem enim datorem diligit Deus]. BudNT 2.Cor 9/7; WujNT 2.Cor 9/7. [Ogółem 4 r.]
Wyrażenia: »ochotne chcenie« (1): á teraz y vczynkiem to wykonáyćie: áby iáko ieſt ochotne ono chcenie [promptus est animus voluntatis]/ ták też było y wykonánie z tego co maćie. WujNT 2.Cor 8/11.

»ochotna chuć« [szyk 1:1] (2): Bo y Hetman w káżdey Rycerſkiey ſpráwie gdy ochotną chuć á wdzięcżną poſtáwę Rycerſtwu ſwemu okaże/ iuż ie też ochotnieyſze cżyni RejZwierc 96v, 96v.

»ochotna myśl« [szyk 7:2] (9): A wymiſlayćie mu nowe pienie á nieledá iákie/ [...] weſela/ áby ſie náwſſem okázáłá wáſſá ochotna myſl ku pánu ſwemu. RejPs 47v; OrzQuin R4v; RejZwierc 74, 88, 102v, 139v; KochPs 84, 166; że z myślą ochotną Wśiádáć chceſz/ widzę/ w Nawę morzolotną GrochKal 7.

»ochotna pilność« (1): Iużeſz pieczey ſwey przyday/ z ochotną pilnośćią/ Iák byś go też zwabiłá vdátną głádkośćią. PaxLiz C2v.

»ochotny umysł« [szyk 2:2] (4): KrowObr 4v; Mens vegeta, Czyſty ochotny vmysł. Mącz 477a; Piotr nápomina towárzyſze ſwe/ [...] żeby páśli to ktore przy nich było ſtadko Boże: [...] áni z zyſku ſkárádego/ ále z vmyſłu ochotnego [neque turpis lucri gratia, sed voluntarie Vulg 1.Petr 5/2] CzechEp 385 [przekład tego samego tekstu KrowObr, NiemObr]; NiemObr 43.

»ochotne wesele« (1): młodziencżykowie ktorzi [...] ſię poſtanowionych godzin ku zwykłym naukom z ochotnym weſelim (bes napominania) zwracayą: mayą być miani iż ſą wybornie ku ſprawom cnoty poſtanowieni. KwiatKsiąż B2v.

»ochotna (jest) wola« = voluntas prompta est Vulg (2): doznał Pan Bog wielkiego poſłuſzeńſtwá iego/ á przeſtáiąc ná ochotney woli miłego ſługi ſwego: nie tylo mu wroćił ſyná zdrowego/ ále go y innymi więtſzymi obietnicami vbogáćił SkarŻyw 286; WujNT 2.Cor 8/12.

Szeregi: »chciwy, ochotny« (1): POſpolićie w tym kráiu borzmi názywáią/ Kogo chćiwym/ ochotnym do dobrych ſpraw znáią PaprPan M2v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»ochotny i dobrowolny« (1): bárzo wolną wolą pokazał Apoſtoł/ gdy rzekł [...] otom gotow cżynić wolą twoię. Widziſz ochotne y dobrowolne powſtánie. SkarŻyw 81.

»ochotny i gorący« (1): Trudno wymowić/ iáko ochotną y iako z młodu ieſzcże gorącą byłá do modlitwy. SkarŻyw 160.

»ochotny a (i) gotowy« [szyk 1:1] (2): LubPs Y6 marg; vżywánie iedno tey przedziwney świątośći/ gotowſzymćię y ochotnieyſzym do drugiego czyni. SkarŻyw 36. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»łaskawy a ochotny« (1): Lew ſie łaśi/ igra/ głáſkáć ſie dopuśći onemu po kim łáſkáwe á ochotne dobrodzieyſtwo zna. RejZwierc 97.

»ochotny i szczodry« (1): Ieſzcze ich tym więcey pobudza ku ochotnemu y ſzczodremu ſkłádániu iáłmużny WujNT 2.Cor 9 arg.

»ochotny a (i) uprzejmy« (2): Dayże mi/ Pánie BOże moy/ tego świętego zakonu y przykazánia zámiłowánie/ á woley twey w nim wyráżoney ochotne y uprzeyme wypełniánie. LatHar 636, 215.

»ochotny i wdzięczny« (1): A pátrz iáko chuć ochotna v káżdego y wdzięcżna bywa/ y dłużey cżáſem w pámięći trwáć może/ niżli ſámá vcżinność RejZwierc 96v.

»wesoły a ochotny« (1): Sálomon vpomina/ ábychmy z weſołą á z ochotną á wſzákoż s pobożną á poććiwą myſlą vżywáli dobrá ſwego RejZwierc 139v.

W przen (28): Ty oſtátnim rátunkiem: gdy rzecży nie ſlużą/ Cżyniſz ochotne nogi y puſzcżaſz ná dłużą KlonWor 1.
Wyrażenie: »ochotne (będzie, ma być) serce« = promptum animum Vulg [szyk 20:7] (27): RejPs 197; Iáko ochotne á gotowe ſerce náſze ma być ku wyſławiániu chwały Páńſkiey. LubPs Y6 marg, G4, Iv marg, Qv, V6v, Y6 marg; BibRadz *7; Vigere animo. Cziſtego ochotnego weſołego ſercá być. Mącz 495d; RejPos 162; RejZwierc 102v; Mow do ſynow Izráelowych/ że mi znioſą po dárze: od káżdego mężá/ ktorzy ochotnym ſercem dadzą [Ab omni viro quem spontaneum faciet eum cor eius] wezmiećie mi podárze. BudBib Ex 25/2; KochPs 84, 166; Z Ochotnym ſercem ćiebie wysławiamy Pánie/ Ześ nam racżył obiáwić święte słowo ſwoie ArtKanc L2, T5v; RAcz nam też dáć/ [...] ſerce do ſłużby świętey twoiey ochotne LatHar 453, +4, 96, 215, 663, 675; WujNT 2.Cor 9/2; SkarKaz ) (3v, 348b, 454b; wżdy z ſercá ochotnégo/ Prziymi to odemnie GosłCast 18.
Przen (2): Experrecta nobilitas. Swieże á ochotne slachectwo. Mącz 111c.
a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1): Wnet ſerce wzyęły trzy Krolewſkie ſługi/ Poſzły záſobą/ iáko był plác długi. Lecż iedná przedſię ochotnieyſza byłá/ Dáleko ná zad drugye zoſtáwiłá. KochSz C.
α. Wyrażający ochotę (9):
Wyrażenia: »ochotna postawa« (6): RejKup v5v; Komu to wdźięczno/ przyymi weſele á ochotną poſtáwą. SienLek 44; Ochotna poſtáwá dobre ſerce cżyni. RejZwierc 96v marg, 96v [2 r.], Bbb.

»ochotna twarz« (4): W káżdym datku ochotną vkáż twarz twoię [hilarem fac vultum tuum]. Leop Eccli 35/11; RejZwierz 134v; RejZwierc 96v; SkarŻyw 31.

Szereg: »ochotny i ludzki« (1): łáſkáwość iego y ćichość táka byłá: iż z káżdjm ochotną y ludzką twarzą rozmawiał/ ták z pánem/ iáko z kmiećiem. SkarŻyw 31.
a. Wesoły, radosny, w dobrym humorze; iucundus BartBydg, Mącz, Cn; alacer, festivus, laetus Mącz (8): Iocundus – jucundus, ochothny BartBydg 77.
Szeregi: »dobrej myśli a ochotny« (1): Genio carpamus dulcia, Bądźmi dobrey myſli á ochotni. Mącz 39b.

»wesoły, (i) ochotny« = bene affectus; festivus, iucundus; laetus atque alacer Mącz [szyk 5:1] (6): Omnes laetitia gestiunt, Wſziſci ſą ochotni y weſeli/ Wykrzikáyą. Mącz 145a, 114c, 146b, 168d, 182d, 500d.

b. Żywotny, sprawny, szybki, żwawy; citatus, (g)navus, praepes Mącz, Calep; celer, strenuus, vegetus, vividus Mącz; agilis, alacer, mactus Calep (22): Mącz 53a, 147a, 318d, 477a, 500d; wolność w człowieku myśl mnoży/ ſerce podnośi/ twarz weſołą/ śmiáłé oko/ pozór y pochód ochotny w nim czyni. OrzQuin R4v; RejZwierc 97; Bo pamiętam kiedysmy ono iachali ze Gdanska ze ochotny był y Cerę miał nadobną ActReg 155; Calep 43b, 48a, 194a, 459b, 626b, 69lb, 837b, 1010a; SapEpit A2v.

ochotny w czym (1): Przyſzedł máiąc rozum prętek: Mędrzec ochotny w rozumie BierEz E2v.

Wyrażenie: »ochotna darskość« (1): WIdziałeś Lizyczopie/ gdy Pánná z rádośći/ Ták obrotnie ſkakáłá/ z ochotney dárſkośći. PaxLiz E3v.

Iron (2):

W porównaniach (2): Stupidus, [...] ochotny yáko pień ná ptaki/ głupi by ſádło Mącz 423d; Gradus testudineus, Ták ochotny chót yáko żołwiów/ leniwy zwłaſzczá. Mącz 452d.

α. O nurcie rzeki (1): Tu Sopot y Tenwicá ſwoię roſę tocży/ Tu Tanew niehámowna San prętki nápawa/ A Tenwi dwoch ochotna Rdziná nie wydawa KochDryas [A3].

Synonimy: barzy, chętliwy, chętny, chutliwy, gorący, gorliwy, gotowy, pochopny, skwapliwy, skwapny, uprzejmy, żarliwy, życzliwy, życzny; a. wesoły; b. barzy, bystry, chutki, chutny, chyży, czerstwy, darski, prędki, rączy, rześki, skokliwy, skokny, wartki, żartki, żwawy.

Cf NIEOCHOTNY, OCHOCZY

MC