Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DOWODNIE

Następne hasło: DOWODZĄCY »

DOWODNY (35) ai

Oba o jasne.

comp i sup (1 + 1) -dowodni(e)jszy; sup nå- (1).

Fleksja

sg
m	N	dowodny, dowodni(e)jszy	f	N	dowodnå	n	N	dowodn(e), dowodn(e)
	G			G	dowodn(e)j		G	dowodnégo
	D			D			D	dowodn(e)mu
	A	dowodny		A			A	dowodn(e)
	I	nådowodni(e)jszym		I	dowodną		I	dowodnym

pl
N	subst	dowodné
G		dowodnych
A	subst	dowodné
I	m	dowodn(e)mi

sg m N dowodny, dowodni(e)jszy (4). ◊ A dowodny (2). ◊ I nådowodni(e)jszym (1). ◊ f N dowodnå (8). ◊ G dowodn(e)j (2). ◊ I dowodną (1). ◊ n N (attrib) dowodn(e) (2), (praed) dowodn(e) (1). ◊ G dowodnégo (3); -égo (1), -(e)go (2). ◊ D dowodn(e)mu (1). ◊ A dowodn(e) (1). ◊ I dowodnym (1) SarnStat. ◊ pl N subst dowodné (2); -é (1), -(e) (1). ◊ G dowodnych (2). ◊ A subst dowodné (3); -é (1), -(e) (2). ◊ I m dowodn(e)mi (1) RejPos.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Służący za dowód, mający wartość dowodu, oparty na dowodach; obfitujący w dowody; dający się dowieść (15)
- a. W terminologii prawnej (4)
2. Pewny, niewątpliwy, przekonywający, jasny, oczywisty, wyraźny, wiarogodny, uzasadniony (17)
3. Prawdopodobny (3)

1. Służący za dowód, mający wartość dowodu, oparty na dowodach; obfitujący w dowody; dający się dowieść; argumentosus Mącz, Calep, Cn; demonstrativus Mącz; argumentalis Calep; elencticus, ratiocinationem continens, ratiocinationi serviens, ratiocinativus, rationalis, collectione dialectica utens Cn (15): A ták maſz dowodne piſmo á ſlowo boże o przełożeńſtwye á zwirzchnoſci Pyotrowey w koſcyele Kryſtuſowym KromRozm III M7v; Mącz 16a, 231d; StryjKron kt; Calep [94]a [2 r.]; ieſliby mieyſce piſmá ſámo przez ſię nie było iáſnie dowodne/ tedy przynamniey dla poważnośći tákich wykłádácżow/ ſłuſznie miáłoby być v káżdego bácżnego przyiemne. WysKaz 34.

Wyrażenia: »dowodny wywod« (2): Macieiá Striykowskiego Oſoſteuiciuſſa Kronika Polska/ Ruska/ Kijowska/ Moskiewska/ etc. y pewne a dowodne wywody wſzyſtkich Narodow Sławieńſkich/ z wielką pilnością y prácowita trudnością zebráne. StryjKron 86, 86.

»znak dowodny« (1): Papież [...] na kázálnicę wſzedſzy kánonizował to ieſt opowiedział być vwielbionego od Bogá S. Stániſłáwá przez znáki dowodne BielKron 362v.

Szeregi: »gruntowny a dowodny« (1): Argumentosa oratio, Gruntowna á dowodna rzecz á mowá. Mącz 16a.

»pewny a dowodny« (1): StryjKron 86. Cf »dowodny wywod«.

»prawdziwy i dowodny« (1): iákom wielką/ frásowliwą przeważną/ trudną pracą/ [...] podiął Czytelniku miły/ ſtáráiąc ſie s pilnoſcią ábychći prawdźiwy/ y dowodny wywod Narodow náſzych Sarmatſkich/ [...] pokazał StryjKron 86.

a. W terminologii prawnej (4):

Wyrażenia: »list dowodny« (1): potym producta wſpomináią manu probationis, to iest, liſty dowodné przed ſądem rzędem kłádą SarnStat 1300.

»dowodne świadectwo« (2): áby káżdy ktoby ieno miał ſie czego ſłuſznie vpomináć/ nam ná Séymie przed Rewizormi témi okazał dowodnym świádectwem SarnStat 96, 326.

Szereg: »jawny i dowodny« (1): A Ktoby [...] [o zgubie listów] iáwnégo y dowodnégo świádectwá [legittimum testimonium JanStat 102] álbo oświádczenia przed Stároſtą y Woiewodą [...] nie vczynił: tákowy [...] iuż nie otrzyma odnowienia SarnStat 326.

W przen (1):

Wyrażenie: »dowodny kredens« = dowód wzbudzający wiarę, zaufanie (1): ták kto ſię od Bogá poſłem cżyni/ muśi też znák iáki y dowodny credens mieć. SkarJedn 46.

2. Pewny, niewątpliwy, przekonywający, jasny, oczywisty, wyraźny, wiarogodny, uzasadniony; authenticus, evidens, probabilis Cn; indubitatus JanStat (17): Przeto ia [...] to znáczne ácz Pogáńſkie Xiążę/ właſnego ſyná Ringoltowego/ z dowodu Miechowity/ Długoſzá/ Wapowſkiego/ Cromerá/ [...] tudzież ze dwu dowodnych Látopiſczow [przedstawiam] StryjKron 288.

Fraza: »rzecz (jest) dowodna« [szyk zmienny] (3): A iż tedy rzecz dowodna/ że człowiek theż żołądek ma SienLek 95v; StryjKron 462; OrzJan 47.

Wyrażenia: »dowodny argument« (1): Turcżyn niezbyty y iádowity ſąśiad pod nas ſię ſzáńcuie/ y z dowodnych árgumentow ſię tego domyślawamy GrabPospR N3.

»prawda dowodna« (1): A czego oni fałſzem wſpieráć chćieli/ to lud Boży prawdą dowodną vkazał SkarKazSej 678h.

»dowodny przykład« (1): coby ſie wiele piſmem/ y wielkiemi á dowodnemi przykłády okázáć mogło. RejPos 338.

»dowodne świadectwo« (2): A toż maſz dowodne ſwyádectwá nye tylko doktorow y biſkupow S. KromRozm III Q2; KuczbKat 155.

Szeregi: »dostateczny i dowodny« (1): o ktorym to zwycżáiu/ żadne śie doſtátecżne y dowodne świádectwo przywieść niemoże. KuczbKat 155.

»dowodny i jasny« [szyk 1 : 1] (2): NiemObr 87; choć té zdrády/ oſzukánia/ y niecnoty tureckié/ doſyć y áż názbyt ſą dowodné y iáſné OrzJan 86.

»jasny, dowodny i pewny« (1): y tym przerwánim [porządku Książąt] lepſzy/ iáſnieyſzy/ dowodnieyſzy y pewnieyſzy ſię porządek ſprawy Hiſtoriy Litewſkich vgruntuie StryjKron 288.

»jawny i dowodny« (1): [Żydzi] y po dźiś dźień bluźnią: nie przypuſzczáiąc iáwnego y wielce dowodnego obiáwienia o trzech w boſtwie iednym perſonách. SkarKaz 275b.

»dowodny a nieomylny« (1): iż kożda dowodna á nie omylna náuká/ y gruntowna wiádómość náſzá/ ná pewnéy przyczynie ſye ſádowi OrzQuin T.

»dowodny a (i) pewny« [szyk 1 : 1] (2): LatHar 9; A Tákowé ruſzenié poſpolité nie ma bywáć/ ieno áżby pewna á dowodna rzecz byłá [nisi certum sit et indubitatum JanStat 692] SarnStat 424.

W przen (1):

Wyrażenie: »świadek dowodny« (1): poniewaſz oná [historia] ieſt [...] náuczycielką/ wiádomośći y wiáry o Bogu/ y Miſtrzinią nauk wyzwolonych/ [...] ſwiádkiem nadowodnieyſzym/ pochodnią/ pobudką/ oſnem y oſtrogą cnoty StryjKron A.

3. Prawdopodobny; probabilis BartBydg (3): Praesumtio, [...] domnymanye, podeyrzenye, probabilis, dovodne BartBydg 122b.

Fraza: »rzecz (jest) dowodna« (1): Záiſte wielce rzecż dowodna/ że to Moyzeſz mowił o Cżyścu. WysKaz 34.

Szereg: »słuszny a dowodny« (1): áby [małżonek abo małżonka] okrom słuſzney á dowodney przycżyny [sine iusta aut probabili causa] gdźie indźie okrom domu nienocowáli ModrzBaz 32v.

Synonimy: 1. pewny, prawdziwy; a. jawny; 2. dostateczny, jasny, jawny, nieomylny, pewny.