[zaloguj się]
[pdf]

DZIECIĄTKO (365) sb n

dzieciątko (364), dziciątko (1); dzieciątko : dziciątko Mącz (7 : 1; 329d).

-e- (57), -é- (7); -é- OpecŻywSandR, BiałKat; -e-; -é- OpecŻyw (41 : 5).

Fleksja
sg pl
N dzieciątko dzieciątka
G dzieciątka
D dzieciątku, dzieciątkowi
A dzieciątko
I dzieciątkiem
L dzieciątku
V dzieciątko

sg N dzieciątko (102). ◊ G dzieciątka (46). ◊ D dzieciątku (17), dzieciątkowi (1); -u : -owi FalZioł (1 : 1). ◊ A dzieciątko (128). ◊ I dzieciątkiem (44); -em (8), -(e)m (36). ◊ L dzieciątku (13). ◊ V dzieciątko (13). ◊ pl N dzieciątka (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Dem. od „dziecię” ‘nieletni, potomek’; małe dziecię, noworodek, niemowlę lub w funkcji hipokor.; infantulus, puerulus Mącz, Cn; pusio Mącz, Calep; parvulus Mącz; infans, puellus, pupus Cn (365): OpecŻyw 11v; Dzieciątko w żywocie matcżynem trzema błonecżkami bywa vwikłano. FalZioł V 16, I 2b, 8c [2 r.], 10a, 38d, 107b (25); RejJóz 02; HistAl A6v; MurzNT Matth 18/2, 5; GliczKsiąż C7; KrowObr 83; Idzye dáley y ználaſł nadobne dzyeciątko/ A ono w piaſku grzebie by máłe kurcżątko. RejWiz 126, 29v, 35v, 130, 132; Leop Ex 2/6, 7, 9, Num 11/12, Is 65/20; RejZwierz 113v [2 r. ]; Rozraſtáło ſię tedy dźiećiątko [et crevit puer]/ y zoſtháwiono ieſt od pierśi. BibRadz Gen 21/8, Gen 22/12, 1.Reg 1/22, 23, 27, 4.Reg 4 arg (14); BielKron 28; Mącz 118d, 278c, 282b, 329d; Ná Krzćiny bierzeſz z ſobą Oſzczepy y Miecze/ Nie boy ſię/ bo dźiećiątko tobie nie vćiecze. Prot D2; HistRzym 32; RejPos 33v, 152v, 256v, 296, 297 (10); GrzegŚm 50; A gdy ſie iuż tego dzieciątko potroſze náucży iáko ma rozumieć Bogá RejZwierc 12, A5, 6v, 7, 7v, 8 [2 r.]; WujJud 169v; RejPosRozpr c3; RejPosWstaw [412]v, [413]v; BudBib Sap 8/19; KarnNap A4, B3 [2 r.], C2; modlitwą ſwoią dźiećiątko ożywił y zdrowe rodzicom oddał. SkarŻyw 311, 100 [2 r.], 113, 184 [3 r.], 311 [2 r.], 352 (12); Calep 878a; LatHar 529; WujNT Matth 18/4, 5, Mar 9 arg, 36, Luc 1/41 (14); SkarKaz 578a, 579b; Bo dzieciątko obráźić ni w cżym cie nie mogło PudłDydo B2v.

W połączeniu z imieniem [imię + dzieciątko (4), dzieciątko + imię (2)] (6): RejJóz Pv; RejZwierz 113v; [Bolesław Krzywousty dał] Miecſłáwowi źiemię Gnieźnieńſką/ [...] Kaźimirzowi dziećiątku nic. BielKron 354, 17, 154v; RejPos 283v.

dzieciątko czyje (12): GliczKsiąż Dv; Izaż może zápámiętáć mátká dziećiątká ſwego [infantem suum] Leop Is 49/15 [przekład tego samego tekstu RejPos 256, KuczbKat 375]; RejAp B2; RejPos 56 [2 r.], 254, 256 [2 r.], 297, 298v; KuczbKat 375; RejZwierc 263.

W porównaniach (8): Zapráwdęć wám powiedám/ że ktoby nieprzyiął kroleſtwa bożego iako dźieciątko [sicut puer] nie wnidźie do niego MurzNT Luc 18/17 [przekład tego samego tekstu BibRadz, BudNT, WujNT], Matth 18/3, 4; BibRadz Matth 18/4, Luc 18/17; BudNT Luc 18/17; WujNT Mar 10/15, Luc 18/17.

Zwroty: »męczyć się, męcząca się (z) dzieciątkiem« = cierpieć przy porodzie (3 : 1): FalZioł III 7c; E dolore laborare dicitur puerpera, Męczyć ſie dziećiątkiem. Mącz 180d, 278c [2 r.].

»(po-, u-)rodzić dzieciątko; (po-, u-)rodziło się dzieciątko; (po-, u-)rodzenie dzieciątka« [szyk zmienny] (6; 3; 8): A paniam [maść unguentum album] po vrodzeniu dzieciątka: barzo dobrze ſlnży. FalZioł V 106, I 11a, V 16, c, 18b, 22a (10); LibMal 1554/190v; BibRadz I 9c marg; RejPos 125v, 296v, 297; CzechEp 23; Niewiáſtá [...] gdy porodźi dźiećiątko [peperit puerum]/ iuż nie pámięta vćiſnienia dla rádośći/ iż ſię człowiek ná świát národźił. WujNT Ioann 16/21 [przekład tego samego tekstu CzechEp 23].

»dzieciątko porzucić; porzucenie dzieciątka« = poronić (1; 1): gdy by niewiaſta brzemienna poſtała chwilę nad nim [korzeniem Artenite]/ tedy wnet dzieciątko porzuci. FalZioł I 107a, V 87.

Wyrażenia: »(jako) małe (a. maluczkie, a. malutkie) dzieciątko« = pusio Mącz [szyk 12 : 4] (16): A ták kto ſie kolwiek vniży ták iáko tho máłe dziećiątko [sicut parvulus iste]/ tenći ieſt więcżſzym w kroleſtwie niebieskim. Leop Matth 18/4 [przekład tego samego tekstu RejPos 329], Matth 18/5; BibRadz 1.Reg 1/24; BielKron 86v, 377v; Mącz 332c; Pátrz iáko tu Zuzánnie Pan nálazł drogę przez máłe dzieciątko rátowáć vpadku iey. RejPos 127v, 24, 127, 153, 167, 328v (9); GrzegŚm 33.

»młode dzieciątko« (1): Bowiem tám ieſt ſkim mowić/ á to iey [Minerwy] chłopiątko/ Wierz mi żeć doda rzecży choć młode dzyeciątko. RejWiz 68.

»jak ssące dzieciątko« (1): A nye wznyoſłem duſſe moyey k żadney nádętośći/ Práwye yák sſące dzyecyątko v pyerśi mátki ſwey LubPs dd2.

»własne dzieciątko« (1): A nákoniec by mátká właſna opuśćiłá właſne dzieciątko ſwoie/ ia nigdy nie opuſzcżę żadnego wiernego ſwego. RejZwierc 263.

Szeregi: »matka albo dzieciątko« (1): Zaſie theż cięſzkie rodzenie bywa iedennaſtego kxiężycza/ á tho dla niemocży matki/ albo dzieciątka ſamego FalZioł V 17d.

»płod albo dzieciątko« (1): Siodma przycżina cięſ kiego albo łacznego rodzenia/ bywa z ſtrony płodu albo dzieciątka. FalZioł V 17b.

W przen (1): GDy Izráel był dźiećiątkiem [Quia puer Israel]/ miłowałem go/ á wyzwałem ſyná moiego z Egiptu. BibRadz Os 11/1.
α. I sg w funkcji przysłówka »dzieciątkiem« (3):
Wyrażenie: »małym dzieciątkiem« = w wieku dziecięcym, w dzieciństwie [szyk 2 : 1] (3): Ian s. dzyeciątkiem máłym w żywocie mátki ſwey iuż był poznał Páná ſwego RejPos 142, 9, 280v.
a. O Chrystusie zwłaszcza zaraz po urodzeniu; puer Vulg (168): Dáy Maria dzieciątko ktoré máſs nám datz OpecŻyw 18; ieſſcże będątz dzieciątkiem/ a iuż znaki męki ſwey przyſſle vkazowál OpecŻyw 22v, 15v, 16, 17v, 18v, 19 (26); OpecŻywSandR nlb 2; PatKaz II 38v, 58, 58v, 61v, 80v, 85; GlabGad L4v; MiechGlab *4v; BielKron 134v; SarnUzn C3; naydzyecie dzyeciąthko vwinione w chuſthecżki á położone w iáſłecżkach [Vulg Luc 2/12] RejPos 18, 18, 18v, 19v [2 r.], 20, 20v (16); RejPosWstaw 41v [2 r.]; SkarŻyw 112, 244; ArtKanc B4, C6, C9v, C13v [2 r.]; LatHar 268, 517, 529, 530; Idźćie/ á wywiáduyćie ſię pilno o dźiećiątku [de puero] WujNT Matth 2/8, Matth 2/9, 13, Luc 2/17, 21, s. 386; SiebRozmyśl G; SkarKaz 519a, 520a, 577a.

dzieciątko czyje (5): A ſłuchay iákiey rádośći vżywáłá mátká żáłobliwa iego ſtráćiwſzy wdzięcżne ono dzieciątko ſwoie RejPos 40, 20v; LatHar 271; SiebRozmyśl G2, Gr4.

Fraza: »dzieciątko narodzi(ło) się itp., porodzić itp, narodzone; narodzenie dzieciątka« [szyk zmienny] (9 : 3 : 3; 2): OpecŻyw 23v; PatKaz II 58v; nikomu inſzemu iedno nam vrodziło ſie to ſwięthe dzieciątko RejPos 20v; co ſie dzyało około zyáwienia y národzenia dzyeciątká tego. RejPos 298v, 15, 16 [2 r.], 17, 18v [3 r.], 19; BiałKat a4; GrzegŚm 62 [2 r.]; NiemObr 144; LatHar 552.
Wyrażenia: »dzieciątko Krystus« (2): RejZwierz 113; Iáko Ezáiaſz widząc dziećiątko Kryſtuſá národzone/ thák theż nápiſał iákoby go iuż był widźiał GrzegŚm 62.

»małe (a. maluczkie, a. maluśkie, a. maluchne, a. malutkie) dzieciątko« [szyk 10 : 3] (13): Iezu krolu maluſkie dzieciątko nádobné/ pocieſs duſſę weſele OpecŻyw 20, 17v, 30v; A ták nie vnoś ſie od tego/ iáko cie to máłe dzieciątko vcży RejPos 39v, 15, 16 [2 r.], 35v, 36v, 38v, 39; LatHar 191; SiebRozmyśl F4.

»me, nasze dzieciątko« (2): OpecŻyw 18v; tedy wſzytki ty pociechy będą nád tobą zyáwiony/ ktore przynioſło wſzytkiemu ſwiátu to obiecáne ſwięte dzyeciątko náſze. RejPos 20v.

»miłe (a. namilsze) dzieciątko« [szyk 3 : 1] (4): Mé dzieciątko námilſſé pálaiące boſtwem/ wſſytko ieſtes żądliwé wielmi woniaiącé. OpecŻyw 18v, 24v [2 r.]; SiebRozmyśl G2.

»dzieciątko młode« [szyk 2 : 1] (3): Pożaluyże onego roſkoſſnego ij ſlicżnégo dzieciątka mlodégo OpecŻyw 28, 22, 30v.

»niewinne dzieciątko« (2): przyſſli kapláni aby ono niewinné dzieciątko ij ſwięte obrzezali. OpecŻyw 21 v; LatHar 191.

»dzieciątko nowonarodzone« [szyk 2 : 2] (4): OpecŻyw 17v, 21v; pewnie Anyeli Boży vkażąć to dzyeciątko nowo národzone RejPos 20; SiebRozmyśl G4.

»dzieciątko (Pan) Jezus (Chrystns)« = puer Iesus Vulg [szyk 10 : 3] (13): gwiázda [...] przed nimi ſſla ij pokázala ijm to miaſto/ gdzie dzieciątko Iezus z matuchną był OpecŻyw 24, 13, 17v, 24v, 30v; BielKron 138; RejPos 55v; RejPosWstaw [412]v; Zdrádliwy Herod potráćić ich niechćiał/ áſzby mu byli pierwey dziećiątko Páná Iezuſa vkazáli SkarŻyw 27; LatHar 271, 402, 502; WujNT Luc 2/27.

»święte dzieciątko« [szyk 13 : 2] (15): OpecŻyw 13, 21v; iżći Pan twoy racżył vcżynić then pokoy przez to ſwięte dzieciątko ná tey nędzney zyemi RejPos 20v, 18v [2 r.], 20, 20v [5 r.], 57v [2 r.], 58.

Szeregi: »dzieciątko i matka (a. matuchna) (jego); dzieciątko (i) z matką (a. matnchną)« = puer et mater eius, puer cum Maria Vulg [szyk 22 : 1] (13; 10): widzieli dzieciątko w vbogich pieluſſkáćh ij matkę vbogą na mieſtzu zgardzonym bez cżeladdzy [!] OpecŻyw 24, 11, 19v, 24 [2 r.]; PatKaz II 58v; BielKron 138v; RejPos 24v, 25, 35v; SkarŻyw 27, 244; NiemObr 144; ArtKanc B3; LatHar 530, 531; Nie rzekł/ wziął ſyná ſwego y żonę ſwoię: ále dźiećiątko y mátkę iego. WujNT 9, Matth 2/11, 13, 14, 20, 21 (7).

»panna (Maryja) z dzieciątkiem; panna i dzieciątko« (7; 1): O vciekaniu panny marie z dzieciątkiem do Eijptu ij o zmordowaniu mladziatek [!]. OpecŻyw [27]; PatKaz II 58 [2 r.], 58v [2 r.], 62v; BielKron 135; LatHar 502.

»dzieciątko a syn(aczek)« (5): OpecŻyw 18; iákoć tu o tym to máłe dzyeciątko á Syn iego iedyny opowiedáć racży. RejPos 39, 16 [2 r.], 20v.

Synonimy: chłopiątko, płod, pucek; a. niemowiątko, syn, synaczek.

Cf DZIECINA, DZIECINKA

SB