[zaloguj się]
[pdf]

DZIEŃ (9364) sb m

dzień (9363), dziń (1) FalZioł V 53.

N i A sg -e- (374), -é- (162), -ę- (15), -(e)- (3074);-e- OpecŻyw (54), MurzHist (6), MurzNT (9), BiałKat (2), Strum, KochEpit, KochWz, KochProp, KochCn, KochCz, OstrEpit; -é- KochTr (2), KochMRot, KochPhaen (3), KochAp (2), KochFrag (4), OrzJan, GosłCast (5); -ę- LubPs, HistRzym, BiałKaz (2), SkarJedn, ZapKościer (9); -e- : -é- -Mącz (198 : 1), OrzQuin (1 : 3), SienLek (39 : 1), Oczko (12 : 12), KochPs (4 : 36), KochJez (2 : 1), KochPieś (2 : 5), KochSob (1 : 1), PudłFr (3 : 11), ZawJeft (3 : 1), GórnTroas (1 : 7), SarnStat (25 : 63), SiebRozmyśl (1 : 1); -e- : -ę- KochFr (4 : 1).

Fleksja
sg pl du
N dzień dni, dniowie
G dnia dni, dniów do dwu dniu
D dniowi, dniu, dni(e)wi dniom
A dzień dni
I dniem dniami, przed tymi dni dwiema dnioma, trzema dni(o)ma
L na, po, w(e) dniu, we dnie dniach, dnioch, dni(e)ch, dni [ dwu dniu
V dniu
inne du G a. L - dwudziestu dniu, po kilu dniu

sg N dzień (880). ◊ G dnia (2495); -a (2125), -(a) (370). ◊ D dniowi (33), dniu (7), dni(e)wi (1) LibMal; -u OpecŻyw (5), SkarJedn; -owi: -u Mącz (1 : 1); ~ -owi (5), -ówi (1), -(o)wi (27); -owi : -ówi Oczko (1 : 1). ◊ A dzień (2745). ◊ I dniem (101); -em (13), -ém (2), -(e)m (86); -ém KochPs, GórnTroas. ◊ L na, po, w(e) dniu (107), we dnie (407); ~ -e (33), -(e) (374). ◊ V dniu (4). ◊ pl N dni (323), dniowie (1); -i: -owie FalZioł (1 : 1; V 46). ◊ G dni (1249), dniów (64); -(o)w Mymer1, SeklPieś (2); -i :-ów BierEz (2 : 2), OpecŻyw (14 : 2), HistJóz (5 : 1), TarDuch (2 : 2), FalZioł (73 : 3), WróbŻołt (2 : 3), RejPs (2 : 1), MurzNT (10 : 8), LubPs (14 : 2), KrowObr (14 : 2), Leop (91 : 1), BibRadz (71 : 2), BielKron (157 : 8), Mącz (52 : 1), OrzQuin (1 : 1), RejAp (7 : 1), RejPos (19 : 6), BudBib (64 : 6), SkarŻyw (76 : 2), ArtKanc (5 : 1), WujNT (82 : 4), SarnStat (31 : 1), PowodPr (3 : 1); ~ -ow (7), -ów (6), -(o)w (51); -ow OpecŻyw (2); -ów Mącz, OrzQuin, SarnStat; -ow: -ów MurzNT (5 : 3). ◊ D dniom (5); -om (1) KochPs, -óm (1) KochSob, -(o)m (3). ◊ A dni (791). ◊ I dniami (11), przed tymi dni (1); -ami : -i WujNT (1 : 1; Act 21/38). ◊ L dniach (75), dnioch (42), dni(e)ch (1) Mymer1, dni [! zam. dniach] (2) GroicPorz o3v, nn4; -ach PatKaz III, LibMal, SeklWyzn, MurzHist, MurzNT (2), KromRozm II, Leop (3), Mącz (3), SarnUzn, HistRzym, WujJud, CzechRozm, SkarJedn, SkarŻyw (4), MWilkHist (3), ZawJeft, ActReg (2), Calep (3), GostGosp (2), GrabowSet (3), LatHar (3), CiekPotr; -och TarDuch, FalZioł (3), LubPs (2), SienLek, RejAp (2), RejPos (2), BudBib (2), BudNT (2), SarnStat; -ach : -och OpecŻyw (1 : 5), BielŻyw (2 : 2), BibRadz (2 : 12), BielKron (8 : 4), ModrzBaz (1 : 1), ArtKanc (1 : 1), WujNT (20 : 1); ~ -ach (52), -åch (13), -(a)ch (10); -ach OpecŻyw, BibRadz (2), Mącz (3), HistRzym, WujJud, CzechRozm, ModrzBaz, SkarJedn, SkarŻyw (4), MWilkHist (3), ArtKanc, ZawJeft, GrabowSet (3), LatHar (3), WujNT (20), CiekPotr; -åch MurzHist, KromRozm II, SarnUzn, GostGosp (2); -ach: -åch MurzNT (1 : 1), Leop (2 : 1), BielKron (2 : 6); -och (6), -(o)ch (36). ◊ du G (cum nm) do dwu dniu (1) GroicPorz r2. ◊ I (cum nm) dwiema dnioma (1) Mącz 389d; w funkcji pl trzema dni(o)ma (2) GroicPorz iv, SzarzRyt Dv. ◊ L (cum nm) dwu dniu (10) OpecŻyw 67, Mącz 24d, 503d, SienLek 23, BudNT Matth 26/2, SkarŻyw 21, 188, GostGosp 160, WujNT Matth 26/2, SkarKazSej 707b.◊ G a. L du [zapewne w funkcji G pl lub L pl] dwudziestu dniu (5) BibRadz 2.Reg 24/8, po kilu dniu SkarŻyw 76, 118, 173, [236].

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia
1. Okres czasu od wschodu do zachodu słońca; światło dzienne; lux Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Cn; dies, lumen Mącz, Cn (1068): Rzekł iey kur/ [...] Ludziem bliſki dźień powiádam BierEz S4, R2, S4; BielŻyw 136; March2 D2v, D4; MiechGlab *3v; WróbŻołt 73/16, Z6; RejPs 109, 197v, 203; RejJóz C8v; KromRozm III B6v; BielKom Dv; LubPs X6 marg, dd5 marg; RejWiz 2v; I vcżynił Bog dwoie ſwiátłá wielkie: Swiáthło więtſze/ aby było náde dniem: Swiáthło mnieyſze/ by było nád nocą Leop Gen 1/16, Gen 1/5, Act. 27/29, Apoc 8/12; RejFig Cc2; RejZwierz 37v; Potym ſie zſzedł wſzytek lud áby iedli z Dawidem poki ieſzcze dobrze był dźień [cum adhuc esset dies] BibRadz 2.Reg 3/35, Gen 1/5, 16, I 1c marg, Ps 74/16, Is 17/14 (8); Przeto Dawid przeſzedł zá Iordan niżli był dzyeń. BielKron 72v, 1, 47v, 294v; Mącz 20b, 27b, 88a, b [2 r.], 199c (11); OrzQuin Q4v; SienLek 10v; RejAp 75; GórnDworz P5; Izaſz nie dwánaſcie godzin ieſt dniá [nonne duodecim horae sunt diei Vulg Ioann 11/9]? RejPos [352]v; RejZwierc 63, 171v [2 r.]; BudBib Gen 1/5, 16, 29/7, Ez 30/18; BudNT Luc 22/66, Act 22/6, 27/29, 33; CzechRozm 148v; Oczko 28; Calag 89a; KochPs 110; SkarŻyw 258, 503; NiemObr 88; KlonŻal B2 marg; KochPhaen 20; ZEgar ſłyſzę wybija/ Vſtąp melánkolija: Doſyć ná dniu ma ſtátek/ Dobréy myśli oſtátek. KochPieś 27; KochSob 71; PudłFr 21, 68, 71; ActReg 56; GórnTroas 16, 18, 33, 73; GrabowSet B2v, E, H4, M2, V2v, V4v; KochFrag 21; LatHar 713 marg, 721; WujNT Luc 4/42, 6/13, 22/66, Act 16/35, 23/12 (7); WysKaz 33; WitosłLut A5v; SkarKaz 609b; SkarKazSej 662a; SzarzRyt A3 [2 r.].

W połączeniu szeregowym (1): Bo Pan/ [...] obrońcą ſię sſtawa: Dźień/ wiecżor/ noc z świtániem/ W wdźięcżnym pokoiu dawa GrabowSet Vv.

W porównaniach (10): Zaſz dźień ieſt <bie>lſſy niż mleko March2 D2v, D4; wſſytki ćiemnoſći ſą tobie przezroczyſte iáko dzień náiáſnieyſſy. RejPs 206v; SeklKat Y3; Ták dáleko to od onego/ co nam náſſy doktorowye powyádáyą y pokázuyą/ yáko dźyeń od nocy. KromRozm I I4v; LubPs eev; tegoś ſtworzył ſwiátłego iáko dźień BielKron 458v; CzechEp 115, 125; NiemObr 175.

Przysłowie: áby dźień był do roboty obrocony á noc do ſpánia. ReszPrz 51.
Frazy: »dzień się kończy, minie itp.« [szyk zmienny] (7): OpecŻyw 37v; KochZuz A3v; BibRadz Luc 24/29; Ruit dies, Dźień ſie kończi. Mącz 361c; Dźień też iáko bacżyſz/ iuż ſzcżedł. MWilkHist K2; PudłFr 31; ArtKanc T6v.

»dzień się (na-)chylił, (na-, s-)kłonił itp. (ku wieczorowi, a. ku zaściu słońca, a. ku zachodowi); na dźień się schyliło« [szyk zmienny] (14; 1): OpecŻyw 168, 169; MurzNT Luc 24/29; Leop Prov 7/9; tedy ſie iuż dźień bárzo kwieczorowi chylił [et dies descenderat] BibRadz Iudic 19/11, Iudic 19/8, 9; Cżáſu thego iaſny y piękny dźień był/ y iuż ſie było ná dzień ſchyliło/ gdy Stefan Bátory Woiewodá krolá wywiodł z mieyſcá ſwego BielKron 307v; Mącz 44d; iżeć iuż wiecżor nie dáleko/ á nákłonił ſie dzyeń ku zachodowi [Luc 24/29]. RejPos 111v [przekład tego samego tekstu MurzNT, MWilkHist, WujNT]; HistLan C2v; BudBib Ier 6/4; MWilkHist Kv; WujNT Luc 9/12, 24/29.

»dzień za nocą płynie« (1): Poki kołóm niemylnym dźiéń zá nocą płynie. KochPs 61.

»(gdy, aby, niżli, kędy) dźień przyszedł, przybliżył się, nastał itp.« [szyk zmienny] (20): OpecŻyw 86; HistAl H7; Leop Luc 22/66, Act 27/39; A gdy náſtał dźień [Facta autem die] ſzedł ná mieyſce puſte/ á zgromádzenie ludźi ſzukáło go BibRadz Luc 4/42, Act 12/18, 23/12, 27/29, 33, 39; BielKron 119; Mącz 481b; GórnDworz S8v; KochPs 72; SkarŻyw 188, 208; Tákże gdy prziydźie dźień/ pyta iáko ſię co sſtáło? WerGośc 252 [idem GórnDworz S8v]; PudłFr 68; Równie táka ráno wſchodźi Iutrzenká/ gdy dźiéń nádchodźi/ Służyć/ y hołdowáć tobie KochFrag 26; WujNT Act 12/18.

»(gdzie) rowny, rowno, jednakiej długości dzień nocy (a. z nocą) (jest); dźień (się) z nocą rowna; zrownanie nocy ze dniem« = o wiosennym lub jesiennym zrównaniu dnia z nocą; o równiku [szyk zmienny] (4 : 2; 3; 1): A przichodzi że noc dniowi rowna w godzinach bywa. FalZioł V 54; HistAl [I3]v; záiechawſzy vltra equatorem/ tho ieſth/ gdźie rowno dźień z nocą BielKron 445v; áż przyiechał na to mieyſce gdźie rowny dźień nocy BielKron 447v, 270, 445v; Mącz 4c; Oczko 29; Calep 34b; LatHar ++7.

»skoro dzień« = o świcie (9): Murm 14; Prima luce. bald alſſ tag iſt Skoro dźień. Mymer1 5; BartBydg 84b; Przeto Krol ſkoro dźień do woyſká przyiechał BielKron 306v; SkarŻyw 227, 328, 329, 444, 518.

»dni ubywa« (1): Z Ianem Chrzcżącym dni vbywa LatHar ++7.

»gdy, aż dźień się zagrzewał (a. (o-, za-)grzał); w gorącości dnia« = w najgorętszej porze dnia [szyk zmienny] (4; 1): gdy ſiedźiał we drzwiách namiothu ſwego w gorącości dniá [in ipso fervore diei Vulg]. BibRadz Gen 18/1, 1.Reg 11/11, 2.Reg 4/5; á on fiedział we drzwach [!] namiotu/ gdy ſię zágrzewał dźień [cum incalesceret dies.]. BudBib Gen 18/1, 2.Reg 4/5.

Zwroty: »noc ze dnia czynić« (2): Iáko pijánice noc ze dniá ſobie cżynią. RejZwierc A6v [idem] 61v.

»dnia (do-)czekać« (3): Dobre ſerce/ żeś w tym żalu y dniá docżekáłá. KochZuz A3v; KlonFlis A4v; KlonWor 68.

»dnia dolegać« = spać do rana (1): Ktory rządzi ine wszytki; Kożdemu musi zabiegać, Anić może dnia doleg. BierRozm 24.

»dzień strawić [w czym]« (1): W nocy myśli/ w iákiéy dźiéń ſtrawić wſzetecznośći KochPs 51.

Wyrażenia: »biały dzień« [szyk 2 : 1] (3): Biały dźién/ á noc ćiemna/ ſwoie czáſy znáią. KochPieś 72 [idem] ArtKanc P14; Więc mowią/ Miał dźień biały/ cżemu nie oglądał? KlonWor 66.

bibl. »ciężar, ciężkość dnia« (2 : 1): RejPos 59; ći oſtatecżni iednę godzinę robili/ á rownymi nam vcżyniłeś ie coſmy nośili ćiężar dniá y znoy [qui portavimus pondus diei et aestus Vulg]. BudNT Matth 20/12 [idem] WujNT Matth 20/12.

peryfr. bibl. »dnia doskonałość« = południe (1): Spráwiedliwych tedy sćieſzká iáko świátłość świecącża poſtępuie y rośćie áż do dniá doſkonáłośći [crescit ad perfectam diem Vulg Prov 4/18]. KołakSzczęśl B4.

»dzień jasny; świátłość dniow« (1; 1): iuż tám żadny ſtrách/ áni żadny zaſtrzał nań nieprzydzie by też był wypuſſczon wpośrzodku dniá náiáſnieyſſego. RejPs 136; gdyż wſzythká świátłość dniow wroku [omnis lux diei anni] od ſłoncá pochodźi? BibRadz Eccli 33/7.

»krotki, mały dzień« (2 : 1): RejPs 148v; Bruma – Nakrotſzy dzien wzimie. Calep 140a; młodźbá będźie pewnie źimie/ y będźie ſtałá zá żniwá: á k temu ieſzcże máły dźień. GostGosp 82.

»letni dzień« (1): VCzony gosćiu/ ieſli ſpráwą mégo ćieniá/ Vchodźiſz gorącégo letnich dni promieniá. KochFr 93.

»dzień przeszły« (1): Co noc/ to rozbiérayćie dniá przéſzłégo ſpráwy KochPs 6.

»dzień przyszły« [szyk 2 : 2] (4): Kogut ieſth ptak domowy [...] ktori [...] zaſię cżuiącze pocieſza kiedy godziny dnia przyſzłego ſpiewaniem przepowiada. FalZioł IV 18d; LubPs hh6; RejWiz 2v; ArtKanc T4.

peryfr. »dzień na schyłku« = wieczór (1): Strawiliſmy czás nátym, z czym było poſpieſzyć. Nie baczyſz dniá ná ſchyłku? CiekPotr 61.

»dzień wielki, długi« [szyk 2 : 1] (2 : 1): BierEz M2; Soles longi, Długie dni. Mącz 398e; Rzemieſlniká do budowánia dránic [...] ná Wioſnę/ kiedy dźień wielki/ iednáć ma Vrzędnik GostGosp 96.

peryfr. »dzień nad zachodem słońca (był)« = wieczór (2): Decrescente die, Gdy dzień nad zachodem słóńcá był. Mącz 68c, 57c.

Szeregi: »dzień i jutrzenka« [szyk 1 : 1] (2): bo co on [stary zakon] był iáko świecá ábo kágániec w ćiemnym mieyſcu poſtánowioná (iáko 2.Petr. 1.ꝟ 19. cżytamy) to iuż náſz nowy ieſt iáko iutrzenká y dźień. CzechEp 115, 125.

»dzień, (i, a, albo, takież) noc; dzień z nocą« [szyk 59 : 9] (57; 11): BierEz G3; OpecŻyw 37, 37v; TarDuch B2; HistAl [I3]; w iákiey pięknośći ſłończe y mieſiąc oſwyeca dzyeń y noc zá ſpráwą páńſką. LubPs R3 marg; GroicPorz aa2v; Leop Gen 1/14, 18, 7/12, Ier 33/20, Mar 1/13; Tá ſwiátłosć w woley Bożey była położoná/ á tuż zá ćiemnoſćiámi náſtępowáłá/ ku vſtáwie dniá y nocy BibRadz I 1a marg, Gen 1/14, 7/4, 12, 8/21, Deut 9/9 (9); BielKron A5v, 4v, 35, 85, 138y (9); KwiatKsiąż P4v; AEquinoctium. Czás gdy dzień s nocą yednákiey długośći yeſt. Mącz 4c; Cztery y dwádziesćią godźin. Noc y dźień weſpołek Mącz 88a, 493c; RejAp 75, Dd3v; RejPos 69v, 70v; RejZwierc 151 v; BudBib B4, Gen 1/14, 17, Ex 24/18; HistHel C3v; CzechRozm 84, 148v; Oczko 29; SkarŻyw 481, 546, 583; StryjKron 155; CzechEp 247, 321; KochPhaen 1, 19; KochPieś 72; ArtKanc P14; Calep 34b, 269a; GrabowSet Fv; LatHar 200, 273, 337, 350; WujNT Matth 4/2, Mar 1/13; PowodPr 71, 73; SkarKaz 578a.

»dzień ani (albo) światło« [szyk 1 : 1] (2): dniá áni świátłá żadnego v nich nie máſz iedno noc przez cáłe trzy mieſiące BielKron 295; Mącz 198c.

Wyrażenia przyimkowe (572):»(aż(e)) do (samego) dnia« = do świtu, do białego rana; ad (in) lucem Mącz, Cn; antelucano tempore, ante primitias lucis Cn [w tym: do samego dnia (2)] (17): OpecŻyw 86; LibLeg 10/147; RejRozpr C, H2v; LibMal 1554/185; Podobno ták o głodzye doleżymy do dniá. RejWiz 72, 14v, 62; Spáłá thedy v nog iego/ aż do ſámego dniá. Leop Ruth 3/14, Prov 7/18; RejFig Bb5; BielKron 53v; Usque ad lucem vigilare, Aż do dniá ſtrzedz. Mącz 496a; RejZwierc 237, 237v; BielSpr 38v; BudBib Iudic 19/26.
~ Wyrażenie: »aż do białego dnia« (1): ieſzcże ſię drudzy z tego przechwaláią/ że ſą mężni ná ſpełnienie y ná dośiedzenie áż do białego dniá. WerGośc 211. ~

»do dnia« = o świcie; prope confinia lucis, primo diluculo, sublucanis temporibus Cn (2): Tákież y owá we gzle kmiotowná/ ktora źimie do dniá prząść ábo tkáć wſtáie GórnDworz H3; GostGosp 44.

»(w)śr(z)od dnia« = w ciągu dnia (2): ſlonce nad przyrodzenijé ſrod dnia ſie zatzmilo OpecŻyw 148v; SkarŻyw 118.

»za dnia« = de die Mącz; subdiu Calep (3): Mącz 78b; záſzło iey słońce ieſzcże zá dniá BudBib Ier 15/9; Calep [1015]b.

»aż ku dniu, dniewi« = do świtu (2 : 1): mily kryſtus będątz w oné piwnicy/ aż ku dniu w wielkim vdręcżeniu OpecŻyw 115v, 115v; do komory ſnym yeſth weſzla I thamze aſch ku dnyewy ſnym, wlozu polyezawſchi LibMal 1551/166.

»na dzień« = w czasie dnia (43): OpecŻyw 2v, 49, 131v, 175; PatKaz III 142; FalZioł V 65; WróbŻołt pp7 [2 r.]; HistAl H5, H5v, I2, K6v; BielKron 261v, 263, 411v; Mącz 236a; SienLek 81v, 183v, 190; BielSpr 7, 10; BudNT Act 2/15; SkarŻyw 277; StryjKron 390, 602, 742; Ná dźień pierwſzey godźiny/ Iezus był prowádzon/ przed Piłatá ſędźiego ArtKanc D11, D11, D12v; LatHar 55 [2 r.], 306, 311; WujNT s. 121, Act 2/15, 10/3; SarnStat 1106; Piotr powié: iż to trzećia ná dźiéń ieſt godźiná/ Aniſmy ſię popili SiebRozmyśl K3; ZapMaz II G 97/90.

~ W przeciwstawieniach: »na, w noc(y) ... a na dzień« [szyk 2 : 1] (3); Ná dzyeń tedy obłok był nád domem Bożym dla ochłodzenia/ á w nocy ogień dla świátłá BielKron 35v; SienLek 97, 109v.

Wyrażenie: »na krotki dzień« (1): á on ſobie dobrze tuſzy/ iż nam dali Bog prętko poſt zbieży/ bo ná krothki dzień wyſzedł. RejZwierc 159. ~

»przez dzień« = w ciągu dnia (38): OpecŻyw 67; TarDuch A2v; Ták iż cye nigdy Słońce przez dzyeń nye vpali LubPs cc2v; Leop Ex 13/22, 4.Esdr 5/4, Tob 12/12, Apoc 21/25; BibRadz Tob 10/7; BielKron 97; A ſłońce będzie ſwiéciło w nocy/ á mieſiąc trzy kroć ſie przez dzień vkaże RejPos 5v; BudBib Deut 1/33; ReszList 169; GrabowSet F2v.

~ Wyrażenie: »przez cały dzień« (4): Pan wzruſzył wiátr ná źiemię zewſchodu/ przez on cáły dźień y noc BibRadz Ex 10/13; Quodcunque dixerim, [...] commemoro vesperi, Comkolwiek mówił/ [...] przes czáły dźień/ to ſobie wieczór prziwodzę ná pámięć. Mącz 215c, 290d; SkarŻyw 31.
Szeregi »przez dźień i (a, albo) (przez) noc« = perdius atque pernox Mącz [szyk 19 : 5] (24): FalZioł I 39d, II 1d, IV 23b, V 79v, 117v; Przez dzień y przez noc będę wołał bez odpoczynku moy pánie RejPs 31; BibRadz Ex 10/13, Ion 2/1; BielKron 30v, 113v, 115; Perdius atque pernox stabat Socrates, Przes cáły dźień y noc ſtał Socrátes. Mącz 290d; SienLek 53, 55, 151, 178, 181v [2 r.]; Ná dni świąt vrocżyltych przez noc y dzień cáły podnioſwſzy wzgorę ręce/ ná modlitwie/ [...] ſtawał. SkarŻyw 31, 82, 441, 598; WerGośc 244; WujNT 2.Cor 11/25. ~

»w dzień« = interdiu Calep (18): RejKup R; LubPs V, dd5; Y ten ćię zewſząd ćieniem okrije ſwoim: Ze ćię ani w dźiéń ſłońce gorące przéymie KochPs 187; ArtKanc E9v, Q9; Calep 550b; KlonWor 30, 68; SzarzRyt A4v.

~ W porównaniu (1): Ze wſzytko/ iáko w biały dzień/ widáć będzie KochOdpr D2.

Przysłowie: Caligare in sole, W yáſny dźień bładźyć [lege: błądzić]. Mącz 31d.
Wyrażenia: »w dzień biały« [szyk 1 : 1] (2): KochOdpr D2; áni dbay ná ſtrzały/ Którémi śieie przygodá w dźiéń biały. KochPs 138.

»w jasny dzień« (3): kthoremu gdym ſie tym pilniey przypátrzáłá w iáſny dźień [clara luce]/ doſſlám thego że nie ieſt on moy ktoregom porodziłá. Leop 3.Reg 3/21, Am 8/9; Mącz 31d.

Szereg: »(ani, tak) w dzień ani (i, jako i) o, w (poł-) noc(y)« (3): A nigdy áni wdzień áni opoł nocy to mi ſpámięći niewyſzło RejPs 179; KwiatKsiąż Gv; Ták w dźień iáko y w nocy/ gdy mi to mowiono/ [...] w płácż mię przywiedźiono ArtKanc Q8v. ~

»w poł dnia« = w południe (1): Wpuł dniá [die media Vulg] krolu/ ná drodze vyrzałem z niebá nád świátłość ſłonecżną oświecáiące mię świátło BudNT Act 26/13.

»za dzień« (1): tákież zá noc/ zá dźień/ iáko wiele vbieżą wſzyſcy dobrze wiemy BielKron 439v.

»nade dniem« (4): Owa przeſpawſzy kilká godźin iáko vmárły/ ocknie ſie nádedniem/ y woła GórnDworz S6v [idem WerGośc]; HistLan C3; WerGośc 247; GórnTroas 6.

»przed(e) dniem« = o świcie, przed świtem; antelucanis horis, antelucanum tempus, ante lucem, sub ipsa die, sub lucem, sub lucis ortum Mącz; anteluculo Calep (25): OpecŻyw 167v; BartBydg 11; FalZioł IV 50d; RejPs 194v; Ná dáremne nędznicy przede dnyem wſtawacye LubPs cc6, N2; Leop Iudith 12/5; BielKron 24; Sub lucem, et sub lucis ortum, Máło przed dniem/ ná ſámym ſwitániu. Mącz 425a, 11a, 24b, 97b, 198a, 201c, 425a; SienLek 152; KochPs 191; MWilkHist I4; KochMRot B; KochPieś 3; PudłFr 68; Calep 74b; GostGosp 84; LatHar 12; CiekPotr 68.

»ze dniem« (1):

~ Wyrażenie: »rowno ze dniem« (1): cum lucu abiit, Równo ſe dniem wyyechał. Mącz 201a. ~

»na dniu« (8): Sniło ſię iey iuż ná dniu/ że miáſto dziećięćiá Pochodnią vrodziłá. KochOdpr D2v.

~ W przeciwstawieniach: »na dniu ... a (nie) na, w nocy« (2): SkarJedn 13; Przydał im wódze: ná dniu obłok znákomity/ A w nocy nieprzeyźrzánéy ogiéń niepokryty. KochPs 115.

Wyrażenia: »na małym, krotkim dniu« (2 : 1): bo ná máłym dniu v nas nie tylko ráno álbo wieczór/ ále y w południe/ ćiéń bywa więtſzy GrzepGeom O4, P; KochPhaen 11.

»na wielkim dniu« (2): W południe záśię tu [cień] v nas kiedy ná wielkim dniu/ bywa mnieyſzy á niż óná rzecz od któréy idźie. GrzepGeom O4, O4. ~

»we dnie« = (de) die Mącz, Calag; interdiu Mącz, Calep; (sub) diu, luce Mącz; luci Calep (405): OpecŻyw 67; FalZioł IV 24b, 25d, V 69; BielŻyw 166; GlabGad B5 [2 r.], B6v; RejPs 206; LibMal 1546/112r; BielKom G2; GroicPorz kk, kkv; KrowObr 61v, 197v; A co we dnie źle ſpráwił w nocy oſzácuią. RejWiz 12, 26v, 120; A Pan ſzedł przed nimi vkázuiąc im drogę/ we dnie [per diem] w słupie obłokowym Leop Ex 13/21, Act 12/18; UstPraw B2, E4v; RejFig Dd4v; BibRadz Is 17/11, 4.Esdr 6/31, Luc 21/37, Apoc 21/25; KwiatKsiąż I2v, N4; BielKron 44v, 46, 103v, 247v, 250v (14); De die pro interdiu, We dnie. Mącz 88b, 8d, 70a, c, 78b, 88c [2 r.] (10); SienLek 11, 21; LeovPrzep Dv; GórnDworz S7; RejPos [352]v; HistLan F5v; drugi w nocy domu ſtrzeże á wednie zá kozámi dybie/ á mnima áby włodárzem był. RejZwierc 95v, 68, 202v, Aaa2; BielSpr 42; BudBib Num 10/34, Ps 77/14, Ez 30/16, Bar 2/22; ModrzBaz 36; Calag 89a; KochPs 20; SkarŻyw 244, 413, 473; StryjKron 442 [2 r.], 673; WerGośc 248; WisznTr 30; KochSob 57; GórnRozm A3v, G4v; Calep 14a, 550b, [620]b, 954a; GórnTroas 52 [2 r.]; GrabowSet H3, T3v; Zá czyią ſpráwą wednie ſłońce chodźi? KochFrag 16; LatHar 3, 4, 134, 666, Aaa3; Ieſlić kto chodźi we dnie [ambulaverit in die]/ nie obráźi ſię. bo widźi świátło tego świátá WujNT Ioann 11/9 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw, RejPos], Luc 21/37, Apoc 21/25; SarnStat 678; SkarKazSej 660a; KlonFlis Ev; KlonWor 21; SzarzRyt A4v.

~ W porównaniach (5): gdyż pełen ſwiát dziś dziwnych głowek. Co y omácmie wſzytko iáko we dnie widzą RejWiz 2; BibRadz Rom 13/13; RejPosWstaw [212]v; WerGośc 267; Chodźmy vczćiwie/ iáko we dnie [Sicut in die honeste]: nie w bieśiádách y piiańſtwách WujNT Rom 13/13.

Szeregi: »jawnie, (i) we dnie« = manifeste et in die, in luce diuturna JanStat 1122 (2): CHcemy/ áby Zydowie konie wſzyſtkié iákiékolwiek będą/ mogli bráć w zaſtáwę/ ále iáwnie we dnie SarnStat 257, 257.

»we dnie i wieczor« (1): przeto theż nigdy nie ſpią [gęsi dzikie]/ ale we dnie y wiecżor lataią. FalZioł IV 18b.

»(jak, i, lub, nie, tak) we dnie, (i, a, ale, jako, tak, lub) w nocy (a. nocą)« = nocte et die Mącz, Calag; dies et noctes, dies noctesque, diu noctuque, opp. neque diem neque noctem Mącz; nocte dieque Calag [szyk 37 : 24] (61): TarDuch A4v; FalZioł IV 5d, 32d, 40d, V 35v, 101; GlabGad B5 [2 r.], B6v; BielRozm 10; WróbŻołt 31/4, oo3; LudWieś B4v; záſię ná wirchu był kámień bárzo ſlicżny cżyrwony/ ktory ták w nocy iako y we dnie ſwiećił HistAl M7v; LibMal 1554/184v; LubPs bbv; Leop Deut 1/34, 1.Reg 25/16; BibRadz Gen 31/39, 40, Deut 1/33, Iudic 6/27, Ier 36/30 (9); BielKron 37v, 73, 262, 285, 316 (8); Dies noctesque, vel dies et noctes, w nocy y we dnie. Mącz 88b, 91a, 226c, 252a [2 r.], 282c, 331c; SienLek 176, 176v; RejAp 119; RejPos 51v; BielSpr 67v; Oczko 21v; Calag 476b; KochPs 159; SkarŻyw A3v, 455; StryjKron 345; GostGosp 146; LatHar 489; WujNT Mar 4/27 [2 r.], 5/5; SarnStat 678 [2 r.]; KmitaSpit A3.

»(jak(o), i) we dnie, (i, też, jako, tak) w nocy« = stale, ustawicznie [z przeczeniem = nigdy]; nocte dieque, nocte et die, dies et noctes, dies noctesque Mącz [szyk 193 : 39] (232): BierEz B3v, F3, I, Q4v; OpecŻyw 30v, 111, 131v, 141v, 159v [2 r.]; OpecŻywPrzedm C3; plakala anna ku bogu w noczy y uednye poleczayącz bogu ſmątek ſwoy PatKaz II 63; PatKaz III 112v; TarDuch E2v; BielŻyw 47, 124; WróbŻołt 1/2, 31/4; LibLeg 10/146v; RejPs 46; SeklKat X3v; RejKup p2v, ſ7v, t6, z8v; MurzNT Mar 4/21; GliczKsiąż K7v; LubPs Bv, Fv, H3v, L4, O (11); GroicPorz gv, g2; KrowObr 90v [2 r.]; O ktorych márnie ludzye myſląc we dnie w nocy/ Trácą cżáſem y zdrowie/ trácą wſzytki mocy. RejWiz 62v; Nie pokuśi ſie o cie ni wednie ni w nocy. RejWiz 135, 50, 113v, 147v, 148v, 149 [2 r.] (10); We dnie y w nocy [ziemia] niebędzie vgáſſoná/ ná wieki będzie wſtępował wzgorę dym iey Leop Is 34/10, Lev 8/35, Ios 1/8, 2.Esdr 1/6, Ps 1/2, 87/2 (10); RejZwierz 100, 132; BibRadz Ios 1/8, 3,Reg 8/59, 2.Esdr 1/6, Ier 16/13, Luc 18/7, 1.Thess 2/9; áby oni tákże we dnie y w nocy byli tym czym ſą/ vt ſemper vigilent, et cuſtodiant OrzRozm I4, O3, R3v; będzyeſz ſie bał we dnie y w nocy BielKron 45, 77v, 244v, 248v, 249, 349; Mącz 285d, 447b, 459a, 463d, 486b; Prot Bv; RejAp 49, 69, 69v, 70 [4 r.], 101 (18); á iżby vſtháwicżnie y we dnie/ y w noczy robiono/ á nic inego GórnDworz P3v, Gg5v; HistRzym 28, 91v, 126; RejPos Bv, 28v, 283, 314v; BiałKat 23v; BielSat Ev; GrzegŚm 28; HistLan B4v, E3v; RejZwierc 42, 262; BielSpr 42, 56v, 76; BudBib 3.Reg 8/29, 2.Par 6/20, Is 34/10; BudNT Mar 5/5; Brany twoie záwżdy otwárte będą/ á nie záwrą ich w nocy y we dnie CzechRozm 120, 205; PaprPan A3v; ModrzBaz 32, 40, 75v, 111; KochPs 81, 131; SkarŻyw 22, 30, 31, 89, 118 (26); StryjKron 400; CzechEp 112, 213, 235, 284; KochPhaen 14; ReszHoz 116; ReszList 171, 174; KochTarn 75; ArtKanc B6v, E14, K4, L10, N13v (9); BielRozm 10, 33; GórnRozm M3v; Broń go w przemiány wednie iáko w nocy KmitaPsal A2v; GrabowSet G3, O, Q4v, S3v; KochFrag 51; o tym wednie y w nocy myśli OrzJan 82, 35; LatHar 18, 51, 88, 154, 160, 468 (11); KołakSzczęśl A3; WujNT Luc 2/37, 18/7, Act 9/24, 20/31, 26/7 (18); WysKaz 45; SarnStat 1070, 1120; PowodPr 58; SkarKaz 611b; Tego we dnie y w nocy, ábyś ſię przeſtregał [errata: wyſtrzegał] CiekPotr 19; CzahTr H2v; SkarKazSej 697b, 703b, 706a; Bo ia ciebie w ſercu mam/ y we dnie y w nocy PudłDydo B. ~

Personifikacje (24): Dzień ieden dawa znáć podobieńſtwo o drugiem [Dies diei eructat verbum Vulg Ps 18/3] á noc takież iedná czyni nam ſprawę o drugiey RejPs 27; LubPs E2v; BielKron 247v; KochPs 26 [2 r.], 139 [2 r.], 158; Bo ćię cáłéy nocy Z rąk niewypuśćim/ áż dźień iáko trzebá Gwiazdy roſpędźi co do iednéy zniebá. KochPieś 4; GórnTroas 21; GrabowSet Dv, H; KochFrag 24; WitosłLut A6; Godźiny złotowłoſe iuż dźień pocżynáły. KmitaSpit B2; GosłCast 19, 68; Iák ſkoro dźień świátło ſwe rozwodźi po niebie SapEpit A4.

Wyrażenia: »jasny dzień« (1): Chceli gdźie iáſny dźień wychodźi z morzá/ Chceli gdźie wieczór gáśnie pozna zorzá. KochFr 56.

»młody dzień« (1): ſnadź táka bywa Iutrzenká gdy młody Swoy dźień wznośic pocżyna z Oceáńſkiey wody. WitosłLut A5.

Szereg: »dzień i (też, li) noc« (4): LubPs R3; Ieſli ſie może náruſſyć vmowá moiá ze dniem/ y vmowá moiá z nocą/ żeby niebył dźień/ y noc cżáſu ſwego [ut non sit dies et nox in tempore suo] Leop Ier 33/20, Ier 33/25; Dźiéńli po niebie wiedźie/ nocli ſwoie kónie KochPs 3.

W przen (42): a będę wyſoce pochwalał w zarań [mane] miłoſierdzie twoie. w zarań) to ieſt wednie cżaſu łaski, cżaſu nowego zakonu. WróbŻołt S8; SkarŻyw 584; WisznTr 34; LatHar 601.
Frazy: bibl. »dokąd (a. pokąd, poki) dźień jest« [szyk zmienny] (3): OpecŻyw 63; Leop Ioann 9/4; Mnieć potrzebá ſpráwowáć ſpráwy onego ktory mię poſłał/ pokąd dźień ieſt [donec dies est]. nádchodźić noc/ gdy żaden nie będźie mogł ſpráwowáć. WujNT Ioann 9/4.

bibl. »dzień się oświeci, oświtnie« (2 : 1): ktorego [słowa prorockiego] pilnuiąc dobrze cżynić ie/ iáko kágáńcá świecącego ná ćiemnym mieyſcu/ aż ſię dzień oświeći [usque que dies elucescat]/ a iutrzenká wzeydźie w ſercách wáſzych. BibRadz 2.Petr 1/19; BudNT 2.Petr 1/19; WujNT 2.Petr 1/19.

bibl. »dzień się przybliżył (a. przybliża, a. przydzie)« [szyk zmienny] (7): Nocći przeminęłá á dźień ſię przybliżył [dies appropinquavit]/ Odrzućmyſz tedy vcżynki ćiemnośći/ á oblecżmy ſię w zbroię świátłośći. BibRadz Rom 13/12 [przekład tego samego tekstu (5)]; BielKron 132v; RejPosWstaw [212]v; NiemObr 16; WerGośc 267; ArtKanc T3v; WujNT Rom 13/12.

»dzień nie schodzi« (1): [W niebie] Słońce nam záwżdy świéći/ dźiéń nigdy niezchodźi KochTr 22.

bibl. »poki wieje dzień« [szyk zmienny] (2): Poki wieie dźień [Donec aspiret dies]/ á zbieżą ćienie/ poydę ſobie do gory mirry BudBib Cant 4/6, 2/15.

Zwrot: »noc ze dniem pogodzić« (1): iáko tedy trudno/ noc ze dniem pogodźić NiemObr 126.
Wyrażenia: »biały dzień« [szyk 3 :1] (4): Słońce/ áby białému dniowi pánowáło [Solem in potestatem diei Vulg Ps 135/8] KochPs 199; przywźięli pomocy: Y ztámtąd zkąd zorzá nam biały dźień podáie GórnTroas 8; GosłCast 68; SapEpit A2.

»dzień biały« = zbawienie (1): Przybliżać ſię iuż dźień białły/ [...] Iużći oná noc minęłá/ co po wſzem ſwiećie słynęłá ArtKanc T3v.

»dzień boży« = prawda Boża (1): wyele ich/ iżeby dźyeń Boży widźyeli y weſelili ſye/ przez kácerze bywáyą obudzeni. KromRozm I L2.

»dzień krotki« (1): [słońce] Dźień krotki z źimnem/ z ćiepłem długi wodźi GrabowSet E2v.

»dzień na niebie« (3): dokąd świéći dźiéń ná niebie/ Wołam/ y ręce śćiągam do ćiebie. KochPs 131, 44; A ztobą y wpół nocy zda ſię dźień ná niebie. KochFr 72.

»dzień niebieski« = szczęście wieczne (1): (marg) Wzdychánie do niebieſkiey chwały (‒) O naiáſnieyſzy domu świátłośći/ [...] O dniu niebieſki záwżdy weſoły LatHar 601.

»dzień nieskończony, ustawiczny« = szczęście wieczne (1 : 1): Tu [= w niebie] [...] Wieczna pogodá/ dźien ná wſzyſtki ſtrony Trwa nieſkonczony. KochPieś 12; Tám [w Królestwie niebieskim] dniá vſtáwicżnego nocne cięmnośći nie pokrywáią: tám niebieſkie páłace/ mgłą y chmurámi nigdy nie záchodzą LatHar 597.

bibl. »synowie dnia« = żyjący w łasce (1): ábowiem wſzyścy wy/ ieſteśćie ſynowie świátłośći/ y ſynowie dniá [et filii diei]: nie ieſteſmy nocy ani ćięmnośći. WujNT 1.Thess 5/5.

»dzień światłości« = Chrystus (3): BielKron 132v; KochPs 51; KRIſte dniu náſzey ſwiátłośći/ nocne odkrywaſz ćiemnośći ArtKanc T13.

»dzień wiecżny, wiekuisty« = szczęście wieczne (3 :1): Ktorzy byli ſpráwiedliwi. [...] Nie niewiedzą o kłopoćie: Pożywáiąc dniá wiecżnego/ Bez zátroſkánia żadnego. BierEz O3v; LatHar 184; WitosłLut A6v; GosłCast 55.

»dzień wiecznej chwały« = szczęście wieczne (1): bo pyſano Ecle: XIII od myeſyącza znamyą yeſt dnya ſzwyątego a marya yeſth myeſyącz od teyze przeto yeſt znamyą dnya uyeczney chwaly PatKaz I 2v.

Szereg: »noc i dźień; noc ze dniem« (1; 1): NiemObr 126; OKrągły świát powoźi czás z záwitą głową/ Dwá koniá w woźie idą/ noc y dźiéń ie zową KochMRot C.
W funkcji przysłówka = przez dzień, w ciągu dnia (36):
G sg »dnia« (5): MiechGlab 23; BielKron 251; Mącz 201a; ábowiem ná okręgu niebieſkim wjbiegſzy [słońce] dniá iednego/ záſię ſie wraca ná pierwſze ſwe mieyſce. BudBib 3.Esdr 4/34.
A sg »dzień« (27):
Wyrażenie:»cały dzień« [szyk 14 : 1] (15): FalZioł III 3a; A ták odpędziwſſy nocne ćiemnoſći nieprzeſtáwaymy cáły dzień wyſláwiáć dobrodzieyſtwá páńſkiego RejPs 64, 86v; LudWieś B3; Leży cáły dzyeń w bárłogu/ Ni do ludzi ni ku Bogu/ Docżekawſzy záſię nocy/ To dobywa gárdłem mocy BielKom E8; BibRadz 3.Reg 19/4; trwał ten gwałt cáły dzyeń áż do zamirzku BielKron 385; Mącz 447b, 450d; HistRzym 11v; y modlił ſię cáły dzień y cáłą noc SkarŻyw 324, 583 [2 r.]; GórnTroas 13; KlonWor 75.
Szereg: »dzień, (i) noc« [szyk 18 : 3] (21): FalZioł III 3a; Także ſturmuiąc dzien y noc gdy nie mogli go pożyć thedy kxiążęta Ruſkie, [...] radzili Sęndomirzanom aby ſie poddali MiechGlab 33; Leop 1.Reg 30/12;. BibRadz Gen 1/18; BielKron 92; Mącz 447b, 450d; SienLek 170v; HistRzym 11v; SkarŻyw 324 [2 r.], 461, 583 [2 r.]; CzechEp 301; Niech tłucze pierśi dni cáłe/ y nocy. GórnTroas 13; GrabowSet M3v; WujNT Matth 12/40 [2 r.]; Iák ośieł chłopek nigdy bez kłopotu/ Nie oſchnie z potu. Robi dźień y noc KlonFlis C4; KlonWor 75.
I sg »dniem« (4):
Szereg: »dniem, (i) nocą« (4): PAnie boże moy [...] dniem y nocą nieprzeſtánę wołáć ktobie RejPs 129v; BudBib Ps 87/2; Y ták dobywał Miástá dniem nocą ſturmuiąc StryjKron 51, 309.
a. O pogodzie (54): Silentis spiritus dies Spokoynego powietrza dźień. Mącz 393a.
Przysłowia: nie ieden dzyeń ciepły/ Cżyni wioſnę po źimie RejWiz 53v.

iż po dżdżu iáſny dźień przychodźi. PudłFr 21.

Wyrażenia: »cichy dzień« (1): Silens dies a ventis, Cichy dźień. Mącz 393a.

»ciemny dźień; ciemność dnia« (1; 1): á záſię ciemny dźień/ ſmutny cżyni ſmyſl ludzki HistAl K3v; Nubilum die, Dla chmurów ciemność dniá. Mącz 252b.

»dżdżowy, deszczowy dzień« (1 : 1): Austrinus dies, Dzdzowy dzień. Mącz 21d, 306d.

»dzień gorący, ciepły« [szyk 2 : 1] (2 : 1): Wyodł ye w obłoku ſwoim gdy był dzyeń gorący LubPs R6; RejWiz 53v; KochSob 62.

»jasny dzień; jasność dnia« [szyk 10 : 3] (12; 1): A iże dzień iáſny cżyni vmyſl cżłowiecży weſoły HistAl K3v, K7v [2 r.]; Y chmury kiedy przeydą iáſnieyſzy dzyeń bywa RejWiz 35; BielKron 64, 307v; Hilaritas diei, Iáſność dniá. Mącz 156a, 55c, 201a, 278d, 398d; PudłFr 21; KołakCath C2.

»mroźny dzień« (2): Hyemalis dies, Mróźny dźień. Mącz 160c, 160c.

»niepogodny dzień« (2): Dies turbidus, Niepogodny dzień. Mącz 469b, 386b.

»(po-)chmurny dzień« (4): názáiutrz był chmurny dzień. BielKron 227v, 430; Polum caliginosum, Pochmurny dzień. Mącz 31d, 27b.

»pogodny, piękny, nadobny dzień« [szyk 4 : 3] (5 : 1 : 1): FalZioł IV 24a; Apertum coelum, Iáſny pogodny dźień. Mącz 278d, 55c, 398d; y dla tego od tąd więc záwdy chwalić pocżynamy/ mowiącz/ piękny dzień/ piękne niebo GórnDworz L16v; Strum Pv; GrabowSet Fv.

Szereg: »czas i dzień« (1): gdy wiátr łágodny/ [...] Chmurą niebo odźiewa/ Obłok ow niepogodny Zganiáiąc: cżyni cżás y dźień nadobny. GrabowSet Fv.
Wyrażenia przyimkowe (16):»przez dzień« (1):
~ Wyrażenie: »przez dzień gorącości« (1): rozmyſláłá w duchu ſwoim twárdim przez dzień gorącośći [per diem aestus]. Leop Is 27/8. ~

»w dzień« (15):

~ W porównaniu (1): bo pochlébce/ pókiś w ſczęśćiu/ iáko ćień w iáſny dźień/ ták ćię náſzláduią KochCn B4v.

Wyrażenia: »w dzień ciemności« (1): kędy iedno ſą roſproſzone w dźień ćiemnośći á chmury [in die nubis, et caliginis]. BibRadz Ez 34/12.

»we dżdżowy dzień« (1): Iákoby weyźrzenie tęcźe[!] gdy bywa ná obłoku we dżdżowy dzień [in die pluviae], Leop Ez 1/28.

»w dzień gorący« [szyk 5 : 4] (9): FalZioł V 94v; Wdzień gorący roſćiągnął chłodny obłok nád niemi RejPs 155v, 114v, 194; SienLek 187v; GórnDworz H3, N6v; RejZwierc 39v, 170.

»w jasny dzień« [szyk 2 : 1] (3): FalZioł V 118v; W iáſny dzień záwżdy cień zá káżdym chodzi/ A zazdrość w ſzcżęſciu ná káżdego godzi. RejZwierc 224v; KochCn B4v.

»w dzień obłoczny, (i) pochmurny« (1 : 1): ták ſię pytáć będę o drobach moich/ y wyzwolę ie ze wſzech mieyſc do ktorych ſię rozproſzyły wdzień obłocżny/ y pochmurny [in die nubis et caliginis]. BudBib Ez 34/12. ~

W przen (1):
Wyrażenie: »piękny dzień« (1): Bo nie iuż ſłónce oſtátnié záchodźi/ A po złéy chwili piękny dźién przychodźi. KochPieś 41.
W funkcji przysłówka = przez dzień, w ciągu dnia (3):
G »dnia (a. dni)« (3):
Wyrażenie:»dnia gorącego, ciepłego« [szyk 2 : 1] (2 : 1): Lecie zaſię barzo gorączych dni/ nie ma być bronion lekki wiatr/ z ktorego by mogła ochłodzenie mieć. FalZioł V 24; LudWieś B5v; RejZwierc 256.
b. Zestawienie w funkcji pozdrowienia »dzień dobry« [szyk 11 : 1] (12): Dobry dźień panie Iożeph podobnos cżuyno ſpał RejJóz I8, D7; Benedictus sis, sicut in Latina Phrasi, Salve, in Polonica, Dobry dzień/ Pomagabóg/ álbo moyá służbá/ yáko dworzanie vżywáyą. Mącz 87a, 266d, 410d; ieden drugiemu od máthki náłáie/ [...] á miáſto dobry dzień/ owo kárcżemne/ powie GórnDworz N2v; RejZwierc 234, 234v.
Zwroty: »dobry dzień da(wa)ć; danie dobrego dnia« (2; 1): ſkoro po dániu dobrego dniá ieden drugiemu/ pocżął pytáć ten czo pozniey przyſzedł GórnDworz T4; Chybá ow głuch tego nie vmie/ czo też więcey nie vmie iedno cżapkę zyąć á dobry dzień dáć RejZwierc 151, 227v.

»dobry dzień powiadać« (1) : Ten mu śniadánie nośi/ Dobry dźień powiáda KlonWor 62.

c. Jako jednostka miary długości drogi = iter diei Mącz, Vulg, Cn; iter viae PolAnt (50):
Wyrażenia: »dzień chodu, chodzenia« (13 : 1): LibLeg 9/50v; Szerokość źiemie [Panonii] trzy dni chodu/ ná dłużą ſześć dni chodu. BielKron 289v, 264v, 266v, 289v, 439v, 455v [2 r.] (11); BudBib 1.Mach 5/24; SkarŻyw 52.

»droga [iluś] dni« = iter diei Cn [szyk 4 : 1] (5): Poydziem drogę trzech dni w puſcżą Leop Ex 8/27; Quadriduiter, Czterech dni drógá. Mącz 339d; y ſzli drogą trzech dni [ambulaverunt viam trium dierum] wpuſtyni Ethámſkiey BudBib Num 33/8, 10/33 [2 r.].

»dzień drogi« (4): ále ledwe dzień drogi znim vſzedwſzy/ opuśćił go on towárzyſz SkarŻyw 471, 183; WujNT Luc 2/44; SkarKaz 422b.

»dzień jazdy« [szyk 11 : 2] (13): Thak y ziemia Zawolſka od rzeki Wolhy aż do morza Chwalenſkiego ieſt XXX dni prętki iazdy MiechGlab 23; LibLeg 10/146v, 11/84; BielKron 264, 267v, 277 [2 r.], 280, 292v; Bidui castra aberant, Woysko leżalo ná dwu dniu yázdy Mącz 24d; Dirimuntur oppida unius oppidi itinere, Dzień yázdy yedno od drugiego. Mącz 103a, 175d, 366c.

»dzień żeglowania, pławienia« (1 : 1): (marg) Afriká kroleſtwo. (‒) Dwá dni żeglowánia ſniego do Rzymá BielKron 270, 431.

Wyrażenia przyimkowe (4):»na dzień« (2):
~ Wyrażenie: »na dzień chodu« (2): BibRadz Ion 3/3; A ſam ſie vdał w puſzcżą/ ná cáły dzyeń chodu HistHel C3. ~

»za dzień« (2):

~ Wyrażenia: »za [ileś] dni chodu« (1): s tąd zá trzy dni chodu ieſt do Targowiſká Miáſthá Wołoſkiego BielSpr 58v.

»za [ileś] dni jazdy« (1): ſtámtąd potym zá dwánaście dni iázdy ná Kalkę Rzekę przyſzli StryjKron 260. ~

W funkcji przysłówka = w ciągu dnia, przez dzien (7):
A »dzień (a. dni)« (7):
~ Wyrażenie: »dzień chodu« (7): przyćiągli do Káſtroterreum ná tą że rzeką od Luteciey dwá dni máłe chodu BielKron 222v, 3, 55, 229, 291v, 457v, 459v. ~
d. n-pers: Nazwa bogini pogańskiej (2): Perſowie [...] Kury ofiárowáli boginiey Dniowi/ iż y w nocy przepowiedáią ludzyom. BielKron 24v, 24v marg.
2. Doba; dies Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Cn (7764): A gdy było po kilko dniow: Xánt do śiebie prośił vcżniow BierEz Ev, F4, G3, 0; ij rzékl potym po dwu dniu ku ſwym zwolenikóm: Podzmy do żydowſkié ziemie. OpecŻyw 67; A dla tego od tego dnia/ pocżęli myſlitz aby go zabili OpecŻyw 69v, [27], 32, 49, 147v, 164 (16); PatKaz I 7; PatKaz II 84; Murm 10 [5 r.]; Mymer1 5 [2 r.]; HistJóz A3, A4, A4v; BartBydg 142b; iako dniowie rozdzieleny ſą ku mieſiączom w kalendarzech á w minucijach FalZioł V 46, I 15b, II 14c [2 r.], IV 18d, 19b, 50d (14); potim lepak po trzech dnioch Platona vzrzał BielŻyw 80, 17, 55 [2 r.], 80, 166; KłosAlg A3, E4 [2 r.], Gv [2 r.]; WróbŻołt S8; LibLeg 10/46v; RejRozpr A4; RejJóz A6v, A7v; SeklKat Gv; RejKup i5; HistAl A5v, B3, B5v, D4v, D5; MurzHist Iv, P4v [2 r.], T4v; MurzNT Matth 22/45, Mar 8/31, Luc 5/17, 15/13, Ioann 4/43; KromRozm II f3; LibMal 1552/168v; LubPs S6v, aa3v, bb3; KrowObr 71; RejWiz 66, 97v; Spráwá ſzesći dni/ ktorych Bog/ ſwiát ſtworzył Leop Gen 1 arg, *B2, Gen 1/5, 8, 13, 19 (27); UstPraw F4v, G [2 r.]; RejZwierz 107v; 22. y 28. Pan Bog błogoſláwi ſpráwam ſwym. 31. ktorych dokończył w ſześći dnioch. BibRadz I 1a; przyſzli po dźiewiąćiu mieſiącoch y po dwudźieſtu dniu do Ieruzálem. BibRadz 2.Reg 24/8, I 1 marg [2 r.], 2 marg [2 r.], Gen 7/4, 8/3, 6 (51); Goski ktv, A3, A3v, A4v, A5 (29); OrzRozm M4, Tv; BielKron 1, 5, 16v, 37v, 439v (40); Annus Lunaris, Mieſiąc 30 dniów máyący. Mącz 10c; In uno atque altero die, W yednym álbo we dwu dniu. Mącz 503d, 24d, 31c, 44c, 54b, [460]d (57); OrzQuin V3; SarnUzn C5; Kiedy ná kthorym pálcu vczyni ſye kroſtá czarna/ iáko Wicze [!] źiárno/ boląca: vmrze we dwu dniu. SienLek 23, 33, 86, 152v; LeovPrzep G4v, H [4 r.], [K]; RejAp 11, 93v, 94, 96v; GórnDworz E8, T, Y6v; HistRzym 7v, 22, 124, 128v; RejPos 33v, 38, 40, 118, 185v (11); BiałKat 358v; KuczbKat 50, 295, 430 marg; RejZwierc 59, 59v, 61v, 101, 160v (7); BielSpr 53; WujJud 194, 194v [2 r.]; BudBib Gen 1/5, 8, 13, 19, 23 (49); BiałKaz Cv; Wiećie iż po dwu dniu páſchá będzie BudNT Matth 26/2 [idem WujNT Matth 26/2], Ioann 11/53, Act 15/36, 24/24, 25/1, Kk5v (8); StryjWjaz B2; CzechRozm 41, 169v [5 r.], 170, 267; ModrzBaz [16], 92v; SkarJedn 91; ták iżby przetśię po téy troſze/ náznáczoną dniowi miárę/ w godźinie/ á nádáléy w pułtoru wypił Oczko 20, 19v, 29v [5 r.], 30 [2 r.]; KochPs 60; Y po kilu dniu záſię tákże te iemu męki zádawáli. SkarŻyw 76; Po dwu dniu vpomina ſię Ceſarz obietnice SkarŻyw 188, 21, 118, 173, 195, [236] (33); MWilkHist Bv, B2, Lv; CzechEp 25, 55, 56, 57, [399]; NiemObr 24, 86, 171; ReszPrz 83, 97; ReszList 173; WerGośc 252; PudłFr 67, 73; ArtKanc E19, K8v [2 r.], M6v [2 r.], S17; GórnRozm L2; KochProp 14; ActReg 78, 97, 124, 125; Calep 130b, 359a, 553a, [704]b, 778b (7); GostGosp 34, 158; ZapKościer 1588/77; GrabowSet A4v, I3v, P; LatHar [++], [++]v [2 r.], [++2], [++2]v, [++3] (27); KołakSzczęśl C4; RybGęśli Cv; A nie tyżeś ieſt on Egiptcyánin/ ktoryś przed tymi dni [ante hos dies] vczynił rozruch WujNT Act 21/38; Więc ieden rożność cżyni miedzy dniámi: á drugiemu káżdy dźień iednáki. WujNT Rom 14/5, przedm 40, s. 15, Matth 17/1, 26/2, Luc 1/24 (50); WysKaz )?(2v; SarnStat 226, 476, 611, 981, 1278, 1287; SiebRozmyśl [A4]v, K2; SkarKaz 116a, 117b, 119a, 121b; CiekPotr 30, 44 [2 r.]; GosłCast 30; Ożywi nas y po dwu dniu/ y trzećiego dniá wzbudźi nas. SkarKazSej 707b, 706a; KlonWor 4; SzarzRyt D2.

[ileś] dni czego (24), [jakiś, któryś] dzień czego (5): BierRaj 20v; PowUrb +4v; PatKaz I 3 [3 r.], 16 [2 r.]; PatKaz II 77; HistJóz A4v; RejKup Bb; KrowObr 79v [4 r.]; BibRadz Tob 10/7; BielKron 32, 164; Trzy dni Páńſkiey w grobie bytnośći KuczbKat 50; SkarŻyw 487; ActReg 78; GostGosp 158; ZapKościer 1588/79; LatHar 531. Cf »dzień miesiąca«, »roboty dzień«.

[ileś] dni do [= przed] czego (1): IEſus tedy przed ſześcią dni do wielkiéi nocy [ante sex dies Paschae] przſzedł [!] do Bethanjiéi MurzNT Ioann 12/1.

[ileś] dni od czego (4), [któryś, jakiś] dzień od czego (1): OpecŻyw 22v; Nudius quartus. der viert tag ietz vergangen Cżwarty dzyen od dzyſſeyſſego dnyá. Murm 14; FalZioł V 46; BielKron 197; RejPos 141.

[któryś, jakiś] dzień przed czym (11), [ileś] dni przed czym (1): BibRadz 2.Mach 8/26; BielKron 32; Pridie quam occideretur, Wnet dzień przed tym niż zábit. Mącz 337d, 88c [3 r.], 321d [3 r.], 339d; SienLek 189 [2 r.].

[któryś, jakiś] dzień po kim, po czym (8), [ileś] dni po czym, po kim (6): OpecŻyw 21 v, 25v, 73; Leop 1.Reg 20/27; BibRadz Lev 23/15, I 71b marg, Matth 27/62, 28/1; Mącz 341b, 362c; BudBib Ex 7/25; LatHar 365; WujNT Matth 27/62; tedy ſłuſznie nowy zakon/ ná tákowe poświęcenie obraca pierwſzy dźień po ſoboćie PowodPr 50.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy dnia tygodnia (1): Páraſceue, to iest przygotowánie zowie dzien piątkowy. WujNT Matth 27/62.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miesiąca [w pl (14), w sg (1)] (15): RejZwierz 61v; która przynieſioná do Polſki zá małżonkę krolowi Zygmunthowi/ [...] ná oſtátku Kwietniowych dni. BielKron 417v; Mącz 88c; LatHar [++], [++]v, [++2], [++2]v, [++4] (12).

W porównaniach (16): RejPs 125v; V Páná tyſiąc lat iáko ieden dzyeń. LubPs T6 marg, S6v, T6, hh6; Leop Am 8/10; RejZwierz 61v; BibRadz Iob 7/1 [2 r.]; RejAp 62; RejPos 6, 102v, 126v; Y służył iáákob dla Rachele śiedm lat/ y były w ocżu iego iáko dni krotkie [sicut dies pauci] BudBib Gen 29/20, Iob 7/1 [2 r.].

Tytuły:

a) bibl. »księgi słow i dni; rzeczy dniow« = Księga Kronik Paralipomenon (5): Synowie Lewi kxiążętá fámiliey/ nápiſani ſą w kxięgách ſlow y dni [in Libro verborum dierum] Leop 2.Esdr 12/23, 4.Reg 10/34, 16/19, 20/20; Pierwſze kśięgi kronik To kſięgi Iwreycżycy Dybre Háiámim (to ieſt/ rzecży dniow/ álbo dzienne) zową. BudBib 1.Par 1 arg.

b) O tytule utworu Plauta „Trinummus” (1): á iżem ſię ná báłámuctwo Zá ten isty potroyny náiął: dźiśieyſzemu Dniowi y Comoediey dam imię POTROYNY. CiekPotr 66.

Przysłowia: bibl. nie ſtháraycie ſie o iutrzeyſzym dniu RejPos 82, 217.

BartBydg 153b; RejPos 82, 217v; Nie troſzczćieſz ſię tedy o iutrze. Abowiem iutrzeyſzy dźień o ſwoie potrzeby troſkáć ſię będźie [crastinus enim dies sollicitus erit sibi ipsi] WujNT Matth 6/34, Matth 6/34 [ogółem 5 r.].

bibl. SeklWyzn e2v; SeklKat R; RejPos 340v; RejZwierc 166; LatHar 51; WujNT Matth 25/13; Cżuyćie vſtáwicżnie/ bo niewiećie dniá áni godźiny [quia nescitis diem neque horam Vulg Matth 25/13]. WysKaz 47 [ogółem 7 r.].

AVguſtin miedzy dziwy/ przednieyſzemi ſwiátá/ Piſze młodego cżłeká/ dziw nawiętſzy/ látá. Ktore iáko Márcowe dni/ káżdey godziny/ Mieſzáią ſie RejZwierz 61v.

Bo ſpráwá dniá wcżoráyſzego/ Miſtrzem ieſt v dziſieyſzego. RejZwierc 232v.

Frazy: »[komuś a. czegoś] jest [ileś] dniow, [któryś] dzień« (1 : 2): żywotá iey wſzytkiego było lat pięćdzieśiąt y ſześć/ mieśięcy ośm/ dniow 21. SkarŻyw 143; WujNT Ioann 11/39; iż W.K.M. dáć raczył ſynacżká Włádzyſłáwá/ ktoremu dziś ieſt pięćdzieśiąty dzień y czwarty SkarKaz ) (4.

»(dziś, oto, ten, mało nie, już) [któryś] dźień (jest) (temu a. jako)« [szyk zmienny] (27): Oto iuż dzis trzeci dzień iakos ſie gorzko rozlącżyl ſemną. OpecŻyw 164, 163v, 167v; MurzNT Luc 24/21; RejWiz 93v; Leop 1.Reg 30/13, Act 27/33; BibRadz Act 27/33; Mącz 44b, 252c [3 r.], 344a; GórnDworz M, P5, Kk7v; RejPos 111, Ooov; WujJud 38v; BudBib 1.Mach 9/44; A iſz temu dziś dzień dziewiąty SkarŻyw 227, 1, 98; MWilkHist I4, K; WujNT Luc 24/21, Act 27/33.

»nie był dzień jeden kiedy by« (1): chocia nie był ten dzień ieden/ kiedy by tego w dom do niey nie noſzono GórnDworz Aa5.

»Pan Bog ci (a. tobie) niech da dobry dzień« (3): Pan Bog ći niech da dobry dzień. CzechRozm 40v, 11, 40v.

»dzień (prze-)minął, przeszedł, zejdzie itp.« [szyk zmienny] (23): A iuż był minął pierwſzy dzień BierEz Q4v, O4v; Krotofilá dármo przydzye/ Nie wiedzyeć kiedy dzyeń zeydzie. BielKom F2v; GliczKsiąż C2v; LubPs hh6; Leop Gen 8/6, 26/8, Luc 4/2; UstPraw B2; BielKron 113v, 414v, 423v; Mącz 102d, 105a, c, 279d; GórnDworz R2; KuczbKat 430; KochPs 103; ArtKanc D12; ZawJeft 38; GórnTroas 12; WujNT Act 25/13.

»przydzie (a. nadchodzi), nastaje, idzie dzień« [szyk zmienny] (52 : 6 : 2): A kiedy drugi dzień náſtał/ Xánt Ezopá ku łáźni poſłał. BierEz D3, N2v; OpecŻyw 136v; HistJóz A4v; FalZioł II 3b; RejJóz I8v; MurzNT Luc 21/6; KromRozm II c; Iuż był przyſſedł dzień trzeći [advenerat tertius dies]/ y náſtáło záránie Leop Ex 19/16, Iudic 14/15, 1.Reg 20/27, 31/8, Ier 16/14, Luc 23/29 (16); BibRadz Iudic 14/15, 19/5, Ier 16/14, 30/3; BielKron 15v, 32, 90, 134v; SienLek 189; RejPos 195, 296; BudBib 1.Reg 2/31, Iob 30/25, Is 39/6; BudNT Luc 5/35; CzechRozm 177v; Oczko 20; Ale dźiéń idźie/ kiedy Pan nádemną Litość okaże KochPs 63; SkarŻyw 15, 252, 481, 589; MWilkHist G2; CzechEp 298; ArtKanc B5v; LatHar 724; WujNT Matth 9/15, Mar 2/20, s. 133, Luc 5/35, 17/22 (9); KmitaSpit C5.

»dniaby [komu] nie sta(wa)ło« (3): Bych chcyał wylicżáć nyewcżáſy kápłanow dziſieyſſych/ dnyáby mi nye sſtáło. GliczKsiąż O7v; SkarŻyw 332; PudłFr 70.

»dni trwają« (1): Takież z rządzenia twego y dni trwaią WróbŻołt 118/91.

»dzień (u-)płynie« (3): Zaden mi dźień bez twoiéy chwały nievpłynie KochPs 210, 134; LatHar 2.

»[jakoś] dźień się [komuś] wodzi« (1): Bowiem kto dwie wronie widźi Szcżeſno mu ſie ten dzień wodzi BierEz E.

»wypełniło się (a. spełniły się, napełniły się) [ileś] dni« [szyk zmienny] (18): GDy ſie cżterdzieſci dnij wypelnily po narodzeniu ſyna bożego» OpecŻyw 25v, 175; HistAl K7v; Leop Num 6/5, 13, YY4v; BibRadz Tob 10/7; Goski A4v; BielKron 29; RejPos 33v, 140v; BudNT Luc 2/21; LatHar 530, 531; A gdy ſię ſpełniło ośm dni [Et postquam consummati sunt dies octo] iżby obrzezano dźiećiątko WujNT Luc 2/21, Luc 9/51, Act 9/23; SiebRozmyśl K2v.

»bodaj złe dni« [przekleństwo] (1): BOdayći złé dni/ niechceſz mię miłowáć KochFrag 23.

Zwroty: »dnia pilnować, dzień zachowywać, suszyć; zachowanie dniow« = pościć [szyk zmienny] (4 : 3 : 2; 1): RejWiz 71; RejFig Aa5; iáko o záchowaniu dniow y vżywániu pokármow. BibRadz II 90e marg, Rom 14/6 [2 r.], II 90c marg; WujJud 194v [2 r.]; Ktory dniá pilnuie [Qui sapit diem]/ Pánu pilnuie WujNT Rom 14/6, Rom 14/6 marg.

»dzień (s-)trawić, strawiony, przetrwać; dni się strawiły« [szyk zmienny] (19 : 3 : 1; 1): Atak natich dobrich vczinkach/ ten dzień ma być ſtrawiony. SeklKat G2v, T2; ſtrawiłem dzyeń prożno żem żadnego nie pocieſzył. BielKron 147v; Cyathos sorbillans paulatim hunc producam diem Nápiyáyąc ſie ten dzień przetrwam. Mącz 96d, 6a, 13a, 156a, 167a, 309c (9); GórnDworz P8; WujJudConf 191; Inſze dni ná ſłuchániu Poſłow ſie ſtrawiły StryjWjaz C4; Calag 133a; KochPs 126; SkarŻyw 160; KochPieś 43; ArtKanc T8v; LatHar 1, 191, Aaa7; WujNT 248.

Wyrażenia: »dzień błogosławiony« (2): KochPs 178; Dźień to błogoſłáwiony/ Kiedym ia wáſzym śidłem vplećiony. KochPieś 53.

»dzień boży« (1): vpadáią/ álbo wyſycháią [źrzódła]/ co dźień Boży/ rázów dwánaśćie. Oczko 9v.

»cały, wszytek dzień« [szyk 8 : 6] (9 : 5): Mącz 13a, 432d, 447a, b, 450d [2 r.]; GórnDworz P8; RejPos 59; ktory dźień wſzyſtek ná modlitwách y ná świętych ſpráwách bywa ſtrawion WujJudConf 191; BudBib I 1 marg; SkarŻyw 160; LatHar 2, Aaa7; WujNT 248.

»co dzień« [w tym: co dzień to (21)] = in, (per) diem (dies) Mącz, Modrz, PolAnt; quotidie Modrz, PolAnt, Vulg; prope diem Mącz; in die PolAnt (175): wierzę iſz się zdomem moiem co dźień to gorzéi dźiáć będźie MurzHist H2; KochZuz A2v; BielKron 58, 58v, 195v, 201v, 225 (7); Mącz 146c, 183d, 207b, 279a, 326a (9); GórnDworz M7v, O2v, Ff8v; BielSat [I4]v; HistLan A3v; KuczbKat a2, 410; WujJud 2; BudBib Ex 29/36, 38, 1.Par 16/37, Thren 3/22, Ez 45/23 [2 r.]; BudNT Matth 26/55, Luc 9/23, Hebr 7/15 [27]; CzechRozm 108, 169, 255; KarnNap C3, F3v, Gv; ModrzBaz 112, 126v, 138v, 141v; SkarJedn 232, 341 [2 r.]; niechayże tedy téy wody piją śiłá/ co dźień/ á nie przezedni Oczko 21, 10, 19v, 20v, 27v, [43]v (10); KochPs 85, 136; SkarŻyw 498 [2 r.], 519, 527, 536, 544 (39); NiemObr 4, 166; KochFr 50; KlonŻal D2, D2v; ReszHoz 134, 135; BielSen 15; BielSjem 14; GórnRozm I2v, I3, I4v; Senatorowie roziechali się nikt nie przybywa ale codzien vbywa. ActReg 124, 49, 130, 161; Calep 318b, [861]a; Phil [S6]; GrabowSet I3, O3, V3; OrzJan 71; KAżdy z nas/ [...] ták ſię też y choroby co dźień ſpodźiewáć może LatHar 647, 194, 197 [5 r.] 252 [2 r.], 261, 397 (17); RybGęśli B4, C4; WujNT 140, Act 2/46, 47, s. [405], 419 (11); SarnStat 330, 1051; SkarKaz )(3, 45b, 81a, 84a, 156b (11); VotSzl D4; SkarKazSej 659b, 669b, 682b [2 r.], 693a, 706a; KlonWor 15, 65.

»dzień dzisiejszy« [szyk 11 : 8] (19): Murm 14; LibLeg 6/77v, 158v; ZapWar 1550 nr 2665; LubPs cc4v; Leop Gen 21/26, Ier 44/23; OrzRozm N; RejPos 286v; BudBib Prov 27/1; SkarŻyw 422; iáko dźień dźiśieyſzy pokázuie CzechEp 23, 373; KochWz 139; Doſyć ná rozum człowieczy Dźién dźiśieyſzy miéć ná pieczy KochPieś 47; KochProp 7; LatHar 18; SkarKaz 514a; ánim go przedtym, procz dniá dźiśieyſzego, Nigdy oczymá ſwymi nie widźiał. CiekPotr 73.

»dzień godny, dobry, osobny, powolny [ku czemu]« [szyk 8 : 1] (5 : 2 : 1 : 1): Dzień ku weſelu godny FalZioł V [53], V [50] [2 r.], [50]v, [53] [2 r.]; Dzyen powolny ku rzeczam Zenſkim Goski A3v, A4 [2 r.].

»jutrzejszy dzień« [szyk 7 : 4] (11): Iákoby iutrzeyſzy dzyeń z reyeſtru wyſtáwić RejWiz 12; BibRadz Prov 27/1; Mącz 67b, 154c; RejPos 82 [2 r.], 217, 217v; RejZwierc 66; BudBib Prov 27/1; WujNT Matth 6/34.

»każdy dzień« = quotidie Calag [szyk 9 : 1] (10): BielŻyw 143; á drugi rowno ſobie każdy dźień pocżyta BibRadz Rom 14/5, 1.Esdr 3/4, Tob 10/1; owa ile ktory obiad/ ábo wiecżerza koſztowáłá/ tyle zráchowánego ſummą przy káżdym dniu ſtało GórnDworz O6; Calag 477b; KochPs 54; Nie káżdyć iednę dzyeń fortunę nieſie. KochSz C2v; ReszHoz 136; WujNT Rom 14/5.

»dzień miesiąca, miesięczny« (4 : 1): Leop Is 1/14; Mącz 31c, 112d; Dni mieśięcżne y Epákty wiedźieć/ pożytecżna rzecż káżdemu ſpráwnemu á bácżnemu cżłowiekowi. LatHar [+12]v, [+12]v.

»niefortunny, nieszczęsny (a. nieszczęśliwy), niebezpieczny dzień« [szyk 7 : 4] (7 : 3 : 1): FalZioł V [52] [3 r.]; LubPs V3v; Mącz [18]d, 88b; Nieſzcżęſny to był dzień/ kthregom [!] ſie ia národźił HistRzym 45, 31, 32v; RejZwierc 149, 149v.

»powszedni dzień« = dies profestus Mącz, Modrz; operarius dies Mącz [szyk 3 : 2] (5): tak wielé świąt wkościelé bożem naczynili/ że ledwa niewięcyi niſz dni powſzednich MurzNT 56; Mącz 88b, 125c, 264c; ModrzBaz 92v.

»przeszły dzień; dzień co przeszedł« [szyk 2 : 2] (3; 4): ZawJeft 22; Pan/ [...] Widząc dni co przeſzły/ [...] Snaby rychley łáſkę vcżynił nádemną. GrabowSet B2v; Tyśiąc lat [u Boga]/ by też było wieku cżłowiecżego/ [...] Nie więcey będźie nád cżás dniá przeſzłego wcżorá GrabowSet E, H2v.

»dzień przyrodzony« = 24-godzinna doba (1): Tedi ſtał ſię wieczor y zaránek dniá pierwſzego. (marg) Z tąd to Zydowie biorą/ iż dźień przyrodzony/ od wieczornego zmierzkánia poczynáią. (‒) BibRadz I 1a marg.

»przyszły dzień« [szyk 3 : 2] (5): RejPs 206v; RejWiz 120v; BibRadz Prov 27/1; dźiś vżyy biéśiády/ O przyſzłym dniu niechay próznéy rády KochPieś 24; WujNT 122 marg.

»robotny, roboty dzień« ‒ dies operosus Murm, Mymer1, BartBydg; operarius dies Mącz [szyk 6 : 3] (7 : 2): Murm 11; De festis et feriis. Von den Feiertagen: vnd wergtagen. O ſwiętach y robothnich dnyech. Mymer1 8v, 1 nlb, 8v; BartBydg 41b; Sesquiopera, Półtora dnia roboty. Mącz [390]a, 264c; SkarŻyw 4; Calep 409b.

bibl. »rzecz dnia w dzień jego (a. jej)« = każdego dnia [hebraizm] (3): Y poſtánowił iym krol obrok ná káżdy dzień (marg) wł: rzecż dniá wdzień iego/ álbo iey [rem diei in die suo]. (‒) z iedłá potráwy krolewſkiey BudBib Dan 1/5, 1.Par 16/37, 1.Esdr 3/4.

»dzień szczesny (a. szczęśliwy), fortunny« [szyk 6 : 4] (5 : 5): leſt dźień ſrzednie fortunny we wſzytkiem FalZioł V 54, V [52], [52]v; Złączenie Youiſſá [...] Sczeſzny dzyen zradczamy mowicz Goski A2v, A3v; Mącz [26]b, 284c; KochPs 178; O dniu ſzcżeśliwy y błogoſłáwiony/ Gdy tá nowiná zábrzmi ná wſze ſtrony GrochKal 28; SapEpit B3.

»dzień ten« = dziś [szyk 3 : 3] (6): Leop Bar 2/26; Mącz 378a; bo mowiłeś vſty twemi/ lecż ręką ſwą wypełniłeś/ iáko ten dźień [secundum diem hanc] (świadcży.) BudBib 3.Reg 8/24, Ier 11/5, 25/19, 32/20.

»trzeci dzień« = przedwczoraj (1): nie ieſtem wymowny od wcżoráyſzego y trzeciego dniá. BielKron 29.

»dzień wczorajszy« (4): BibRadz Ps 90/4; Tyśiąc lat ſą v ćiebie miły Boże/ iákoby dźień wczoráyſzy ktory minął. LeovPrzep H; RejZwierc 232v; KochPs 136.

»dzień wesoły, przyjemny, wdzięczny itp.« [szyk 8 : 5] (13) : RejPs 125v; A wſſákoż ty moy Pánie mnie wdzyęcżny dzyeń ſpráwiſz LubPs L4, S6v; Goski A2; BielKron 266; RejPos 71, [226]v; BudBib Esth 9/22; KochPs 49; MWilkHist G2; KochPieś 43; ArtKanc B5v; Gdyć ſię po pracách twoich vda dźień weſoły. CiekPotrHerb )?( 2v.

»dzień zły« [szyk 2 : 1] (3): Ale dniá czwarthego po dniu onym złym/ ktorego ij gábáłá/ záſyę go ruſza SienLek 139; BudBib Am 6/3; KochFrag 23.

Szeregi: »czas, (i, abo) dzień« [szyk 3 : 2] (5): SeklWyzn f2; Mącz 160c; A ták gdy thy dni ábo cżáſy przypadáią/ iż ſobie przypominamy ty dziwne ſpráwy RejPos 304v; Calag 133a; SkarŻyw 1.

»czas, dzień i godzina« (2): abyſmi niewiele mowyli gdi ſię modlym/ albo bogu/ czaſſu/ dnia/ y godzini nie żakreſzaly SeklKat T3, T2.

»czasy, (i) dni i lata (a. roki)« [szyk 5 : 1] (6): á że też [słońce i księżyc] będą ná znáki/ ná cżáſy/ ná dni/ y ná roki [et tempora, et dies et annos] Leop Gen 1/14 [przekład tego samego tekstu (5)]; BibRadz Gen 1/14; HistRzym 127v; BudBib Gen 1/14, I 1b marg; SkarKaz 518a.

»czas, miesce, dzień albo godzina« (1): Niezdawać ſię na wolą iego [Boga]/ ale mu zakreſſać/ czas/ mieſcze/ dzień/ albo godzinę SeklKat O.

»(ani, nie tylko) dzień, (ani, nie tylko, i, ale i) godzina« [szyk 8 : 2] (10): LibLeg 11/41; SeklKat P; GórnDworz Bb3v; RejPos [340Jv; RejZwierc 166; CzechRozm 2; Lećie/ kiedy godźiná/ nietylko dźień/ ſzkodliwa ieſt zmudźić. GostGosp 36; LatHar 51; WujNT Matth 25/13; WysKaz 47.

»dzień i miejsce« (2): RejPos 348v; iż on dźień y ono mieyſce ſobie pilno znácżą ReszList 141.

»lata, miesiące i dni« (1): Ale [...] ſłońce/ y księżyć [!]/ látá/ mieſiące/ y dni/ ty mogą być wiecżnymi názwáne CzechRozm 84.

»miesce, dzień i godzina« (1): czo ſzie zbroye brony kony myeſcza dnya y godzyny dothicze MetrKor 26/62.

»rok i dzień« (1): Wiele rzecży w piśmie S. ktorych ſię roku y dniá pewnego/ nie dopytaſz SkarJedn 98.

Wyrażenia przysłówkowe (218): »dzień ode, po(d)le dnia« = dzień po dniu, ciągle, bez przerwy; de die Mącz; de die in diem, die et die Vulg (8 : 6): LubPs V5; Leop Is 58/2; BielKron 9v; Mącz 78b; RejPos 162; GrzegŚm 53; WujJud 101; BudNT 2.Cor 4/16; BielSjem 7; Kiedy łąki śieką/ tedy nie śiec dźień podle dniá trzech dni GostGosp 112; choćia ſię náſz zewnętrzny człowiek pſuie: iednák ſię wnętrzny odnawia dźień ode dniá [die et die]. WujNT 2.Cor 4/16; SarnStat 149, 857.
~ Zwrot: »dzień ode dnia odwłaczać« (1): Procrastino – Dzien odednia odwłaczam. Calep 852b. ~

»ode dnia do dnia« = dzień po dniu albo do następnego dnia; in dies Murm, BartBydg; de die in diem PolAnt (10): Indies. Von tag zu tag Odednyá dodnyá. Murm 14; BartBydg 245; HistAl L3v; ieſliby milcząc odedniá do dniá [de die in diem] nie bronił iey tego BibRadz Num 30/15; BudBib Ps 95/2.

~ Zwrot: »ode dnia do dnia odwłoczyć (a. zwłoczyć), odkładać; odkładanie, odwłoka ode dnia do dnia« [szyk zmienny] (2 : 1; 1 : 1): SkarŻyw 455; Procrastinatio ‒ Odwłoka odednia dodnia. Calep 852b, 226b [2 r.]; gdyby przyiazd ſwóy do Polſki odedniá dodniá zwłóczył OrzJan 84. ~

»do, od dzisia (a. dzisie) dnia« = ad hanc diem Vulg (5 : 2): Od dziſiadniá do iutrá/ woł záiącá goni March3 X; KromRozm II g2v, n2v, x3v; Leop Is 58/4; Troiá do dziśiedniá/ ſnadźby ieſzcże ſtałá WisznTr 35; CiekPotr 89.

»po dziś dzień« ‒ in (ad) diem hanc, in hunc diem, usque hodie, sicut est dies haec Vulg (106): BielŻywGlab nlb 9, nlb 15; MiechGlab 6, 20, 27, 29, 36; KromRozm II n4 qv, x3; A yednák to namyáſtkom ich biſkupom á kápłanom ſlużyło/ y po dźiś dźyeń ſluży. KromRozm III N3v, C5v, D7v, G6, H7, I4v [2 r.]; GliczKsiąż C4, C8, E3, E5v, I7 (7); Ten ieſt grob ktory on ſpráwił w Modin/ áż po dziś dzień [usque in hunc diem]. Leop 1.Mach 13/30, 1.Reg 30/25, 3.Reg 9/21, 1.Par 5/26, Esth 16/16, Ier 44/22; WujJud 48v, 53, 134, 141v, 231v; WujJudConf 28, 38v, 80, 88, 103v (7); RejPosWstaw [414]v; CzechRozm A6v, 6v, 71v, 73v, 101 (7); SkarJedn 28, 204, 230; SkarŻyw A3v, A5v, 180, 356, 357 (10); MWilkHist A3v; StryjKron 260; KochJez B3; NiemObr 39, 127, 160, 169; KochEpit A3; ZapKościer 1584/53; KlonŻal C; WerGośc 257; ZawJeft 13; KochCz B2; OstrEpit A3; RybGęśli A2v;WujNT 35, 60, 124 [2 r.], 452, 471 (8); KlonKr A; SkarKaz 2b, 156b, 275b, 277a [2 r.], 382a (8); CzahTr D3v, E3, G2; PaxLiz A3; SkarKazSej 666a; KlonFlis Dv; SapEpit A3v.

~ W przeciwstawieniach (5): »dawno ... po dziś dzień« (1): yáko to było dawno y po dzis dzyeń yeſt GliczKsiąż K7v.

»naonczas ... po dziś dzień« (1): Co nie tylko ná on czás czynił obcuiąc ná ziemi: ále y po dziś dźień w kośćiele ſwym czyni. WujNT 212.

»od początku ... po dziś dzień« (1): tho ieſt rzecż poſpolita wſzytkim hordam tatarſkim iako od początku ſwego aż po dzisdzien. MiechGlab 32.

»odtychmiast ... po dziś dzień« (1): Thakże odtichmiaſt y po dzis dzien [Tatarzy] Machometowi ſlużą. MiechGlab 20.

»przed tym ... po dziś dzień« (1): Tegoſz Kośćiołá Swiątość Pan Bog rozmáitymi cudámi y przed tym okázował y po dźiś dźień okázuie WujJud 133. ~

»dzień po dzień« (6): KromRozm I D2v, D4; BudBib 1.Par 16/37; Abych ták tobie [...] Dług obiecány dźiéń po dźiéń oddawał. KochPs 88; mieſzkáiąc miedzy tymi ktorzy dźień po dźień [de die in diem] trapili duſzę ſpráwiedliwą niezbożnymi vczynkámi. WujNT 2.Petr 2/8 [2 r.].

»dzień w dzień« (2): y cáłopalenia (cżynili) dzień w dzień [die in die] licżbę wedle obycżaiu BudBib 1.Esdr 3/4.

~ Zwrot: »czekać dzień w dzień« (1): á będzieſz cżekał dzień/ wdzień/ áż ſie czo w nim [w człowieku wziętym] ſkrythego/ a oſobnego otworzy GórnDworz M7. ~

»dzień za dzień« = dzień po dniu, stale, zawsze; diem de die, in posterum Mącz; de die in diem Vulg (18): To ták dźień zá dźień záwżdy GrabowSet K3v.

~ Zwroty: »czekać dzień za dzień« (1): Diem de die expectabam, Czekałem dzień zá dzień/ to yeſt/ zawżdy. Mącz 88c.

»dzień za dzień odkładać, odkładany, odwłaczać (a. odwłoczyć), odwłokę brać« [szyk zmienny] (5 : 1 : 3 : 1): Diar 21; Seymow tzekáią/ żywotá ſwego niepolepſzáią/ ále dzień zá dzień odkłádáią KrowObr 186v, 186; Leop Eccli 5/8; In posterum differre, Dźień zá dźień odkłádáć/ álbo od yutrá do yutrá odkłádáć. Mącz 314c, 62b, 67b, 123b, 348c; Phil N4.

»dzień za dzień puszczać« (1): Diem de die ducere, Dzień zá dzień puſzczać. Mącz 96a.

»dzień za dzień [= z dnia na dzień] żyć, żywiący« [szyk zmienny] (4 : 1): Oscitans Epicurus, Niedbały/ Dzień za dzień żywiący. Mącz 53c; In diem vivere, Dzień zá dzień żyć/ to yeſt/ niocz ſie nie ſtáráć. Mącz 166d, 88c, 154c, 500c. ~

»dzień za dniem« (1):

~ Fraza: »dzień za dniem płynie« (1): Iáko dźien zá dniem zwykłym płynie torem ZawJeft 8. ~

»dzień po dniu« (1):

~ Fraza: »dzień po dniu płynie« (1): Niechay łáſká iego ſłynie/ Ták iáko dźiéń po dniu płynie. KochPs 144. ~

Wyrażenia przyimkowe (1472):»do [któregoś, jakiegoś] dnia (183), do [iluś] dni (52)« (235): OpecŻyw 4v, 25; á to maſz cżynić do iedenaſcie dni FalZioł I 116d, II 19b, IV 7b, V 55, 108v, 114 [2 r.] (8); GlabGad B2, F4v, H7v; MiechGlab *5v; LibLeg 6/117v; SeklKat Zv; MurzNT Luc 1/20; GroicPorz 113; Leop 1.Reg 20/19, 2.Reg 19/24, Dan 6/7, 12, 3.Mach 6/36 (8); UstPraw D, F, Fv; BibRadz I 1 marg, Ex 10/6, Lev 23/14, 16, Ios 6/10 (13); zową to wielkim Piątkiem y nie iedzą do trzećiego dniá żáłuiąc Kryſtuſá. BielKron 464v, 29v, 32, 37, 40 [2 r.], 46v (34); Mącz 124a, 167a, 272b, 417b; SarnUzn C3; SienLek 23 [4 r.], 46v, 50v, 52, 55 (32); RejAp 22v; GórnDworz G4v, R; HistRzym 17, 119; RejPos 213v, 315v; GrzegŚm 35; RejZwierc 61v, 154, 200v; BudBib 3.Reg 17/14; PaprPan Dd2; Oczko 13v; SkarŻyw 15, 56, 226, 362, 443; MWilkHist Bv, B2v; StryjKron 572; ActReg 4, 142; Gdy złodźiey ná imienie co przywiedźie/ [...] nie odeymowáć od niego do kilá dni/ áby to przy nim iśćiec záſtał GostGosp 12, 165; LatHar 314, 691, 702, 706; WujNT Matth 24/38, 26/29, 27/64, Mar 14/25, Luc 1/20 (7); SarnStat 513, 520, 675, 676; Przymierza Pigmeowie do trzech dni prośili KmitaSpit C4v.

~ do [któregoś] dnia po czym (1): CHłopi tułáiący ſie/ którzy do trzećiégo dniá po przyſzćiu ſwym do miaſt y miáſteczek w ſłużbę y w rzemieſło ſie nie oddádzą/ [...] áby [...] byli imáni SarnStat 520.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy dnia tygodnia (1): Gdze the pyenądze tak dlugo wprawye leſzaly: aſz do dnya sobotnyego ZapKościer 1583/39.

Wyrażenia: »do dzisiejszego dnia« [szyk 20 : 17] (37): OpecŻyw [192]v; OpecŻywList C2v; HistJóz E3v; MiechGlab 46; LibLeg 6/119; MurzNT Matth 28/15; KromRozm II n3v, o; LubPs hh5v; iedno tilko kośćioł Rzymſki trwa aż do dniá dziſieyſzego? KrowObr 22v, 72; Leop 1.Reg 5/5, 3.Reg 9/13, 4.Reg 20/17, 2.Par 20/26, 1.Mach 8/10 (7); BielKron 184v; HistRzym 21v; Boże ktory páſieſz mnie/ á opiekaſz ſie mną od młodośći mey áż do dniá dziſieyſzego. RejPos 150; BiałKat 138v; BudBib 3.Esdr 8/75; BudNT Rom 11/8; CzechRozm 103v; CzechEp 13; NiemObr 83; LatHar 136, 697; WujNT Matth 11/23, 27/8, Act 2/29, Rom 11/8, 2.Cor 3/14 (7); GosłCast 55.

»do dnia jutrzejszego« [szyk 1 : 1] (2): prosili aby KIM doczekać ich raczył do jutrzejszego dnia Diar 19; NiemObr 25.

»do dnia niniejszego« [szyk 1 : 1] (2): á imię miáſthu dano Berſábee/ ktore trwa aż do ninieyſſego dniá [usque in praesentem diem]. Leop Gen 26/33, Ier 3/25.

»do dnia tego« = do dzisiaj [szyk 27 : 8] (35): OpecŻyw 118v; Leop 1.Reg 12/2, Ier 44/10, Ez 2/3; BibRadz Ios 14/14, 23/8, 9, 1.Reg 30/25, 2.Par 8/8 (7); GrzegRóżn N2; BudBib Deut 34/6, 2.Reg 4/3, 2.Esdr 9/32, Ier 32/20, 31 (17); CzechEp 192; Y roznioſłá ſię tá powieść miedzy Zydy/ áż do dniá tego [usque in hodiernum diem], WujNT Matth 28/15, Act 23/1, 26/22, s. 516, 525.

bibl. peryfr. »do dnia wieczności« = wiecznie (1): Iemuż [Jezusowi Chrystusowi] chwałá/ y teraz/ y do dniá wiecznośći. WujNT 2.Petr 3/18.

Szereg: »do tego czasu a do dnia tego« (1): ode krztu Ianowego áż do thego cżáſu a do dniá thego [usque in diem Vulg Act 1/22]/ ktorego ieſt wzyęt od nas do Bogá Oycá ſwoiego. RejPos 287v. ~

»na [któryś, jakiś] dzień (351), na [ileś] dni (27) [w tym: na dzień = codziennie (39)]« = in (per) diem (dies) Murm, BartBydg, Modrz, Vulg; (in) die, (aliquot) diebus PolAnt, Vulg; in singulos dies Mącz (378): Po dwu gołębiu ná dzień iadł BierEz N, N, Sv; Murm 10; BartBydg 67b; FalZioł I 3c, IV 12a; KłosAlg Gv; WróbŻołt tt3; LibLeg 11/95v; LibMal 1547/135v; SeklKat Gv, G3v; KromRozm I P3; Leop Ex 19/11, 15, Dan 6/10, 13, 10/14; BibRadz Lev 19/6; OrzRozm G2v; BielKron 28v, 31 [4 r.], 121v, 149, 151v (9); KwiatKsiąż N3v; In singulos dies, Co dźień/ na dźień. Hąc;S 395a, 45b, 288a, 342d; SienLek 170; RejAp 58v; GórnDworz Cc8v; KuczbKat 265; Siedm kroć ná dzień [Septies in die]/ chwaliłem ćię BudBib Ps 118/164, 2.Reg 20/4, Ez 4/10, Dan 1/12, 14; BudNT Luc 17/4 [2 r.], Act 21/1, Hebr 12/10; Temu [panu] káżdy z was vfay ná dzyeń poł godziny PaprPan H; ModrzBaz 29v; SkarJedn 237; Oczko 19v, 21, 27v, 32; KochPs 186; SkarŻyw 29, 31 [2 r.], 46, 188, 225 (14); KochJez B3; ReszList 171; GórnRozm F, H2v; ActReg 28; Calep 318b, 476a; GostGosp 100; bomći was żywiłá/ Y chlebá ná wiele dni hoyniem námnożyłá. RybGęśli B4; WujNT Luc 17/4 [2 r.], s. 330, Act 10/48, Hebr 12/10; WysKaz 16; SiebRozmyśl F2v; SarnStat 374, 376; SkarKaz 313a, 551b [2 r.]; CiekPotrŚredz )?(4; SkarKazSej 704b; KlonWor 4 [2 r.].

~ na dzień czego (2): Leop Deut 17/19; Gdy dniáło ná ieden (álbo ná pirwſzy dzień) tegodnia przyſzłá Mária BudNT c7v przedm.

na [któryś] dzień przed czym (1), na [ileś] dni przed czym (1): ZapWar 1550 nr 2665; Łazárz był ieden ſtych ktorzy znim kſtołu śiedźieli. (marg) na ſześć dni przed wielk. (‒) MurzNT Ioann 12/2.

na [któryś] dzień po czym (4): ma Rok złożyć ſędźiemu ná dzień ſzoſty ná Seymie wálnym bliſko przyſzłym po wyiechániu Krolewſkiem UstPraw C2, H3v; RejPos 113v; WujNT Matth 28/1.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy dnia tygodnia (2): MetrKor 34/133; Ewányelia ná dzyeń wtorkowy po wielkiey nocy RejPos 113v.

W Modlitwie Pańskiej (2): Chlebá náſzego powſzedniego day nam ná káżdy dźień [iuxta diem; hodie Vulg]. BibRadz Luc 11/3; WujNT Luc 11/3.

Wyrażenia: »na cały dzień« (1): Práwye yák obfitość wod ták myę opłynęły/ Zárázem ná cáły dzyeń zewſſąd ogárnęły LubPs T4.

»na dzień dzisiejszy« [szyk 2 : 2] (4): Wtey myerze radbym od ćyebye ſlyſſał/ [...] coś wczorá ná dźiſyeyſſy dźyeń odłożył KromRozm II a4; BudBib 1.Par 4/41; ZapKościer 1586/66, 66v.

»na dzień jutrzejszy« (1): przeto też rzecż tę/ [...] ná dźień iutrzeyſzy odłożę. CzechRozm 224.

»na każdy (a. kożdy), wszelki dzień« = co dzień; quotidie Murm, Mącz, Calep, PolAnt, Vulg; propediem, singulis diebus Mącz; dietim, de die (in diem), die (et) in die, die in diem, diem ex die, ad diem in die, (in) (omni) die, in dies, secundum diem, in die PolAnt; omnibus diebus, per omnes dies, per singulos dies, totum diem Vulg (261 : 1): BierEz R2; OpecŻyw 8, 37, 37v, 160 [4 r.], 168v; Murm 14; FalZioł I 45d, 98d, II 17d, III 3c, V 83 (32); MiechGlab 20; KłosAlg B2; Bądz bogoſlawion pan bog na wſzelki dzień WróbŻołt 67/20; LibLeg 10/46v; SeklWyzn f2; á ná káżdy dzień [drzewa] owoc roskoſzny dawáły. HistAl K7; MurzHist D4; MurzNT Mar 14/49, Luc 9/23; KromRozm II d3v; KromRozm III B3v; LibMal 1554/184; BielKom B5v, G; LubPs Q3, eev, ee2; KrowObr 61, 71, 159, 161 [2 r.], 163v (8); Leop Deut 17/19, 2.Par 13/11, Esth 9/4, Act 2/47, Hebrr 10/11 (21); KochZuz A2, A2v; BibRadz Gen 39/10, Deut 28/32, I 123c marg, 1.Reg 18/10, 1.Par 12/22 (19); s thrąbámi/ przychodzili a ſpiewáli pieśń Moiżeſzowę na każdy dzyeń BielKron 31, 38, 44v, 201v, 229, 257 (12); GrzegRóżn A2v; KwiatKsiąż A3v, K4v, L4, O; Febris quotidiana, Febrá/ álbo źimnicá ná kożdy dzień. Mącz 8a, 85a, 88c, 106b, 123d, [169]b (11); SarnUzn D8; SienLek 53, 58v, 60, 92, 92v (13); RejAp 162; GórnDworz Bb7v; HistRzym 30 [2 r.], 36, 49v [2 r.], 50, 51 [2 r.] (14); RejPos 104v, 210v, 309, 316; GrzegŚm 33, 52; KuczbKat 185 [3 r.], 410; RejZwierc 66, 90, 227v, 248v; BielSpr 4v; WujJud 225 [2 r.], 226v, 231v [2 r.], 245; BudBib 2.Esdr 12/47, Dan 1/5, 3.Esdr 4/52; BudNT Act 5/42; CzechRozm 242, 265v; ModrzBaz 67v, 68, 116, 131, 143, 144; SkarŻyw 1, 502; CzechEp 39, 62, 106, 182; KochJez B; NiemObr 10; KochFr 79; ReszPrz 46; ReszList 163; WerGośc 242; ArtKanc L9v; GórnRozm N3; ActReg 156; Calep 515b, [891]b; GostGosp 54, 60; KochAp 11; LatHar 1 [2 r.], 69, 84, 143, 194 (11); Siedźiałem ná káżdy dźień [quotidie] v was vcząc w kośćiele: á nie poimáliśćie mię. WujNT Matth 26/55, Mar 14/49, Luc 9/23, 16/19, 19/47, 22/53 (14); WysKaz 8, 13, 16, 19, 42 (7); PowodPr 11; SkarKaz 121b; CiekPotr 38; CzahTr Lv; ZbylPrzyg Bv.

»na on dzień« (6): Leop Ps 145/4, Is 17/9; do niego ſię ná on dzień do więzienia wiele Chrześcián zeſzło. SkarŻyw 47, 511, 545; SkarKaz 278a.

bibl. peryfr. »na dzień wieku« = wiecznie (1): Iemu [Panu] ſławá y teraz y na dzień wieku [in diem aeternitatis]/ Amen. BudNT 2.Petr 3/18. ~

»po [ileś, jakieś] dni« (68): FalZioł V 70, 92, 94; LibLeg 11/169; SienLek 15v, 56v, 57v, 59v, 68 (15); á iáko ſie w nim [w poście] maſz záchowywáć Pánu ſwoiemu/ nie tylko po ty dni od ludzi wymyſlone/ ále po wſzytek cżás żywotá ſwego. RejPos 71, 280, 283; cżtery kroć do roku wielkie poſty po dni cżterdzieśći cżynił. SkarŻyw 471, 570.

~ po [ileś] dni przed czym (1): Náwárzyć mu boraku/ Senáſu z miodem álbo z cukrem/ y dáć mu pić po kielo dni przed przepuſzczenim SienLek 53v.

Wyrażenia: »po dzisiejszy dzień« (18): GlabGad N7v; Sthoią po dziſieyſzy dzien pola Alanſkie puſte MiechGlab 41, *2v, *4v, 40, 42, 44 (13); BibRadz 2.Par 35/25; BudBib 2.Par 35/25; Dla cżego też Bog/ y podziſieyſzy dzień/ nie ſkąd inąd/ iedno z porządney małżeńſkiey miłośći/ chwalce ſobie obiera. CzechRozm 163, 110v.

»po wszystki(e), wsze dni« = zawsze; cunctis a. omnibus diebus PolAnt, Vulg; omni die, omnes dies, per singulos dies PolAnt (24 : 1): gdyż powſſednij s wamim w koſciele ſiedziál/ naucżaiątz a nie ięliſcie mie OpecŻyw 106v; BielŻyw 114; LubPs Q3v, ee6v; Abowiem obrałem y poświęcił to mieyſce/ [...] żeby trwáły ocży moie/ y ſerce moię thu po wſſyſtkie dni [cunctis diebus], Leop 2.Par 7/16, 4.Reg 12/2, Ier 33/18; BibRadz Deut 4/40, Iudic 2/7, 3.Reg 8/59; BielKron 77v; SienLek 152; GrzegŚm 36; BudBib Gen 6/5, Deut 22/19, Ios 4/24[25], 1.Reg 2/32, 35 (9); BudNT Matth 28/20; WujNT Matth 28/20, s. 124. ~

»przez [ileś] dni (377), przez [któryś] dźień (158)« = w ciągu dnia, dni; in die Mącz, PolAnt; (aliquot) dies, quotidie PolAnt (535): OpecŻyw 32, 33v [2 r.], 53, 67, 88, 95, 181v; PatKaz II 38v; HistJóz C2v, E3v, E4; TarDuch Bv, B6, C8v, D2v, E3; ZapWar 1533 nr 2407; FalZioł I 47b, II 16b, 17d, 20a, V [1]v (68); MiechGlab *7v, 27, 77, [90]; ktore [sfery] ſie zawſze nad nami w godźin cżtyrzy y dwadzieſćia/ to ieſt przez ieden dzień/ w około obraczaią. KłosAlg A4; WróbŻołt 118/164, pp7; RejPs 187v; LibLeg 11/95; SeklWyzn 4v; RejJóz C7; LibMal 1546/111; SeklKat G; HistAl Cv, C8v, Dv, E3, E8v (28); MurzHist D4v, E, E2, E3, Iv (7); MurzNT 121 marg, Mar 1/13, Ioann 1/39; KromRozm II d4v; Diar 25, 30, 31; LubPs ccv; KrowObr 29; RejWiz 167v; Y ſtał ſie potop przez cżterdzieśći dni [quadraginta diebus] ná ziemi. Leop Gen 7/17, Gen 21/34, 31/23, Lev 8/33, 13/54, 14/8 (22); UstPraw D2, G; BibRadz Gen 7/17, 23, 8/10, 24/55, 31/23 (44); BielKron 5, 21v, 37v [2 r.], 77v, 96 (21); Mącz 56c, 106b, 108d, 111a, 122b (16); Prot B2; SarnUzn H6v; głowę mu okłáday dwá kroć przez dźień. SienLek 51, 10, 49, 52v, 53, 55 (52); LeovPrzep G4, G4v; RejAp AA2v, 21, 89v, 91v, 99; HistRzym 56, 104v, 105v, 126v, 131; RejPos 39v, 71, 112v, 183 [2 r.], 248 (10); KuczbKat 50; RejZwierc 169v, 199v, [233]; BielSpr 4v, 7v; WujJud 184v, 187 [2 r.], 189v, 193; y mieſzkał z nim przez mieſiąc dni [habitavit cum eo mensem dierum]. BudBib Gen 29/14, Ex 24/16, 3.Reg 17/15, 2.Par 20/25, 2.Esdr 2/11, 4.Esdr 5/4 (14); BiałKaz B2, E3; CzechRozm 114v, 252; SkarJedn 213, 248, 324; Oczko 7v, 9v [2 r.], 18, 31, 32 (11); SkarŻyw 172, 184, 244, 286, 422 (26); MWilkHist F; StryjKron 345 [2 r.], 410, 442, 472, 572, 577; ZapKościer 1582/40v; CzechEp 299; NiemObr 74; ReszHoz 120; ReszList 166; ArtKanc C16v; ActReg 127; LatHar 2, 123 [2 r.], 133, 302 [4 r.], 336 (11); WujNT 439 [2 r.], Act 13/31, 16/18, 21/10, 27/7 (19); WysKaz 17, 29; SarnStat 737, 968, 982; PowodPr 18, 50; SkarKaz 45a, 116a, 207a [2 r.], 386a, 578a; KlonWor 56.

~ przez dni czego (1): Przez wſſyſtkie dni oddánia ſwego [Omnibus diebus]/ święthym będzie Pánu. Leop Num 6/8.

przez dni czyje (1): I służył Iſráel Pánu przez wſſyſtkie dni [cunctis diebus] Iozue/ y Sthárſſych Leop Ios 24/31.

Wyrażenia: »przez cały, wszytek dzień« = per diem totum, toto die Mącz; tota die PolAnt; omni die Vulg (48 : 7): ij bylaſta oba w tym domnimaniu przez tzaly dzień. OpecŻyw 32; TarDuch B7; iż ten kamień przez wſzytek dzień tę mocz ma FalZioł IV 50d, V 114; WróbŻołt 31/3, 34/28, 43/22, 55/2, 3 (7); RejJóz F3v; LubPs D, F4v, H3v, I4, K2 (15); KrowObr 70; Leop Iudic 9/45; BibRadz Iudic 9/45; Mącz 38c, 290b, 292d, 446d, [460]a (7); HistRzym 46; KuczbKat 50; WujJudConf 191; SkarŻyw 567, 589; StryjKron 522; LatHar 50, 53, 160, 162, 163 (8); WujNT 552; SarnStat 968 [2 r.]; Więc przez cáły dźień/ boiąc ſię popłochu/ Siedźi w máclochu. KlonFlis Ev.

»przez [któryś] dzień« = co [który] dzień (10): kto by miał quartanę/ to ieſt zimnicę ktora bywa prżez cżwarthi dzień FalZioł I 150c; gdy będą trzy piłułki połykane poranu przez trzeci dzień [...] żołądek poſilaią FalZioł III 29c, I 151d, II 20d, 21d, V 72v; SienLek 139 [2 r.], 141, 189.

»przeze dni« = przypadający co trzeci dzień (4): á pićié tákowé/ ieſli przezedni/ ieſli co dźiéń być ma/ dyſputuią Włoſzy Oczko 21, 21, 24, 38.

»przez dni minęłe« (1): yż żaden niebył rowien thobie z Krolow przeſſlych przez wſſyſtkie dni minęłe [cunctis retro diebus]. Leop 3.Reg 3/13.

»przez dzień przyrodzony« = w ciągu 24-godzmnej doby (1): [Chrystus] przez cáły dźień przyrodzony/ y przez cżęść przeſzłego/ y przez drugą dniá pośledniego w grobie trwał KuczbKat 50.

»przez [ileś] dni robotne« (1): broná śieni wnętrzney/ ktora pátrzy ná wſchod będzie zámkniona (przez) ſześć dni robotne [erit clausa sex diebus operis] BudBib Ez 46/1.

»przez wszystkie dni« = zawsze; omnibus a. cunctis diebus, per singulos dies Vulg (10): Tu przez wſzytki dni odpocżywamy. HistAl I; KromRozm II ſ2, t4; KrowObr 10v, 23v; Przez wſſyſthkie dni [Per singulos dies] będęć dobrorzecżył Leop Ps 144/2, Num 6/8, Ios 24/31, 1.Reg 25/16; ArtKanc T17v.

Szereg: »przez [ileś] dni, miesięcy i lat« (1): że wiele ludźi náyduie ſię tákowych/ ktorzy ſię przez wiele dni/ mieśięcy/ ylat zá pomocą Bożą mogą bez grzechu śmiertelnego záchowáć WysKaz 16. ~

»w [któryś, jakiś] dźień (106), w [ileś] dni (58)« = (in) (illa, illo, hac, ipso) die WróbŻołt, PolAnt, Vulg; diei ipsius PolAnt; per singulos dies Vulg (164): FalZioł IV 38d, V 7v, 46v, [52] [2 r.], [52]v; A gdy pług na polu zoſtanie tedy w niekielo dni tak trawą obroſcie iż wſzytek zakrije. MiechGlab 77; SeklKat G3; LibMal 1548/141, 145v; LubPs O2, X3v, ff2; SeklPieś 15; Leop Lev 8/34, 1.Reg 25/8, 2.Esdr 6/15, Num 6/11, Esth 9/22 (18); Roku ſześćſetnego wieku Noego Mieſiącá wtorego/ á dniá śiodmegonaſtego tegoż mieſiącá/ W tenże dzień [in die hoc] wſzytki źrzodłá przepáśći wielkich porwáły ſię BibRadz Gen 7/11, Lev 19/6, 23/12, Thren 3/57, Ez 34/12, Hebr 8/9 (11); áby wam dał żywnośći zá błogoſłáwieńſtwo w dobry dzyeń. BielKron 67, [842], 92v, 115, 155, 224 [2 r.] (12); Mącz 167a, 342d, [351]c; SienLek 142; HistRzym 50v, 130v; RejPos 141; RejZwierc 149v; BielSpr c2; BudBib Gen 17/23, 26, Ex 24/16, Lev 6/20; BudNT Matth 22/23, 24/50, Luc 5/35, Act 6/1; ModrzBaz 90v; SkarJedn 234; KochPs 52, 154; SkarŻyw 99, 471, 478; NiemObr 144; ReszList 169; Wiáruy ſie też tey plagi ládá w dzień v śiebie BielSen 17; PudłFr 71; LatHar 393, 713; WujNT Luc 9/28, 24/18, s. 323, Hebr 8/9; PowodPr 52.

~ w [któreś] dni czego (2), w [któryś] dzień czego (2): Leop Prov 6/34; Potym vſtáwiczną paloną ofiárę/ ták w pierwſze dni Mieſiącá [...] ofiárowano Pánu. BibRadz 1.Esdr 3/5; BudBib Prov 6/33. Cf »w dzień roboty«.

w dzień czyj (3): Leop Num 7/11; bo ten mieſiąc zową Auguſtus po Láćinie/ w ktorego ſie dzyeń vrodźił. BielKron 418v; RejPos 195.

w [ileś] dni od czego (1): W ſześćidzieſiąt dni od oblężenia miáſto wźięli Turcy látá 1452. BielKron 251v.

w [któryś] dzień przed czym (2): Tedy mężowie miáſthá onego w ſiodmy dźień przed Zachodem ſłońcá rzekli kniemu BibRadz Iudic 14/18; SkarŻyw 583.

w [ileś] dni po czym (12), w [któryś] dzień po czym (1): MIloſciwy paán Iezus we cżterdzieſci dnij po ſwym chwálebnym zmártwych wſtaniu [...] vkázál ſie. OpecŻyw 172v; PatKaz II 83v, 84; KrowObr 39; Mącz 284c; GórnDworz Ff5v; SkarŻyw 179; KochWz 137; ActReg 127; WujNT Act 20/7; SarnStat 350, 893; SiebRozmyśl K3.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy dnia tygodnia (4): LibMal 1554/ 190v; Názáiutrz w piątkowy dzyeń wypráwił ſie przećiwko niey Krol Zygmunt doſyć ochędożnie. BielKron 408v; StryjKron 532; SarnStat 140.

W połączeniu z nazwą miesiąca [w pl] (2): y náznácżyli cżás w oſtátecżne dni Lutego mieſiącá z iecháć ſie im ſpołu BielKron 412v; SienLek 43.

Wyrażenia: »w każdy (a. kożdy) dzień« = quotidie Mymer1 (2): W kożdy dzień [kokosz] iáie znośiła. BierEz I4; Quotidie. Teglich. W każdy dzien. Mymer1 5.

»w dzień niebezpieczny, nieszczęśliwy« (1 : 1): o móy Boże wiecżny/ Bądźże mym ſtrożem w dźiéń niebeſpieczny. KochPs 59, 151.

»w on dzień« = (in) die (illa a. ipsa) PolAnt, Vulg; in illo die Vulg [szyk 25 : 2] (27): WróbŻołt 145/4; Leop Num 7/1, 1.Reg 20/26, 31/6, 2.Reg 11/12, 24/18 (16); BibRadz Ez 38/14; A w on dzień [Et in illo die Vulg Ioann 16/23] mię iuż nie będzyecie o żadną rzecż pytáć. RejPos 125v, 132; BudBib Ps 17/1, Zach 2/11, 11/11; WujNT Mar 4/35, Luc 6/12, 13/31, Ioann 16/26.

»w powszedni dzień« [szyk 5 : 3] (8): KrowObr 71; SkarŻyw 310, 462; CzechEp 192; WujNT 323; PowodPr 51 [2 r.]; W powſzedni dzień w letniczku, w koſzuleczce białey, A ſnoreczká ná ſzyi: teraz miáry niemáſz CiekPotr 29.

»w dzień robotny, roboty« [szyk 1 : 1] (1 : 1): y przydzieſz ná mieſce gdzie ſie maſz táić w robothny dzień [in die, qua operari licet] Leop 1.Reg 20/1; ReszPrz 113.

»w dzień zły« (5): WróbŻołt 40/2; LubPs N2; BudBib Ps 26/5, Eccle 7/14; weźćie zupełną zbroię Bożą: ábyśćie mogli ſprzećiwić ſię w dźień zły [in die malo] WujNT Eph 6/13. ~

»za [ileś] dni (67), za [któryś, jakiś] dzień (22)« = w ciągu, na okres, po upływie dni, dnia; post dies, in diebus PolAnt (89): ku bogu ſie vtziekli/ ij przikazali poſt za trzy dnij OpecŻyw 4, 113v; MetrKor 40/811; á gdy gi wypijeſz za kielo dni/ weżmiſz pothym lekarſtwo s ſoku rożanego FalZioł I 32a, I 46c, 74d, III 31a; Allexender za trzi dni nic nieiadł BielŻyw 105, 112, 114, 159; GlabGad C8v; LibLeg 7/36; RejRozpr B3v; MurzNT Luc 9/28; KromRozm II d3v; Leop 2.Reg 24 arg, 4.Reg 3/9; UstPraw Bv; RejZwierz 37v; BibRadz 2.Reg 20/4, 3.Esdr 9/5, 11, Iudith 2/10[11]; dáli mu Rzymiánie imienia/ to ieſt roley iáko może zá ieden dzyeń pługiem obyść BielKron 106, 37, 39v, 40, 58v, 92 (20); Non uno die hoc opus absolves, Nie skończiſz tey roboty zá dźień. Mącz 400d, 177b; GórnDworz G5, Dd4; BielSpr 62v; RejPosWstaw [1432]; BudBib Ex 20/11; BudNT Matth 27/40, Mar 8/31; CzechRozm 205; SkarŻyw 167; y wziął mu Iágęło tylko zá ſiedḿ dni ſiedḿ Zamkow przednieyſzych StryjKron 502; ActReg 15, 25, 28, 51, 88; GostGosp 86, 92, 108, 156, 158; LatHar 688, 695, 700, 702; WujNT Matth 26/61, 27/40, Mar 14/58, s. 307, Act 20/6; SarnStat 135 [2 r.], 476 [2 r.], 968; PowodPr 84; SkarKaz 383a, 422b; GosłCast 19; Dla poborow ſámych przyzywano poſłow od ſzláchty z powiátow/ z ktoremi zá trzy ábo cztery dni ſeymy ſię kończyły. SkarKazSej 693b.

~ za [ileś] dni od czego (1): á zá dźieśięć iedno niemal dni od wyćiągniénia ſwégo/ R. P. z wielkiéy trudnośći do lepſzéy o vſpokoieniu iéy nádźieie przywiódł SarnStat 1051.

Wyrażenie: »za cały dzień« (3): BibRadz Ios 10/13; ledwy tho [rozlewanie krwi] zá cáły dzień vgáſło. BielKron 303v; RejZwierc 139v. ~

»przed dniem wczorajszym« = przedwczoraj [szyk 2 : 1] (3): ijż wcżora ij przed dniem w cżorayſſym/ dlá twé męki był mi dzień wielmi dlugi OpecŻyw 164; BartBydg 246b, 247b.

Personifikacja (1):

Szereg: »dzień a czas« (1): Y pocżnie Nieſzcżęſcié tę rzecż [...] przewodźić/ a naprzod Práwdą/ Nieluboſcią/ ij dobrymi ſąſiady/ Dniem/ a Cżaſem ForCnR E.

W przen (14): Ale ieſlić da Pan Bog docżekáć drugiego dniá/ to ieſt/ rozumnieyſzego wieku twoiego RejPos 40; KochPs 88 [2 r.]; Pokoiu/ dźień moy/ nie ma/ od ćięſzkośći GrabowSet K3, F2, H4v, Tv; SkarKazSej 707b [2 r.]; Onći mnię dzień nieſzcżęſną poráźił niebogę PudłDydo B3.
Frazy: »pokąd niebo dni sprawuje« (1): pokąd niebo dni ſpráwuie [in die coeli]/ áby ſłużyli Bogu y ſpołu ofiáry cżynili BibRadz Eccli 45/18[19].

»[kogoś] tłuką złe dni« = [ktoś] cierpi niedostatek, niedolę (1): A on więc práwie ſuſzy/ bo iuż nie iadł trzy dni/ Obudwu y s páchołkiem dawno tłuką złe dni. RejWiz 72.

Wyrażenia:»dzień dziedzictwa« = żniwa (1): Odięte ieſt źniwo w dzień dziedzictwá [in die haereditatis] Leop Is 17/11.

»dzień dzisiejszy« (1): kiedy o dniu dźiśieyſzym/ to ieſt o żyćiu tym docżeſnym wſzyſtko y nawiętſze kłádźie ſtáránie WysKaz 5.

W funkcji przysłówka = przez dzień, w ciągu dnia (1794):
G »dnia (a. dni)« [przeważnie z przydawką wyrażoną zaimkiem wskazującym lub nieokreślonym albo liczebnikiem porządkowym] [w tym: z zaimkiem (409), z liczebnikiem (657)] = (in) die BartBydg, Mącz, PolAnt, Vulg (1214): BierRaj 18v; BierEz H3, R4v [2 r.]; OpecŻyw 4, 12, 21v, [27]v, 43v (43); OpecŻywList C2, C2v; OpecŻywSandR nlb 5v; ForCnR Bv; MetrKor 40/811, 817 [2 r.], 818; PatKaz I 3, 11v; PatKaz II 84; PatKaz III 105; HistJóz A3, B4v, C, C2v; BartBydg 247b; TarDuch C7, C8v, E3; Iako ſą zimnicze cżwartego dnia. To ieſt ktora cżłowieka dręcży każdego cżwartego dnia. FalZioł V [53]v, I 7b, 11c, 22a, 50b, 113a (63); BielŻyw 36 [3 r.], 71, 143, 166; GlabGad C6, G6; WróbŻołt 55/10, S; RejPs 174 [3 r.]; Aſch dnya yednego pany kſobye gi wezwala LibMal 1548/ 145v, 1543/72, 1544/90v, 1545/102v, 1546/114, 1552/168 (9); ConPiotr 33; SeklWyzn Bv, Fv; RejJóz I8, K; SeklKat B3v, C3v, C4, O2, O3; Dnia niektorego krol Filip godował z kxiążęti HistAl A5v; Drugiego tedi dniá przyiecháli ku iedney rzece HistAl H4v, A, A8v [2 r.], B2v, B5, C5 (24); MurzHist P4; MurzNT Luc 5/17, 6/23, 9/22, 13/31, 32; KromRozm III P6v; Diar 43, 44, 57, 78, 79; BielKom D7; LubPs E4, S, V4v; GroicPorz m2 [2 r.]; KrowObr 28, 39v, 49, 49v, 105v (8); RejWiz 144v; Leop Gen 7/13, 22/4, 26/32, Ex 19/11, Iudic 9/42 (50); OrzList f; RejZwierz 24v, 80; Potym oſmego dniá [in die octavo] weźmie ſobie dwie ſynogárlicy ábo dwoie gołąbiąt BibRadz Lev 15/14, Gen 15/18, Num 7/66, Deut 5/14, 31/17, Is 66/8 (105); Goski A2, A3 [3 r.], A8; OrzRozm N; tráfiłá ſie tá bitwá tego dniá ktorego ſie Ceſarz vrodził BielKron 201v, 1v [3 r.], 32, 35 [2 r.], 38v [3 r.], 44v (130); KwiatKsiąż C4; Febris tertiana, Przezdzienna álbo/ Trzeciaczká/ która trzéciego dniá bywa. Mącz 120b, 85a, 92c, 105b, 120b, 131a (17); Prot B2; SienLek 33, 90,140v, 141v [2 r.], 147 [2 r.] (12); LeovPrzep G4 [2 r.], [I4]v, [K]; GórnDworz O6, Pv, Q7v, T5, Bb2v; HistRzym 4v, 8 [2 r.], 8v, 11v, 14v (37); RejPos 33v [2 r.], 38v, 40 [3 r.], 50v, 56 (19); BiałKat c, 56, 96; GrzegŚm 35; KuczbKat 45, 50 [6 r.], 60, 205, 295 [2 r.]; RejZwierc 26v [3 r.], 60v, 81, 101v, 133v (13); BielSpr 36v, 67v [2 r.]; WujJud 25v, 52; RejPosWstaw [413]v, 110v, [1432]; BudBib B2v, Ex 20/11, 29/32, 35, 30/8 (68); BudNT Mar 10/34, Luc 9/22, 24/46, 1.Cor 15/4 [5]; StryjWjaz A4 [2 r.], A4v, Cv; CzechRozm 148, 148v [5 r.], 159v; ModrzBaz 111v; [św. Piotr i Paweł] Iednego dniá męcżeńſtwo vćirpieli SkarJedn 91, 99, 233, 258, 291, 318 (8); KochOdpr A3v; Oczko 13, 19v, 20 [3 r.], 21v, 27v [2 r.] (10); KochPs 203; A gdy inni poſzcżąc trzećiego dniá iedli/ on ſam raz tylo w tydzień iadł SkarŻyw 29, 21, 47, 58, 68, 74 (74); MWilkHist F3 [2 r.], G2, H, Hv, I3 (7); StryjKron 130, 150, 345, 350, 522 (7); CzechEp 300; CzechEpPOrz **4; KochJez B2v, B3, B3v; NiemObr 23, 24 [2 r.], 60, 77; ZapKościer 1583/39, 1584/49, 1586/1, 1588/76v, 82v; ReszHoz 126, 137; ReszList 165, 169; BielSen 6; ArtKanc C9v, C18, F6, F14v, I4 (11); GórnRozm A, E, H3v; PaprUp B4; ActReg 3v, 8 [2 r.], 12 [2 r.], 13, 26 (17); Calep 476a; GostGosp 8 [2 r.], 10 [2 r.], 46, 80; Phil E4; GórnTroas 14; GrabowSet C4v; KochAp 7; Y sſtáli ſię Herod y Piłat onego dniá przyiaćielmi [in ipsa die Vulg Luc 23/12] LatHar 723, 2, 3, 9, 69 [2 r.], 91 (28); WujNT przedm 40, Matth 13/1, 16/21, 17/23, 22/23 (43); SarnStat 129, 171, 415, 430, 476 (10); SiebRozmyśl F2v, Lv; KmitaSpit Cv; PowodPr 50; CzahTr L2, L3; SkarKazSej 707b.

[ktoregoś, jakiegoś] dnia czego (5): Ten pierwſzégo dnia przyściá kniemu ſwoiego/ napominał go aby śię Szatánowi wodźic niedał MurzHist Iv; BielKron 43v, 126v; Mącz 339d; BudNT Ioann 20/1.

[któregoś] dnia od czego (2): MetrKor 40/811; dniá trzydzieſtego od wyścia z Egiptu/ iuż im nie doſtało było żywnośći BielKron 31.

[któregoś, jakiegoś] dnia przed czym, przed kim (9): OpecŻyw 69v; Iſch dnya yednego przed yarmarkyem theraſznyeyſchym poſnanſkym [...] wzyal znamoſcz zyendrzeyem LibMal 1554/183, 1553/175v, 1554/187v, 188v; Leop Iudic 14/18; BielKron 4; RejPos 274; SarnStat 1232.

[ktoregoś, jakiegoś] dnia po czym, po kim (67): BierEz S; OpecŻyw 23v, 33, 164v, [170], 175; OpecŻywSandR nlb 6; FalZioł I 84c, 130c, V 32v, 69, 86; LibLeg 11/84v; LudWieś Bv; LibMal 1547/135v; RejKup z2; Leop 3.Reg 3/18; BibRadz I 1marg, Gen 17/12, 21/4, Num 7/36; á Ceſárzowa Eudoxyná po nim [Janie Złotoustym] trzeciego dniá vmárłá. BielKron 158v, 76v, 237v, 260v, 400v, 457v, 462; Mącz 199c, 314c, 337d [2 r.], 339d; SienLek 139; HistRzym 68; á potym dniá trzeciego z martwych wſtánie [tertia die resurget Vulg Luc 18/33]. RejPos 66, 67v, 141v, 311v; BudBib 4.Esdr 6/53, 14/1, Esth 15/5; BudNT c2 przedm; CzechRozm 150v; SkarŻyw 102, 161, 227, 328, 329, 546; MWilkHist G3v, K3v; ZapKościer 1583/39; ReszPrz 85; LatHar 273, 336, 339, 502, 515; WujNT Ioann 20/1, 19, s. 394, 1.Cor 16/2; SarnStat 145, 785, 1231 [2 r.].

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy dnia tygodnia lub z nazwą dnia tygodnia w konstrukcji: w + A sg (3): LibMal 1551/158v; Anno dńi 1583 dnya wponyedzalek po kwyetny nyedzely [...] the pyenądze Iako 50 m. wloſzyel w prawo Koſczerſke slachetny Pán danil TeſzmarZapKościer 1583/39; y ktemu záczęćié Séymu tego dniá Wtorkowégo záczęło ſie. SarnStat 725.

W połączeniu znazwą miesiąca lub przymiotnikiem od niej [w pl] (4): tákież latá 1541. iedno tych cżáſow Tátárowie wtárgnęli do Ruśi dni Márcowych BielKron 424v, 31, 198v, 394.

Przysłowie: Nie odmieniayże ſie iáko Márzeć ná Wioſnę/ gdzie iednego dniá będzie y deſzcż y iáſno y krupy RejZwierc 24v.
Wyrażenia: »dnia całego« (1): Dicamus totum hunc tibi diem, Tego dnia cáłego chcemy tobie k woli być. Mącz 85b.

»dnia dzisiejszego« [szyk 42 : 14] (56): bom wſſytko dobreé ſtracila dziſieyſſégo dnia. OpecŻyw 157v, 172v; Leop Bar 2/6, 11; BibRadz 1.Reg 12/5, 3.Reg 8/61, Iudith 13/21, Act 19/40; BielKron 307; SarnUzn F; RejPos 21v, 25, 31, 33v, 34 (11); BudBib Gen 21/26, Iudith 13/21; CzechRozm 202v; SkarŻyw 188, 408; ArtKanc C6v; ActReg 169; bo iéy dźiśieyſzego Dniá vmrzéć prziydźie KochFrag 45; LatHar 17, 18, 37, 224, 402 (22); WujNT Act 19/40, 20/26; WysKaz 2, 40, 47.

»dnia jutrzejszego« [szyk 4 : 1] (5): a dnia iutrzeyſſego iuż ſtąd wynidziemy. OpecŻyw 29v, 33; Leop 1.Mach 5/27; CzechRozm 3, 9.

»każdego dnia« [szyk 35 : 1] (33): FalZioł II 14d, V 46, [53]v, 54v, 101v; BielŻyw 136; SeklWyzn F; SeklKat V4; LubPs L4v; GroicPorz m2; KrowObr 70, 78v, 182v; BibRadz 4.Reg 25/30; ábyś iey [ustawy Pańskiej] nie zápomniał káżdego dniá żywotá ſwego BielKron 43v, 59v, 155v; KwiatKsiąż Gv, K4v, L3v [2 r.]; Mącz 106b; HistRzym 49v, 124v; RejPos [226]; WujJud 184v, 187 [2 r.]; RejPosRozpr c4; RejPosWstaw [414]; BudBib Ps 36/26; StryjKron 727; Calep 321b, 365b; LatHar 1 [2 r.].

»przeszłego dnia« (4): KromRozm II a2v; Pridie, Przeſzłego dnia/ wczorá. Mącz 321d, 435a; aszbysmy spisali wszytko porządnie, cosmy zgodnie przeszłego dnia namowili ActReg 49.

»przyszłego dnia« = in posterum diem Mącz (3): Mącz 85d; Przyſzłego dniá poiedzie w mále do tego miáſtá HistRzym 58v, 119.

»tego dnia« = dzisiaj [szyk 2 : 1] (3): Mącz [18]d; w pokoiuś tę noc przeſpáć dał/ y w dobrym zdrowiu záchował. Rácżże też nas y dniá tego/ záchowáć od wſzego złego ArtKanc T5v; LatHar 18.

»trzeciego dnia« =pojutrze; perendie Mącz, PolAnt; tertia die Vulg (4): MurzNT Luc 13/33; A wſzákoz potrzebá mi dźiś y iutro y trzećiego dniá [hodie et cras et perendie (marg) sequenti die (–)] idź w drogę BibRadz Luc 13/33, Luc 13/32; Mącz 88c.

»dnia wczorajszego, onegdajszego« [szyk 13 : 7] (15 : 5): FalZioł V [1]; HistAl G2, N5v; LibMal 1551/158v, 1553/175v; Diar 29, 33, 38, 87; Onegdajszego dnia dziękowaliśmy WM naszem MP jako Radam Koronnym DiarDop 110, 118; BiałKat 193v; CzechRozm 11, 13v, 29, 41; CzechEp 128; bo dniá wcżoráyſzego mieyſce rozmowie náznácżywſzy/ názáiutrz ſentencyą odmienił NiemObr 25; ActReg 57, 84.

»wszech dni (a. dniow)« = zawsze (2): KromRozm I F; A oto iá ieſtem ſwami wſzech dniow [omnes dies] aſz do ſkonaniá świata. MurzNT Matth 28/20.

Szeregi: »dnia abo czasu« (1): Ouaczyem drugyego dnya abo czaſu ſymeon yąl czczycz onyſz to kſyągy PatKaz II 60v.

»dnia abo (i) godziny« [szyk 2 : 1] (3): ále kiedy y ktorego dnia y godziny/ á kto ták dwornie á niepotrzebnie wylicżyć może? SkarJedn 98; SkarŻyw 286; SkarKaz 383a.

»roku i dnia« [szyk 2 : 2] (4): KrowObr 219v; WyprKr 1; SkarŻyw 595; Nákoniec był śćięty tegoż dniá y roku ktorego y Piotr vkrzyżowan. WujNT 514.

»(nie tylko) dnia, (ale też) roku, (i) godziny« [szyk 2 : 1] (3): KrowObr 78v; kiedy [św. Piotr]/ ktorego dniá/ roku/ godziny do Rzymá przyſzedł SkarJedn 99, 99.

A »[ileś] dni (388), [któryś, jakiś] dźień (188)« [w tym: z przydawką (432)] (576): BierEz P2v [2 r.]; OpecŻyw [27], 31, 50v, 52, 66v (7); MetrKor 40/811; PatKaz III 105; HistJóz C, E3v; FalZioł I 37b, 91c, 133b, 145d, II [22]v (22); BielŻyw 54, 166; MiechGlab 2, *7v, 21 [2 r.]; LibLeg 7/36, 11/43v, 107; LibMal 1543/68, 1544/85, 1552/168v; A on iuż trzy dni nieiadł nic RejRozpr Hv; HistAl Iv; MurzNT 13v, Ioann 4/40; Diar 95; BielKom D7; RejWiz 72; Leop *B2 [3 r.], Gen 7/24, 8/10, 12, Ex 20/9 (18); UstPraw D2v, G2v; RejFig Dd7v [2 r.]; RejZwierz 137v [2 r.]; BibRadz Gen 8/12, Ion 3/4; OrzRozm Tv; pełne trzy dni rádzili BielKron 307, 19, 30, 83, 227v, 255v (100); Mącz. 97c, 122b, 233a, 236a, 284c (13); OrzQuin D2v; SienLek 55, 59v, 68v, 92, 110v (8); RejAp 91v [2 r.]; GórnDworz B8, M7, R6v, T5v, Cc8v; HistRzym 11v, 34v, 67, 102v, 104 (7); RejPos 38v, 39v, 70v, 100, 127, 182v; BielSat N; GrzegŚm 9; KuczbKat 50; RejZwierc 31v, 39, 202v, 204v; BielSpr 47v; WujJud 193v, 194v; WujJudConf 193v; BudBib Gen 21/33, Ex 15/22, 20/9, 29/35, 37 (18); BiałKaz C3, D2v, D3 [2 r.]; Rozlitowáłem ſię nád tłumem/ że iuż trzy dni przymnie trwáią BudNT Matth15/32, Ioann 1/39, Act 9[10]/34[30], 21/4, Apoc 11/3; StryjWjaz A4v, B; ModrzBaz 75; Oczko A2v, 12, 16v, 17 [2 r.],18 (15); SkarŻyw 90, 172, 173, 184, 227 (36); wſzákże tę nędzę onego więzienia tylko dwá dni ćierpiał StryjKron 442, 195, 320 [2 r.], 416, 442, 452 (11); CzechEp 372, [377], [381]; KochJez B3, B3v; ReszHoz 131; ReszList 169; WerGośc 216, 268 [2 r.], 269; BielSjem 36; KochSob 69; ArtKanc F14v, G16; GórnRozm K4v; A ták dźień ieden nád parą chłopow pilnie ſtać/ co go [łuczywa] ná trą álbo nárąbią/ to zmierzyć GostGosp 86, 86, 112, 162; GrabowSet K2; LatHar 252, 350, 463, 539; WujNT przedm 33, Matth 15/32, Mar 8/2, s. 154, 227 (25); SarnStat 139, 301, 302, 656, 746 (11); ZapMaz II G 97/90; SkarKaz 120a [2 r.], b, 121a, 382a, 385a [3 r.]; GosłCast 27; SkarKazSej 694b; Pożycżyłći go ná dźień; tyś dwá dni horował/ Choćiaś go zá pieniądze ná dźień árendował KlonWor 4, 34.

[ileś] dni od czego (2): MetrKor 40/810; Drugdy dni iedenaśćie od wſtąpienia Bożego aſz do Swiątek/ nieiádłá nie SkarŻyw 580.

[ileś] dni przed czym, przed kim (15), [któryś, jakiś] dzień, przed czym, przed kim (15): MetrKor 26/62v; OpecŻyw 40v; FalZioł I 50b, V 19b; LibMal 1547/127v, 1554/188; KromRozm I F2v; WSzytki krzywdy albo wyſtępki/ ktorych by ſye kto dopuſćił czternaſćie dni przed tym/ niż táki Sąd przypádnie [...] Burgrábiá ſądźi GroicPorz i4v; BielKron 116, 207, 234, 299v, 376; Biduo me antecessit, Dwá dni przedemną prziyechał. Mącz 44c; SienLek 67v, 113v, 190 [2 r.], 190v; KuczbKat 265; ModrzBaz 52; SkarŻyw 160 [2 r.], 336, 583; ActReg 140; WujNT Ioann 12/1, s. 452; SarnStat 31, 1294.

[któryś] dzień po czym, po kim (7), [ileś] dni po czym (2): FalZioł V 93v; Trzeci dzeń po Nowem lecie wiatr od zachodu Słończa powiewał LudWieś B2v, B3; BibRadz Matth 28/1; LVdwig Krol Węgierſki [...] wybran y koronowan po świętym Marćinie trzeći dzyeń/ mieſiącá Grudniá BielKron 377, 194, 222; ModrzBaz 34; SkarKaz 242a.

Wyrażenia: »cały, wszytek dzień« = (per) totam diem PolAnt, Vulg; totum diem Mącz; tota die Vulg [szyk 91 : 6] (91 : 6): Wſzyſcy śię będą dziwowáć/ A cáły dzień o nim gádáć BierEz R4v; OpecŻyw 39, 78v; FalZioł V 37; WróbŻołt 37/13, 70/15, 85/3, 118/97, 139/3; RejPs 57; RejRozpr H, H2; LudWieś B2; á iezdzili tak cáły dzień HistAl H5v, M; KromRozm II d3v; Diar 49, 78; LubPs Mv, N5, Q4v, R5, T2; RejWiz 33; Leop Iudith 6/16, Ps 37/7, 13, 51/4, 73/22 (9); RejZwierz 107v; BibRadz Rom 8/36; OrzRozm V; iedno iż był deſzcż cáły dzyeń/ przeto nierządnie iecháli BielKron 414, 11v, 47v, 69v, 251 [2 r.], 412 (8); Mącz 282c, 316a, c, 379c, 384d; Prot C4v; SienLek 122v, 157; RejAp 185; GórnDworz Iv, Z5v; RejPos 59, 276v, 306v, 317; RejZwierc 98 [2 r.], 106v, 145; Izali wſzytek dzień [tota die] orze oracż dla śiania? BudBib Is 28/24, Ps 85/3, Ier 20/7, 8, Thren 3/61; BudNT Matth 20/7; ModrzBaz 34v, 36v; SkarJedn 236; KochPs 30, 55, 108; SkarŻyw 106, 107, 328, 484, 571 [2 r.]; KochTr 7; StryjKron 36; PudłFr 5, 73; ZawJeft 13; Calep 777a; GrabowSet H3; WujNT Matth 20/6, Rom 8/36, 10/21; KlonFlis D2; KlonWor 22, 73 [2 r.], 74, 76.

»każdy dzień« = per diem PolAnt; omni die, quotidie Vulg (36): FalZioł I 91c; BielŻyw 9, 32; GlabGad C3; WróbŻołt 7/12, S7; BielKom B5v; RejFig Dd3v; BibRadz Ez 30/16, 1.Cor 15/31, 2.Cor 11/28; á thak cżynili każdy dzyeń do ſzoſtego dniá. BielKron 47, 57v, 119, 312v, 340v, 463v (11); SienLek 172; GórnDworz T6; RejZwierc 226v; CzechRozm 98, 99; pomni/ Iáko ćię lżą kożdy dźiéń bluźniérce nieſkromni. KochPs 111; BielSjem 3 [2 r.]; GórnRozm K; GórnTroas 23; GrabowSet C2, X3v; WujNT Act 5/42, 1.Cor 15/31.

Szeregi: »lata i miesiące i dni« (1): WIktor wtory z Niemiec/ był Papieżem dwie lecie y mieſięcy trzy y dni cżternaſcie. BielKron 176v.

»dzień albo tydzień« (1): Nye ták yáko dzis cżynyą/ źle doſić dzyeń álbo tydzyeń przy náucżycyelu potrwa/ zás do inſſego ſie pokwápi. GliczKsiąż L2v.

I »dniem (a. dnioma)« (5):
Wyrażenia: »jednym dniem« = w jednym dniu (1): Ktorych [Turków] náſzy iednym dniem ſzturmámi dobyli StryjKron 602.

»[iloma] dnioma poźniej; dniem pośledzej« [szyk 2 : 1] (2 : 1): Ad mysteria biduo serius veneram, Dwiemá dniomá pózniey. Mącz 389d; á ktory [kmieć] dniem pośledzey ony przęſłá rozmierzone zágrodźi/ ma bydź karan GostGosp 112; ktora pierwey záchorzawſzy/ poźniey trzemá dniomá niż mácochá vmárłá.SzarzRyt Dv.

»przodkiem dniem« = o dzień wcześniej (1): Drudzy ſą co przed Ceſárzem przodkiem chodzą dniem álbo dwiemá/ ći to z drogi ſprzątáią kędy ma ćiągnąć Ceſarz BielSpr 53.

a. Określony termin: dzień wyróżniony lub wyznaczony ze względu na ważne, szczególne wydarzenia, zajęcia, czynności itp. z czasem tym związane (przeważnie z określeniem); dies Mącz, Cn (3024): LibLeg 11/154 [2 r.]; GroicPorz e4v; A po tych dniách/ pocżęlá Elżbietá żoná iego Leop Luc 1/24, Act 17/31; BibRadz Esth 9/21, 10/13; BielKron 164 marg; Lustrici dies, Dni w które dzieći pogáńſtwo krzćiło/ y ocziśćiáło. Mącz 200c, 61b, 88b, 310a; LeovPrzep G3v; A gdyſz był dzień áby ſtánął przed krolem/ [...] ſzedł ná zamek. HistRzym 70v; HistLan B2; BudBib 1.Reg 8/8, Dan 1/18; CzechRozm 30v; ModrzBaz 117; CzechEp 274; NiemObr 108; PudłFr 66, 73, 74; ArtKanc A10v; GórnRozm N2; Calep 413b; Vrzędnik ma dźień piſáć kiedy Pan do niego przyiedźie GostGosp 22, 100; OrzJan 128; WujNT Act 17/31; SkorWinsz A2v; SapEpit B3v, B4.

dzień czego (z przydawką rzeczownikową wyrażającą jakieś przeżycie lub wydarzenie ‒ prawie wyłącznie w tekstach biblijnych) (228): OpecŻyw 164; przeſz maryą dny placzu naſzego obroczyly ſyą w uyeſyem nyebyeſkye PatKaz III 113v, 147; WróbŻołt 58/17, 109/3; HistAl B2; MurzNT 13v; LubPs S4v, T6v; ábowiem ten dzień ieſt dobrey nowiny [haec enim dies boni nuntii est] Leop 4.Reg 7/9, Num 6/11, Tob 13/10, Esth 16/21, Ier 1/21, Luc 1/23 (12); UstPraw D2v; BibRadz Gen 27/41, Lev 12/4, 6, 4.Reg 7/9, Ier 46/21 (8); BielKron 30v, 96; Mącz 5b, 214c; Tedy gdyż przyſzedł dzięń odpowiedzenia/ przed wſzytkimi opowiedziáłá ták mowiąc. HistRzym 35v, 80; RejPos 17v, 55v, 296; BudBib Deut 34/8, 4.Reg 19/3, Iob 30/27, Ez 4/8, Os 9/7 [2 r.]; BudNT Luc 2/22; CzechRozm 120; ModrzBaz 116v [3 r.]; SkarŻyw 559; StryjKron 562; ArtKanc A10v; Calep 1000b; Phil B2; WujNT Luc 1/23, 2/22, 4/19, Act 21/26, 2.Cor 6/2; SkarKaz 4b. Cf W formułach określających datę, »dzień jarmarku«, »dzień koronacyjej«, »dzień narodzenia«, »dzień pogrzebu«, »dzień postu«, »dzień śmierci«, »dzień wesela«.

dzień czyj (38): Iż Abrám ocietz waſs/ radowál ſie aby widziál dzień móy/ widziál ij weſol był. OpecŻyw 64v; Leop Ier 50/27, 31, Ez 21/25, 29; BibRadz 1.Reg 26/10, Ier 25/34, Ez 21/25; BielKron 152; HistRzym 28, 46v, 83; RejPos 40, 85v; GrzegŚm 42; BudBib Gen 25/24, 29/21, 1.Reg 26/10, Ps 36/13, Ez 21/30[25], 22/4; CzechRozm 30v [4 r.], 31, 43v [2 r.], 174; CzechEp [404]; WujNT Ioann 8/56. Cf »dzień Chrystusow«, »dzień śmierci«.

W formułach określających datę (114): LibLeg 11/165v; [Żydowie] cżthernaſty dzień kxiężycá Adár god y weſela ſwięty poſtánowili Leop Esth 9/19, Esth 9/17, 21, 3.Mach 6/35 [3 r.]; Od pierwſzego dniá Mieſiącá ſiodmego poczęli ſpráwowáć ofiáry palone Pánu BibRadz 1.Esdr 3/6, 3.Esdr 9/5; BielKron 236, 307; Mącz 25c, 396c; SienLek 41v [2 r.]; BudBib 1.Esdr 3/6, Esth 9/19, 21 [2 r.]; ModrzBaz 83v; Pierwſzy dzień Stycżniá. SkarŻyw 1, 12, 20, 25, 34, 40 (91); StryjKron 275, 345; WujNT 337.

W połączeniu z określeniem zastępującym dokładny termin (1): y był záránek (álbo y bylo ráno) dzień ten á ten. BudBib I 1 marg.

Frazy: »dokonywają się dni [czyjeś]; przybliżyć dni [czyjeś]« (1 : 1): ábowiem dokonywáią ſię dni wáſze [quia completi sunt dies vestri]/ iż pobići á rozproſzeni będźiećie/ y rozwálićie ſię iáko nacżynie drogie. BibRadz Ier 25/34; BudBib Ez 22/4.

»(do-, s-, wy-)pełniły się dni« [w tym: czego (9)] [szyk 15 : 1] (16): FalZioł V 29v; gdy ſie wypełniły dni vrzędu iego [impleti sunt dies officii]/ ſzedł do domu ſwego. Leop Luc 1/23; Y ſtáło ſię gdy tám byli wypełniły ſię dni ktorych porodźić miałá BibRadz Luc 2/6, Lev 12/4, 6; RejPos 17v, 55v, 296; KuczbKat 35; BudBib Gen 25/24, 29/21, 1.Reg 18/26; BudNT Luc 2/22; WujNT Luc 1/23, 2/6, 22.

»przyszedł, przybliżył się, nadchodzi dzień« [w tym: czego (10)] [szyk 14 : 12] (26): BierRaj 17v; OpecŻyw 72; Leop Esth 9/21, Ier, 50/27, 31, Ez 21/25, 29, Os 9/7 [2 r.]; BibRadz Gen 27/41, 1.Reg 26/10, Ier 46/21, 21/25, 29; BielKron 152, 236; HistRzym 35v; Y ty zábićia (godzien) niezbożny kśięże Izráelſki/ ktorego przyſzedł dzień [cuius venit dies eius] (żeby) wcżás (był) koniec niepráwośći. BudBib Ez 21/30[25], Gen 47/29, 1.Reg 26/10, Ps 36/13, Ez 21/34[29], Os 9/7 [2 r.]; GórnTroas 9; WujNT 355 marg.

Zwroty: »[ileś] dni sobie na rozmysł (a. rozmyślanie) brać, wziąć« = uzyskiwać zwłokę [szyk zmienny] (1 : 1): Dwá dni ſobie ná rozmyſł brał BierEz E4; HistRzym 35v.

»dnia dokona(wa)ć« = skończyć życie (2): iż dwá wielcy z naſzych oſtátniego dniá dokonáli w bitwie HistAl E7v; HistLan E2v.

»dzień uprzedzać« (1): gdzieſmi tesz tam wſziſczi bily ten dzyen vprzedzayacz LibLeg 11/75.

»wypełnić, dokonać, skończyć dni; wypełnienie dni(ow)« = expletio dierum Vulg [w tym: czego (5)] (3 : 1 : 1; 2): Trzećią część ich ſpaliſz w pośrzod miáſtá po wypełnieniu dni oblężeniá [secundum complere (marg) cum completi fuerint (‒) dies obsidionis] BibRadz Ez 5/2, Ez 4/8; BielKron 96; A oto włożyłem ná ćię powrozy żeſię nie obroćiſz z boku twego ná bok twoy/ áż dokonaſz dni oblężenia twego [donec compleas dies]. BudBib Ez 4/8; SkarŻyw 485; WujNT Luc 2/43, Act 21/26.

peryfr. »zawrzeć dzień pośledni« = umrzeć (3): Potym záwárłá dzień ſwoy poſledni w pokoiu. HistRzym 83, 28, 46v.

Wyrażenia: »dzień Chrystusow« = przyjście Chrystusa na świat (2): CzechRozm 30v; [Abraham] Ządał widzieć y widział dzień Chriſtuſow. WujNT Xxxxx.

»dzień koronacyjej« (3): ActReg 21; iż káżdy ſiue Actor, ſiue reus, który potrzebuie continuowáć cauſam, ma mieć fryſztu y czáſu od dniá Koronáciiéy náſzéy rok. SarnStat 6, 6.

»dzień mięśny« (1): abo niektóré dni mięśné niektóré poſtné/ rybné/ i mléczné poſtanowili MurzNT 13v.

»dzień mleczny« (1): MurzNT 13v cf »dzień mięśny«.

»dzień narodzenia« = natalis (dies) Mącz, Calag; natalitius (dies) Mącz; dies quo natus est PolAnt (19): HistAl A3; BibRadz Eccle 7/2; BielKron 152, 439; Colere diem natalem, Obchodźić dzień národzenia ſwego Mącz 59d, 144a, 211c, 241c [4 r.]; HistRzym 48v [2 r.]; przeklinał [...] dzyeń národzenia ſwoiego RejPos 330v; BiałKaz C; Calag 216a; Calep 413a; KołakSzczęśl [D]; WujNT Matth 14/6.

»ostatni, ostateczny, pośledni dzień (żywota)« = dzień śmierci [szyk 10 : 6] (10 : 2 : 4): BielŻyw 7; HistAl E7v, G2; Acta vel exacta aetas, Oſtateczne dńi żywotá. Mącz 5b; RejPos 40; HistLan E2v; ArtKanc P17v, P18, T8v; Phil B2; GórnTroas 9; KochFrag 54; WysKaz 3. Cf »zawrzeć dzień pośledni«.

»dzień pewny, naznaczony, ustawiony itp.; dzień naznaczyć, ustawić, złożyć itp.« = diem constituere Mącz, Vulg; diem definire, dicere, edicere, praestituere, prodere Mącz; diem terminare Vulg [szyk zmienny] (39): LibLeg 7/69v, 11/71v; HistAl B2; MurzNT 13v [2 r.], 38v; Leop Ez 21/25; UstPraw D2v; Złożył im inſzy dzień w Ratyzbonie BielKron 218v, 206v; Prodere diem, id est, Constituere, Vſtáwić/ Naznáczić dzień. Mącz 92d, 86b, 87b, 128a, 413d; HistRzym 35v, 80; RejPos 32v; KuczbKat 300; WujJudConf 189; ModrzBaz 116v [3 r.]; oznaymił P. Bog dzień pewny Noemu/ ktorego iuſz deſzdż ſpáść miał. SkarŻyw 270, 1, 192, 481, 559; StryjKron 140, 562, 662; ActReg 21; GostGosp 36, 92; LatHar ++8; WujNT Act 28/23, Hebr 4/7; SkarKazSej 678a; y dźień mu ſpołem náznáczyli. CiekPotr 44.

»pierwszy dzień« = dzień urodzenia (2): Calep 450a; Piérwſzy dźień dał káżdému Y oſtátni/ á k ſwému Końcowi wſzyſcy idźiem KochFrag 54.

»dzień pogrzebu« (2): MurzNT Ioann 12/7; ku pokazániu, że iuż nádchodzi dzień pogrzebu mego. WujNT 355 marg.

»dzień postu, postny« (7 : 1): MurzNT 13v; WujJud 194; WujJudConf 193v; SkarŻyw 29, 471; LatHar ++7; WujNT 15; ále ſię oni pokutą y trzemi dni poſtu wyprośili SkarKaz 3a.

»dzień po temu« = stosowny, odpowiedni (2): BudNT Mar 6/22[21]; á gdy był dźień po temu/ Herod w dzień národzenia ſwego ſpráwił wieczerzą ná pány ſwoie WujNT Mar 6/21.

peryfr. »dzień przyszły« = życie pozagrobowe albo sąd ostateczny (1): poydę k fortam grobu ſwego/ widząc ſrogość dniá przyſzłego. ArtKanc P18.

»dzień rybny« (1): MurzNT 13v cf »dzień mięśny«.

»dzień śmierci, ześcia, jego, swoj, twoj« (17 : 3 : 3 : 1 : 1): BierRaj 17v; dzień ſmierci ſwey będzie wiedział. TarDuch E3; SeklWyzn e2v; Leop Ier 50/31; ábo prziydźie dźień iego iż vmrze BibRadz 1.Reg 26/10, Deut 31/14, Eccle 7/2; BielKron 80v, 81; Mącz 232d; BiałKat 358v; BudBib 1.Reg 26/10, Ps 36/13, Eccli 40/2; BiałKaz C; wielom vczniom ſwoim dzień ześćia ſwego oznaymił. SkarŻyw 253, 135, 193, 226 marg, 511; KołakSzczęśl C3v; WujNT 397 [3 r.]; SkarKazSej 678a.

»dzień targowy, jarmarku« [szyk 1 : 1] (1 : 1): tertia Nundinarum dies, Trzeciego yármárku dzień. Mącz 251c; Niemiło ſtronie/ ále dzyeń targowy KochSz B2v.

»dzień wesela« (2): HistRzym 35v; y dzień weſela małżeńſkiego náznácżony był SkarŻyw 192.

»zakazane dni« = dni, w których obowiązuje post (środa, piątek i sobota) (1): gdyż to ludzye złośćiwi wymyſlili dla pożytkow ſwoich/ á dopuſzcżáli zá pieniądze tych zákazánych dniow RejPos 185v.

»dzień zbawienny« (2): Oto teraz cżás przyiemny/ oto teraz dzień zbáwienny [ecce nunc dies salutis] Leop 2.Cor 6/2; LatHar 142.

»dzień żałobny« (1): Y płákał go wſzyćiek Izráel/ y wypełnił dni żáłobne nád nim. SkarŻyw 485.

Zestawienia: »psie dni« = czas najgorętszy w lecie, kanikuła; caniculares dies Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calag (5): Murm 5; Mymer1 2v; BartBydg 22; dies Caniculares, Pſie dńi które ſie o ſwiętey Máłgorzęcie poczinayą/ a ku ſwiętemu Bartłomyeyowi trwáyą. Mącz 33c; Hunds tage. Pśie dni. Dies caniculares. Calag 289b.

»suche dni« = kwartalna zapłata za pracę lub naukę (10): GliczKsiąż M5v; Iż ſie [sługa] ku iego [pana] woli vſtáwicżnie ćwicży/ A też cżęſciey ſuchedni niżli drudzy licży. RejWiz 49v; botow nie mamy/ Iuż pánie od poł roká/ ſuchych dni cżekamy. RejZwierz 137v. Minerval, Myto od nauki. Vulgo, w ſzkołách precium álbo ſuche dni zową. Mącz 222b; RejZwierc 99v; PudłFr 8 [2 r.]; Są pożytki vrzędnicże z máiętnośći pánow ich/ z Iurisdiktiey/ Nuż iurgelty ludźi ſłużebnych/ Suchedni/ Mytá/ náymowánie poſług ná cżas GrabPospR L3v, L4v, N4v.

Szeregi: »(czas), dzień ani (i) godzina« (2): bo niewiemy cżaſv/ dnia/ ani godziny/ niemoczy y ſmierci naſzei SeklWyzn e2v; WysKaz 3.

»czas i (a) dzień (i miejsce)« [w tym: czego (1), (ku) czemu (4)] [szyk 5 : 2] (7): MetrKor 26/62v; LibLeg 7/69v, 11/71v; BibRadz Ez 21/25, 29; BielKron 206v; gdy mu Deborá/ ktora wtymże obozie byłá/ cżás y dzień ſtocżenia bitwy náznácżyłá SkarŻyw 559.

»dzień ani kolej« (1): áby żaden pod trzemi Grzywnámi/ dniá áni kolei v przewodu nieśmiał przepráwowáć áni wykupowáć GostGosp 38.

»rok, dzień i godzina« (1): powiedz mi rok/ dźień/ y godzinę národzenia krolá mego. HistAl A3.

Wyrażenia przyimkowe (195):»do [któregoś, jakiegoś] dnia (20), do [iluś] dni (3)« = in diem Mącz, ad diem Vulg (23): Niewynidziećie ze drzwi Przybythku świádectwá/ przez ſiedḿ dni/ aż do dniá [usque ad diem] ktorego ſie wypełni czás poświącenia wáſſego. Leop Lev 8/33; Mącz 167a.

~ do dnia czego (6): Ián był na puſtyniach aſz do dnia okázaniá ſwego przed ludem Iſraelſkięm. MurzNT Luc 1/80. Cf Wyrażenie.

do [ktorego, jakiego] dnia przed czym (2): Odłożył aż do XV dniá przed Xiężycem Grudniem. Mącz 31c, 321d.

W formułach określających datę (4): áż záſye do Czternaſtego dniá Lutego/ Flegmá pánuie SienLek 42, 42; BudBib Ex 12/6; ModrzBaz 83v.

Zwroty: »dać [komuś] do [któregoś] dnia« = udzielić odroczenia na jakiś czas, ewent. rozejmu [w tym: czego (1)] (3): Day nam do ſiedmi dni [Concede nobis septem dies]/ że rozeſlemy poſly po wſſyſtkich gránicach Iſráelſkich Leop 1.Reg 11/3; BielKron 64, 208v.

»wziąć sobie do [iluś] dni, do [któregoś] dnia« = uzyskać odroczenie (5): ktora wzyęłá ſobie do trzeciego dniá ná odpowiedź BielKron 134v, 21v, 105, 348v, 351v.

»do [któregoś] dnia wziąć sobie frysztu [=rozejm]« (1): iż iuż iedno do piąthego dniá wzięli ſobie fryſztu/ áby byli opátrzyli rzecży ſwoie RejZwierc 200v.

Wyrażenie: »do dnia śmierci« (5): Także Krol Ozyaſz był trędowátym aż do dniá ſmierći ſwoiey Leop 2.Par 26/21; BudBib 1.Reg 15/35, 2.Reg 20/3, Ier 52/11; WujNT 5. ~

»na [któryś, jakiś] dzień« (62): abyśmy wszytcy na jeden dzień w swych wojewodztwach się okazowali Diar 77; Gotuią więc koniá ná ten dzień gdy ma być bitwá Leop Prov 21/31; Mącz 86b; ModrzBaz 117; KochAp 13; KochFr 45.

~ na dzień czego (44): Leop Iob 38/23; BibRadz Ier 12/3; ná dzień ocżysćienia [proptiationis tempore]/ każećie iść ztrąbą po wſzytkiey ziemi wáſzey BudBib Lev 25/9, Tob 4/10; vcżynił Abráham wielki obiad ná dzień odſadzenia iego: y roſło dziećię. SkarŻyw 285. Cf W formułach określających datę, »na dźień koronacyjej«, »na dźień narodzenia«, »na dzień pogrzebu«, »na dzień tryumfu«.

W formułach określających datę (27): LibLeg 11/23v, 33, 75 [2 r.]; Diar 19; Ceſarz Kárzeł piąty [...] ſłożył Syiem wálni w Vormáciey ná dzyeń 6. mieſiącá Stycżnia. BielKron 196, 198v, 200v, 207 [2 r.], 211, 218v (12); Mącz 29a; StryjKron 637; ActReg 53; áby káżdy z oſobná Woiewodá zwyczáie [...] ſpiſáli/ y tu do Krákowá ná dźień piérwſzy mieśiącá Máiá do nas poſłáli. SarnStat 56, 56, 1019; VotSzl Ev [3 r.]; KlonWor ded **4.

W połączeniu z określeniem lub zastępującym dokładny termin (1): gdzye yego krolyewſka myloſcz nathen czaſz ſzwą oſzobą bycz raczy, nathen a nathen dzyen MetrKor 37/2v.

Wyrażenia: »na dzień koronacyjej« (1): odiácháł od dworu Dunſtanus/ y przyiáchał záſie ná dzień iego koronácyey. SkarŻyw 509.

»na dzień narodzenia (a. urodzenia) [czyjegoś]« (4): Herod vcżynił wiecżerzą ná dzyeń národzenia ſwoiego [Vulg: Mar 6/21] RejPos 320v, 320v; BudNT Mar 6/22[21]; PudłFr 66.

»na dzień pewny, oznaczony, ominiony itp.« [szyk 3 : 2] (10): ConPiotr 33; BibRadz 3.Esdr 9/13; á imienie y ſkárby [aby] pobrano ná krolá ná dzyeń náznácżony. BielKron 114v,119v, 205, 206v; pro ad diem praescriptum, Ná pewny dzień. Mącz 3b, 488d; BudBib Prov 7/20; ModrzBaz 117.

»na dzień pogrzebu [czyjegoś]« (7): BielŻyw 163; MurzNT Ioann 12/7; Mącz 107a; RejPos 352 [2 r.]; áby na dźień pogrzebu mego [in diem sepulturae meae] záchowáłá to. WujNT Ioann 12/7, s. 355 marg.

»na dzień tryumfu« (1): Epulum, Záwołáne gody/ ná które każdy ydzie/ tákie bywáły przed tym ná dzień [...] triumphu. Mącz 107a. ~

»przez dzień« (3):

~ Zwrot:»dać przez dzień [czegoś]« = udzielić odroczenia na jeden dzień (1): wſzytcy tedy iednoſtáynym głoſem dáli mu przez ieden dzyeń przedłużenia BielKron 196v.
Wyrażenia: »przez sejmowe dni« (1):żeby [...] ze wſzytkich ſtanow Koronnych pewne oſoby obierano: ktoreby nietylko przez ſeymowe dni/ ále záwżdy od roku do roku śiedźieli ná ſądźiech ModrzBaz 91.

»przez [ileś] dni wesela« (1): Zádam wam teraz gadkę/ á ieſli ią zgádniećie przez ſiedḿ dni weſela [septem diebus convivii]/ [...] tedy wam dam trzydźieſći prześćieradłBibRadz Iudic 14/12. ~

»w [jakiś, któryś] dzień (92), w [ileś] dni (13)« (105): Kwiecie to wymienione: ma być zbierane w dni, ktore zową po łacinie Dies Caniculares FalZioł V 90v; CzechRozm 196; WujNT Matth 24/50, Luc 12/46, 19/42, Ioann 14/20; SapEpit B3v; KlonWor ded **4.

~ w dzień czego (86): BierRaj 17v; BartBydg 2b; WróbŻołt Gv, 19/2, 49/15; LubPs E, N3, O5, T2, X3 (9); y rátowałem ćie w dzien zbáwienia [in die salutis] Leop 2.Cor 6/2, Tob 4/10, Ps 17/19, 49/15, 76/3, 85/7 (17); BibRadz Gen 5/2, Deut 9/10, 18/16, Is 30/25; RejPos 15, 45v, 17, 150; Wzyway mię w dźień vtrapienia twego KuczbKat 355, 365; WujJudConf 55; á we dni głodu [et in diebus famis] náſyceni będą. BudBib Ps 36/19, Lev 14/2, Ps 77/9, Cant 3/11, Thren 3/57, Ez 46/1 (11); BiałKaz F3; BudNT Apoc 11/6; KochFr 12; WisznTr 28; KmitaPsal A4v; LatHar 15, 242, 243; WujNT Ioann 7/37, 2.Cor 6/2, Hebr 3/8, Apoc 10/7, 11/6; PowodPr 69. Cf W formułach określających datę, »w dzień narodzenia«, »w dzień pogrzebu«, »w dzień śmierci«, »w dzień wesela«.

W formułach określających datę (6): Machometh ſin iego ktory wziął Conſtantinopolim. Roku Bożego 1453. w oſtatecżny dzień Maia. MiechGlab 67; W cżwarty y dwudzieſty dzień iedennaſtego mieſiącá co ij zową Sábbát [In die uigesimα et quarta undecimi mensis Sabath]/ wthorego roku Dáriuſá Krolá/ ſtháło ſie ſlowo Páńſkie do Zácháriaſzá Leop Zach 1/7, Esth 9/18, 2.Mach 1/18; SkarŻyw 584; SarnStat 992.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy dnia tygodnia (1): Dan w Krakowie w dzien cżwartkowy [...] kxięcza [!] Lipcza. GlabGad A4.

Wyrażenia: »w dzień [czyjś]« = w dniu śmierci [czyjej] (1): Wdzień iego [nieprawego] [in die eius] zumieią ſie naypodleyſſj z ludu Leop Iob 18/20.

»w dzień narodzenia [czyjegoś]« (3): BielKron 158v; Natalem suum celebrare Przepiyáć ſie w dzień ſwego národzenia. Mącz 45d; WujNT Mar 6/21.

»w dzień pogrzebu [czyjegoś]« (2): Mącz 120d; á w dźień pogrzebu twego/ gdy ćię wſzyścy przyiaćiele odſtąpią/ on od ćiebie nie odſtąpi LatHar 279.

»w dzień postny« [szyk 1 : 1] (2): FalZioł II 18d; á cżytay coś piſał wſzemu ludu/ gdy ſie zeydą w dzyeń poſtny. BielKron 94v.

»w rybny dzień« (1): IEden prze towárzyſze w rybny dzień feſt ſpráwił RejFig Aa3.

»w dzień śmierci, umierania, zostawienia [czyjegoś]« (4 : 1 : 1): nieprzyiáciele moij wdzień ſmierci odeſſli odemnie poſromocenij OpecŻyw 97; Leop Eccli 5/10; BudBib Eccle 8/8; LatHar 394; y w dźień vmieránia ſwego będźie błogosłáwiony. KołakSzczęśl B4; WujNT 248.

»w targowy, jarmarkowy dzień« [szyk 4 : 2] (5 : 1): MArćin ſkárżył ſie ná Mikołáiá/ iże w targowy dźiéń ná poſpolitéy dródze ośm ſkótów wźiął mu gwałtownie. SarnStat 625; á we dni Iármárkowé/ tedy im wolno będźie/ [...] przedáwać ná przerzeczonych łáwách czáſy wiecznémi. SarnStat 968, 960 [2 r.], 1229, 1266.

»w dzień wesela« (2): Mącz 118a; ktorą [koroną] iy vkoronowáłá mátká iego [...] wdzień weſela ſercá iego [in die laetitiae cordis eius]. BudBib Cant 3/11. ~

»nade dniem« = krótko przed urodzeniem dziecka, przed rozwiązaniem (2): [Józef] widzątz pannę nadedniem zaklopotál ſie wielmi ſ tego. OpecŻyw 14v; FalZioł V [30]v.

W funkcji przysłówka = przez dzień, w ciągu dnia (551):
G »dnia a. (dni)« [z przydawką wyrażoną zaimkiem wskazującym lub nieokreślonym albo liczebnikiem porządkowym] (547): GroicPorz iv, 1v; KrowObr 11v, 61v, 133, 239v; HistRzym 22 [2 r.]; ModrzBaz 84; GórnRozm N2; PowodPr 50; Pomni krolu ná ślub twoy ktoryś vczynił/ dniá tego ktorymeś krolem zoſtał SkarKazSej 668a.

[którego] dnia czego (514): MiechGlab 67; WróbŻołt 117; y offiáruie to kápłanowi oſmego dniá ocżyſzcżenia ſwego [die octavo purificationis suae] v drzwi Przybytku ſwiádectwá przed Pánem. Leop Lev 14/23, Num 6/9; BudBib Mich 7/15. Cf W formułach określających datę, »dnia jarmarku«, »dnia narodzenia«, »ostatecznego dnia żywota«, »dnia postu«.

[którego] dnia po czym, po kim (2): GroicPorz iv; y przyſzli wſzytkim zborem ſynowie Izráelowi do puſzcży Syńſkiey [...] piętnaſtego dniá mieśiącá wtorego po wyśćiu [in quinta decima die mensis secundi exire (marg) ab exitu (—)] ich z ziemie Micráimſkiej BudBib Ex 16/1.

W formułach określających datę (502): OpecŻyw 86v [3 r.]; ForCnRWiet Av; MetrKor 38/321, 59/77v; FalZioł V 45v, 46 [5 r.], 46v [4 r.], 47 [2 r.], 47v [3 r.] (20); Dan w Krakowie [...] pirwſzego dnia kxięcza [!] Lipcza. GlabGad A4; MiechGlab *3, *4 [2 r.], 10, 68, [90]; LibLeg 6/80, 160v, 8/26v, 10/65v, 11/64 (8); WróbŻołtGlab A5v; vmárł cżwartego dniá kwietniá. HistAl N5, N5; KromRozm II x3; GroicPorz B2, [A8]v; Leop Gen 8/4, 5, 13 [2 r.], Lev 25/9, 4.Reg 25/8 (15); UstPraw K3v; LeszczRzecz kt A; Dan w Wilnie Mieſiącá Wrześniá dźiewiętnaſtego dnia. BibRadz I *3, Gen 7/11, 8/4, 5, 14, Lev 23/5 (29); Goski kt [3 r.], 16v [3 r.]; mieſiącá Kwietniá dniá ſiedmnaſtego/ otworzyły ſie przepáśći morſkie BielKron 4v, 30, 31, 35v, 36, 38v [2 r.] (123); Mącz 88c, 102b; SarnUzn A3v; Dan z Krákowá/ dniá 28 Páźdźierniká. Roku od Národzenia Kryſtá Páná/ 1563. SienLek 1; SienLekAndr a3v; LeovPrzep B3v, D2v; GórnDworz A3; GrzepGeom B3v; RejPos Ooo5; RejZwierc 119v, 182v; BudBib C4, Ex 12/3, Lev 16/29, 25/9, Num 1/1 (28); BudBibKaw A4; BudNT a6v; StryjWjaz Bv [2 r.]; ModrzBaz 144v; ModrzBazBud ¶6v; SkarJedn A7, 273, 294, 311, 318 (7); KochOdpr kt, A2v; Oczko B; SkarŻyw A2v, 41, 129 marg, 133 marg, 139 marg (21); ktoreſz to Hans Wierzbięta dnia 9. Grudnia polozel ieſt marc. dzieſięć liczby pruſkiey ZapKościer 1580/17, 1580/12v, 1581/23, 1582/26, 28v, 29 (31); StryjKron 190, 195 [2 r.], 205, 210, 235 [2 r.] (44); Z Lubliná Lipcá dniá 30. Roku od národzenia ſyná Bożego 1583. CzechEp *4; CzechEpPOrz *v; KlonŻal kt; WerGośc 205, 228; WerKaz 277; WisznTr 6; PudłFr 77; KochWrJan 18; ActReg 53, 137; KochCzJan A3; GrabowSet A3; KochFragJan 4; LatHar 332 marg, 344 marg, 387 marg, 389 marg, 390 marg (76); KołakCathOkuń A2v; W Krákowie v ś. Bárbáry/ 20. dniá Kwietniá. WujNT przedm 28; Ewángelia ná dzień ś. Páwłá Apoſtołá. 30. dniá Czerwcá. WujNT 41 marg, przedm 32, s. 447, 511 [2 r.], 651 marg, 784 [2 r.]; SarnStat 15, 112, 129, 185, 211 (25); GrabPospR kt; PowodPr 3; CiekPotr ktv. Cf [którego] dnia po czym, po kim.

W połączeniu z określeniem zastępującym dokładny termin (3): MetrKor 34/268; niebuduyćie aſz ia tám przyidę/ y mieyſce vkażę tego á tego dniá. SkarŻyw 252, 99.

Wyrażenia: »dnia dzisiejszego« (1): Táka/ o królu wſzech możnieyſzy/ żoná Dniá dźiśieyſzego tobie przyniesioná KochPs 68.

»dnia narodzenia [czyjego]« = die natali Mącz (2): Oto Kriſtus mily wielbion ij chwalon ieſt/ od paſtyrzow [...] dnia ſwégo narodzenia iako wierny bog OpecŻyw [27]v; Mącz 241 c.

»ostatecznego dnia żywota« (1): Supremo die vitae suae, Oſtátecznego dniá żiwotá ſwego. Mącz 435a.

»dnia pewnego, naznaczonego, umowionego itp.« = statuta die, statutis diebus Mącz; statuto die Vulg [szyk 9 : 7] (16): dniá vſtáwionego/ ziecháli ſie obadwá ku bitwie HistAl B2, N; MurzNT 58v, 111; BielKron 330; Mącz 412c, 417c; KuczbKat 300 marg; WujJud 189v; WujJudConf 190; CzechRozm 71 v; Dniá tedy onego náznacżonego ſpadł wielki deſzdż SkarŻyw 270; Trudno wylicżyć Collegia, [...] do ktorych ták młodźi iáko y ſtárzy dni pewnych ſię ſchodzą ReszHoz 132; Phil C3; LatHar 119; WujNT Act 12/21.

»dnia postu« (1) Pompeius [...] áż trzećiego mieſiącá/ y dniá poſtu Zydowſkiego miáſto wźiął BielKron 265.

»dnia targowego, jarmarku« (2 : 1): in Trinundinum, Dnia trzeciego yármárku. Mącz 251c; żeby ſzláchćicy byli w mieśćie/ w miáſteczku dniá targowégoSarnStat 622 [idem] 1173. ~

A sg »dzień« (3): do iuż miánowánego miáſtá ſie zchadzáli/ á ten dzień weſele ſwięćili. HistRzym 22; Ten dzień ktorego ſie maſz potykáć/ odpocżyń ná mieyſcu ſłuſznym BielSpr 16v.

W formułach określających datę (1): która [koronacyja] byłá w ten cżás 21. dzień Lutego StryjWjaz C4v.

α. O świętach, uroczystościach, obchodach, obrzędach itp. (1119): OpecŻyw 152, 167, 171, 175; RejPs 174; krzeſciani vſtawili ieden dzięń wtydźień ktori powynni na rzeczach ſwiętich ſtrawyć. [...] Zowiem ten dzień ſluſſnim obyczaiem/ niedziela/ to ieſt niedzialanie SeklKat G; SeklPieś 15; Dzień ten ſwięty ieſt Pánu [Dies hic sanctus est Domino]. Leop 3.Esdr 9/51, 3.Esdr 9/53, 54, Esth 9/17, 18, 16/22; BibRadz I 2a marg; BielKron 30, 149v, 414; ferialis dies, Dzień którego tákie Cerimonie pogańſtwo ſtroyiło. Mącz 120d, 125b, 144c, 398d; HistRzym 50; WujJud 42, 193 [2 r.], 193v; BudBib Ex 12/14; BudNT Luc 23/54; CzechRozm 99v; MWilkHist A2v, F2; CzechEp 80; PudłFr 67; ActReg 169; Solennitas – Dzen zwielkimi obchodi. Calep 988b; GrabowSet K, Kv; potym [masz] dni vrocżyſte/ ná pámiątkę y cżeść Mátki Bożey poſtánowione LatHar 331, 423; WujNT s. 15 [4 r.], 16 [2 r.], 130, 208, 661 (10); o Boże/ ty widźiſz/ w iákim poſzánowániu zoſtáły obráne dni twoie. PowodPr 51, 52; SkarKaz 116a, 514b.

dzień czego (65): OpecŻyw 17; PatKaz I 3; PatKaz II 84; PatKaz III 93v; LudWieś A4v, B, B2v; LubPs S4v; przyſſli do Ieruzálem gdy náſtháwał dzień vrocżyſty Tegodniow [die sollemni septimanarum] Leop 2.Mach 12/31, 2.Mach arg [2 r.], 1/9, 18 [2 r.], 8/33; BibRadz 1.Mach 1/48, 2.Mach 1/18 [2 r.], 8/33, Matth 27/62 (9); BielKron 38v, 183v [2 r.]; Mącz 62b; RejPos 33v marg, 84, 276; WujJud 196; BudBib Esth 9/28, 31, 1.Mach 1/48; BudNT Luc 22/7, Act 12/3; Dlacżego dni ocżyśćienia chowáłá Pánná. SkarŻyw 112 marg; NiemObr 60; Feralis ‒ Dzien opłakanią vmarłich. Calep 413á, 934a; Toć dźień twego národzenia/ Do wſzego mowi ſtworzenia: Ześ ty z thronu Oycowſkiego/ Przyſzedł dla zbáwienia mego. LatHar 401, [++2], [++2]v, ++7, 715, 727 (9); A był dźień Przygotowánia [dies erat parasceves]/ y ſzábát náſtawał. WujNT Luc 23/54, Mar 15/42, Luc 22/7, Ioann 19/14, 31, Act 12/3 (10). Cf »dzień odpocz(y)nienia«, »dzień s(z)abatu«.

dzień czyj (26): PatKaz I 2; BielKron 407; Mącz 275a; że ktożby zruſzył dzień pierworodnego ſyná iego [Ojca niebieskiego]/ áby śmierćią vmárł. Dzień ten ieſtći Niedzielá HistRzym 50; RejPos [226]v [2 r.], 227, 276v; BudBib 4.Esdr 1/31; SkarŻyw A5v, 26, 47, 67; Dzięń Wszech Swiętych. ZapKościer 1580/15v; Calep 413a; ná końcu położone ſą dni inſzych świętych. LatHar 331, ++7. Cf W połączeniu z imieniem świętego.

dzień jaki (8): bylo bliſko ſwięto dnia żydowſkiégo/ ktoré bylo wezwáno ſcenofeiya OpecŻyw 65v; A gdy iuſz był wieczór/ iſz był dźień przyrządzanny [quia erat Parascevae] [...] przyſzedł Ioſeph z Arimáthjiéi MurzNT Mar 15/42; A były dni Przaſne [dies azymorum] Leop Act 12/3; BibRadz Esth 9/31, 32; RejPos 141; WujNT Act 2/1, s. 402.

dzień [który] po czym (3): A Gdy ſię ſpełniáły dni (marg) ſpełniał dzien. G. (‒) Pięćdźieśiątnice (marg) To ieſt, dzien pięćdzieśiąty po Páſce, iáko v nas Swiąteczny. (‒) WujNT Act 2/1, s. 157 marg, 402.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy dnia tygodnia (1): á był (piątkowy) dźień/ przygotowánia ná wielkąnoc LatHar 734.

W połączeniu z imieniem świętego (9): Naprzod my powiedzial yz slye sina swego do Czeſſarza Tvr: po dnyv s. Ierzego przislego LibLeg 11/12v; LudWieś Bv, B2; RejKup 15; dla tego Kollegiaći święcą dzyeń S. Ládźiſłáwá BielKron 399; LatHar 125 marg, 454; SarnStat 727 [2 r.].

W przykazaniu boskim i kościelnym (11): SeklKat B2, G; Pámiętay ábyś dzień Sobotni ſwięćił [Memento ut diem sabbati sanctifices] Leop Ex 20/8; BielKron 32; HistRzym 50v; KuczbKat 295; Dni Swięte od kośćiołá vſtáwione święć WujJud 74v; BudBib Ex 20/8; ArtKanc M3; LatHar 119; KołakSzczęśl Bv.

Zwroty: »dzień obchodzić; obchod dni« [szyk zmienny] (26; 4): RejPs 111v, 173; KrowObr 175v [2 r.]; Leop 1.Reg 30/16, Ps 75/11, 1.Mach 13/52, 2.Mach 1/18 [2 r.]; BibRadz 2.Mach 8/33, 15/3, 4; Vſtáwił zaduſzny dzyeń obchodzić názáiutrz po wſzech ſwiętych. BielKron 176; Mącz 105b, 198d; RejAp 11; Przećiwko wymyſlnym obchodom dni ſwiętych. RejPos 273v, 224, [226]v, 227, 228v [2 r.], 276, 315; WujJud 43; BudBib Esth 9/22, 2.Mach 15/3; SkarŻyw 362; LatHar 345; WujNT 402.

»dzień (po)święcić, (po)święcony, (u)czcić; święcenie dnia« [szyk zmienny] (42 : 4 : 2; 1): PatKaz I 2, 2v [2 r.]; PatKaz III 115; SeklKat B2, G; Leop Ex 20/8, Esth 9 arg, 2.Mach arg [2 r.], 8/33, 3.Mach 6/33; BibRadz 2.Esdr 13/22, 2.Mach 8/27, 15/2; BielKron 30, 31 [2 r.], 32, 115v, 152 (10); Pan roſkázuie/ ábyś iedno ieden iemu dzień w thegodniu poſwięćił. RejAp 110v; HistRzym 50v; RejPos [226] [2 r.]; święcenie tego dniá/ ku Obrzędom należy. KuczbKat 295, 295 [2 r.]; WujJud 74v [2 r.], 196; BudBib Ex 20/8, Esth 9/27, 2.Mach 2/12, 15/2; Swięćmy dzień przeświętey dziewice SkarŻyw 67, A5v, 328, 567; NiemObr 60; ArtKanc M3; LatHar 119; KołakSzczęśl Bv; PowodPr 50 [2 r.].

»[komu] swoj dzień przypisać« (1): Bowiem ye [planety] pogáńſtwo zá bogi chwaliło/ á przeto káżdemu ſwóy dźień z oſobna przipiſáli. Mącz 302d.

»dzień (od Kościoła) ustawić, naznaczać (a. naznaczyć); dźień naznaczony, ustawiony, wyzwolony itp.« [szyk zmienny] (16): Y dla tegozz krzeſciani vſtawili ieden dzięń wtydzień ktori powynni na rzeczach ſwiętich ſtrawyć. SeklKat G, G3; KrowObr 75v, Rr2; BibRadz 2.Mach 15 arg; BielKron 99v; Mącz 175c, 198d; RejPos 304v, 349; ReszHoz 118; bo nád vſtáwione od kośćiołá dni káżdy z nabożeńſtwá ſwego legem ſobie vſtáwia abſtinendi ReszList 164; LatHar 323, 331; PowodPr 50; SkarKaz 385a.

bibl. »wypełnić dni święte; (po-, wy-)pełniły się dni święte (a. świąteczne)« (1; 2): OpecŻyw 32; Leop ZZ3v; á wypełniwſzy dni ſwięthe/ gdy ſie wroćili/ zoſtáło dzyecię Iezus w Ieruzálem RejPos 38.

bibl. »zachowywać, pilnować, przystrzegać dni« = święcić szabat (3 : 2 : 1): Záchowywaćie dni [Dies observatis]/ y kſiężyce/ y cżáſy/ y latá. BibRadz Gal 4/10 [przekład tego samego tekstu (3)] Deut 5/12; KuczbKat 294; BudNT Gal 4/10; WujNT Gal 4/10, s. 661.

Wyrażenia: »dzień dzisiejszy« (3): A thá Ewányelia niżey nápiſána/ [...] ieſt przywłaſzcżoná dniowi temu dziſieyſzemu. RejPos 286v, 287, 291v.

»mięsopustne dni« [szyk 4 : 1] (5): Murm 11; Mymer1 8v; Bacchanalia, festa Bachi, myąsopustne dny BartBydg 17b; áby mięſopuſtne dni weſpołek/ we wſzelákiey roſkoſzy y roſpuśćie/ w pićiu y iadle ſtrawili WerGośc 229, 230.

»dzień niedzielny« [szyk 7 : 4] (11): OpecŻyw [162]v; SeklKat Gv; Feriatus dies, Swięty dzień/ Niedzielny dzień. Mącz 121b; KuczbKat 295; ArtKanc M3; GraboivSet S3; LatHar 238; Dzień Niedzielny dniem Páńſkim názywa WujNT 841, 841 [2 r.] Yyyyy2v.

»dzień odpocz(y)nienia« (2): Pomni dzień odpocżynienia święćić BudBib Ex 20/8; KołakSzczęśl Bv.

»dzień Pański« [szyk 6 : 1] (7): Co ieſt Niedzielá Páńſki dzień RejAp 11 marg; RejPos 228v; KuczbKat 295; StryjKron 175; WujNT 841 [2 r.], Yyyyy2v.

»siodmy dzień« [szyk 10 :6] (16): BibRadz Ex 35/2, 2.Mach 15/4; ſześć dni będzyeſz robił/ ſiodmy dzień Páná Bogá twego ieſt BielKron 32, 31 [2 r.]; Sabbatum ipsum, Siódmy dźień/ ſobotá dzień święty żydówski. Mącz 362c, 295c; LeovPrzep G4v, [K]; SkarŻyw 363; Dla tegoż błogosłáwić racżył/ dźień śiodmy ArtKanc M6v, M3, M6v; Calep 934a; WujNT Hebr 4/4; PowodPr 50.

»dzień sobotny, sabatny, s(z)abatu« [szyk 13 : 1] (10 : 1 : 3): Leop Ex 20/8; BibRadz Deut 5/12, 2.Esdr 13/17, 22, 2.Mach 8/27, 15/3; LeovPrzep [K]; RejPos 260v marg; KuczbKat 295; WujJud 74v; błogosłáwił Iehowáh dzień Sobotny y poświęćił iy. BudBib Ex 20/11, 2.Mach 15/3; bo był to wielki dźień Sábbátu LatHar 736; WujNT Ioann 19/31.

»dzień święty (Pański, Żydowski)« [szyk 62 : 11] (73): OpecŻyw 66 [2 r.] 69v, 94v, 118, 152 (8); PatKaz I 2v; PatKaz III 142; WróbŻołt 73/8; RejPs 111v; SeklKat G3v; MurzNT kt, 28v; Weſelmy ſie w pánie/ dzień ſwięty obchodząc KrowObr 175v, 175v; Leop *B4v, 1.Reg 30/16, Ioann 6/4; BibRadz Eccli 33/8, 2.Mach 15 arg, Ioann 7/14; BielKron 32, 99v; Fasti, Kálendarz z którego ſwięte dni od robotnych albo powſzednich łączimy. Mącz 118d, 24b, 62b, 105b, 121b, 125b (10); RejAp 11 [2 r.]; HistRzym 50v; á nádchodziłá Wielkanoc on dzyeń ſwięthy żydowſki. RejPos 80v, 151, 156, 224, [226] [2 r.], [226]v [3 r.] (17); WujJud 74v; BudBib 4.Esdr 1/31; KochPs 122; SkarŻyw 328; Dźiś bez przeſtánku prácuiem/ Y dnióm świętym nie folguiem KochSob 56; LatHar 119, 254, 345, 715; WujNT 298; SarnStat 534; PowodPr 50, 51; GosłCast 13. Cf »wypełnić dni święte«.

»wielki dzień« = dzień szczególnie uroczysty (2): Iżeſmy do wielkich dni przyſzli/ teraz nawięcey poſtu przycżyniáć y modlitw mamy SkarŻyw 91; Wielki dzień: bo y ſábbáth był/ y wielkonocne święto. LatHar 736 marg.

Zestawienia: »krzyżowe dni« [szyk 3 : 1] (4): Dies supplicationum, Creutz tag Krzyżowe dni Murm 12; Mymer1 8v; LatHar 125 [2 r.].

»suche dni« (32): Quatuor anni tempora, Sterzy czwyerćy roku/ álbo ſuchedny Murm 8, 12; Mymer1 8v; BartBydg 10, 10b; Wielym ſuchych dny niepoſczyl RejKup i3v; GroicPorz d3; Goski A6v, A9v, A12v, A15v; BielKron 151 [2 r.]; Mącz 9d; poſpolity [post] ten ieſt/ ktory wſzyſtkim w obec od Kośćiołá ieſt przykazány/ iáko Poſt wielki/ Suche dni/ Wigilie świąt przednieyſzych WujJud 191; Strum R4; SkarJedn 234; SkarŻyw 321; LatHar ++7, 123 [2 r.], 124 [2 r.]; Stądći kośćioł Boży wziął y vſtáwił káżdey ćwierći roku poſty poſpolite/ ktore ſuchedni zowiemy WujNT 452, 157 marg, 452 [2 r.], Vvvvv3 [3 r.]; SarnStat 1213, 1217.

»szczodry dzień« = święto Trzech Króli (4): OpecŻyw 37, 41; LudWieś B3; Szczodry dzien. Z Krolow Cháldeyſkich trzey/ wieſzcże nioſąc dáry/ W Troycy iedynemu GrabowSet Kv.

»dzień świąteczny« = dzień Zielonych Świątek; dies Pentecostes Vulg [szyk 4 : 1] (5): KromRozm III M5; A gdy ſie wypełniły dni Swiątecżne/ byli wſſyſcy poſpołu. Leop ZZ3v; BibRadz I 1c marg; LatHar 124; πευτκοστὴ po Graecku/ názwány ieſt pięćdzieśiąty dzień po dniu Wielkonocnym: ktory v nas zową dzień świąteczny. WujNT 402.

»dzień wielkonocny« (5): GDy przyſſedl dzień ſwięty wielkonotzny OpecŻyw 86v, 91; iż ſie to dzyało nád morzem Gálileyſkim/ nie dáleko dniow wielkonocnych. RejPos 183; SkarŻyw 328; WujNT 402.

»Dzień Zaduszny« [szyk 3 : 3] (6): Dzień zaduſzny Ian Papieſz oſmynáſty tym imieniem vſtáwił. KrowObr Rr2, 75v; Goski A14v; BielKron 176; Mącz 123c; LatHar ++6.

Szeregi: »dzień i czas« [szyk 1 : 1] (2): BibRadz Eccli 33/8; Y był ieſzcze w zakonie przyrodzonym zwyczay/ dni pewne y czáſy po vmárłych do płákánia ábo żáłoby náznáczáć. SkarKaz 385a.

»dzień i godzina« (1): máią ſwe kośćioły/ [...] dni y godźiny do chwały Bożey/ y bliźniego porátowánia náznácżone. ReszHoz 118.

»dzień Pański, (albo) niedziela (a, dzień niedzielny)« [szyk 2 : 1] (3): RejAp 11 marg; Dla cżego też Apoſtołowie pierwſzy dźień miedzy onymi śiedmią dni/ ná chwałę Bożą obrocili [...] ktory dniem Páńſkim álbo Niedźielą názwáli. KuczbKat 295; WujNT Yyyyy2v.

»szabat i dzień uroczystych świąt; sobota i święty dzień« (2; 1): Iż on będatz ſynem Iozefowym/ dzialá ſie ſynem bożym/ [...] lámiątz naſſe ſoboty ij ijné ſwięté dnij. OpecŻyw 118; Aby też Szábbáthy y dni vroczyſtych świąt pogwałcili [Et coinquinarent sabbata et festa]. BibRadz 1.Mach 1/48 [idem] BudBib 1.Mach 1/48.

»święto a (abo) (wyzwolony a. zawołany) dzień« [szyk 2 : 1] (3): Isthmia, Swięto á záwołány dzień ku czćy Neptunuſowi. Mącz 175c; RejPos 304v, 315.

Wyrażenia przyimkowe (659):»do [któregoś, jakiegoś] dnia« (6): Panna [...] w onym domu/ gdzie byla oſtatecżniá wiecżerzá przebywala/ aż do dnia dzieſiątégo/ to ieſt do ſwiątek. OpecŻyw 175, 93; WujNT Act 1/2, 22.

~ do dnia czego (1): plakala [Maryja] aż do dnia z mártwywſtaniá ſwégo milégo ſyna. OpecŻyw 159v.

do dnia czyjego (1): Aby káżdy Poborcá był powinien káżdégo/ który Poboru nie oddał nadáléy do dniá trzech Królów/ [...] dáć Stárośćie ná reláciiéy. SarnStat 345. ~

»na [któryś, jakiś] dzień« = in diem Mącz; in die PolAnt (285): Mącz 121b, 412d; RejPos 55v żp; WujJud 188v; Co będziećie cżynić ná dzień vrocżyſty [in die solemnitatis] BudBib Os 9/5, Ez 45/17; Ale też w onych ofiárách/ ktore Bog ná ten dzień roſkazał cżynić CzechRozm 72; SkarJedn 124; KochWz 137; SkarKaz 2a, 8a.

~ na dzień czego (72): KrowObr 174; ten Mnich [...] ná dźień Bożego ćiáłá/ opłákował vpadek Korony Polſkiey OrzRozm G2v; BielKron 192v, 305v, 362v, 367, 383v; Mącz 107a; Krotka Roſpráwá o iedynym Boſtwie we trzech perſonach/ [...] ná dźień ſwiętá Troyce ſwiętey RejPos 148, 14v [2 r.], 17v, 28v, 31, 55 (24); RejPosWiecz3 99v żp; BielSpr 56; RejPosWstaw 21v żp; BudBib Os 9/5; SkarŻyw 31, 88, 111, 305, 3 żp, 113 żp; StryjKron 707; LatHar 357, 474; WujNT 70 marg, 79 marg, 185 marg, 190 marg [2 r.], 198 marg [2 r.] (17); Podkomorzy [...] ma wybiéráć Ráyce w Wieliczce y ſtárſzé Stolniki/ to ieſt robotniki w górách/ w Bochni ná dźién [!] Obrzezánia Pánſkiégo SarnStat 379; PowodPr 69; SkarKaz 240, 483, 513, 576, 577 marg (8).

na dzień czyj (151): BielKron 462; Comitia dilata sunt in festum Epiphaniarum, Ná dzień trzech królów Syem yeſt odłożón. Mącz 123b; RejPos 24v, 35 żp, 151, 151v żp, [308]v żp; Ná dzień trzech Krolow kazánie krotkie. SkarŻyw 25, 27 żp; StryjKron 692; LatHar 472, Aaa4v; SkarKaz 273, 632, 273 żp, 513 żp, 632 żp; Ewángelia ná dzień wſzech S. y o S. Męczennikách. WujNT 17 marg. Cf W połączeniu z imieniem świętego lub nadanym mu tytułem.

na dzień po czym (1): Ewányelia ná dzyeń ponyedzyáłkowy po wielkiey nocy RejPos 110v.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy dnia tygodnia (1): RejPos 110v cf na dzień po czym.

W połączeniu z imieniem świętego lub nadanym mu tytułem (133): LibLeg 10/97; ConPiotr 33; o czym gdy byłá v mnie nièdawno w Zurowicách miedzy ludźmi vczonymi/ ná dźień Swiętego Marćiná rozmowá OrzRozm A3v, A, A4v, Lv; BielKron 238v, 305v, 356v, 362, 368 (23); OrzQuin E3, E3v; RejPos 25 żp, 117v, 273v, 275 żp, [278] (26); RejZwierc 254v; wſzędzie tego w iego piſmách pełno/ á zwłaſzcżá ná dzień. S Piotrá y Páwłá. SkarŻyw 321, 595; ZapKościer 1580/4, 7v, 17, 1581/12, 19, 1582/8v; StryjKron 350, 472, 502, 522, 572 (7); KochSob 56; ActReg 51; GostGosp 42; Ewáng. w wigilią Bożego Národzenia/ y ná dzień Iozephá ſwiętego. WujNT 2 marg; Lekcya ná dni Swiętych Doktorow. WujNT 740 marg, 36 marg, 41 marg, 42 marg [2 r.], 55 marg, 65 marg (34); áby to okázowánié we wſzytkich Woiewództwách ná dźiéń S. Woyćiechá/ Roku 1564. było SarnStat 126, 187, 379, 418, 970, 1011 (18); SkarKaz 547 [2 r.], 605, 634 marg, 606 żp.

Wyrażenia: »na mięsopustne dni« (1): A Oſtrzeſzowſkié [sądy ziemskie] iedné ná Mięſopuſtné dni/ drugié ná Swiątki/ [...] przypadáią SarnStat 726.

»na dzień niedzielny« (1): iż tám ná dźień Niedźielny przypłynęli BielKron 441v.

»na dzień święty« (23): OpecŻyw 74v; RejPs 63v; A ieſli s tych to Sądow wyłożonych ktory przypádnie ná dźień święty/ thedy bywa przełożon GroicPorz 1, iv, k2, t2, v4; Leop Luc 23/16, Ioann 13/29; BibRadz Ioann 7 arg; BielKron 39, 82v, 88, 138v, 261; Mącz 125c; RejPos 38, 107v, 303v żp; WujJudConf 227; StryjKron 707; A ná dźień święty/ zwykł im był wypuſzcżáć iednegn z więźniow LatHar 711, 723.

Zestawienia: »na dni Krzyżowe« [szyk 2 : 1] (3): Ewángelia ná dni Krzyżowe. WujNT 238 marg, 795 marg, Vvvvv3.

»na suche dni« (4): GliczKsiąż M3; Strum Rv; SkarŻyw 160; Prebendarzowi w Zupie Bocheńſkiéy świętégo Stániſłáwá ná kożdé Suché dni bywáią dawáné dwie grzywnie. SarnStat 377.

»na dzień świąteczny« = na Zielone Świątki (13): s kthorym [ludem] przyćiągnął potáiemnie do Lęcżyce ná dzień Swiątecżny BielKron 367v, 383, 388v; RejPos 140 [2 r.], 143, 145v; RejPosWstaw [1432]; StryjKron 557; WujNT Act 20/16, s. 482; SarnStat 171; SkarKaz 275a.

»na dzień wielkonocny« (7): Gdy przydzie na dzień wielkonotzny/ tedy iąwſſy go zabijémy OpecŻyw 83; BielKron 158v, 160v; RejPos 107v żp; RejPosWstaw [412]v, [1102] żp; ná dzień Wielkonocny wiele ſię ziácháło ludzi pogáńſkich do Hierúzálem SkarŻyw 384.

»na Dzień Zaduszny« (1): Ná dzień Zaduſzny Epiſtołá 619 Ewángelia 321 WujNT Vvvvv4. ~

»przez dzień« (2):

~ Wyrażenia: »przez czterdzieści dni postu« (1): przez te 40. dni poſtu/ zli od dobrych [...] rozeznáni y oddzieleni bywáią. WujNT 16.

»przez święte dni [czego]« (1): day nam [...] przez te święte dni rozcżytánia gorzkiey męki twoiey/ cżąſtkę nabożeńſtwá vcżniow twych LatHar 355. ~

»w [któryś, jakiś] dzień« (365): BierEz H3; OpecŻyw 167, 186; PatKaz I 12v; SeklKat Gv [2 r.], G2; MurzNT k. 131; KrowObr 93v; Leop Esth 9/17, Os 9/5; BibRadz Lev 23/3, 7; BielKron 452; (marg) W Niedzielę ludzie co cżynić máią (‒) A iżby wiedźieli Chrześćijánie co w ten dźień cżynić á od cżego śie wſtrzymáwáć máią KuczbKat 295; SkarJedn 125; ArtKanc H18; LatHar 238, 334, 347, 351, 358 (11); WujNT 841; PowodPr 52 [2 r.].

~ w dzień czego (110): OpecŻyw 22, [170]; PatKaz I 2; PatKaz II 84; MiechGlab *4v [2 r.]; ZapWar 1540 nr 2598; LibMal 1546/115v, 1551/161, 1551/189v; Leop Os 9/5, AAA2, AAA4v [4 r.]; BibRadz Ps 80/4; BielKron 170, 328, 412; WujJud 241v; A będzie (iy) ocżyśćiáć Aharon/ v rogow iego raz w rok krwią ofiáry zá grzech (w dźień) vbłagánia BudBib Ex 30/10; SkarŻyw 305, 458, 460, 461, 507 (7); odchowáliśćie/ ábo wytucżyliśćie ſercá wáſze/ iáko w dźień zábijánia ofiar [ut in die occisionis PolAnt Iac 5/5]. CzechEp 50; ReszPrz 113; ReszList 192; odpuſzcżánie grzechow/ w dźień cudownego Zmartwychwſtánia SYná BOżego vżycżyć miano LatHar 33, 100, 109, 243, 332, 347 (51); Ewángelia ná trzećiey Mſzey w dzień Bożego Národzenia. WujNT 301 marg, Matth 26/17, s. 145 marg, 191 marg, 271 marg, 431 marg (14); SkarKaz )(4v; Data z Iozefowá w święty/ rádoſtny/ y wſzytkich pociech pełny dźień z martwych wſtánia y tryumfu Páńſkiego KlonFlis Bv. Cf »w dzień odpocz(y)nienia«, »w dzień postu«, »w dzień szabatu«.

w dzień czyj (86): Leop YY4v; Ruſzył ſie krol z Tolmy w dzień pánny Máriey źielney BielKron 306v, 164v, 399; RejPos 225v, [226]v; SkarŻyw 460; CzechEp 83; LatHar 344, 402, 408, 481, Aaa4, Aaa4v; WujNT 5 marg, 240 marg, 562 marg, 854 marg, Vvvvv3. Cf W połączeniu z imieniem świętego.

w dzień jaki (2): y berło poborce iego/ tyś ieſt zwyćiężył/ ták iáko w dzień Mádyiáńſki, Leop Is 9/4 [idem] BudBib Is 9/4.

W połączeniu z imieniem świętego lub nadanym mu tytułem (67): LibMal 1543/74v, 1544/86; LudWieś B, Bv; SeklKat A3; ZapWar 1550 nr 2655; GroicPorz iv; Leop AAA2 [3 r.], AAA4v [4 r.]; w dzyeń s. Lucyey grzmiáło okrutnie źimie nád obycżay BielKron 191, 316 [2 r.], 330, 368, 372v, 373 (11); Oczko 23v; SkarŻyw 473; Tegoż roku Litwy ſto y czterdzieśći w dźień S. Micháłá do Strasburgu miáſtá náiecháli StryjKron 308, 335, 582, 772; ZapKościer 1582/27v, 87v, 1589/87, 87v; LatHar 125, 413, 424, 449; Lekcia w dzień S. Męczennikow WujNT 706 marg, 6 marg, 15 marg, 41 marg, 77 marg, 347 marg (22); SarnStat 195, 220, 259, [994], 1071, 1128.

Wyrażenia: »w dzień naznaczony« (2): WujJud 197; inne cudá nie dzieią ſię wſzędy: ále tylko [...] we dni pámiątkom ich náznáczone WujNT 323.

»w dzień niedzielny« (5): SeklKat G2v; WIktor Papież [...] ten vſtáwił ná Niceńſkim Koncylium/ áby wielkánoc nie inedy byłá święconá iedno w dzyeń niedzyelny BielKron 150v; RejAp 10; StryjKron 175; WujNT Mar 16/2 marg.

»w dzień odpocz(y)nienia« (3): BibRadz 2.Mach 15/1 [idem] BudBib 2.Mach 15/1; áby was [...] błogoſłáwił [...] w dźień roboty/ y w dźień odpocżnienia. ReszPrz 113.

»w dzień Pański« (6): RejAp 11 [2 r.]; RejPos [226]v; według obycżáyu w dni Páńſkye ſchodzą ſie ku ſpráwam ſwiętym RejPosRozpr c4; WujNT Apoc 1/10, s. 841.

»w dzień postu wielkiego« (5): Leop Is 58/3; BudBib Ier 36/6; We dni poſtu wielkiego/ od Wſtępney Srzody áż do Kwietney Niedźiele. LatHar 349, Aaa4; SarnStat 1213.

»w dzień [komu] poświęcony« (1): ábyś nie cżynił nic złego w dzyeń ſwięty mnie poſwięcony RejPos [226]v.

»w dzień siodmy« (1): przykazał [Bóg] zydom przes Moyżeſza/ á by wdzień ſyodmi nic nieczinili SeklKat G.

»w dzień sobotni, sabatni, s(z)abatn« (22 : 1 : 2): OpecŻyw 51v; LubPs Vv; Leop Luc 4/16; Nie zápalayćie ogniá we wſzytkiem mieſzkániu wáſzem/ w dźień Szábátu. BibRadz Ex 35/3, 1.Par 23/31, 2.Esdr 13/19, Luc 13/14, 16; gdyby ták ná kthorego z was przyſzło/ iżby w dzyeń Sobotni rádą y pomocą ſwoią/ miał pomoc vpádłemu? RejPos 227, 117v, 224v [2 r.], 258v, 260v [2 r.]; BudBib Ez 46/1, 1.Mach 9/43; BudNT Luc 14/5; WujNT przedm 35, Luc 4/16, 13/14, 16, 14/5 (7).

»w dzień święty« [szyk 44 : 4] (48): OpecŻyw 22, 51v [2 r.], 83, 119; TarDuch B5; WróbŻołt Z4v; RejPs 121v; LibMal 1546/114, 116v, 117; SeklKat G3 [2 r.], G3v [2 r.], G4; GroicPorz l2, o4, p4v, aa3, hh2v (7); Leop Ps 99 arg; BielKron 31, 280; HistRzym 50v; RejPos 225v [2 r.], [226], [226]v [3 r.], 227 [2 r.]; KuczbKat 405; StryjWjaz C4v; y tego ktory wdzień święty drwá zbieráć śmiał/ tákąż śrnierćią ſkáráć zporády Bożey roſkazał. SkarŻyw 483, 354; NiemObr 22; ReszPrz 58; PudłFr 67; LatHar 323, 352, 538, 689, 704; SarnStat 275.

Zestawienia: »w dzień kwietny« = w Palmową Niedzielę (1): Iá ktorym tak chwálebnie w dzień kwietny wſſedl do Ieruzalem/ [...] dzis zeſromotzony ſkrzyżem z miaſta będę wyrzutzon OpecŻyw 102v.

»w krzyżowe dni« (3): KrowObr 169, Ss2; wſzyſcy więc cáłymi gębámi/ w ſwoie krzyżowe dni/ do kośćielſká przychodząc [...] ná święte vmárłe wołáią. CzechEp 83.

»w suche dni« (11): Leop ZZ3v [2 r.]; kośćioł modli ſię y pośći w káżde ſuchedni WujNT 39, 39 marg, Vvvvv2v [3 r.], Vvvvv3v [3 r.], Bbbbbb2.

»w dzień świąteczny« = w dniu Zielonych Świątek [szyk 26 : 1] (27): WróbŻołt I7v, V7v, X3v, ll7v; KromRozm II c4, f3, t4v, x2v; KromRozm III E6v, M5; KrowObr 146v; Leop ZZ3v; BibRadz Luc 24/49; Słyſzałeś w dzień ſwiątecżny iáki ſzum iáki grom powſtał nád Apoſtoły RejAp 85v, 72v; RejPos 141v; RejPosWstaw [1433]; SkarŻyw 277, 473, 546; LatHar 34, 80, 403; WujNT 337, 399, 510; wſzákóż w niektórych źiemiách w Swiąteczné dni w Poniedźiáłek Roki ſądzáią SarnStat 1279.

»w dzień wielkonocny« [szyk 13 : 1] (14): OpecŻyw 119; LibMal 1544/87v, 1551/159; GroicPorz hh2v; BielKron 190; RejPos 225v; SkarŻyw 74, 89, 231, 249, 319; MWilkHist I4v; ktorego [Kniazia] podkáli w dzień Wielkonocny do Cerkwie idącego ná iutrznią StryjKron 421; LatHar 290.

»w Dzień Zadnszny« (1): Lekcia w dźień Zaduſzny. WujNT 619 marg.

Szereg: »w niedzielę, w dzień Pański« (1): Pátrzayże pilno ktorego cżáſu sſtáło mu ſie to ziáwienie. Oto ſłyſzyſz iż w niedzielę w dzień Páńſki. RejAp 11.

W funkcji przysłówka = przez dzień, w ciągu dnia (98):
G »dnia (a. dni)« [z przydawką wyrażoną zaimkiem wskazującym lub nieokreślonym albo liczebnikiem porządkowym] (69): MurzNT Matth 26/17; SeklPieś 15; á to wſzythká nádzyeiá/ nie robić nic dniá onego/ á do koſciołá vbrawſzy ſie á vpſtrzywſzy ſie idź RejPos 225v, 38, [226]v; KuczbKat 300; SkarŻyw 130, 136, 234, 460 [5 r.], 511 [2 r.]; Pan Kriſtus [...] trzećiego dnia zmartwych wſtał. Tego dniá weſołego/ chwalmy Krolá niebieſkiego MWilkHist G2; CzechEp 83; LatHar 322, 343, 365, 406.

[którego] dnia czego (12): PatKaz III 114; TarDuch B8; Pierwſſego thedy dniá Przaſſnic [primo die Azymorum]/ kiedy wielkonocnego Báránká offiárowáli/ rzekli do Iezuſá zwolennicy Leop Mar 14/12; BielKron 47; RejPosWstaw 21, 110v, 143v; LatHar 705; WujNT Mar 14/12. Cf »dnia szabatu«.

dnia czyjego (1): y iáko ſie iemu [Bogu] dniow ſwiętych iego mamy záchowywáć RejPos 273v marg.

dnia jakiego (1): tho ſzyrzey dniá Adwentowego o tym ſwiętym przyściu á zyáwieniu iego/ tám nápiſano ſtoi. RejPos 86v.

[którego] dnia po czym (1): novendiale sacrificium, Ofiárá álbo obchód który bywał dźiewiątego dniá po śmierci zmárłych. Mącz 251b.

W połączeniu z imieniem świętego (2): ZapKościer 1583/40; Dniá świętégo Piotrá ad vincula we Schowie/ w Zbąſzynie/ [...] Trzećie Iármárki w Wielkiéy Polſcze. SarnStat 1231.

Wyrażenia: »dnia dzisiejszego« [szyk 10 : 13] (13): MWilkHist Iv; O Pánie BOże/ ktoryś racżył dniá dźiśieyſzego/ iednorodnego Syná twego/ Pogánom przez gwiazdę obiáwić LatHar 346, 354, 355 [2 r.], 358, 362, 363 (12).

»dnia niedzielnego« (4): TEgoż dnia niedzielnégo/ dwa ze zwolenikow Iezuſowych/ ſſli [...] do miaſtecżka OpecŻyw 167, 163, 175; WróbŻołt 117.

»dnia [komu] poświęconego« (1): y rozlicżne im błogoſłáwieńſtwá okázuie [Pan] dniá tego ſobie poſwięconego. RejAp 11.

»dnia siodmego« (1): Sześć dni robić będzieſz [...] robotę twoię. A dniá ſiodmego [die septimo] Sábát Iehowie Bogu twemu BudBib Ex 20/10.

»dnia sobotniego, szabatu (a, (z) szabatow)« (4 : 3): DNia iednégo ſobotniégo pán Iezus naucżál w bożnicy OpecŻyw 51v, 39v, 59; MurzNT Matth 12/11; rániuczko pierwſzego dniá ſzábátu [prima sabbati]/ vkazał ſię [Jezus] naprzod Máriey Mágdálenie WujNT Mar 16/9, Mar 16/2, Luc 24/1.

»dnia świętego« [szyk 5 : 1] (6): RejPs 174; dnia ſwiętego odłoziwſzy robotę/ ſwiętich rzeczy ſluchamy SeklKat G4; RejPos [226]v marg, 273v marg; MWilkHist Iv; GrabowSet S3.

Zestawienia: »dnia szczodrego« = w święto Trzech Króli (1): Na roskazanie tegoto pana Macieia piſał z Byſyny podmiſtrzek dnia Szcżodrego. LudWieś ktv.

»dnia świątecznego« = w dniu Zielonych Świątek (1): Iż ſię w niebie zwádá ſtáłá bárzo wielka/ dniá Swiątetznego/ miedzy Oycem y Duchem ſwiętym KrowObr 146v.

»dnia wielkonocnego« (1): A ty wſſytki vkázaniá dziály ſie dnia pirwſſégo wielkonotznégo. OpecŻyw 169v.

A »dzień« (29): Ten dźień kiedy ſie to działo/ płácżą Krześćijánie BielKron 464v; BudBib 1.Reg 31/13.

dzień czego (8): LibMal 1543/76v; Diar 43, 51; KrowObr 173v, 174, Rr3; OrzQuin Y2; Dzyeń Bożego wſtąpienia kto Iezuſa lipowego powrozem iáko złodzieiá do niebá wciągnie/ [...] tho wielkie odpuſty [...] otrzyma. RejPos 225v.

dzień czyj (19): Dzień iáko wy zowiećie trzech Krolow/ nie mnieiſze teſz bluznierſtwo okázuiećie KrowObr 96, 169 [2 r.], Rr2v. Cf W połączeniu z imieniem świętego.

W połączeniu z imieniem świętego (15): Diar 43; KrowObr 95v [2 r.], 97v, 168v [3 r.], Tt3v; BielKron 188, 384v, 388v; OrzQuin B3; Dzyeń s. Ianá bylicą ſie opáſáć/ á cáłą noc około ogniá ſkákáć/ y toć też niemáłe vcżynki miłoſierne. RejPos 225v; Datá s Koſowá dzień ſwiętego Ianá krzćicielá. RejZwierc A2v; ZapKościer 1584/39.

β. praw. O terminach prawnych, sądowych (196): ku wypráwieniu Appellácyey do wyſzſzego práwá czás ieſt dźiewięć dni. GroicPorz bb2; A ták ile dni [sprawy przed Sądem] ſpráwuie tyle kroć cztery groſze ma. wźiąć GroicPorz e4v, o3v, o4, ſ2v, bb (10); Foeneralia, Dzień na który lichfá páda. Mącz 133b, 62b; ModrzBaz 80, 80v; Calep 409b; Te dni miáſto Terminos Regales SarnStat 162; PIérwſzé Roki Ziemſkié Poznáńſkié/ áby były ſądzoné wedle tych dni/ to ieſt we dwie niedźieli po Wielkiéynocy SarnStat 723, 783, 805.

dzień czego (11): ZapWar 1548 nr 2669; GroicPorz 1v, ee; ActReg 114; á ná oſtátnich liśćiéch Wići/ będźie miánowan dźień Séymików Powiátowych. SarnStat 129; o interdiktcie trzech dni przeſtánia od ſłnżby bożéy SarnStat 185,112, 261, 1124, 1125, 1162.

[który] dzień po czym (2): áby pozew ſtrony powodowéy [...] w ſobie zámykał Rok/ álbo dźień ſzóſty po przyiechániu náſzym ná mieyſce Séymu SarnStat 932, 145.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy dnia tygodnia (1): SarnStat 727 cf »pewny dzień«.

Fraza: »[któryś] dzień [czegoś] przeszedł« (1): á zapowiedźi trzeći dźień przeſzedł GroicPorz ee.
Wyrażenia: »dalszy dzień« = późniejszy termin [w tym: »na dalszym dniu stanąć« (3)] (7): KV wypráwieniu á ſkończeniu Appellácyey kthora idźie ná wyſzſze Práwo/ dálſzy dźień ieſt ſzeſć niedźiel GroicPorz bb2; Poſthępek ſtrony/ która ná dálſzym Dniu z áppellácyey ſthánie/ przećiw tey ktora nieſtánie. GroicPorz bb4v marg, bb3, bb4, bb4v [2 r.], oo2v.

»pewny dzień« [szyk 3 : 1] (4): GroicPorz m; UstPraw I; áby záwżdy przerzeczoné Roki/ pewné dni ſwé Wtorkowé miáły. SarnStat 727, 1162.

»dzień prawu należący« (2): MAią też być Práwá ſpiſáne o odwłokách práwnych/ [...] y o dniách práwu należących. ModrzBaz 84v, 84.

»dzień sądow(n)y, sądny, Sądu itp.« [szyk 6 : 6] (12): dźiſya ieſth dźień Wyłożonego Sądu GroicPorz lv; Fastus dies, Sądowny dzień. Mącz 118d, 49a, 88b, 118d [3 r.]; ModrzBaz 90; SkarŻyw 390; Calep 409b; KochAp 13. Cf »roki i dni zwryczajne ku sądzeniu«.

»zawieszony, wolny dzień od praw« [szyk 2 : 2] (3 : 1): ná tákowe dni od Praw záwieſzone/ Sędźia niema mieć żadnego baczenia GroicPorz o4, o3v, o4, nn4.

»złożon(y), skazan, ustawiony, mianowan itp. dzień; złożenie, mianowanie, oznaczenie dnia; dzień złożyć, naznaczyć, ustawić itp.« [szyk zmienny] (9; 5; 14): MetrKor 40/815; a wssakosz maya sobudwv sthron przeth dnyem zlozonym prawv na thrzeczi dzień obeslacz ssye ZapWar 1550 nr 2665; GroicPorz m; UstPraw D2v, I; á dzyeń ſłożymy ſpráwie s tym Koryolanem. BielKron 109, 210, 217; Argento haec dies praestituta est, Ten dzień yeſt położon/ naznáczón Im kłádzieniu pieniędzy. Mącz 413d, 86b; ModrzBaz 111v; IZ niekiedy Rok Pozwów [...] był pewnym miánowániém dniá oznáczón SarnStat 145, 129, 408, 808 [2 r.], 810 [2 r.], 852 (17).

Szeregi: »dzień i czas« (1): W Káżdym Woiewództwie [...] gdźie wedłe [!] ſtárégo zwyczáiu obiéráią oſoby Sądowé/ náznáczámy dźiéń i czás SarnStat 852.

»dzień i miejsce« (1): A ná oſtátecznych [wiciach] oznáczym dzyeń y mieyſce Seymowi powiátowemu. UstPraw D2v.

»rok a(l)bo (i) dzień« (3): á zakład v Zydá nád rok y dźiéń pozoſtánie SarnStat 256, 145, 932.

»roki i dni zwyczajne ku sądzeniu« (1): y áby nápotym Sędźiowie czáſn Roków y dni zwyczáynych ku ſądzeniu/ od poránku áż do godźiny dźiewiątéy [...] ná wſzytkich ſpráwách śiadáli SarnStat 785.

Wyrażenia przyimkowe (59):»do [któregoś] dnia (12), do [iluś] dni (2)« = na okres iluś dni (14): ZApowiáda ktho koniá czyiego w ſwym długu/ ieſli ten kthorego ieſt koń do trzećiego dniá nie będźie o to cżynił GroicPorz ee, m2v, r2 [2 r.]; UstPraw G2; Oddáwáć Contronerſię nadáléy do trzećiégo dniá. SarnStat 812, 225 [2 r.], 812, 1297.

~ W formule przysięgi królewskiej (1): Przyſzyagamy na thy ſzwyathe Ewangelye [...] yako obyczay yeſt pokoy chovacz. aſch do dnya y czaſzv ſzkrolyem yego myloſczya Vangyerſzkyem LibLeg 3/33v.

Zwroty: »dać na scrutinium [= dochodzenie] do dnia [któregoś]« (1): ále on zá prośbą więźniá/ ábo iego przyjaćioł/ [...] da ná Scrutinium do dniá trżećiego GórnRozm H.

»mieć spatium do [któregoś] dnia« (1):który [prokurator] ták przydány [...] ma mieć ſpatium deliberandi ad reſpondendum do trzećiégo dniá SarnStat 152.

Szereg: »do dnia i czasu« (1): LibLeg 3/33v cf W formule przysięgi królewskiej. ~

»na [któryś] dzień« (23): A ieſliby przał/ przyſyęgá ná trzeći dźień bywa przyſądzoná GroicPorz i4v, p2v, p3v.

~ Zwroty: »na dalszy dzień odkładać« (1): nieſtáráią ſię/ áby káżdą ſpráwę doſtátecżnie wybacżyli/ á ſpráwiedliwość ná dálſze dni odkłádáią. ModrzBaz 90.

»na [któryś, jakiś] dzień przypaść« (2): iże ná tym Sądźie ſpráwy ktore [...] ná dźiſyeyſzy dźień przypádły/ mieyſcá niemáią GroicPorz i3, k2. Cf 2.a.α. »na dzień święty«.

»na [któryś] dzień stanąć, stawić się, ściągnąć się« (2 : 1 : 1): GroicPorz v4v; o onem cżáśie/ ktorego będąc pozwány przed ſędźiego/ ná pirwſzy dźień ſię ſtáwi [se ad primam diem stetit]. ModrzBaz 98v, 90v; SarnStat 302.

Wyrażenia: »na dzień naznaczony, opisany, przypadły, mianowity« [szyk 6 : 3] (5 : 2 : 1 : 1):GroicPorz v4v; ZapKościer 1580/4, 1589/86v; áby ná dźiéń náznáczony przyſzedſzy vkazał/ ieſliby Práwo iákie do tego miał. SarnStat 592, 30, 149, 856, 867, 1162.

»na dzień pewny« [szyk 2 : 2] (4): ZapKościer 1580/4; CO ſie tycze okázowánia w Powiećiéch/ żeby ná dźiéń pewny poſtánowiono było SarnStat 126, 867, 920.

»przełożon na [któryś] dzień« [szyk 1 : 1] (2): A ieſli s tych to Sądow wyłożonych ktory przypádnie ná dźień święty/ thedy bywa przełożon ná inny dźień. GroicPorz 1, k2.

»na trzeci dzień« = na pojutrze (1): A ieſliby Sąd iego ná kthory Dźień święty przypadł/ tedy ná záiutrz álbo ná trzeći dźień może być przełożon. GroicPorz k2.

Szeregi: »na dzień i czas« (1): Séymiki tym Woiewodztwóm ſkłádamy ná dźień y czás pewny w Tribunale Koronnym opiſány SarnStat 867.

»na miejsce i dzień« (1): áby Rádni Pánowie z ſtron ziecháli ſie ná pewné mieyſce/ y dźień ſłuſzny SarnStat 1115.

»na rok i dzień« (1): ná tenże rok y dźień wysſzéy opiſány/ do obiéránia tákowych Sędźiów/ [...] Séymiki náznáczamy SarnStat 867. ~

»przez [któryś] dzień« = co [któryś] dzień (1): y między goſćmi tyle też idźie odwłok/ ále przes trzeći dźień/ nie przes dwie niedźieli. GroicPorz ſ4.

»w [jakiś, któryś] dzień (19), w [ileś] dni (2)« (21): w tyen dzyen the pyenądze Iako 50m. wloſzyel w prawo Koſczerſke slachetny Pán danil Teſzmar ZapKościer 1586/39; SarnStat 628, 745.

~ w [ileś] dni przed czym (1): ćiż Wóytowie y Sołtyſowie Wiárdunki [...] w piętnaśćie dni przed świądki bliſko przyſzłémi przyniéść [...] będą powinni. SarnStat. 188.

w [jakiś] dzień po czym (6): GroicPorz p2; Których to Roków ſądzenié piérwſzé będźie w piérwſzy dźién powſzedni po Trzech Królách SarnStat 729, 729 [3 r.], 730.

W połączeniu z określeniem zastępującym dokładny termin (3): GroicPorz p2; Dan ná zamku N. w dźień N. bliſki/ Roku rć. SarnStat 830, 830.

Wyrażenia: »w dźień naznaczony, nakazany [(ku)czemu]« (1 : 1): Czás oddania Przyſyęgi trwa do południá w dźień ku Przyſyędze nákazány. GroicPorz zv, 12.

»w pewny dzień« (1): áby Woiewodá y Stároſtá [.,.] w pewny dźiéń miáry ták zboża/ iáko y ſukien/ [...] cénę vkłádáć [...] mógł SarnStat 296.

»w dzień prawny« (2): Wtóré ſądzenié [...] tákże w dźień powſzedni práwny piérwſzy. SarnStat 729, 729.

»w dzień roczny« [szyk 1 : 1] (2): y nyewzyąl v nyego myecza waznosczi kopy przy tbem tbo sbyczyv wdzyen roczny ZapWar 1518 nr 2208, 1520 nr 2162.

»w dzień sądowny« (2): Piąté ſądzenié [...] w powſzedni dźiéń piérwſzy ſądowny. SarnStat 729, 729.

»w dni zawieszone [od praw]« (1): A gdźieby iáka Sądowa ſpráwa/ [...] w ty dni záwieſzone byłá/ tá nic nieważy GroicPorz o4.

Szereg: »w dzień i na miejscu« (1): w ten dźiéń y ná tymże mieyſcu/ ná którym Sądy zwykły bywáć/ chcemy y ſkázuiemy bydź SarnStat 916. ~

W funkcji przysłówka = przez dzień, w ciągu dnia (52):
G »dnia (a. dni)« [z przydawką wyrażoną zaimkiem wskazującym lub liczebnikiem porządkowym] (48): GroicPorz 1v, ſ4v, ee3v; KwiatKsiąż D3v; Tegoſz dnia, Tomaſz syn Páná Luboczkiego, wział pyrwſſy raty, wedlie zapyſſu, dwadzieſſczia y pięcz grzywienek. ZapKościer 1587/71; SarnStat 768 [2 r.], 805.

dnia czego (3): do tego ſądu [...] obiéráni bydź máią: Czáſu y dniá obiéránia tych Sędźiow SarnStat 867 [idem] 853. Cf »dnia rokow«.

[któregoś] dniá od czego (2): GroicPorz ee3v; LIczbę czynić z tych prowentów máią ná Séymie Wálnym/ dniá ſzóſtégo od záczęćia Séymu SarnStat 364.

[któregoś] dnia po czym (1): DZiedźic powinien vczynić Inwentarz trzydźieſtego dniá po śmierći zmárłego GroicPorz ee3v.

W połączeniu z nazwą dnia tygodnia (1): Dnya wewtorek wyelkanoczny Stanawſzy przet vrzędem awyeczem zagaionym naſzim myaſta Koſczerziny vczywy Iachim neldenhoff ZapKościer 1582/26v.

W połączeniu z określeniem zastępującym dokładny termin (1): tego á tego dniá kśięgi álbo Aktá ku wyymowániu liſtów będą otworzoné SarnStat 749.

Zwrot: »[jakiegoś] dnia stanąć« (1): abi pewnego dnya ſtanal, przed poſtharoſczim kolomeyſkym MetrKor 40/820.
Wyrażenia: »dnia oznaczonego, złożonego, opisanego« (1 : 1 : 1): Slachetny pan Adrian czyeſtkowſky poloſzyel tę svmye pyenyedzy wyſzy opiſzaną tego dnya wyſzi opiſzanyego ZapKościer 1586/68; SarnStat 853, 1174.

»pewnego dnia« (3): MetrKor 40/820; áby [...] ná káżdy rok y pewnych dni/ ták zboża/ iáko ſukien y innych rzeczy źiemſkich/ [...] cénę y miáry vkłádáli SarnStat 285 [idem] 930.

»dnia prawnego« (1): Iako dnya prawnego [...] Wyotl swadecztwo slachetny Swyetoſz wyczeſżichowſki ZapKościer 1584/44v.

»dnia rocznego, rokow« (24 : 1): Iakom ya go nyesbyl dnya rocznego warshevie gwalthem ZapWar 1518 nr 2212, 1503 nr 1925, 1504 nr 1957, 1508 nr 2026, 1512 nr 1904, 1513 nr 2084 (24); ieſliby piérwſzégo dnia Roków do południá wſzyſcy práwuiący ſie nie mogli bydź odpráwieni SarnStat 785.

Szeregi: »czasu (a. na on czas) i (onego) dnia« (4): ZapWar 1532 nr 2414; obiéráni bydź máią/ czáſu y dniá obiéránia tych Sędźiów wysſzéy oznáczonégo. SarnStat 853, 769, 867.

»na miejscu i dnia« (1): y w tákowym powiećie/ ná mieyſcu y dniá tákowégo kśięgi álbo Aktá ku wybiérániu liſtów będą otworzoné SarnStat 745.

»roku (a. na rok) i dnia« (3): ZapKościer 1580/8; áby Woiewodowie w kożdéy źiemi ſwégo Woiewództwá [...] ná káżdy rok y pewnych dni ták Zboża/ iáko Sukien y innych rzeczy źiemſkich/ [...] cénę y miárę vkłádáli SarnStat 930 [idem] 285.

A pl »dni« (3):

[ileś] dni przed czym (3): SEymik Oświęćimſkiéy y Zatorſkiéy źiemie/ ma bydź záwżdy trzy dni przed Proſzowſkim ſéymikiem w Zatorze przez nas ſkłádány SarnStat 33, 32, 1219.

αα. W przekładzie biblijnym: sąd, trybunał (1):
Wyrażenie: »dzień ludzki« (1): Ale v mnie to ieſt namnieyſza żebych był od was ſądzony/ ábo od dnia ludzkiego [ab humano die] (marg) od ſądu ludzkiego. (–) WujNT 1.Cor 4/3.
γ. O dniu sądu Bożego (592):
αα. O sądzie ostatecznym mającym nastąpić po końcu świata i zmartwychwstaniu ciał; ostatni dzień istnienia świata; niekiedy o sądzie szczegółowym po śmierci człowieka (515): ktory dzień nie zoſtáwi im korzenia áni płodu. Leop Mal 4/1.

W porównaniu (7): Dzyeń Páńſki iáko złodziey przidź ma [dies Domini sicut fur in nocte ita veniet Vulg 1.Thess 5/2]. RejPos 261v marg, 6, 261v; WujNT 1.Thess 5/2, 4, s. 710, 2.Petr 3/10.

Wyrażenia; »dzień boży« = dzień Sądu Ostatecznego; dies Domini Vulg (1): iákimiż wam potrzebá być w świętym obcowániu y w pobożnośćiách: oczekiwáiąc y śpieſząc ſię ná przyſzćie dniá Páńſkiego (marg) Bożego. 1 L.G. (‒) WujNT 2.Petr 3/12.

»dzień Chrystusow (a. Jezu Chrystow) itp.« (4): ábowiem nie przyidźie dzień Christuſow ieſliby pierwey nie przyſzło odſtąpienie [Vulg 2.Thess 2/3] CzechEp 351; WujNT Luc 17/22, Yyyyy3; SkarKaz 7b.

»dzień gniewu, srogości« (3 : 1): ábowiem przyſzedł dzień wielki gniewu iego [venit dies magnus irae ipsorum Vulg Apoc 6/17] RejAp 62v [idem WujNT]; RejPos 6; WujNT Apoc 6/17, Yyyyy3.

»on dzień, one dni« [szyk 15 : 10] (13 : 12): Bądźćież tedy tego pilni [...] żećby ná was z prędká nie przyſzedł dzień on [dies illa]. BibRadz Luc 21/34, Luc 17/30; GrzegRóżn A3; LeovPrzep F, Fv, G; RejAp 40; RejPos 258v [2 r.]; RejPosWstaw [1102]v; ále dla wybránych będą ſkrocone dni one [breviabuntur dies illi]. WujNT Matth 24/22, Matth 24/22, 29, s. 103, Mar 13/19, 20 (15).

»dzień ostateczny, ostatni« [szyk 10 : 5] (12 : 3): KrowObr 1v; LeovPrzep F4, F4v, I2v; KuczbKat 60; BiałKaz D4; Ktorego dniá onego oſtátniego ocżekawamy ModrzBaz 136v; CzechEp 15, 46; ArtKanc M11; LatHar 356; WujNT 104, 837; SkarKaz 4a. Cf »ostateczny dzień zmartwychwstania pospolitego«.

»ostateczny dzień zmartwychwstania pospolitego« (1): A kiedy oſtátecżny dzień prziydzie zmartwychwſtánia poſpolitego/ tedy znowu duſzę twoię złącży z tym ćiáłem twoim śmiertelnym KarnNap E3.

»dzień Pański« [szyk 24 : 2] (26): Leop Ioel 2/31, Mal 4 arg, 1, 5, Act 2/20; BielKron 467v; RejAp 40v, 97v; RejPos 261v, Ooo5v; BudNT Act 2/20; bo iáko nas dzień Páńſki záſtánie/ ták nas ſądzić będzie. Phil N4; WujNT Act 2/20, 1.Cor 3/13, 2.Thess 2/2, 3, 2.Petr 3/12 (8). Cf W porównaniu.

»dzień pomsty« (2): Abowiemći ſą ty dni pomſty [dies ultionis]/ áby ſię wypełniło wſzytko co ieſt nápiſano. BibRadz Luc 21/22; WujNT Luc 21/22.

»dzień przyścia (Pana a. Pańskiego) itp.« (4): Tu ſą wypiſáne podobieńſtwá y ſthráchy dnyá przyśćia Páńſkiego RejPos 258 marg, 258; BudBib Mal 3/2; GrabowSet A4v.

»dzień sądny, sądu (Bożego a. Pańskiego)« = dies ultimus Calag; dies iudicii Po!Ani [szyk 71 : 48] (109 : 10): Znamiona ktoré będą przed ſądnym dniem. OpecŻyw 193, kt, 78, 181v, 193; OpecŻywSandR nlb 6; TarDuch D5; BielŻyw 97; WróbŻołt S5, S6; RejPs Ff3; LudWieś A4; SeklWyzn c3v; RejKup v2; MurzNT Luc 16/23; LibMal 1554/188v, 189v; KrowObr 144v; Leop Is 66 arg, Mal 4 arg, Hebr 10/25; RejFig Dd3; BibRadz 4.Esdr 12/34; BielKron 82 [2 r.], 132 [3 r.], 135 [2 r.], 135v, 186 [2 r.] (17); OrzQuin K3v; LeovPrzep F3v, F4v, G, G3v [3 r.], G4 (10); Duch ſwięthy oznáymuie nam przyſcie ſrogiego dniá ſądu Páńſkiego RejAp 138v, 43, 185v [2 r.]; RejPos 258, 262 marg; BiałKat 86 [2 r.]; GrzegŚm A4; RejZwierc 69; WujJud 8, 238; CzechRozm 182v, 213v; SkarJedn 132, 383, 384; Calag 304a; SkarŻyw 120, 121 marg [2 r.], 312, 394, 408; StryjKron 6 [2 r.], 155 [2 r.]; CzechEp 40; WerGośc 269; ArtKanc S20, S20v; GrabowSet S3v; LatHar 586, 669; WujNT przedm 39, s. 72, 93, 99, 104 [2 r.] (29); PowodPr 35; SkarKaz 4a, 8a marg, 118b.

»dzień ostatniej i doskonałej sprawiedliwości« (1): przed tym dniem oſtátniey y doſkonáłey ſpráwiedliwośći/ ná ludźie Pan Bog ná źiemi puśći wielkie poſtráchy SkarKaz 5a.

»dzień straszliwy, straszny« [szyk 7 : 2] (8 : 1): OpecŻyw 193; BielKron 467v; SkarJedn 132; SkarŻyw 120, 121 marg; y przez ſtráſzliwy ſądny dźień was poprzyśięgam WerGośc 269; ArtKanc A10v; LatHar 143, 586.

»sąd dnia wielkiego« (1): Y ánioły ktorzy nie záchowáli zacnośći ſwey [...] ná ſąd dniá wielkiego [in iudicium magni diei]/ związkámi wiecznymi pod chmurą záchował. WujNT Iudae 6.

peryfr. »dzień wszystkostratny« (1): Póki dźiéń wſzyſtkoſtrátny świátá nie odmieni/ Róznych ſtanów ná źiemi w cyfrę nie zámieni. GosłCast 10.

»dzień złościwy« (1): Iż by thy dni złośćiwe nie były vkroczone dla wiernych/ nie zoſtáłóby ſnadź żywe żadne ciáło. (marg) Mát. xxiiij. (‒) RejAp 167.

Szeregi: »ostateczne dni i czasy« (1): co o zgromieniu ſurowym ſtárſzych Zydowſkich Duchownych/ y o inſzych rzecżách/ do oſtátecżnych zwłaſzcżá dni y cżáſow/ [...] należących/ S. Máttheuſz nápiſał. LatHar 356.

»(rok), dźień, (i, abo) godzina« (5): A o onymto dniu i godźinie nigd niewie [de autem die illo et hora nemo scit] MurzNT Mar 13/32; LeovPrzep [K]; WujNT Matth 24/36, Mar 13/32, Yyyyy3.

Wyrażenia przyimkowe (255):»do [jakiegoś] dnia (45), do [jakichś] dni (1)« (46):
~ Wyrażenia: »do dnia Krystusowego, Jezusa Chrystusa« (1 : 1): GrzegŚm 10; ten ktory pocżął w was dobrą ſpráwę/ wykona ią áż do dniá Ieſuſá Chriſtuiá. WujNT Philipp 1/6.

»do dnia odkupienia« (1): Nie záſmucayćie Duchá Bożégo: w którym wſzyſcy znáczni ieſteśćie/ áż do dniá odkupienia BiałKat 51.

»do dnia onego« [szyk 1 : 1] (2): záchowány w Bogu/ do dniá onego kiedy przez Iezuſá Chriſtuſá/ żywot ſwoy/ wzbudzeni. będą. CzechEp 82; WujNT 2.Tim 1/12.

»do dnia ostatecznego« [szyk 3 : 2] (5): GliczKsiąż Q3; á wyriy to ná kſięgách żeby to trwáło do dniá oſtátecznego [in die novissimo] ná wieki. BibRadz Is 30/8; CzechRozm 184v; CzechEp 168. Cf »do ostatecznego dnia skończenia świata«.

»do ostatecznego dnia skończenia świata« (1): á ſtolec krolewſki iego [chcesz] poſtánowić miedzy potomki iego/ áż do oſtátecznego dniá ſkończenia ſwiátá. RejPs 132v.

»do dnia przyścia [czyjegoś]« (1): na cżym Pan záſádzić racżył wolą ſwoię [...] áż do dniá przyſcia ſwoiego gdy iuż ma przyść ſądzić ſwiátá wſzitkiego RejAp [AA7].

»(aż(e) do dnia sądnego« [szyk 25 : 9] (34): PowUrb +4; FalZioł V 46; WróbŻołt Y4 [2 r.], Y4v; KrowObr 105v, 215; RejWiz 178; Lecż wierz mi iż pocżekaſz/ áż do dniá ſądnego/ Niż Pan zgárnie pſzenicę/ s kąkolu cżarnego. RejZwierz 108; BielKron 3v, 116, 138; OrzQuin K3v, X4; RejAp BB, BB2, 63; RejZwierc 195v, Bbb3v; WujJud 260v; CzechRozm 157; NiemObr 166; ArtKanc A13v, S17v; LatHar 75, 330, 669 [2 r.]; WujNT 263, 408, 435, 710, 885, Yyyyy2v.

Szeregi: »aż do ostatecznego dnia i czasu« (1): pan Bog przy ſwoich wyernych áż do oſtáthecżnego dnyá y cżáſu trwa y trwáć będzye GliczKsiąż Q3.

»aż do dnia sądnego albo skończenia świata« (1): Wiek ſzoſty á oſtátecżny: od národzenia Páná Kryſtuſá áż do dniá ſądnego/ álbo skońcżenia ſwiátá. BielKron 138. ~

»na [jakiś] dzień« (56): WujNT Apoc 16/14; Ieſli duſzá/ [...] bez ćiáłá żyie: pewnie do ſwoiey nátury/ to ieſt do ćiáłá ſię wroći/ ná dźień/ ktory zowie Pan przywroceniom wſzytkiego SkarKaz 384b.

~ Wyrażenia: »na dzień Chrystusow, swoj« [szyk 2 : 1] (2 : 1): żebyśćie byli ſzczerymi y bez obráżenia ná dźień Chriſtuſow. WujNT Philipp 1/10, 2/16; SkarKaz 7b.

»na dzień gniewu« (7): Lecż wedle twárdośći twey y nie vpámiętáłego ſercá/ ſkárbiſz ſobie gniew ná dzień gniewu BudNT Rom 2/5; CzechRozm 112, 171v, 251; SkarŻyw 168; CzechEp 50; WujNT Rom 2/5.

»na dzień odkupienia« (4): A nie zaſmucayćie Duchá onego świętego Bożego/ przez ktorego ieſteſcie zápiecżętowáni na dźień odkupienia [in diem redemtionis] BibRadz Eph 4/30 [przekład tego samego tekstu (3)]; RejPosWstaw [1103]v; BudNT Eph 4/30; WujNT Eph 4/30.

»na on dzień« (9): Leop 2.Tim 4/8; SkarŻyw 394; NiemObr 17; GrabowSet M2v; WujNT 93; záchowána mi ieſt koroná ſpráwiedliwośći/ ktorą mi odda ná on dźień [in illa die Vulg 2.Tim 4/8] ſędźia ſpráwiedliwy. SkarKaz 8a, 7a, b, 205a.

»na ostatni dzień« [szyk 3 : 2] (5): Náſkárbiliśćie ſobie gniewu ná oſtátnie dni. PowodPr 69; SkarKaz 4b, 384b [2 r.], 488b.

»na dzień Pański« (2): Mielibyśćie ſluſznie ná on dzień páńſki oſtátetzny y ſrogi pámiętáć KrowObr 1v; WujNT 586.

»na dzień przyścia [Pana]« (1): żebyſmy ták żyli/ á ćiebie widźieli/ Páná łáſkáwego/ ná dźień przyśćia twego. ArtKanc A10v.

»na dzień sądny, sądu« [szyk 14 : 3] (16 : 1): OpecŻyw 191; WróbŻołt R3v; KrowObr 63; RejFig Dd3; Vmieć Pan pobożne ludźi z pokuſzenia wybawić/ á nieſpráwiedliwe ná ſądny dźień [in diem iudicii] ku karániu záchowáć BibRadz 2.Petr 2/9; GrzegŚm 9; SkarŻyw 51, 121, 185, 238, 399; StryjKron 155; Lecz niebioſá ktore teraz ſą/ y źiemiá/ tymże ſłowem iego poſtáwione ſą/ záchowáne ogniowi ná dźień ſądu [in diem iudicii] y zginienia niepobożnych ludźi. WujNT 2.Petr 3/7, 2.Petr 2/9; SkarKaz 118b, 205b, 386b.

»na dzień zmartwychwstania« (3): Przypráwuymyż ſię do vwielbienia ćiał náſzych ná dźień on zmartwych wſtánia. SkarKaz 208b, 122a, 386a.

Szereg: »na godzinę, (i) na dzień, (na miesiąc i na rok)« (4): BibRadz Apoc 9/15; Y byli rozwiązáni oni cżtherzey Anyołowie/ kthorzy byli zgothowáni na godzinę/ ná dzień/ ná mieſiąc/ y ná rok [in horam et diem, et mensem et annum Vulg Mar 9/15] RejAp 81, 82v; WujNT Apoc 9/15. ~

»w dzień« (154): kthorzy [bezbożni] będą popiołem pod ſthopą nog wáſſych/ w dzień ktory ia vcżynię Leop Mal 4/3, 3/17; WujNT Rom 2/16.

~ Wyrażenia: »w dzień gniewu« (2): BudNT Rom 2/5; ſkárbiſz ſobie gniew/ w dźień gniewu y obiáwienia ſpráwiedliwego ſądu Bożego WujNT Rom 2/5.

»w dzień nawiedzenia« (3): ſławili Bogá wdzień náwiedzenia. BudNT 1.Petr 2/12 [przekład tego samego tekstu (2)]; CzechRozm 220v; WujNT 1.Petr 2/12.

»w dzień objawienia Synow Bożych« (1): iż Páweł nie według duſze iákiey żądał być s Kryſtuſem/ ále w ćiele w on dźień obiáwienia Synow Bożych GrzegŚm 38.

»w dzień odkupienia« (2): WujJud 165v; A nie záſmucaycie Duchá świętego Bożego; przez ktorego zápieczętowáni ieſteśćie w dźień odkupienia [in diem redemptionis]. WujNT Eph 4/30.

»w on dzień« = in die illa (illo) Vulg [szyk 14 : 4] (18): BibRadz II 4 marg, 2.Tim 1/18; odłożona mi ieſt Koroná ſpráwiedłiwośći ktorą mi odda Pan/ Sędźia ſpráwiedliwy: Won dźień. GrzegŚm 12, 37, 45; BudNT Luc 10/12; CzechRozm 204 [2 r.]; CzechEp 29, [414]; NiemObr 43, 116; LatHar 392; WujNT Luc 10/12, 17/31, 2,Thess 1/10, 2.Tim 1/18, 4/8.

»w ostateczny, ostatni, pośledni dzień (a. dniow)« = in novissimo die Vulg [szyk 25 : 22] (34 : 12 : 1): SeklKat Rv; HistAl M4; KrowObr 42v; Leop Iob 19/25, Dan 10/14; BielKron 27v, 467v; RejAp 84; RejPos Ooo; RejPosWiecz3 98; GrzegŚm 6 [2 r.], 40 [2 r.] WujJud 252v; przez ktorego [P. Krystusa] y w on oſtátni dzyeń ciáłá náſze wzbudzone być máią. RejPosWstaw [1102]; BudBib Deut 4/30, Ier 49/38, 39; BiałKaz ktv; BudNT Ioann 12/49[48], 2.Tim 3/1; CzechRozm A4v, 32, 171v, 187v, 194 [2 r.] (10); CzechEp 56, 74, 80, 101; CzechEpPOrz **4; á ia go wſkrzeſzę w oſtáteczny dźień. WujNT Ioann 6/44, Ioann 6/39, 40, 54, 12/48, 2.Tim 3/1 (9). Cf »w dzień ostateczny skończenia świata«.

»w dzień ostateczny skończenia świata« (1): W dzień oſtátecżny skońcżenia ſwiátá wyndzie Gog y Magog w zięmię Izráhelską HistAl M4.

»w dzień ożywienia wszystkiego narodu ludzkiego« (1): ſtáwić ſię muſzę [...] ná ſąd powſzechny y wálny/ w dźień ożywienia wſzyſtkiego narodu ludzkiego. LatHar 638.

»w dzień (Pana) Krystusow (a. Jezusow, Jezusa), swoj« = in die Domini nostri Iesu Christi Vulg (9 : 2): BibRadz Luc 17/24; y iednę onę zapłátę: kthorą áż won dźień Kryſtuſow mamy wźiąć. GrzegŚm A4, 63 [3 r.]; BudNT 1.Cor 5/6[5]; Philipp 2/16; CzechEp 30; áby duch był záchowan w dźień Páná náſzego (L. G.) Ieſuſá Chriſtuſá WujNT 1.Cor 5/5, Luc 17/24, 2.Cor 1/14.

»w dzień Pański« (3): RejAp Ee2v; ći w dzień Páńſki/ [...] ktory bywa po śmierći káżdego/ ſzkodę podeymą. WujNT 584, 830 marg.

»w dzień przyścia Pana (a. Pańskiego)« = in die adventus Domini nostri Iesu Christi Vulg (2): BudNT 2.Thess 1/10; ktory [Chrystus] też was vmocni áż do końcá nie nágánionych/ w dźień przyſzćia Páná náſzego Ieſuſá Chriſtuſá. WujNT 1.Cor 1/8.

»w dzień sądny, sądu« [szyk 52 : 6] (51 : 7): OpecŻyw 67v, 116, 191v, [192]v; WróbŻołt 1/5, B2, N8, Q4, V6v (7); RejPs 143; SeklWyzn a2v; MurzNT Matth 10/15; GroicPorz c2v, d2v, aa3v; RejWiz Dd3v; BibRadz Matth 10/15, 1.Ioann 4/17; BielKron 463; HistRzym 51v, 69v, 87v, 102, 113v; RejPosWstaw [213]; CzechRozm *2, 213v [2 r.]; á iż nam prziydzie z nich [dusz] Pánu Bogu licżbę dáć wdzień przyſzłego Sądu iego KarnNap ktv; WerGośc 211; WisznTr 34; ArtKanc O16v; LatHar 142, 176, 306, 342, 393, 604; iż z káżdego ſłowá prożnego ktoreby wyrzekli ludźie/ dádzą liczbę w dźień ſądny [in die iudicii], WujNT Matth 12/36, s. 13, Matth 10/15, 11/22, 24, s. 50 marg (18).

»w dzień straszliwy« (1): że też nam racżyſz odpuśćić/ á w dźień on naſtráſzliwſzy/ w pocżet wiernych przypuśćić. ArtKanc M14v.

»w dzień uzna(wa)nia« (2): nie będą nádzieie mieć/ ani w dzień vznawánia [nec in die agnitionis]/ rozmowy. Leop Sap 3/18, Eccli 27/9.

»w dzień zły« (1): w dzień zły, to ieſt w dzień ſrogiego ſądu bożego. WróbŻołt N8.

»w dzień zmartwychwstania« (1): cżwarte [przyście Pańskie] nád ludźie/ w dźień zmartwychwſtánia y ſądu wálnego. LatHar 393. ~

W przen (4): Oto bowiem przijdzie dzień goráiący by komin [dies veniet succensa quasi caminus] Leop Mal 4/1.
Fraza: bibl. »dzień Pański dybie jako złodziej« (3): iż dzień Páńſki ná nas dybie iáko złodziey [dies Domini, sicut fur in nocte, ita veniet Vulg 1.Thess 5/2] RejAp 40v; RejPos 6v [2 r.].
Przen (6):
a) Wyrażenie: »dzień sądny« = awantura, rozgardiasz (1): O dwu Márkách w Ruśi. [...] Skoro ſię zeydą w kupę dźień mieć będźiem ſądny CzahTr L3v.
b) Wyrażenie przyimkowe: »(aż) do dnia sądnego« = w nieskonczoność, bez końca (5): A gdybych chćial wyliczyć wſzytki do iednego/ Miałbych ſnadź tu co czynić aż do dniá ſądnego. Prot D; MWilkHist Fv; bychwá popráwiáć ſie miáłá/ Do ſądnego dniá gráby trwáć muſiáłá. KochSz B2; A tę drugą [rzecz] odkłáda do ſądnégo dniá KochAp 13; CzahTr F4v.
W funkcji przysłówka (46):
G »dnia (a. dniow)« (46):
Wyrażenia: »onego dnia« [szyk 8 : 5] (13): MurzNT 31; KrowObr 121; BibRadz Luc 17/31, Apoc 9/6, 16/14; LeovPrzep F2; RejAp 134; iż ciáłá náſze ſą poſpołu z nim dniá onego ożywione RejPos 112v; RejPosWiecz2 92; NiemObr 115; Wiele ich rzecze mi dniá onego [in illa die]/ Pánie/ Pánie/ izaliſmy w imię twoie nie prorokowáli WujNT Matth 7/22, s. 266 marg, Apoc 16/14 marg.

»dnia ostatecznego, ostatniego, dniow ostatecznych« [szyk 22 : 5] (24 : 2 : 1): OpecŻyw 174v; SeklKat o3, R2; A oſthathnyego dnya ſądzicz bądzie znyedowyarſthwa LibMal 1554/191; GroicPorz c2; A przeſto niewiem/ co zá wymowkę dniá oſtátetznego będzieſz miał KrowObr 118, 47v, 65, 139, 149, 206 (9); RejPosWiecz2 90v; RejPosWiecz3 [97]; WujJudConf 24, 200; BiałKaz D3v [2 r.], D4v; BudNT Ioann 6/39; CzechRozm 205; LatHar 202, 547, 645; WujNT 867.

»dnia sądnego, sądu« (4 : 3): OpecŻyw 174v; RejKup a8; lżey będzie Sodomie albo Gomorze/ dniá ſądnego/ á niſſli miáſtu onemu. KrowObr 237v, 41v; RejAp 91v; RejPos 138; LatHar 138.

»dnia straszliwego« (1): A to wyznánie moią ręką podpiſałem y tobie wſzechmogącemu Bogu/ ktoremu dniá ſtráſſliwego Sądnego/ będę tzynił ſtego y z drugich moich vtzynkow lidzbę KrowObr 41v.

Szereg: »czasu i dnia sądu ostateczniejszego« (1): y takcj ſię będzie działo zewſſytkiemj wiernemi y niewiernemi Ludzmi Czaſſu jdnia Sądu oſtateċznieyſſego. RejKupSekl a8.
ββ. W Starym Testamencie: o dniu kary i pomsty Boskiej (77): Záwyićie/ Biádá dniowi [vae diei]. BibRadz Ez 30/2, Ier 30/7, Ez 30/3; RejPos 106; BudBib Ez 30/2, 4.Esdr 2/13.

dzień czego (z przydawką rzeczownikową wyrażającą jakieś przeżycie lub wydarzenie) (14): BudBib Soph 1/15 [2 r.], 16; dźień odpłáty moiey przyſzedł. SkarKaz 7b. Cf »dzień gniewu«, dzień pomsty«.

W połączeniu z nazwą miejscową (1): y będzie ſtrách v nich iáko dzień Micraimſki [in die Aegypti] BudBib Ez 30/9.

Wyrażenia: »dzień gniewu, zagniewania (Jehowy a. boskiego)« (2 : 1): BielKron 89v; pierwey niż Przyidzie ná was dzień gniewu Iehowy [dies furoris Domini]. BudBib Soph 2/2, Soph 1/15.

»dzień Jehowy, Pański, Pana Boga« (7 : 4 : 1): Leop Ioel 3/14, Soph 1/7; á tuż ieſt dźień Páńſki [dies Domini]/ [...] á czás pogánow prziydźie. BibRadz Ez 30/3, Ier 46/10, Ioel 3/14; Bliſko dzień Iehowy wielki [Propinquus dies Domini magnus] BudBib Soph 1/14, Is 2/12, Ez 30/3 [2 r.], Ioel 2/31, Soph 1/7, 14.

»dzień on« (1): Bliſko dzień Iehowy wielki [...] Dzień zágniewania dzień on [Dies irae dies illa] BudBib Soph 1/15.

»dzień pomsty (Pańskiej a. Jehowy), zemszczenia (Boga)« (6 : 1): Bo dzień pomſthy Páńſkiey [Quia dies ultionis Domini]/ rok odpłáty ſądu Syon. Leop Is 34/8, Soph 1 arg; BibRadz Ier 46/10; BudBib Is 34/8, 63/4; á iżbym wywołał rok vbłágánia Páńſkiego/ y dzień zemſzcżenia Bogá náſzego CzechRozm 119; SkarKaz 7b.

Wyrażenia przyimkowe (35):»na dzień« (5):

~ na dzień czego (2): Bo ná dzień zátracenia folguią złemu BudBib Iob 21/30, Iob 21/30.

Wyrażenie: »na on dzień« (3): Na on dzień [in die illa]/ záginą piękne Pánny/ y młodzieńcy/ od prágnienia. Leop Am 8/13, Ier 50/30; BudBib Esth 3/14. ~

»w [jakiś] dzień« (30): Leop Is 28/5; W ten dźień [in die illa] będźie wielkie wzruſzenie w źiemi Izráelſkiey. BibRadz Ez 38/19; BudBib Is 2/20; WujNT Apoc 18/8.

~ w dzień czego (12): Teraz z ſtráchem zdziwią ſie okręthy w dzień vlęknienia twoiego [in die pavoris tui] Leop Ez 26/18, Soph 1/8; BibRadz Ez 30/9, Esth 10/11 [9]; A (ták) záwołał Pan Iehowá Ceweoth w dzień on płácżu/ y nárzekánia/ y obłyſienia y przepaſánia worem [in die illa ad fletum et ad planctum, et ad calvitium, et ad cingulum sacci]. BudBib Is 22/12, Soph 1/8. Cf »w dzień gniewu«.

W połączeniu z nazwą miejscową (2): WróbŻołt 136/7; Pomni Iehowo ſyny Edomowe w dzień Ieruſzalimá BudBib Ps 136/7.

Wyrażenia: »w ciężki dzień« (1): iáko w náſz ćięſzki dźień wołáli/ Zágubćie ten zły naród [Ps 136/7] KochPs 201.

»w dzień gniewu, zagniewania, popędliwości« (3 : 2 : 1): LubPs Z3; Leop Thren 1/12, 2/1; Ani śrebro iych/ áni złoto iych nie będzie iych moc rátowáć wdzień zágniewánia Iehowy [in die irae Domini]. BudBib Soph 1/18, Soph 2/3; PowodPr 9.

»w on dzień« [szyk 8 : 3] (11): W On dzień [in die illa] náwiedzi Pan miecżem ſwoim twárdym/ y wielkim/ y mocnym/Lewiátháná wężá zaworę Leop Is 27/1, Is 17/7, 27/13, Ier 4/9, Am 8/3, 9 (8); BudBib Is 2/11, 17, 22/25.

»w dzień sądu« (1): BibRadz Esth 10/11 [9] cf Szereg.

Szereg: »w godzinę, w czas i w dzień sądu« (1): A ty dwá dźiały przyſzły przed Bogá w godźinę/ w czás/ y w dźień ſądu [in horam et tempus et diem iudicii] ktory miał vczynić miedzy wſzemi narody. BibRadz Esth 10/11 [9]. ~

W przen (5): BibRadz Ez 30/3; dzień obłocżny [dies nubis]/ cżás narodow będzie. BudBib Ez 30/3, Soph 1/15 [3 r.]
W funkcji przysłówka = przez dzień, w ciągu dnia (3):
G sg »dnia« (3):
Wyrażenia: »dnia gniewu« (1): Dominus a dextris tuis, confregit in die irae ſuae reges. [...] Pan bog na prawiczach twoich pokaził dnia gniewu ſwego krole. WróbŻołt 109/5.

»onego dnia« (2): Onego dniá będzie/ mowi Iehowá/ głos wołáiącego od brony rybney/ á wyćie BudBib Soph 1/10. Cf Szereg.

Szereg: »onego dnia abo czasu« (1): Onego dniá ábo cżáſu (mowi Izáiaſz) będźie wzywał Bog lud ſwoy do płácżu y nárzekánia [et vocabit Dominus Deus exercituum in illo die ad fletum et ad planctum Vulg Is 22/12] PowodPr 74.
b. O dniu pracy pańszczyźnianej, dniówce roboczej (42):
Zwroty: »dnia nająć« (1): Ludźie máią wychodźić do oźiminy v Pánow kędy doſtátek ludźi [...] y naiemnik ktoryby dniá náiął GostGosp 158.

»dzień (za robotę, robotny) odpuszczać (a. odpuścić)« [w tym: komu (2)] (3): á schłopy w Kárczmie rad śiada á dni im zá robotę odpuſzcza. Strum L4, L4v; GostGosp 84.

»dzień robić (a. odrobić, a. zrobić)« [w tym: dzień w tydzień, (7)] [szyk zmienny] (20): RejRozpr E4; iż kmiećie náſzy y poddánych náſzych máią robić dzyeń wtydzień UstPraw F3; RejZwierc 65, 66v; GórnRozm I; wſzákoż táki coby ſprzężáiu nie miał/ ma ſobą robić dwá dni zá ieden. GostGosp 42; y ták káżdy chłop dźień ma ná łucżywie odrobić. GostGosp 86, 86 [2 r.], 160 [3 r.]; SarnStat 283, 655 [3 r.], 656 [2 r.]; GrabPospR M4.

»[od kogo] dni zaciągać« (1): Kmieć ktory ná flis idźie [...] á od niego dni nie záćiągáią/ tedy ma/ álbo Włodarz álbo tenże Kmieć/ omieſzkánie w roboćie zápłáćić. GostGosp 42.

Wyrażenia: »jednego dnia robota« (1): Labor diurnus Iednego dniá robotá Mącz 88c.

»dzień robotny« (2): Strum L4v; y máią ſie z ſobą záwſze w Sobotę ráchowáć/áby Pánu we dniach robotnych ſzkodá nie byłá GostGosp 10.

Szereg: »dzień albo robota« (1): Kmieć ma przy práwie oznaymić/ iáko ſie záchowywa Vrzędnik bez Páná: á ieſli dni álbo robot nie przedáie. GostGosp 166.
Wyrażenie przysłówkowe (1): »dzień podle dnia« (1):
~ Zwrot: »dzień podle dnia robić« (1) : Kiedy Kmiećie pocżynáią żąć/ dáć im pokoy [...] áby záś drugi tydźień/ kiedy w dworze pocżną/ dźień podle dniá robili GostGosp 102. ~
Wyrażenia przyimkowe (13):»na dzień« (11): Tákże groſz dawſzy chłopu ná dzień śiłá grządek może nákopáć RejZwierc 107v; GostGosp 36, 156, 158; A zmowiwſzy ſię z robotnikámi z groſzá ná dźień [ex denario diurno]/ poſłał ie do winnice ſwoiey. WujNT Matth 20/2.
~ Zwroty: »na dzień się najmować« (1): rządźić ſie dorocznie niechcą/ tylko ná dźień ſie ábo ná tydźiéń náymuiąc SarnStat 522.

»na (każdy) dzień robić« (5): RejZwierc 66v; Bo kmiećie [...] ná káżdy rok dawáią cżyńſze Pánom ſwoim/ y ná káżdy dźień robią [et labores omni die ferant]. ModrzBaz 122v, 124; GostGosp 160; SarnStat 519.

Wyrażenie: »na każdy dzień« (4): ModrzBaz 122v, 124; Tegodnie ktore w Krolewſkich wśiách po dwu dniu robią [...] á záchowawſzy te cżtery niedźiele/ to dwie niedźieli może ná każdy dźień robić we żniwá. GostGosp 160.
Szeregi: »na dzień abo na tydzień« (1): SarnStat 522 cf »na dzień się najmować«.

»na dzień albo na tegodnie i na godziny« (1): Chłopi, którzy ná dźień álbo ná tegodnie y ná godziny robią SarnStat 519. ~

»za dzień« (2):

~ Zwrot: »robić za dzień« [szyk zmienny] (2): RejWiz 148v; A wiele kráin y kroleſthw czo ná nie robią iáko zá dzień kmiotkowie RejZwierc 185v. ~

3. Czasy, lata, okres, epoka, wiek ludzki, okres panowania [w pl] (490): KromRozm II cv; Leop Hebr 10/16; BibRadz Ps 90/12, Ier 3/16, Ez 38/17, 4.Esdr 9/4, Hebr 8/10; BielKron 464; BudBib Gen 6/3, 3.Reg 17/6, 4.Esdr 9/4; CzechRozm 79v; (Widząc dni pełne/ żalu nieznośnego) W łáſkę mnie przyimie GrabowSet G2, T2v; WujNT Hebr 8/10, 10/16; PaxLiz B2.

dni czyje (41): OpecŻyw [34]v; TarDuch E2v, E3; RejPs 59; WróbŻołt 118/84; BielKom C4; LubPs K4v [2 r.], Ov, T6v, cc6v; SeklPieś 20; ktore wygnał Bog od oblicża oycow náſſych/ áż do dni Dawidowych [usque in diebus David] Leop Act 7/45, Is 65/20, Iob 38/21, Ps 38/5, Os 10/9, Mal 3/7; BibRadz Gen 5/4, Prov 9/11; BielKron 80v, 94v; HistRzym [39]; RejPos 27; BudBib Gen 5/31, 11/32, 47/28, 1.Esdr 4/2, Iob 14/5 (7); Otoś rozmierzone położył dńy moię [Vulg Ps 38/6]. BiałKaz Cv; BudNT Cv, Matth 11/12; á bedą dni iego ſto y dwádźieśćiá lat [Vulg Gen 6/3], WerGośc 263, 263; GrabowSet Ev; WujNT Matth 11/12, Luc 1/18; WitosłLut A4v; SarnStat 956.

W porównaniach (2): POmni/ że iáko wiátr/ dni żywotá mego GrabowSet B2v, D4v.

Fraza: »Bog policzył dni [czyje]« = Bog ustanowił kres czemuś (2): Mane, to ieſt: Policżył Bog dni kroleſtwá twego [numeravit Deus regnum tuum Vulg Dan 5/26] PowodPr 75, 76.
Zwroty: »doczekać dni swych« = osiągnąć wiek starczy (1): Mężowye krwye zdrády ná wſſem nápełnyeni/ Nye docżekáyą dni ſwych nigdy ná zyemi LubPs Ov.

»dokonać dni swych poślednich w pokoju« = umrzeć w spokojnej starości (1): papież Grzegorz y mátká iego dokonáli dni ſwych poſlednich w pokoiu HistRzym [39].

»przymnożyć, rozmnożyć dni; przybędzie [komuś] dni« (1 : 1; 1): BielKom C4; w gniazdecżku ſwym vmrę/ á iáko drzewo Pálmowe rozmnożę dni [multiplicabo dies]. Leop Iob 29/18; Abowiem przez mię przybędźie tobie dni twoich [multiplicabuntur dies tui]/ á przedłużą ſię látá żywotá twego. BibRadz Prov 9/11.

»przyść do dniow [czyichś]« = osiągnąć wiek czyjś (2): HistJóz E2v; ſto trzydzieśći lat ieſt pielgrzymowánia mego: [...] á ieſzcże nieprzyſzły do dni oycow moich [non pervenerunt usque ad dies patrum meorum Vulg Gen 47/9]. SkarŻyw 349 [przekład tego samego tekstu HistJóz ].

»przyść, wejść we dni« = osiągnąć podeszły wiek (1 : 1): Bo Abráhám y Saráh (byli) ſtárzy(y) weſzli we dni [venientes in dies] BudBib Gen 18/11, Ios 13/1.

»skończyć dni żywota« = umrzeć (1): KROL Y ROZVMV Y SERCA VVIELKIEGO: TEN VV GRODNIE SKONCZYL DNI ZYVVOTA SVVEGO GrochKal 20.

»dni trawić, trawiący, bawić« [szyk zmienny] (2 : 1 : 1): widzątz mlodzieńtza tako pięknégo/ motznégo/ mądrégo/ iakoby prozno dnij ſwoie tráwiącego OpecŻyw [34]v; SarnStat 956; WitosłLut A3v, A4v.

»wypełnić dni swoje« = dożyć starego wieku (1): Niebędzie tám więcey dziećiątko máłych dni/ áni ſtáry kthoryby niewypełnił dni ſwoich [qui non impleverit dies suos] Leop Is 65/20.

»wypełnić dni żywota; wypełniły się dni żywota« (1 : 1): HistRzym 101; y przeto Dauidowi Pan mowył/ że miał vmrzeć/ wten cżáz áż kiedy śię wypełnili dńy żywotá iego. BiałKaz C2.

»zstarzeć się w dniach« = dożyć późnej starości (1) : áni ſie nie sſtárzeie we dniach [nec prolongetur dies eius Vulg Eccle 8/13]/ kto ſie Bogá nie boi. BielKron 81.

Wyrażenia: bibl. »cięższy [nad kogoś] dniami« = starszy od kogoś wiekiem (1): ſtarſzy (też) láty niż oćiec twoy. (marg) wł: Ciężſzy nád oycá twego dniámi [maior patre tuo diebus]. (‒) BudBib Iob 15/10.

»czas dni« (1): Ach bych mógł wiedzyeć pewny czás dni moich vbogich LubPs K4v.

»dni czasu, czasow« (2 : 1): WróbŻołt 88/46; niechay będą ſkrocone dni czáſow iego. RejPs 163; RejAp 90v.

bibl. peryfr. »dawny dniow, dniami« = Bóg (1 : 1): á oto z obłoki niebieſkiemi iáko ſyn cżłowiecży przychodził/ á do ſtárodawnego (marg) wł do dawnego dniámi/ álbo dniow/ [ad antiquum dierum] y wyżſzey wirſz 9. (‒) przychodził BudBib Dan 7/13, Dan 7/13.

»dni dawne, dawności, stare, starodawne« [szyk 8 : 2] (3 : 1 : 5 : 1): WróbŻołt tt3, 142/5; LubPs ee4v, gg4; Leop Ps 76/6; BudBib Is 23/7, Mich 7/ 14, 19; Pytay ſię ná dni ſtáre [Interroga de diebus antiquis Vulg Deut 4/32]/ ktore były przed tobą ReszPrz 97; LatHar 170.

»długość, długie dni« [szyk 3 : 1] (3 : 1): Ták iż w długich dnyoch chowaſz tu krolá náſſego LubPs 06, Vv, V3; długośćią dni nápełnię ie [longitudine dierum replebo eum Vulg Ps 90/16] SiebRozmyśl F.

»dobre dni« [szyk 6 : 2] (8): PatKaz III 140v; SeklKat M3v; LubPs I2; BibRadz I 276 marg; wielkiego kłopotu á niebeſpiecżeńſtwá vſtáwicżnie vżywáć muśi/ á nigdy dobrych dniow vżyć nie może zá żywotá ſwego. RejPos 280; KołakSzczęśl B3, C; WujNT 1.Petr 3/10.

peryfr. »dni drogi mojej« = czas mojego życia (1): tą trochą podłey pracey [...] zámykam wiek moy/ y dni ty złe y krotkie drogi moiey. SkarKaz )(2.

»dni fortunne« (1): Ieſtli kto ták ſczęśliwie ná świát vrodzony/ W plamie dni ſwych fortunnych ták poſtánowiony? GosłCast 36.

»dni krolowania, panowania« (1 : 1): BielŻyw 166; á dni wſſyſtkiego Krolowánia iego [dies autem, quos regnavit Iehu] nád Iſráelem/w Sámariyey/ ośm á dwádzieśćiá lat. Leop 4.Reg 10/36.

»dni lat (żywota)« (2): A teć (ſą) dni lat żywotá Abráhámowego [dies annorum vitae Abraham]ſ ktorych żył/ ſto lat/ y ſiedmdzieſiąt lat/ y pięć lat. BudBib Gen 25/7; WerGośc 263.

»dzieciątko małych dni [= krótkiego wieku]« (I): Niebędzie tám więcey dziećiątko máłych dni [infans dierum] Leop Is 65/20.

»dni młodości« (3): y ſtały ſie ſkrocone dni mlodoſći ich RejPs 133v; Leop Ez 16/43; BibRadz Ps 89/46.

peryfr. bibl. »nawyższy dniow wszytkich« = Bóg (1): y przyſzedł áż ku nawyſzſzemu dniow wſzytkich [ad antiquum dierum PolAnt Dan 7/13] RejPos [136.]

»dni niebieskie« (2): á ſtolecz iego poſtawię iako dni niebieskie [sicut dies caeli]. To ieſt wiecżnie będzie krolował WróbŻołt 88/30; LubPs T5.

»dni ostateczne, ostatnie, w ostatecznych czasiech« = w Nowym Testamencie: czasy mesjańskie, od narodzenia Chrystusa do Jego przyjścia na Sąd ostateczny; w Starym Testamencie: końcowa epoka dziejów świata, pojednania Boga ze stworzeniem — symbol czasów mesjańskich [szyk 4 : 3] (5 : 1 : 1): PatKaz III 103; á bać ſię będą Páná y dobrothliwośći iego/ w onych dnioch oſtátecżnych [in novissimo dierum]. BibRadz Os 3/5, I 438 marg; RejPos 27, 158v; ále przydą ná cię dni w oſtátecżnych cżáſiech/ o Gogu/ gdy ia wyſłucham wierne ſwoie RejZwierc 263v; Będzie/ powiáda/ w oſtátnich dniách [in novissimis diebus Vulg Is 2/2] zgotowaná gorá pańſka ná wierzchu gor SkarJedn 9.

»dni ostateczne« = starość (1): co dźień muśi Nieſzcżęśliwym być: ſtąd/ dni oſtátecżne/ Zal/ z trwogą bierze GrabowSet V3.

peryfr. »dni pielgrzymowania żywota« = czas życia (2): HistJóz E2v; dni piegrzymowánia [!] żywotá mego [Dies peregrinationis meae] ſą ſtho y trzydzieści lath Leop Gen 47/9.

»dni pierwsze« [szyk 2 : 1] (3): Leop Hebr 10/32; Bo pytayſię mnie o dnioch pierwſzych [de diebus primis] ktore były przed tobą BudBib Deut 4/32; WujNT Hebr 10/32.

»dni przeszłe« (1): powieda iż w te dni oſtátecżne mowił nam przez ſyná, Gdźie iáko dni ábo cżáſy przeſzłe/ ták też y ſpoſoby rozmáite onego mowienia Bożego [...] w nie/ z iedney ſtrony kłádźie CzechEp 268.

»dni przyszłego żywota« (1): á wſzytki dni przyſzłego żywotá moiego były nápiſány w kſięgach twoich. RejPos [279]v.

»dni świata tego« (1): kończy nędze y teſknośći/ y złe dni świátá tego SkarKaz 8b.

»wieczna długość dniow« (1): Abym mieſzkał w domu bożym na wiecżną długoſć dniow [in longitudine dierum]. WróbŻołt 22/6.

»dni wieku, wieczne« (7 : 3): WróbŻołt 76/6; BibRadz Ex 23/26; RejPos [36]v; BudBib Is 63/11, CzechRozm 177v; Ktore obiecowánia názywa Prorok wyſzćiem/ ábo wynikániem od niekieda [...] to ieſt/ od dni wiecżnych. CzechEp 300, 300 [3 r.]; Przedłużę w rádośći dni wieku twoiego. GrabowSet D2.

»złe dni« [szyk 3 : 2] (5): á nie daway doczekáć onych złych dniów/ któré náſtáną po śmierći Królá tego OrzQuin Zv; SkarŻyw 349; WujNT Eph 5/16; SkarKaz 8b; CzahTr B3v.

»dni żywota« (24): OpecŻyw 97, 186; HistJóz E3v; WróbŻołt 127/5; RejPs 115v; MurzNT Luc 1/75; Abym w domu ſwiętym yego miał wdzyęcżne mieſſkánie/ Dokąd dni żywotá mego yuż nadáley sſtánye. LubPs G2v, X4, hh6; Leop Deut 5/33, 11/21, 3.Reg 3/14, 2.Par 1/11, Iudith 12/18, Ps 38/6; BibRadz Gen 47/9; HistRzym 101; RejPos 81v; BudBib Eccle 2/3; BiałKaz C2; GrochKal 20; GrabowSet B2v, D4v; WujNT 155.

»żywot dni« (1): Kto wie cżego cżłowieku potrzebá w żywocie iego dni wſzytkich [Vulg Eccle 7/1] BielKron 80v.

Szereg: »dni i (abo, a) czasy« [szyk 4 : 1] (5): Roſpomniſz ná ony cżáſy á ony dni dawne LubPs gg4; BibRadz Ier 50/4, 20, Eccli 17/2; CzechEp 268.
Wyrażenia przyimkowe (179):»do [jakichś] dni« (3): Co mniemaſz będęli żyw áż do onych dni [in diebus illis]? Leop 4.Esdr 4/51.

~ do dni czyich (2): Synowie Lewi kxiążętá fámiliey/ nápiſani ſą w kxięgách ſlow y dni y áż do dni Ionáthán [usque ad dies Ionathan] ſyná Eliáſyb. Leop 2.Esdr 12/23; WujNT Act 7/45. ~

»na dni« (1):

~ Szereg: »na dni i lata« (1): Boiaźń Pańſka roſkoſzuie ſerce/ y dáie rádość y weſele ná długie dni y látá [et dabit laetitiam et gaudium, et longitudinem dierum Vulg Eccli 1/12]. KołakSzczęśl B4. ~

»po dni« (38):

~ po dni czyje (3): Y służył Izrael Iehowie po wſzytki dni Iehoſzuego [omnibus diebus Iehosuah] BudBib Ios 24/31, Ios 24/31, 1.Reg 7/13.

Wyrażenia: »po dni wieku« (4): BudBib Iob 14/14, Is 63/9; Tegom prágnął od Bogá [...] ábych ſię zoſtał w przybytku Páná mego/ po wſzytki dni wieku mego. SkarŻyw 41; SkarKazSej 665b.

»po wszy(s)tki(e), wsze dni żywota« (31): BielŻyw 46; WróbŻołt 22/6; RejPs 34, 213v; LubPs F3, O6; Leop 4.Reg 25/30, Tob 4/3, Iudith 12/14; á proch żrzeć będzieſz po wſzytki dni żywotá twego. BibRadz Gen 3/14, I*7, Gen 3/17, Iudic 2/18, 1.Reg 1/11, 28 (8); BielKron 2v, 79, 81v; we wſzem piſmie roſkazano/ ábyś po wſzytki dni żywothá twego żył pocżćiwie RejPos 70v, 63v, 185v; RejPosWstaw 21v; BudBib 1.Reg 7/15, Ps 26/4; CzechRozm A8v, 71v; CzechEp [416]; ArtKanc Q6v; WujNT Luc 1/75. ~

»przez dni« (14):

~ Wyrażenia: »przez dni czasow żywota« (1): łáſkę táką iáką pan bog czáſu ſwego okázował miáſtu Ieruſálem przez wſſytki dni czáſow żywotá ſwego. RejPs 195v.

»przez wszy(s)tki(e) dni żywota« (13): OpecŻyw [127]; KrowObr 225; Leop Ios 1/5, 4.Reg 25/29, Tob 4/6; będźie źiemiá w twoiey roboćie/ w pracách będźieſz pożywał z niey przez wſzyſtki dni żywotá twego [Vulg Gen 3/17]. KuczbKat 375; ModrzBaz 17; A ia/ będę ćię chwalił záwżdy/ przez wſzyſtkie dni żywotá mego. LatHar 140, 52, 230, 240, 605; WujNT 518. ~

»we dni« (76): Leop Luc 1/25; Iż mi ták Pan vczynił we dni [in diebus] w ktore poyrzał áby odiął moię vrągánie miedzy ludźmi. WujNT Luc 1/25.

~ we dni czyje (6); Leop Eccli 50/6; BudBib 1.Par 22/9; y krolowáć będźie krol [...] We dni iego záchowan będźie Iudá [in diebus eius salvus erit Iehudah PolAnt Ier 23/6]. CzechEp 298; A GDy ſię národźił Ieſus w Betlehemie Iudſkim/ we dni Herodá krolá [in diebus Herodis regis] WujNT Matth 2/1, Luc 17/26, 26.

Wyrażenia: »we dni ciała« = za życia ziemskiego (1): Ktory we dni ćiáłá ſwego [in diebus carnis suae]/ y modlitwy y prozby ku onemu ktory iy mogł rátowáć z śmierći/ [...] przynioſł BudNT Hebr 5/7.

»w one, (a. te, tamte) dni« = wtedy [szyk 45 : 8] (53): Byſmy byli w ty dnij/ gdy bylij naſſy oyttzowie niebylibyſmy ijm towarzyſſmi w przelániu krwie prorotzkié. OpecŻyw 76v, 136v; MurzNT Mar 1/9, 13/24, Luc 2/1; Leop Iudith 6/11, Ier 3/18, 33/15, 16, Ioel 2/29, 3/1 (9); BibRadz Apoc 2/13; RejPos 17v; Obrzymowie byli ná ziemi we dni ony [in diebus ipsis] BudBib Gen 6/4, 1.Reg 3/1, 2.Reg 16/23, 4.Reg 15/37, Ier 50/4, Ioel 2/29, 3/1; BudNT Luc 1/34[39], Act 2/18; CzechRozm 182v; LatHar 722; w oneż dni [in diebus illis] wyſzedł dekret od Ceſárżá Auguſtá/ áby popiſano wſzytek świát. WujNT Luc 2/1, Luc 4/2, 5/35, 21/23, 23/8, Act 1/15 (25).

»w dni ostateczne, ostatn(i)e« = w Nowym Testamencie: czasy mesjańskie, od narodzenia Chrystusa do Jego przyjścia na Sąd ostateczny; w Starym Testamencie: końcowa epoka dziejów świata, pojednania Boga ze stworzeniem — symbol czasów mesjanskich [szyk 8 : 7] (14 : 1): Leop Is 2/2, Ez 38 arg; Ty w oſtátne dni będźieſz/ y przywiodę ćię ná źiemię (marg) Przez dni oſtátecżne w piśmie świętym rozumie ſię wſzytek czás od przyśćia Mesyaſzowego áż do ſkończenia świátá. (‒) BibRadz Ez 38/16; BudBib Ez 38/15; BudNT Act 2/17; CzechRozm 143v; CzechEp 218, 266, 267 [2 r.], 268, 269; NiemObr 70; WujNT Act 2/17, Hebr 1/2.

Szereg: »w one (a. tamte) dni i (a) na on czas« (2): W one dni/ á ná on cżás [In diebus illis et in tempore illo] każę vrodzić Dawidowi płod ſpráwiedliwośći Leop Ier 33/15, Ier 50/20. ~

»za [jakichś] dni« (47): Leop 4.Reg 10/32; BielKron 143v; A zá dniow onych będą ludzie ſzukáć ſmierći/ á nie naydą iey RejAp 76.

~ za dni czego (10): A ſpodoba ſie Pánu offiárá Iudſka y Ierozolimſka/ iáko zá dni pierwſſych wiekow Leop Mal 3/4. Cf »za dni ciała«, »za dni młodości«, »za dni żywota«.

za dni, dniow czyich (27 : 5): FalZioł I 155b; LubPs Q4, gg6v; Leop 3.Reg 21/29, 2.Par 13/20, 2.Esdr 12/7, Eccli 49/14, 50/1, Ier 16/9 (15); BielKron 90, 93v; BudBib Is 39/8; nie może być on tylko rozumian/ ktory był zá dni Ezáiaſzowych CzechRozm 132, 112, 114v, 166; WujNT Matth 24/37, Luc 1/5, 4/25, 17/28, Act 13/41; iednák proſzę áby był pokoy zá dni moich SkarKazSej 707a, 706b.

Wyrażenia: »za dni, dniow ciała« = za życia ziemskiego (3 : 1): CzechRozm 39, 192v, 195v; Ktory [Chrystus] zá dniow ćiáłá ſwego [in diebus carnis suae]/ [...] był wyſłuchan dla ſwey vczćiwośći. WujNT Hebr 5/7.

»za dni młodości« (2): Iákom był zá dni młodośći moiey [in diebus adolescentiae meae]/ gdy potháiemnie Bog był w przybytku moim? Leop Iob 29/4, Ez 16/60.

»za dniow starodawnych« (1): zá dnyow ſtárodawnych/ Yák możnye roſproſſyłá ręká twa pogány LubPs Mv.

»za dni szczęśliwych« (1): y potomſtwá cnégo Ochraniáiąc/ od háńby [...] Którém ná świát wydáłá/ zá mych dni ſczęśliwych. GosłCast 33.

»za dni żywota« (3): też y pomárłych świętych wzywáć muſiemy/ poniewaſz nie tylko Chriſtuſá/ ále y onych zá dni żywotá ich wzywano CzechRozm 194, 195, 203v.

Szereg: »za czasow i dni, dniow« (1 : 1): FalZioł I 155a; áby ono złupienie domu krolewſkiego/ y pobránie w niewolą ſynow iego/ nie przychodźiło zá czáſow y dni iego. SkarKazSej 706b. ~

W przen (4): Vfałeś mi [...] á wſzytki dni twoie/ Pátrzáły ná, ſłowá y rzecżenia moie GrabowSet D2; Nie w podeyźrzánych dniách żáłość dáiących/ Lecż nádźieię mam w twych ſkrzydłách władnących. GrabowSet E.
Wyrażenia: »miłe dni« (1): Chmurliwa Zimo tobie ták miłe dni płyną WitosłLut A5v.

»dni żywota« (1): Dni żywotá moiego/ w niwecż obracáią Lzy GrabowSet E4v.

W funkcji przysłówka (8):
G pl »[jakichś, iluś] dni« (8): że then świát trwáć miał ſześć tyśięcy lat. Pierwſzych dwu thyśięcy wiek miał być czczy y prozny [...] á trzećich dwu dni/ Meſyaſzá prawdźiwego Iezu Kryſtá Páná LeovPrzep Hv; przyidzieſz do ofiárownikow Lewiego (rodu) y do ſędziego/ ktory będzie dni onych [in diebus ipsis]/ y pytáć ſię będzieſz BudBib Deut 17/9.
Wyrażenia: »czasu dniow« (1): Ty rzecży widzyałem też cżáſu dniow márnośći moich [vidi in diebus vanitatis meae Vulg Eccle 7/15] BielKron 81.

»dni, dniow ostatecznych, ostatnich« = w Nowym Testamencie: czasy mesjanskie, od narodzenia Chrystusa do Jego przyjścia na Sąd ostateczny; w Starym Testamencie: końcowa epoka dziejów świata, pojednania Boga ze stworzeniem ‒ symbol czasów mesjańskich [szyk 3 : 1] (3 : 1): Iż będźye oſtátnich dni [in novissimis diebus Vulg Is 2/2] zgotowána gorá domu páńſkyego/ ná wirzchu gor KromRozm III G5; KrowObr 1v, 236v; mawiał Bog z oycámi przez Proroki: lecż dni tych oſtátecżnych [in ultimis diebus PolAnt Hebr 1/2] mowił z námi przez ſyná. CzechRozm 54.

a. Życie ludzkie, istnienie [w pl (133), w sg (2); w tym: czyje (111)] (135): RejPs 134v, 136v; Widząc dni ſwe ták nicżemne LubPs hh6v, X3v marg; SeklPieś 20; BielKron 82; RejPos 82v; BudBib Iob 7/16, 38/12, Ps 36/18; áni zdradá Heretykow/ áni ſtárość dni twoich/ podkopáć/ obálić/ y zemdlić nie może. SkarJedn 395; ArtKanc P18v; Przemienney mgle/ dni ſwoie podobneſmy ználi. GrabowSet Ev, A4v, Rv; PowodPr [86].

W porównaniach (26): RejPs 134v, 148; LubPs X3v [2 r.], X4v, ee5v; Leop Prov 28/16, Is 65/22 [2 r.], Iob 8/9, 9/25; Dni moie ſą iáko ćień ktory przemiia BibRadz Ps 102/12; ábowiem dni ludu moiego będą iáko dni drzewá [secundum dies durationis arboris, erunt dies populi mei] BibRadz Is 65/22, Iob 7/6, Ps 102/4, 144/4, Is 65/22; á iáko dni twoie ſiłá twoiá [sicut dies tui fortitudo tua]. BudBib Deut 33/25, Iob 7/6; BiałKaz B4; CzechRozm 218; CzechEp 162; WisznTr 34; LatHar 166, 167; SkarKaz 422b.

Frazy: »jak jedno nadłużej, poki dni dostanie (a. staje)« (2 : 1): LubPs F3; ArtKanc Q6v; Niech pokić dni zſtáie/ Ná długie cżáſy z śiebie wdźięcżną wonią dáie. WitosłLut A3v.

»dni (prze)mijają, przechodzą, zeszły« [w tym: w porównaniach (12)] [szyk zmienny] (7 : 5 : 1): Dni yego [człowieka] yák polny kwyát prętko muſſą miyáć LubPs X4v; X3v, ee5v; Abowiemći przemiiáią wſzythki dni náſze dla gniewu twego [omnes dies nostri declinaverunt propter iram tuam] BibRadz Ps 90/9, Iob 7/6, Ps 144/4; BudBib Iob 7/6; BiałKaz B4; CzechRozm 218; CzechEp 162; WisznTr 34; LatHar 161; SkarKaz 422b.

»wypełnią (a. spełnią), wykonywają się dni; wypełnić dni« = ktoś przeżyje swój wiek [szyk zmienny] (3 : 1; 1): A gdy wypełniſz dni twoie [Cumque impleveris dies tuos]/ żebyś: ſzedł do oycow twoich/ wzbudzę plemię twoie po tobie Leop 1.Par 17/11; BibRadz 1.Par 17/11; BudBib Ier 20/18; CzechRozm 177; CzechEp 297.

»dni (z)niszczały, zginęły itp.« [w tym: w porównaniach (4)] [szyk zmienny] (7): RejPs 148; LubPs R6v, T6v, X3v; Abowiem dni moie zniſzczáły iáko dym [defecerunt sicut fumus dies mei] BibRadz Ps 102/4; ArtKanc Q19v; LatHar 166.

Zwroty: »dokonać dni« = umrzeć (4): HistAl B6v, C3v; A ták Krolewná w cżyſtośći dokonáłá dni ſwych. HistRzym 106, 6.

»dni kończyć« = umrzeć (1): Lecż ia chcę dni ſwoie Końcżyć/ vſáiąc w miłośierdźie twoie. GrabowSet H3.

»dni w małym czasie postanowić« = przeznaczyć komuś krótkie życie (1): O Iupiter [...] y dla cżegos dni moie w máłym cżáſie poſtánowił/ ſluſznoćby było ábych ieſzcże dłużey był żyw HistAl M8v.

»dni przedłużyć; przedłużą się dni« [szyk zmienny] (7; 2): LubPs E4v, O, bb3; Leop Deut 6/2; ogłąda pothomſtwo ſwoie/ á przedłuży dni ſwoie [prolongabit dies] BibRadz Is 53/10; BudBib Ex 20/12, Deut 4/26, 22/7; KochPs 29.

»przydać dniom [ileś] lat« (1): A przydam ieſſcże dniom twoim [addam diebus tuis] piętnaśćie lat Leop 4.Reg 20/6.

»skrocić, ukracać, umniejszać dni; dni się skrocą« [szyk zmienny] (2 : 1 : 1; 1): LubPs T5v, Z; ktorego [Boga] proſi áby vmnieyſzył dni iego/ áżby corychley oglądał koniec boleśći ſwoich BibRadz I 276 marg; ArtKanc N14; GrabowSet G2.

»dni trawić, tracić; dni strawione« (1 : 1; 1): BibRadz Ier 20/18; Ták prędko dni ſwé trawiemy/ Iáko ſłowá/ co mowiemy. KochPs 137; GrabowSet H3v.

»wytrwać dni« (1): gdyżem ia iuż ſtar/ á żoná moiá iuż też thák bez płodu wytrwáłá dni ſwoie [uxor mea provecta in diebus suis PolAnt Luc 1/18] RejPos 295v.

»dni zaży(wa)ć, uży(wa)ć« = żyć [szyk zmienny] (5 : 4): BielKom B6; lecż kto w krygi żądzą Mogł viąć/w długim beſpiecżeńſtwie Dni ſwych vżywie. KochOdpr C4v; KochPs 52, 60, 108, 146; SkarŻyw 532; KołakSzczęśl B2v, B4v.

Wyrażenia; »dni dobre« [szyk 2 : 1] (3): A cnotliwi boday dni dobrych vżywáli KochPs 60; SkarŻyw 532; KołakSzczęśl B2v.

»kres dni« (1): Rácz mi kres dni mych obiáwić KochPs 57.

»krotkość, krotkie dni« (3 : 2): RejPs 134v, Ff4v; BibRadz Iob 14/1; Cżłowiek vrodzony z niewiáſty krotkie (ma) dni [brevis dierum] BudBib Iob 14/1; LatHar 168.

»dni, dniow pełen« = wiekowy, leciwy [szyk 2 : 2] (3 : 1): BudBib Gen 25/8, Ier 6/11; y przeżywſzy [Abraham] ſto śiedmdzieśiąt y pięć lat/ vmárł w dobrey ſtárośći y dniow pełny SkarŻyw 286; BielSenJoach 4.

»początek dni (i koniec)« (7): KrowObr 180v, 181; Melchiſedek zgołá/ oycá/ mátki/ pocżątku dni y końcá nie ma. CzechRozm 35, 34v, 35 [2 r.]; WujNT Hebr 7/3.

»podeszły we dniach« = stary (1): bom ia ieſt ſtáry: y żoná moiá podeſzłá we dniách ſwych [processit in diebus suis]. WujNT Luc 1/18.

»(po)śrzodek, połowica dni« (2 : 1): Boże moy nie rácż bráć mnie w pośrzodku dni moich LubPs X4; BiałKaz Bv; LatHar 168.

»dni wesołe« [szyk 1 : 1] (2): KochPs 146; potomſtwo twe kwitnąć będźie w ſzcżęśliwośći/ Dni weſołych záżywáć KołakSzczęśl B4v.

»wszystki(e) dni« = całe życie (4): á dni iego [człowieka] wſſytki ſą iemu/ iako ten ieden ktory wczorá przeminął RejPs 134v; LubPs T6v, Z; gdyż wſzytki dni iego pełne ſą fráſunku bez odpocżynienia. BielKron 79v.

»dni na ziemi« (3) : nie wiemy że dni náſze ná źiemi [dies nostri super terram] ſą iáko ćień Leop Iob 8/9; RejPos 63v; BudBib Ex 20/12.

Szeregi: »dni i czasy« (1): Dni y wſzytki cżáſy iego zdrádna śmierć w rychle ſkroći LubPs ff2.

»dni i żywot« (4): Wſſytki dni y żywot yego nyech ſye márnye ſkroći LubPs Z; KrowObr 180v, 181; WujNT Hebr 7/3.

»żywot i długość dni« (1): on [Bóg] bowiem ieſt żywotem twoim y długośćią dni twoich [longitudo dierum tuorum Vulg Deut 30/20] PowodPr 85.

Wyrażenia przyimkowe (10):»po dni« (4):
~ Wyrażenie: »po wszytki(e), wsze dni« = przez całe życie (3 : 1): OpecŻyw 12v; ábyś nie zániedbał Lewiego po wſze dni twoie [omnibus diebus tuis] wziemi, twey. BudBib Deut 12/19, 2.Par 15/17, Ps 114/2. ~

»przez dni« (3):

~ Wyrażenia: »przez wszy(s)tki(e) dni« = przez całe życie (3): BibRadz 1*3; Moglibyſmy ſámemu [Bogu] służyć [...] Przez wſzyſtkie dni náſze -żywot pobożny wiodąc. ArtKanc A18; LatHar 46. ~

»w dni« (1):

~ w dni czyje (1): w dni twoie wiele rzecżi wypełniaſz HistAl I8. ~

»za dni« (2): Nápiſz [...] mężá ktory zá dni ſwoich [in diebus suis] niebędzie poſcżęśćiony Leop Ier 22/29[30].

~ Wyrażenie: »za czasow dni« (1): á wſzákże zá czáſow dni twoich nie vczynię tego [verumtamen in diebus tuis non faciam Vulg 3.Reg 11/12] BiałKat 18v. ~

W przen (12): GrabowSet E2, N2v; On záſklepi dni wáſzé w ſwoiéy opátrznośći GosłCast 11.
Frazy:»do śmierci dni się przymykają« (1): do śmierći iáko do kreſu/ dni ſię náſze przymykáią SkarŻyw 4.

»poki dzień w zachod nie wpadnie« = zanim skończy się życie (1): Rátuy/ poki moy dźień/ w zachod nie wpádnie. GrabowSet S2.

Zwroty: »dni doliczyć« = dać umrzeć (1): Proſzę/ w pokoiu rácż dni mych dolicżyć GrabowSet I.

bibl. »nie dzielić dniow swoich« = nie dożyć połowy tego wieku, który był komuś wyznaczony, zginąć wczesną śmiercią (1): Mężowie krwie/ y zdradliwi/ nie będą dzielić dniow ſwogich [non dimidiabunt dies suos Vulg Ps 54/24] TarDuch A5v.

»w żal dni obrocić« (1): Chcąc ſię ich pomśćić/w żal dni nie obroćił GrabowSet G2.

»dni (wy)niszczyć« [szyk zmienny] (2): á żale ſerdecżne Niſzcżyć dni mę będą? GrabowSet G2v, H2v.

Wyrażenia: »kwiat dni« = młodość (1): látá mé nietrwáłé/ Od ćiebie wychowáné/ áż do kwiátu tego Dni moich GosłCast 51.

»dni wesołe« (1): rodźice twoie/ Mieli z Niebá podáne dni weſołe ſwoie. KołakCath Cv.

4. Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej: »noc i dzień«; Melampyrum nemorosum L. (Rost); pszeniec gajowy; pari(e)taria FalZioł, SienLek, Mącz, Calep; helxine, herba muralis Mącz, Calep; perdicium herba perdicium, victriolum Mącz; cittampelos, urceolaris herba Calep (38): Paritaria. Nocz y dzień. Nacht und tag. FalZioł I 99b; Wezmi [...] ziela Nocz y dzień/ lnianego naſienia/ vwarz w wodzie FalZioł V 44v, I 99b, c [6 r.], d [6 r.], V 84v [2 r.], 96v (22); Parietaria herba a parietibus in quibus nascitur dicta, Vulgo Victriolum, et Perdicum [! zam. perdicium], quoniam Perdices ea vescantur quidam putant esse, Noc y dzień álbo S. Piotrá ziele. Mącz 278b, 154c, 238b, 290d; Noc y dźień ma dwoie kwiećie/ ná wierzchu żołte/ ná dole brunatne. SienLek 64v; weźmi wodkę z źiela ktore zową Noc y dźień/ á zmieſzay z białkiem iáiowym á z wełną niepłokáną/ przyłoż zátworzywſzy powieki. SienLek 64v, 64v, 67v, 139v [2 r.], 253v, X3; Calep 202b, 476a, [756]a, 1142a.
*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Murm 10; Tag. Dzień. Dies, diecula. Calag 476a; Diu adverb. pro die, a quo sit interdiu. ‒ wednie, długo, dzas [!] długi. Calep 335a, 321a.

Synonimy: 1. b. »pomaga Bog«; 3. czas, wiek; 4. szczmiel, »świętego Piotra ziele«.

Cf POŁUDNIE, TYDZIEŃ

BZ