GOŚCINNY (83) ai
gościnny (82), gościenny (1) Calep.
-nn- (82), -n- (1); -y (22), -i (3).
o jasne; e z tekstu nie oznaczającego é.
Fleksja
sg |
m | N | gościnny |
f | N | gościnnå |
n | N | gościnn(e) |
G | gościnn(e)go |
G | gościnnéj |
G | |
D | gościnn(e)mu |
D | |
D | |
A | gościnny |
A | gościnną |
A | |
I | |
I | gościnną |
I | gościnnym |
L | gościnnym |
L | |
L | gościnnym |
pl |
N |
m pers |
gościnni |
m an |
gościnn(e) |
subst |
gościnn(e) |
G |
gościnnych |
D |
gościnnym |
A |
m pers |
gościnn(e) |
subst |
gościnn(e) |
I |
m |
gościnnymi, gościnn(e)mi |
f |
gościnnémi |
L |
gościnnych |
sg m N gościnny (20). ◊ G gościnn(e)go (3). ◊ D gościnn(e)mu (1). ◊ A gościnny (5). ◊ L gościnnym (9). ◊ f N gościnnå (5). ◊ G gościnnéj (7); -éj (6), -ej (1) Strum (6 : 1). ◊ A gościnną (4). ◊ I gościnną (5). ◊ n N gościnn(e) (2). ◊ I gościnnym (5). ◊ L gościnnym (1). ◊ pl N m pers gościnni (1). m an gościnn(e) (1). subst gościnn(e) (1). ◊ G gościnnych (1). ◊ D gościnnym (1). ◊ A m pers gościnn(e) (1). subst gościnn(e) (3). ◊ I m gościnnymi (3) KrowObr, BielKron, StryjKron, gościnn(e)mi (2) ModrzBaz, GostGosp, f gościnnémi (1). ◊ L gościnnych (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
Znaczenia
- 1. Przebywający gdzieś chwilowo, nietutejszy, obcy
(24)
- 2. Odnoszący się do przybysza, przejezdnego, gościa, przeznaczony dla niego
(27)
- 3. Należący do przybysza, gościa, stanowiący jego własność
(3)
- 4. Związany z zajazdem, karczmą
(1)
- 5. Związany z podejmowaniem kogoś w swoim domu lub z przebywaniem w czyimś domu na prawach gościa
(15)
- 6. Chętnie i uprzejmie przyjmujący kogoś w swoim domu
(3)
- 7. praw. Dotyczący człowieka, który podlega innemu sądowi niżeli temu, przed który został pozwany
(10)
1.
Przebywający gdzieś chwilowo, nietutejszy, obcy;
hospitalis JanStat (24):
zábronili im [kapłanom rzymskim] kazáć/ á onym gośćinnym dopuſzcżono BielKron 214;
Tenże Iwo ſzpytal S. Duchá ná Prądniku [...] zbudował: [...] do kthorego przywiodł bráthy Rycerſkie goſcinne z Sáxiey BielKron 359v;
mieniąc nań áby gwałt vcżynił/ gdy tłukł do goſpody gdzye mieſzkáły niewiáſty gośćinne BielKron 418,
99v,
119v;
Browar ma bydź záwżdy zamcżyſty/ y nie ma w nim nikt gośćinny bywáć. GostGosp 134;
SarnStat 379,
1234;
SkarKazSej 681b.W charakterystycznych połączeniach: gościnny(-a) brat, czeladź, dziewka, lud, niewiasta (2), osoba, religija, rycerz.
Wyrażenie: »gościnna woda« [o stanie wód w czasie powodzi] [szyk 10 : 2] (12): Przed Vpuſtem/ ábyć Ryby z ſtáwu czáſu Gośćinnéy wody nie wychodźiły/ możeſz z dáleká vczynić kołem obrónę Strum M3; muśiał byś imo óny Stawki Pobok Zwódnicą gośćinną wodę precz obrócić. Strum O3v, H3v [2 r.], I4v, K, M2v, M3, M4v, N [2 r.]; KlonFlis F2.
Szereg: »przychodni i gościnny« (1): tám rozſádziwſzy záſadki/ Bráćia z Rágnety/ miedzy ktorymi byli Rycerze przychodni y goſćinni z chorągwią proſto do zamku biegli StryjKron 305.
W przen (1): á POTROYNY vchowány zguby, Doſtał ſię w obce kráie, y choć niepowinną Ma przedśię cenę miedzy monetą gościnną. CiekPotr )?(2.
2.
Odnoszący się do przybysza, przejezdnego, gościa, przeznaczony dla niego;
hospitalis, diversorius Mącz, Cn; adventorius Cn (27):
Hospitium etiam, Gośćynne potowárzyſzenie miedzy dwiemá opcéma gdy ſie ná yednę goſpodę z roznych ziem zyádą y potowárzyſą. Mącz 159a.Wyrażenia: »gościnny dom(ek)« =
zajazd,
karczma,
także dom noclegowy dla pielgrzymów,
przytułek dla biednych,
szpital;
nosocomium,
xenodoc(
h)
ium Murm,
BartBydg;
hospitium Murm,
Calep;
caupona,
cauponula,
diversorium,
hospitalis domus,
meritorium,
pandochaeum,
stabulum,
taberna Mącz [
szyk 19 :
2] (
21):
Murm 137 [2 r.];
BartBydg 98b,
175;
Niektorzy też w gośćinnych domach mieſzkáią/ prziymuiąc pielgrzymy do domow vbogie. BielKron 260,
[3322];
Cauponula, Kárczemká/ Gośćiny domek. Mącz 42c;
Ad hospitem divertere, Do Goſpodarzá wiecháć álbo w gośćinnym domu ſtánąć. Mącz 158d;
Taberna, Kramnicá/ taſz/ wſzeláka zwłaſzczá yátá álbo namiot z ſtárćic z deſzczk [...] vczyniona w którey co przedáyą miáſto kárczmy á gośćinengo [!] domu bywa brána. Mącz 437c,
159a [2 r.],
218a,
275b,
411c,
437c;
HistRzym 59;
KuczbKat 35 [3 r.];
Boć ie [karczmy] z tąd gośćinnemi domámi zową/ że do nich z drogi gośćie z ſtępuią. ModrzBaz 36v;
Hospitium – Goſcienni dom. Calep 489b.»dom gościnny« = lupanar (1): Miał trzy żony/ pirwa Betyná/ druga Meſáliná/ tá byłá ták wielką gámratká iż przechodziłá Semiramis/ chodziłá potáiemnie do domu gośćinnego BielKron 141v.
»droga gościnna« (1): Poſłał tedy Moiżeſz s Kades do krolá Edom/ proſząc áby mógł przez iego zyemię z ludem iść drogą gośćinną BielKron 41v.
»gościnne hasło« (1): Tessera hospitalis, Gościnne hásło/ to yeſt vpominek yáki álbo słowny álbo dárowny/ po ktorym ſie goście gdy ſie potym gdzie ziadą znáya [!]. Mącz 451d.
»gościnna niewiasta« = być może prostytutka (1): pytáli go gdzye idzye/ powiedzyał do gośćinnych niewiaſt. BielKron 169.
»gościnny szpital« (1): Xenocrates, Xenodotus, Xenodorus, Xenophon, Xenodochium, Gośćinny ſzpitał/ pielgrzymny dóm / gdzie pielgrzymy przimuyą. Mącz 512b.
W przen (1):
Wyrażenie: »gościnne prawo« (1): Ná mię płácż gośćinnym práwem przyſzedł/ bo tu iáśnie Zacny Pòétá gáśnie. KlonŻal Cv.
3. Należący do przybysza, gościa, stanowiący jego własność; peregrinus PolAnt (3): BibRadz Ex 23/9; Dobrać ſiecżká ſiodłowemu/ A s plewámi gościnnemu. RejZwierc 235v; W oborach/ w ſzopach/ y ná mieyſcach godnych do tego/ miey ſtáynie napráwne koniom/ áby po wśiach y w mieśćiech konie gośćinne nie ſtawáły/ y ſam gość GostGosp 24.
4.
Związany z zajazdem, karczmą (1):
Wyrażenie: »gościnny gospodarz« (1): Powiádáią iſzbyłá iednego gościnnego goſpodarzá corká tá Helená SkarŻyw 398.
5.
Związany z podejmowaniem kogoś w swoim domu lub z przebywaniem w czyimś domu na prawach gościa;
hospitalis Mącz, Cn; epularis Mącz; adventarius, viaticus Cn (15):
BartBydg 38b;
HistAl L8;
Hospites accurare, Gośćinne rzeczy opátrowáć. Mącz 73c,
107b;
W cżeládnych domiech y w gośćinnym złożeniu ſkobli ſtrzedz y podwoiu/ áby nie pſowano GostGosp 22;
KLucżnik ma klucże mieć w kilku węźlech: oſobno od proznych domow/ co ie gośćinnemi zowią GostGosp 54,
158;
SarnStat 369,
382.W charakterystycznych połączeniach: gościnny(-a, -e) folwark, kucharz, praca (2), przyjaźń, rzecz, złożenie.
Wyrażenia: »gmach gościnny« (
1):
á káżdy gmách gościnny ma bydź zámcżyſty GostGosp 22.»gościnna komora« (1): Hospitale cubiculum, Gośćinna komorá. Mącz 159a.
»gościnne prawo« (1): ALEXánder w Graecyey gośćiem w domu będąc Cżłowieká przednieyſzego/ ná gośćinne práwá Nie pomniąc/ żonę mu wźiął/ y przjwłaſzcżył ſobie. KochOdpr B4v.
»gościnny upominek, podarek« = xenium Mącz (2 : 1): Mącz 512b; Ale Witołd odpowiędział/ iż ia Smoká zá przyiacielſki y gośćinny podárek á nie zá vpominek towárzyſtwá z Ceſárzem prziymuię StryjKron 562; ná oſtátek gościnnymi vpominki vdárowány do Wołoch odiechał StryjKron 662.
6. Chętnie i uprzejmie przyjmujący kogoś w swoim domu; hospitalis (in suos) Mącz, Cn; philoxenus Mącz; perhospitalis Cn (3) : KrowObr 129v; dwádźieſciá dni mieſzkáliſmy tám / bo ſie nam oni tám ludźie dobry mi y goſcinnymi vkázowáli/ od ktorych byliſmy z obycżáiem wdźięcżnie przyięći BielKron 445; Philoxenus, Latine hospitalis, Gośćinny/ któri rad obce ludzie do ſiebie przyimuie/ czeſtuye y ludzkość okázuye. Mącz 298a.
7.
praw. Dotyczący człowieka, który podlega innemu sądowi niżeli temu, przed który został pozwany (10):
Zestawienia: »prawo gościnne« [
szyk 3 :
1] (
4):
Zapłátá Goſćinnym Práwem ma być ſkázowaná do trzećiego dniá. GroicPorz m2v,
bb2;
SarnStat 1234 [2 r.].»gościnny sąd« (6): Sędźia kiedy może ſędźić ludźi z inſzego práwá/ maſz nápiſano niżey w drugiey częſći/ przy goſćinnym ſądźie ſpráwá. GroicPorz d, m2 [2 r.], t2, nn3v [2 r.].
Synonimy: 1. obcy, przychodni; 4. gospodarski.
Cf GOŚCI, GOŚCIŃSKI, GOŚCIOW, NIEGOŚCINNY
MM