Fleksja
|
sg |
pl |
| N |
handel |
handle |
| G |
handlu |
handl(o)w |
| A |
handel |
handle |
| I |
handl(e)m |
handlami |
| L |
handlu |
handlåch |
sg N handel (19). ◊ G handlu (10). ◊ A handel (14). ◊ I handl(e)m (12). ◊ L handlu (7). ◊ pl N handle (8). ◊ G handl(o)w (8). ◊ A handle (7). ◊ I handlami (1). ◊ L handlåch (3) SarnStat (2), KlonWor, handloch (1) RejPos; -åch (1) SarnStat, -ach (1) KlonWor, -(a)ch (1).
1.
Zorganizowana wymiana dóbr materialnych, obrót towarów polegający na kupnie ‒ sprzedaży;
mercatura Calag, Mącz, Cn; commercium, mercatio, natinatio, negotiatio, nundinatio bonorum a. hominum, rerum venditio Cn (71) :
RejKup d3v,
e6,
e8;
GliczKsiąż M6 marg;
Czwarta rádá Seymowa ieſt około hándlow/ iákobyſmy te rzeczy ktorych názbyt mamy odbyć mogli/ á tych ktorych niemamy łatwie doſtáli OrzRozm S4v,
V2;
Res frumentaria. Hándel nieyáki co ku żywnośći á zwłaſzcza chlebu należy. Mącz 137d,
171c;
wiérzćiéſz temu/ że tákiégo oká [żeby poznać co Król, co królestwo polskie, co egzekucja]/ áni v kart pod wiéchą/ áni v pługu ná roléy/ áni ná CIe v hándlu nie nábędźieſz: muśiſz go w Rzymie/ w Athenach/ [...] y indźie po świećie [...] ſzukáć OrzQuin F;
RejZwierc 58v;
BudBib 3.Reg 10/29;
nie gáni [Chryzostom] hándlu [negotiationem] tych/ ktorzi kupuią tákowe rzecży/ ktore záśię vcżyniwſzy ie pracą ſwą y dowćipem lepſze/ przedawáią ModrzBaz 34v;
Calag 263a;
A Iż téż Poſłowie ſkárżą ſie/ że przez Zydy wſzyſtki hándle y żywnośći Mieſczánóm á poddánym náſzym ſą odięté SarnStat 266,
277,
394,
552,
1241;
GrabPospR Nv;
PowodPr 82;
KlonFlis E;
KlonWor 78.handel czego (1): Drugie rzemięſłá ábo zabáwy ſą Liberales, aut liberalibus quam proximae: bo kondycyey Szlácheckiey nie deroguią. Iáko ieſt żołnierſtwo/ oráctwo ábo goſpodárſtwo/ myśliſtwo/ wełny ſwych owiec hándel y domowe ſukná y płotná robienie KlonFlis A2v.
Zwroty: »handlem się bawić« (
1):
[O chłopach na Śląsku] Hándlem ſye żadnym nie báwią. Strum P3v.»handle odprawować« (1): A miáſtu záś Kámiencowi [...]/ iáko innym wſzyſtkim kupcóm koronnym/ ták y onym nie ma bydź broniono/ ieźdźić/ tárgowáć/ y wſzelákié hándle odpráwowáć SarnStat 437.
»handel prowadzić« (1): Quaestum facere, Hándel nieyáki prowádźić dla zisku przekupniem być. Mącz 336c.
»na handlu utyć« (1): Iednák choć ſtráći [kupiec]/ choć ſzkutę rozbije/ Choć ná tym hándlu nie káżdy vtyie/ Przedſię mu nie mow w ſpráwie iego głupiey By przeſtał kupiey. KlonFlis D4v.
»handel wieść, wiodący« [szyk zmienny] (4 : 1): ktori mieſzka wsoczawye poddani Czeſſarsky gdzie handel wyedzieſ bratem LibLeg 11/95; GroicPorz m3; Mącz 336c; KlonFlis D4v.
Wyrażenia: »handel kramarski« (
2):
Quaerere rem honeste mercaturis faciundis, Nábywáć máyętnośći vczćiwie handlem krámárskim. Mącz 335d,
42c.»handel kupiecki« (1): Poczyna ſie Trzecia częſc Algoritmu o rozmaitym rachunku na myńczę [...] Zamykaiąc handel kupieczki y biegłoſć ich w ſobie. KłosAlg F4.
»handel łotrowski« = nieuczciwe dorabianie się (1): Bo złotá á pyeniędzy ſnádniey záwżdy tego/ Rychley káżdy nábędzye z hándlu łotrowſkiego. RejWiz 97.
»pieniężny a użyteczny handel« (1): Quaestuosa mercatura, Pieniężny á vżiteczny hándel. Mącz 336c.
Szeregi: »handel, (a, i) kupiectwo« [
szyk 2 :
1] (
3):
GliczKsiąż M6;
WujNT 738;
O ZYDOWSKIM KVPIECTWIE, Y HANDLV ICH. SarnStat 265.»handel abo obyczaj kupiecki« (1) : Bo bez tego być niemoże/ áby ći ktorzi cżego hándlem ábo obycżáiem kupieckim [negotiatione] cżego doſtáli/ nie mieli ſobie z tego pożytku cżynić. ModrzBaz 74.
»(jarmark), targ, (i) handel« [szyk 3 : 2] (5): LatHar 114; ART.X. o targách y hándlach. SarnStat 644 [idem] 684; Nuż Iármárki/ tárgi/ háńdle [!]/ y poſpolite vgody ábo ſpráwy/ á kiedy cżęſtſze iáko w świętá? PowodPr 52; CiekPotr 88.
»handel i zysk« (1): Hándle y zyſki nieſpráwiedliwe. LatHar 117.
W przen (23):
RejJóz L7;
Drudzy záſię co owo pozno dopijáią/ Ktorzy ni cżći ni Bogá ná bácżnośći máią: Co ſie więc iáko świnie ták ná wzaiem łupią/ A dyabeł s tego hándlu śilną wiedzye kupią. RejWiz 172v;
RejZwierz 87,
124;
RejAp BB4v,
152v;
RejPos 133v,
325,
351;
Kiedy nieſzcżęſcie przypádnie ná kogo/ Tu iuż ſwe hándle Cnotá ceni drogo. RejZwierc 211v,
14v,
225;
KlonFlis Ev.Zwroty: »na handlu utracać« (
1):
Poſtępuyże iuż á co dzień w tey cnocie/ Zebyś godnym był vznan w tey robocie. Ktora wſzem ſłuży/ gdyż tákowa praca/ Ná hándlu ſwoim nigdy nie vtraca. Phil [S6].»handel wieść« (3): Bo ſnąć iednak prawie wſytczy Tu mieſkamy by kupczyczy. Każdy znas ſwoy handel wiedzie Nakonieċ na deſcze iedzie. RejKup b3v, d4; BibRadz Is 47/15.
Wyrażenie: »poćciwy handel« (1): Kto ma ſtáránie o ſławie/ Ten poććiwy hándel wiedzie RejZwierc [233].
Szeregi: »handle, (a) kupiectwa« (
2):
Acżkolwiek y wtych domoch [= kościołach] ku chwale iego zbudowánych niemnieyby theż potrzebá wyprzątnienia á ochędożenia tákiego/ gdyż káżdy iáwnie á iáſnie widzyeć może/ iákie hándle á iákie kupiectwá ſą w nim/ á iákie ſzáfunki ſpraw y poſtánowienia Páńſkiego. RejPos 198v,
260v.»myto a handel« (2): iż Pan thwoy vſtáwicżnie ná cię wołáć racży/ ábyś opuśćił ty nędzne mytá á ty mizerne hándle ſwiátá tego/ y wſzytki nádzyeie iego/ á iżbyś náſládował tego Páná ſwego RejPos 325v, 326.
»handel a nabywanie« (1): Iedni ſie vdáli zá bogáctwy á zá kupiectwy ſwemi/ to ieſt/ zá márnym hándlem á nábywániem ſwiátá tego: zápomniawſzy/ thák iákoś ſłyſzał/ opieki ſwiętey y opátrznośći iego. RejPos 240v.
Przen: Spór, przetarg, targowanie się o wzajemne korzyści [o czym] (1): Więc też y ná Seymiech iużbychmy liberius et ſyncerius o czym inſzym tráktowáć mogli/ gdyby o Poborzech hándel przemierzły ná czás vſtał/ zá záłożeniem tego ſkárbu Rzeczypoſp: á zá opátrzeniem ſkárbu Iego K. Miło VotSzl E2v.
2.
Przedmiot handlu, towar; mercimonium,
merx Cn (7):
Ano to ſzalony kupiecz czo ſwoy handel wſzytek Marnie ſtraći na wiecżny cżas prze krotki pożytek RejJóz F4;
Ieſt v nich [w Islandii] gorá iedná ſiárcżána/ tho theż vbogich hándel. BielKron 294v.Zwrot: »kupczyć handlem« (1): Chociaż to [Abdemonaple kupiec wielki Izmaelski] bogi kupcżył ábo prorokámi/ Ale náſz [Konstantyn mytnik] zyemſkiem hándlem kupcży y wioſkámi PaprPan F4v.
W przen (1): A Ták vważywſzy iuż ſobie mieyſce pocżćiwe/ zá rádą roſtropnych ludzi/ gdziebyś ſie iuż ſłuſznie obroćić miał/ ſtárayże ſie ábyś też tám s tym hándlem ſie vkazał ktorym tám ludzie hándluią. RejZwierc 17v.
a.
Dobra materialne (3):
Szeregi: »handel i bogactwo« (
1):
podnośmyſz co nawyzſzey wzgorę ſercá náſze [...] á opuśćiwſzy ty nędzne á docżeśne hándle y bogáctwá ſwoie/ wedle ſwiátá tego nábyte/ daymi ſie ná ſwięte miłoſierdzye y na opiekę iego. RejPos 351.»handel a kupia« (1): Rzućmy ſie do tych koſciołow náſzych/ á do tych záplugáwionych ſerc náſzych/ á wymiecmy z nich ty rozlicżne hándle á márne kupie ſwiátá tego/ ktoremichmy ie thák bárzo záprożnili RejPos 198.
»handle abo towary« (1): Wiele rzecży ieſt/ ktore ludźi do pokoiu/ zgody/ y ku łácnemu vbłagániu przywodzą. [...] ſpolne vżywánie praw/ hándlow/ ábo towárow [commerciorum] y Rzecżypoſpolitey ModrzBaz 67.
3.
Dokonywanie tranzakcji, działalność, sprawowanie, zajęcie, zawód; przedsiębiorstwo, interes, sprawa;
faenebris pragma Mącz; merx Modrz; praxis Calep (12):
Wym ia czlowieka ſprawnego Czo ſkuſyl handlu każdego. RejKup b6;
Pragma, Latine actio vel negotium Spráwá/ ſpráwowánie/ handel/ á czinienie czego. Mącz 319d,
192a;
Ktorzi niemieli cżem płáćić/ te álbo w niewolą dawano onym v ktorych co wźięli: álbo onym bywáli záprzedáni/ ktorzi z tákich hándlow vmieią cżynić pożytek. ModrzBaz 78;
Praxis, actio – Sprawa, handel. Calep 846a;
KlonWor 9,
11,
15.handel czym (1): miáſto nád nią ſkłádne rządne/ bogáte/ zgodne: w nim niech ma kámienice y o ſwych rzecżach hándel. GostGospPon 170.
Zwrot: »wikłać się handlami« (1): Zaden ſłużąc żołnierſką Bogu nie báwi ſię ſpráwámi (marg) nie wikle ſię hándlámi. (‒) świeckimi WujNT 2.Tim 2/4.
Wyrażenie: »lichwiarski, zastawny handel« (1): Foenebris et hoc foenebre, Lichwiárski Záſtáwny hándel. Mącz 133b.
a.
O działalności szkodliwej, przestępczej (2):
handel czego (1): Nie ma vſzu łákoma táiſtrá Iudaſzowá O ktorey mowić będziem. Do ktorey należy Naprzod táiemny hándel niezbędney kradzieży. KlonWor **2v.
Szereg: »handle i przemysły« (1): MERCVRI wſzytkich hándlow y przemyſłow Boże: Ktoż twoię mądrość poiąć y wyſłowić może? KlonWor 1.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}