Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: APELOTES

Następne hasło: APELOWANIE »

APELOWAĆ (176) vb impf

-pp- : -p- (137 : 36), -ll- : -l- (157 : 16).

Wszystkie samogłoski jasne (w tym nagłosowe a niekreskowane 13 r.).

Fleksja

indicativus
inf	apelować
praes
	sg	pl
1	apeluję	apelujemy
3	apeluje	apelują

praet
	sg		pl
1	m	-m apelowåł	m pers
2	m	apelowåłeś	m pers
3	m	apelowåł	m pers	apelowali
	f	apelowała	m an
	n	apelowało	subst

fut
	sg		pl
2	m		m pers	apelować będziecie
3	m	będzie apelowåł	m pers	będą apelować

imperativus
	sg	pl
2	apeluj
3	niech apeluje	niechaj apelują

conditionalis
	sg
3	m	by apelowåł
3	f	by apelowała

con praet
	sg
1	m	bych był apelowåł
3	m	by był apelowåł

impersonalis
		ma być apelowåno
praes		bywa apelowåno
praet		apelowåno, było apelowåno, apelowåno
fut		będzie apelowåno
participia
part praes act		apelując

inf apelować (63). ◊ praes 1 sg apeluję (11). ◊ 3 sg apeluje (17). ◊ 1 pl apelujemy (1). ◊ 3 pl apelują (14). ◊ praet 1 sg m -m apelowåł (1). ◊ 2 sg m apelowåłeś (1). ◊ 3 sg m apelowåł (14). f apelowała (6). n apelowało (1). ◊ 3 pl m pers apelowali (7). ◊ fut 3 sg m będzie apelowåł (1). ◊ 2 pl m pers apelować będziecie (1). ◊ 3 pl m pers będą apelować (1). ◊ imp 2 sg apeluj (4). ◊ 3 sg niech apeluje (1). ◊ 3 pl niechaj apelują (1). ◊ con 3 sg m by apelowåł (6). f by apelowała (2). ◊ con praet 1 sg m bych był apelowåł (1). ◊ 3 sg m by był apelowåł (1). ◊ impers ma być apelowåno (7). ◊ praes bywa apelowåno (1). ◊ praet apelowåno (3), było apelowåno (3); apelowåno ModrzBaz (2); apelowåno : było apelowåno SarnStat (1 : 3). ◊ fut będzie apelowåno (3). ◊ part praes act apelując (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w.

Znaczenia

1. praw. Odwoływać się od orzeczenia do sądu lub władzy wyższej instancji, domagać się zmiany orzeczenia, wyroku (173)
- Przen: uciekać się, zwracać się (13)
2. Powoływać się na coś (3)

1. praw. Odwoływać się od orzeczenia do sądu lub władzy wyższej instancji, domagać się zmiany orzeczenia, wyroku; appelare Mącz, Calep, Cn; provocare Mącz, Cn [appellare ad maiorem vel acl alium iudicern vocare – odwołać, odzywać, vel alterius iudicis audientiarm postulare vel conqueri BartBydg] (173): ZapWar 1528 nr 2457; RejRozpr E2v; Sąd yuż wſtał. Chryſtus Appellowacż [!] dopuſſcża RejKup ee6, ee6; A gdzieby się nalazło, że dobrze apelował, winę mu wrocić. Diar 93, 93; Abowiem ieſli w tych ſpráwách máłych kthore ſą o iáki dług álbo o trochę Imienia godźi ſye áppellowáć/ á czemu by ſye też tám niegodźiło gdźie idźie o gárdło vbogiemu człowiekowi GroicPorz cc3, bb, bb2v [3 r.], bb3v, bb4v, cc, cc2v, oo2v; RejWiz 123v; RejZwierz 79; Możeſz ty dekret ferowác/ Mnie też wolno ápellowác RejZwierc 235, 235v; MycPrz B2; WujNT Act 25/21; tedy ten ktory appellował/ ſwé trzy grzywny weźmie. SarnStat 796, 203, 320, 535 [2 r.], 543, 796 (12); ná tym Bozkim ſądźie/ raz vtráciwſzy/ nie máſz gdźie áppeliowáć. SkarKaz 8a.

apelować do kogo, czego (70): Mnich Decretu nieprzymnje [!]. A chcze Appellowacz do Ojcza RejKup ee5v, ee5v, z8; Diar 95; LubPs C2 marg; A ieſli ſye ktorey [stronie] Ortel nie podoba/ do wyſzſzego Sędźiego áppelluie. GroicPorz Cv, bb, bbv, cc, oo2v; KrowObr 17 [2 r.]; komuby ſie krzywdá zdáłá w práwie przed Pátrycyuſy/ mógł ápellowáć do poſpolſtwá. BielKron 109; Na Arcybiſkupá Koleńſkiego/ iáko ſie żáłowali duchowni y ápelowáli do Papieżá y Ceſárzá BielKron 224, 186, 194, 206v, 370v; Mącz 13a [2 r.], 226b, 505b; BiałKat 123v [2 r.]; RejZwierc 166; ModrzBaz 89v, 90v, 91v; Bázylides y Márcyalis z Hiſzpániey od innych Biſkupow potępioni áppellowáli do Stephaná Papieżá SkarJedn 128, 106, 109, 128, 130, 262; SkarŻyw 510; Y náydźie ſąd niewinnego niewinnem. Prżećię on vbogi á zły/ chcąc co wyrwáć/ ápeluie do Trybunału. GórnRozm Iv; Appello ‒ Naziwąm, mianuię. Appellowacz do inſsego ſędziego. Calep 83a; Phil L4; Lecz gdy Feſtus kwoli Zydom chćiał go poſłáć do Ieruzálem/ Páweł do Ceſárzá áppellował. WujNT Act 25 arg, s. 392, Act 25/11, 12, 25, s. 498 [2 r.] (11); woli każdy ábbrewiáturą iśdź, nie áppelluiąc do wysſzégo práwá, ſámégo páná poćiągnąć. SarnStat 1276, 161, 606, 651 [2r.], 742, 951 (15); SkarKaz 2b [2 r.]; SkarKazSej 679b [2 r.]. Cf apelować od kogo, czego, apelować z czego do kogo, Szeregi.

apelować od kogo, czego (63): strona pozwana ma ſthacz y dossicz viednaniv y zakladovi dossicz vczinicz od rzeczy ossądzoney nye appellvyącz ZapWar 1550 nr 2655; OD Sentencyey obćiężliwey/ zarazem ma być Appellowano do wyſzſzego Sędźiego/ podług porządku práwá GroicPorz bb; KAżdy ktory ſye rozumie być iákim nieſpráwiedliwym ſkazánim obćiążony/ w káżdey ſpráwie od każdego vćiążenia może áppellowáć. GroicPorz bb2v; APpellowáć żaden niemoże od Dekretu Krolewſkiego. GroicPorz cc2v, bb [3 r.], bb2v, bb3, bb4v, cc [3 r.], m4v, ſv, oo2v; OrzList h4v; RejZwierz 3; luter otworzył powtore pirwſzą Apellácią/ przez ktorą apelował od Papieżá na Koncilium BielKron 196, 186, 194, 196, 228; Mącz 13a; RejZwierc 166; Na oſtátek/ y to trzebá poſtánowić/ od ktorych ſędźiow ma być ápellowano/ á od ktorych nie? ModrzBaz 89v; w ták wielkiem mnoſtwie práwuiących ſię/ bárzo ich máło ieſt/ ktorzi by od powiátowego ſędźiego niemieli ná wálny ſeym ápellowáć. ModrzBaz 138, 89v, 90v, 91v, 92v; NiemObr 178; PudłFr 29; Calep 229b; Phil L4; áby káżdému było wolno od ſkazánia Sędźiégo Ziemſkiégo albo Grodzkiégo nie przez obyczay ruſzenia ſędźiego/ ále proſto ſłowem áppellowáć/ ná roki główné SarnStat 535 [idem 807]; Sędźia od którégo było áppellowano/ ma przez wſzelkiéy przygány zoſtáć. SarnStat 535 [idem 807]; A od ſądu záſádzonégo mieyſckim ſpoſobem do ſądu wysſzégo Práwá áppellowáć iest obyczay w Krákowſkiéy źiemi. SarnStat 651161, 203, 606, 806, 807 [3 r.] (24); SkarKaz 2b; Od ſeymow gdźie ſię vćiekáć y áppellowáć będźiećie? SkarKazSej 659b; [Konstantyn] Donátyſty heretyki/ gdy od ſądu kośćielnego do niego áppellowáli/ ták zgromił SkarKazSej 679b, 679b. Cf Szeregi.

apelować z czego do kogo (2): GroicPorz bbv; Z wielkich rokow może do Krolá áppellowáć. UstPraw G3v.

apelować z czego na co: Atam z vieczow może na pirwſfy Syem po vieczach zlozony appellovacz, ieſlibi ſie komv vieczova skazn nie podobala. ComCrac 17.

apelować na co = apelować dokąd (14): ieſliby kto mnimał iżby miał krzywdę/ wolno áppellowáć ná Syem. UstPraw Hv; Apellował też Potym ná Concilium BielKron 194, 196 [2 r.], 210, 228; ModrzBaz 138; NiemObr 178; SarnStat 535 [2 r.], 807, 813, 1279. Cf apelować od kogo, czego, apelować z czego na co.

apelować na co: A drudzy záraz ſkoro Piſarz przeczći áppellátią: tedy ią ſobie ad verbum ſtroná ná pugillares wypiſuie, żeby ná nię mogłá przypátrzywſzy ſie ſłowom y rzeczy áppellowáć, y Contróuerſią piſáć. SarnStat 1298.

apelować przed co: przed Máieſtat Ceſarſki ápelowáli proſząc áby zázłe niemiał/ iedno potrzebie folgował BielKron 206v.

Szeregi: »nie apelować ani odwołać się ani naganić; nie naganić ani apelować« (1 : 1): ktore kolwiek ſkazánie przećiw niemu wynidźie/ tego niemoże nágánic/ áni od niego áppellowáć. GroicPorz m4v; wſzákże od tego ſkazánia gdy go Sędźia cżynił ten Piotr nie appelował/ áni ſie do wysſzégo Sędźiégo odwołał/ áni nie nágánił [non provocavit, nec appellavit JanStat 649]. SarnStat 806.

»apelowac (a) odzywać (się); odzywac się (abo) apelować« (6 : 2): Apello, Zowię/ Mowię ku komu. Też/ W ſądziech Appelluyę á odzywam ſie/ od yednego ſędziego do drugiego. Mącz 13a; Provoco, Z dáleká wołam/ też poduſzczam/ pobudzam/ też odziwam ſie do wſzego ſądu/ áppeluyę. Mącz 505b; Cum ad Regem provocasset, Gdy do królá áppelował/ odzywał ſie. Mącz 505b, 13a, 505b [2 r.]; od którégo roku nie będźie mu wolno do Ziemie albo Powiátu odzywáć ſie ábo áppellowáć [appellare JanStat 609]. SarnStat 606, 956.

»ruszać, ruszyć i (albo) apelować« (3): Wſzákże Sędźiégo ſámégo ruſzáią, y appelluią, a nie Podſędká. SarnStat 561; będźie káżdéy ſtronie wolno ruſzyć albo áppellowáć [appellare JanStat 491]. SarnStat 720, 841.

Przen: uciekać się, zwracać się (13):

apelować do czego (13): ápelluy pilno do miłoſierdzya Páńſkiego ſwięthego/ á wołay do niego RejPos 249; Tákże y przipadek gniewu s ktoreyby ſie kolwiek przycżyny trefił ma vważác/ ieſli z żártu/ ieſli vmyſlny/ [...] á ápellowáć do ſłuſznego rozmyſłu. RejZwierc 80v, 236v; do vſzu Wáſzéy X. M. áppelluię SarnStat 168, 25. Cf apelować od czego do czego, apelować do czego o co, apelować z czym do czego, Zwroty.

apelować od czego do czego: gdy kto od ſpráwiedliwośći do miłośierdźia áppelluie SkarKaz 3a.

apelować do czego o co: O nieprawdę dogęby ápelluią RejZwierc Bbb.

apelować z czym do czego(4): RejWiz 38v; Bo s tą [cnotą] iedno do wſtydu muśi áppelowáć. RejFig A3; RejZwierc 80v marg, Bbb3. Cf Zwroty.

Zwroty: »apelować do groźby« = grozić: Krol w ſtráchu/ gdy do groźby drudzy áppelluią. StryjWjaz C2v.

»apelować do rozumu« (4): Miałbyś wſzytko opuśćić co ieſt przyſtoynego/ Chciałbych s tym ápellowáć do rozumu twego. RejWiz 38v; Z gnyewem do rozumu ápellowáć. RejZwierc 80v marg, Bbb3; SkarKaz 313b.

2. Powoływać się na coś (3):

apelować do czego (3): [aby się katolicy heretykom] gdy do Graeckiego textu áppelluią/ zwodźić niedopuſzczáli WujNT 17 przedm, 576. Cf apelować od czego do czego.

apelować od czego do czego: A iuż to Nowokrzczeńcy od piſmá do Doktorow áppelluią? y z Doktorow piſmá popráwuią? WujNT 555.

Synonimy: naganić, odwołać się, odzywać się, ruszać.

Cf APELOWANIE, APELUJĄCY