1. Chłop poddany, posiadający własne gospodarstwo; też wieśniak, chłop w ogóle; colonus Mącz, Cn; agrarius BartBydg; agricola, georgius, georgus, paganus, regnator agelli, ruricula, rusticus, villanus Mącz; adscriptitius, ad glebam a. glebae a. villae adscriptus, censitius, cmeto, conditionalis, inquilinus, originarius Cn (663): yakom ya nyeothyal robotlyvego andrzeya roswalya na tczwyerczy syedządzego [!] [...] anym shya vrzuczyl wthą tho czwyercz na kthorey then tho Cmyecz syedzy ZapWar 1521 nr 2273; Iakom ya nyewzyala zrzepcza czyschawego lyschego w malocziczach v kmyeczia oppatrnemv Ianowi Gyegyelcze myesczenynowy [!] ZapWar 1526 nr 2321, 1512 nr 2108, 1514 nr 2173, 1516 nr 2179, 1523 nr 2309 [2 r.], 1524 nr 2156 (14); Wąż w ſwey iámie ſąpiąc ſie wił/ Ku kmiećiowi táko mowił BierEz L3, D3, K4v [5 r.], L3 [3 r.], N2v [3 r.], Sv; BartBydg 6b; ComCrac 19, 19v; Item v Jankowey pod gorka ſvknya Jankowy chlopczu glupyewſkyego vkradl, thą kmyeczyewy yuſz omyenyonemv wpolczwarthu groſchu zaſthawyl LibMal 1545/98v, 1544/87 [2 r.], 1545/101v, 1546/120v, 121, 1547/130v, 1548/147; Káżdy tu co gi kxiądz liczy Vbogiego kmiećiá czwiczy RejRozpr D3v, D4v, Gv; RejJóz E4v; BielKom D2v; RejWiz 84; UstPraw A4v [2 r.], C4, D3v, E2, E3 (30); RejFig Aa5v; BielKron 318v, 381v; Mącz 60a, 144c, 163a, 272d, 336c (8); iż wymowá potrzebuie głoſu/ áni wrzáſkliwego iáko v białeygłowy/ áni grubego iáko v kmieciá GórnDworz F8, H3, P4; BielSat D4v marg; RejZwierc 241v; Strum L4v [2 r.]; winnicę náſadził cżłowiek [...] y wkopał práſę/ y zbudował wieżę/ y náiął ią kmiećiom/ y odiechał. BudNT Mar 12/1, Mar 12/2, K6v marg, Mar 12/7; Moieć to ieſt imienie y wſzytko/ wieźćie ſię ztąd ſtárzy kmiećie rychło. ModrzBaz 47v; Ieſliże tedy odeymuiemy kmiećiom wolność pozywánia pánow do ſędziego/ odeymuiemy im wſzytkę wolność. ModrzBaz 89, 28, 46v [2 r.], 47v [3 r.], 48v [3 r.], 76 (18); SkarJedn 38; SkarŻyw 429; Iſz oni dobrowolnie puſczaią bieniaſzewi brathu ſwemu przyrodnemu W zelistriiewie dwu kmiećiu ZapKościer 1580/13, 1580/13; StryjKron 477; KochFr 84; KlonŻal B; BielRozm 31 marg; Przy práwie zápowiedźieć/ áby żaden [...] dniá áni kolei v przewodu nieśmiał przepráwowáć [...]: áni też żadney rzecży Pánu należącey/ ktorąby Włodarz/ álbo też Vrzędnik/ z Kmiećiem potáiemnie/ ktorymkolwiek obycżáiem wymyślonym/ ieden od drugiego/ ku ſzkodźie Páńſkiey/ pożytki ſobie cżynili GostGosp 38, 10, 14, 28 [7 r.], 30 [4 r.], 32 [7 r.] (67); GostGospPon 169; Ale to ma bydź rozumiano [...] tákże y o kmiećiach pod Duchownémi mieſzkáiących SarnStat 215; Ieden tylko álbo dwá kmieciá iednégo roku odéydz mogą SarnStat 658; á ktemu mieſczánin y ſzkody zápłáćić/ y rzeczy któré przy kmiećiu wźiął/ wróćić pánu onéy wśi [...] powinien. SarnStat 665, 157, 184, 187 [2 r.], 188, 189 [6 r.] (150); PowodPr 68 [2 r.]; SkarKaz 454b, 489b; VotSzl D2; KlonFlis C3, D4.

kmieć czyj [w tym: G sb i pron (63), pron poss (44), ai poss (18); dodatkowo z imieniem własnym (42)] (125): Iakom ya nye yal dvo [!] kmyeczv yego Svyczolkow tho yest robothnych yana szochi micolaya kanthnego ZapWar [1505] nr 2023; yakom yą nyezayąl trzech dzyesząth y yeney swyerzepyk [!] szpolya sdbykowskyego kmyeczyem xyadza byskupyem szewszy sdbykową ZapWar 1512 nr 2106; yako mnye y kmyeczye moye zmychrowa yan (obolv) oborvlsky vmnyeyszyl wbydle ZapWar 1527 nr 2362; yakom ya nyeprzehorala myedze przesz kmyothy moye ZapWar 1535 nr 2487, [1503] nr 2022, 1504 nr 1920, 1505 nr 1968 [2 r.], 2005, 2012 (68); A toſie niema rozvmiecz [...] Takiez też o dvchownych kmiecziech ComCrac 20v, 20v [4 r.]; ConPiotr 31v; Diar 62, 79; UstPraw F2v, G2; BielKron 376; BielSat L4; ModrzBaz 47, 47v, 89, 102v, 124, 124v; BielSjem 27; GostGosp 150; SarnStat 64, 65, 157 [2 r.], 186, 214 [2 r.] (35); GrabPospR L; SkarKaz 39b.

W połączeniu z imieniem i (lub) nazwiskiem [imię i (lub) nazwisko + kmieć (16), kmieć + imię i (lub) nazwisko (11)] (27): yako my sczepan [...] wszyal vrotha v dworv mykolaya Czmyeczya y deszky gnoyovi. ZapWar 1505 nr 1960, 1505 nr 2000, 1507 nr 1990, 1511 nr 2067, 1513 nr 2128, 2134 (12); Withek kmiecz Zrichwala tho zeznanie przed vrządem ieſth vczinil LibMal 1543/72, 1543/73, 73v, 74v, 75v, 76 (15).

W połączeniach szeregowych (25): MiechGlab 51; RejRozpr G; Diar 63, 77; UstPraw D4v, F3; OrzRozm V2, V2v [2 r.], V3; Ale cżárt [...] winſzował też s ſwoiey ſtrony narodowi ludzkiemu w ty ſłowá. Ty Kſięże cudzołoż. Rycerzu drapież. Kmieciu wierz w cżáry á bądź báłwochwálcá. BielKron 6; Mącz 362b; Ták ſtárzy iáko y młodźi/ Kmiećie/ Mieſzczánie/ Ziemiánie/ Pánowie/ Król/ y Koronator iego Kápłan. Niechcą inéy Wiáry mimo tę/ która raz do Polſki przyiętá ieſt OrzQuin D; OrzJan 123; SarnStat 157, 520 [2 r.], 522, 652, 664 (11).

W przeciwstawieniach: »kmieć ... pan (6), mieszczanin (2), ślachcic« (9): kmiećiowi zá vderzenie wiárdunek/ á onemu ſláchćicowi co woyny nieſłuży/ ma mu być dano zá tákie vderzenie grzywnę. UstPraw D4, D3v, G; BielKron 405; Dźiś pánem będźieſz/ iutro śiáday z kmiećmi. KochFrag 30; Z miáſteczek mieſczánie, piętnaśćie iednégo wypráwuią. A kmiećie dwudźieſtégo wypráwuią. SarnStat 431, 474, 677, 682.

W charakterystycznych połączeniach: kmieć aresztowany (3), bogaty (2), ciążan(y) (3), cudzy, dłużny, dobry, dozorny, duchowny (osob duchownych, wołości duchownych) (5), głupi, godny, krolewski (3), książęcy (książąt) (3), księdza biskupi (opatowy) (2), lichy (2), niepłodny, obywatelow (4), pański, pojman, prełacki, prosty (2), przekonany, przyciśniony, (przy)wrocon (wracany) (5), ranion, rycerstwa, stary, szlachecki (5), świecki (osob świeckich) (2), ubogi (4), wieśny, wzięty, zabity (2), ziemiański (3), złupiony; arestowanie kmiecia (3), obłupienie, oddawanie, uderzenie; kmieć daje pobory (czynsz, dziesięcinę itp.) (5), mieszka (mieszkający) (6), orze, płaci (3), pobierze (weźmie) (2), pokradnie (2), siedzi (5), uciecze (ucieka, uchodzi) (12), upomina się, wysługuje się; kmiecia bronić, ciążać (3), ćwiczyć, dochodzić (dochodzenie) (3), dojźrzeć (2), kwitować (2), łotrzyć, mieć, (na)jąć (przyjąć, przyjmować) (5), nasłać, naznaczyć, postawić, poz(y)wać (6), prosić, puszczać (puścić, puszczenie, (s)puszczanie) (8), ranić (rana, ranienie) (6), ręczyć (ręczenie, rękojemstwo) (6), rządzić, stawić, tracić, trapić, upominać się (4), używać, wrocić ((przy)wrocenie) (8), wydać, wywodzić, wyzwalać (wybawić z niewoli, wyswobadzać, wyswobodzony) (6), wziąć (brać) (5), (ubić, zamordować, zabicie) (15), zachow(yw)ać (5), zapowiadać (4), zastać, zatrzymawać (zatrzymanie) (4), zbić (22), zbierać, zegnać (z roboty, zganiać) (2), (z)naleźć (znajdować) (3); u kmiecia plewami się karmić, nie pożyczać, pokraść (ukraść) (6), położyć pozew (pozwan) (3), wyb(ie)rać (3), wziąć (2), zastawić, żąć; od kmiecia kupować, pozywać (2), przyjąć wymowkę, wybrać długi, wyciągać, wziąć ((po)brać) (9); z kmiecia łupić, pobor (2); na kmiecia podatek wkładać (ustawiać) (3), wołać; kmiećiowi dać wolą (3), dać rolą, odjąć rolą, odejmować wolność, oznajmić (2), uczynić krzywdę, ukraść (4), konia uwieść, wziąć ((po)brać, wzięcie) (12), zabić wieprza, ranę zadać, zająć (2), zapłacić, (za)przedać (3), zastawić, dziewkę zgwałcić (2), zostawić (zostawować) (5).

2. Mężczyzna (2):

W przeciwstawieniu: »kmieć ... baba« (2): [W rozdziale o szlachciankach] Gdy ná weſele iádą/ Kmieć wieźie tłumoki/ Twarz bába vwáłkuie BielSat D2 [idem] BielRozm 26.