[zaloguj się]
[pdf]

KMOTR (37) sb m

o jasne.

Fleksja
sg pl
N kmotr kmotrowie
G kmotra kmotrów
A kmotra kmotry
I kmotr(e)m kmotry
L kmotråch
V kmotrze kmotrowie

sg N kmotr (13). ◊ G kmotra (3). ◊ A kmotra (1). ◊ I kmotr(e)m (3). ◊ V kmotrze (1). ◊ pl N kmotrowie (3). ◊ G kmotrów (3); -ów (1), -(o)w (2). ◊ A kmotry (6). ◊ I kmotry (2). ◊ L kmotråch (1). ◊ V kmotrowie (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Chrzestny ojciec (w stosunku do chrzczonego dziecka, jego rodziców lub kobiety, z którą trzyma dziecko do chrztu), w pl: rodzice chrzestni; compater Mymer1, BartBydg, Cn; fideiussor, sponsor Cn (37): Compater. Gefater. Kmotr. Mymer1 37v; BartBydg 253; RejKup v2; Ták yáko ná krzcye pirwſſym według ſlow kápłaná y inſſych kmotrow/ obyecał ſie wyárować pokus złych GliczKsiąż L3v; BielKron 300v, 350v; BiałKat 186; KuczbKat 130 marg; KMotrowie wiele nie Bog winni mu zoſtáli/ Ze mu imię ſzalone bez potrzeby dáli PaprPan O4v; KarnNap B3v, B4; SarnStat 688; KmitaSpit B; A rzędźichá ſię głupſtwem Goſpodárſkim ćieſzy/ Y ná Krzćiny ſię prośić Páná Kmotrá śpieſzy. KlonWor 60, 60.

kmotr komu (2): SkarŻyw 452; Item, iżem mu był compater kmotr, dowodźi ztąd, iżem mu nie mógł bydź świádkiem. SarnStat 1265.

kmotr czyj [w tym: ai poss (2), pron poss (2), G sb i pron (2)] (6): UstPraw C4v; A Krol Swátopłuch z Boiárynem Ruſkim był iego kmotrem. BielKron 322; Przeto muśi przede drzwiámi przyięćia do Kośćiołá przez Kmotry ſwoie ſzukáć. KarnNap B3v, B4v; SarnStat 578, 688.

Zwrot: »w kmotry brać, [uprosić]« (1): Więc y to nieſzláchetna żoná weń wmowiłá/ Iż ſobie w Kmotry bierze onego cżuryłá. KlonWor 60; [ledwie że/ ktorą bábę w kmoszki iáko mowią/ álbo dźiádá w kmotry ſobie vprośić maſz. GrzegŻarnPos 1597 458v (Linde s.v. kmoszka).]
Szeregi: »kmotr a (i) kmotra (a. kmoszka)« (2): Ná krzcie doſyć ieden kmotr á iedná kmotrá. BielKron 149v; SarnStat 599.

»krzesny (a. krzcielny) ociec, (albo) kmotr« [szyk 3 : 1] (4): (marg) O Krzeſnych oycach álbo Kmotrach. (–) Teraz ie zową oycy Krzeſnymi álbo Kmotry/ á przed tym od ſtárych Doktorow poſpolitym przezwiſkiem podeymácżámi/ rękoymiámi/ álbo przyrzecżnikámi zwáni bywáli. KuczbKat 130, 130; SarnStat 599.

W przen (3):

kmotr czemu (1): Ieſliś nie łotrem/ Bądź cnocie kmotrem. RejZwierc 238v.

Zwrot: »w kmotry prosić« [szyk zmienny] (2): (did) Doctorowie przeċ ydą: (–) [...] Nietrzeba naſz wkmotry proſyċ. Bo będzie pewnie báczymy Pyrwey pogrzeb nyzly chrczyny. RejKup g2, Gv.
Przen: pogard. O ludziach zaprzyjaźnionych i związanych wspólnymi interesami (5): Mowiaċ wey myli kmotrowie [kupiec i pleban] Thoċ oba ſylny Lotrowie. RejKup h7v, 16v, n5v; POnęćił ſie ieden kmotr do ſwego ſąſiádá/ Y záwżdy do nich tráfiał práwie do obiádá. RejFig Ee2v, Ee2v.

Synonimy: kum, »krzesny ociec«, podejmacz, przyrzecznik, rękojmia.

MM