[zaloguj się]
[pdf]

KOCHANEK (60) sb m

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
sg pl
N kochanek kochankowie
G kochanka kochank(o)w
D kochankowi kochank(o)m
A kochanka kochanki
I kochanki(e)m kochankami, kochanki
L kochankach
V kochanku kochankowie

sg N kochanek (8). ◊ G kochanka (1). ◊ D kochankowi (2). ◊ A kochanka (7). ◊ I kochanki(e)m (4). ◊ V kochanku (2). ◊ pl N kochankowie (8). ◊ G kochank(o)w (7). ◊ D kochank(o)m (5). ◊ A kochanki (10). ◊ I kochankami (3) GliczKsiąż, LatHar, CiekPotr, kochanki (1) PaprPan. ◊ L kochankach (1). ◊ V kochankowie (1).

Sł stp brak, Sł stp nazw os, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Ten, kogo się kocha (często wzajemnie), pieści, pielęgnuje, o kogo się dba, kogo z miłością się wychowuje; ulubieniec, faworyt, wybraniec; przyjaciel; też wychowaniec; alumnus BartBydg, Modrz; amicus PolAnt; delicatus Vulg; anima, deliciae, deliciolae, dilectus, qui in amore et deliciis alicui est, qui primus apud aliquem est Cn (51): BartBydg 8; Gdyż Pan kochánkom nie przepuſzcża/ coż rzeką grzeſznicy. RejPos 195v marg.

kochanek czyj [w tym: pron poss (11), ai poss (8), G sb i pron (3)] (22): iáko nyektorzy rodzicy s kochánkámi ſwemi ták ſie obchodzą/ że ná nie nye telko rozgi podnyesć/ ále y pálcá zákrzywić nigdiby nye rádzi GliczKsiąż Gv; Achitofel theż był Pánem rádnym Krolewſkiem/ á Chuſái Aráchithczyk kochánkiem Krolewſkim. BibRadz 1.Par 27/33, Bar 4/25; RejPos 23v; iż to ieſt wola Páńſka/ ktory ſpráwiedliwym ſądem ſwym żadnemu by też nawiętſzemu kochánkowi ſwoiemu sfolgowáć nie może zá wyſtępkiem iego. RejZwierc 261, 269v; CzechRozm 216; SkarŻyw A3, 573; Koniá z ſiodłem żywotnego/ y Sługę nawiernieyſzego iego Kochánká związawſzy z nim/ ná ſtos drew położyli StryjKron 411; CzechEp 250; WerGośc 238; PaprUp I3; Phil F2; LatHar 287, 494, 602; Y wſzyſcy znáią dobrze teſz Feratowego Páśierbá Seráphiná: á máćierzynego Kochánká. CiekPotr 72; GosłCast 65; KlonFlis D3. Cf Gra słów.

Gra słów w nawiązaniu do nazwiska [czyj] (2): KOCHANOVVSKI iedyny/ [...] śioſtr wielovmiętnych Kochánku/ niebá godny y wiekow pámiętnych. KlonŻal B; Zyie Ian Kochánowſki/ o Polſko iedyny Twóy kochánek/ nierychło będźie táki iny. GosłCast 10.

W charakterystycznych połączeniach: kochanek antykrystow, boży (2), cesarski, jedyny, krolewski, macierzyn, wielki (nawiętszy) (2).

Zwrot: »kochanka pieścić« (2): RejPos 23v; Bo więc káżdy kochánki ſwoie rádſzey pieśći/ Acż więc drugi s tey roty zginie y bez wieśći. RejZwierc 269v.
Wyrażenie: »namil(ej)szy kochanek« [szyk 2 : 1] (3): on li namileyſzy kochánek Boży Chriſtus Iezus ná krzyżu zá twe grzechy roſpięty? CzechRozm 216; CzechEp 250; WerGośc 238.
Szeregi: »miłośnik i kochanek« (1): iuż tám wſzytko co ieſt iedno nawiętſzym miłoſnikom y kochánkom zgotowano RejAp 178.

»przyjaciel i kochanek« (1): ieśli niewolſtwo ſług ſwoich ták [pan Bóg] vbogáca: dáleko więcey ſługi ſamy/ á co więcey przyiaćioły y kochanki ſwoie. SkarŻyw A3.

Przen: Człowiek oddany czemuś, pragnący czegoś; znawca [w połączeniu z rzeczownikami oznaczającymi wartość podlegającą ocenie moralnej lub symbolizującymi taką wartość] (25): iáko przed onymi głupiemi dźiewkámi fortę záwárł niechcąc ſię więcey ku nam znáć/ iáko to ku kochánkom roſtucżonym w przyſmákach á napoiach z kubká tey maſzkáry Bábilońſkiey BibRadz *3.

kochanek czyj [w tym: G sb i pron (12), pron poss (11), ai poss (1)] (24): RejWiz 4, 16v, 163v, 169, 174v [2 r.]; Y mogłby ſie tym cieſzyć/ pátrząc ná to káżdy/ Iáko cnotá wynosi/ ſwe kochánki záwżdy. RejZwierz 62; RejAp CC4, 143, 146v, 147, 151v, 153v; RejPos 127v; GrzegŚm 59; PAtrzayże záſię ná ty ktorzy Páńſkiego pokoiu [...] vżywáią/ iáka rozność ieſt od tych kochánkow ſwiátá tego. RejZwierc 132v, 211v, 269v; Cożeśćie w ten cżás cżynili kochánkowie náuk [literarum alumni]/ ktorzi maćie zwierzchność? cośćie zá nagrodę cżynili miſtrzom wáſzym ModrzBaz 132v; PVśćiſzwy [!] imo ſię ná ſtronę [...] prawdę świecką: w ktorey ſię ſłuſznie vcżćiwi ludźie kocháią: á tym przećiwni z nią ſię cżęſto mijáią: y dla niey kochánkow iey nienawidzą. CzechEp *2; Aleć mi temu przedśię dźiwno/ iż X.K. będąc alumnus, tey ták głębokiey łáćiny kochánkiem y węzłowátey Theologiey profeſsorem, ſam ſię w podleyſzych rzecżách nie obacżył CzechEp 66; NiemObr 88; CiekPotr 3, 53.

W charakterystycznych połączeniach: kochanek łaciny, małpy wszetecznej, miasta zatraconego, nauk, świata (2); narzekanie kochankow (3), nienawidzieć; kochanki błaźnić, okarmić, opoić, stroić, tuczyć, upominać, utwierdzać, wynosić.

Szereg: »kochanek a wychowaniec« [szyk 1 : 1] (2): Bo opowieda iáſnie y vpadek iey [bestyjej a tego nędznego Babilonu]/ y płácż á nárzekánie wychowáńcow á kochánkow iey/ y rádość á weſele ſwiętych Páńſkich nád vpadkiem iey RejAp 147, 151v.
a. W funkcji poufałego zwrócenia się do kogoś [w wołaczu] (1): Rádzęć pánie kochánku chceſzli być w pokoiu/ Zániechay tu prożnych burd PaprPan H2.
2. Człowiek delikatny, słaby, zniewieściały, nie znoszący trudu; szukający przyjemności; gracilis, tener Calag; blax, delicatus Calep (9): Abowiem ináczey ma być męczon młody/ [...] ináczey mdły/ ináczey duży/ ináczey kochánek/ ináczey nie kochánek GroicPorz hh4v; RejWiz 28; Nie pátrz ná ty kochánki w rzezánych kábaciech PaprPan Bv, Bv; Calag 580a; Calep 133b, 300b.
Szeregi: »kochanek albo tłustobrzuch« (1): przeto ludzie robotni y też proſtego ſtanu zdrowſzy bywaią y mniey niemoczy poznawaia [!] niżli kochankowie albo tłuſtobrzuſzy. GlabGad G4v.

»kochankowie a zbyteczni ludzie« (1): Niegodzą ſię do rycerſkich ſpraw kochánkowie á zbytecżni ludźie [homines molles et luxui dediti] ModrzBaz 109v.

Synonimy: 1. miłośnik, przyjaciel; 2. delikat, niewieściuch, rozkosznik.

Cf KOCHAN, KOCHANIE, KOCHANINKA, NIEKOCHANEK

ZCh