[zaloguj się]
[pdf]

KOLLEIJUM (112) sb n

kolleijum (109), kolleijom Leop (3).

k- (85), c- (27); -ll- (90), -l- (22); -gi- (108), -i- (4).

Pierwsze o oraz e jasne, drugie o z tekstu nie oznaczającego ó.

Fleksja
pl
N kolleijå
G kolleijå
A kolleijå
L kolleijåch
inne sg indecl - kolleijum

sg indecl kolleijum (89). ◊ pl N kolleijå (6). ◊ G kolleijå (2). ◊ A kolleijå (9). ◊ L kolleijåch (6); -åch (4), -ach (2); -åch GliczKsiąż, BielKron, Mącz; -ach SarnStat; -åch : -ach ModrzBaz (1 : 1).

Składnia orzeczenia w znacz. 1.: w pl m pers: kolleijum byli BielKron (4), w sg (n): kolleijum jest, było WerGośc (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Zespół ludzi związanych wspólnym celem, stanowiskiem, jednakowym sposobem życia itp.; collegium Cn [collegium – zgromadzenie tych, którzy jednego żywota ucześnicy są Mącz 59c; – zgromadzenie, schadzka Calep; zgromadzenie person; cech; spólność urzędu; towarzystwo, drużyna, towarzysze – collegium Cn] (23):
a. Zakon, bractwo; collegium sacerdotum Mącz (7): álbo iákowy był Bázylius/ ktory dla náuki Colleia/ ktore Klaſſtory zowiećie zákładał/ y budował KrowObr 133v; WujNT 221; SarnStat 182.

kolleijum kogo [= złożone z kogo] (2): Mącz 59c; Poſtawił ná wielu mieyſc wiełe Collegia/ Kánonikow/ y Klerykow pod Regułą/ áby pożytecżniey ſwym y ludzkim duſzom ſłużyli SkarŻyw 574.

W połączeniu z nazwą (1): Bráctwo álbo Collegium S. Marćiná vſtáwił SkarŻyw 412.

W charakterystycznych połączeniach: kolleijum kapłańskie; kolleijum budować, fundować, postawić (ustawić) (2), zakładać.

Szeregi: »kolleijum albo bractwo« [szyk 1 : 1] (2): SkarŻyw 412; Ieſt przez 30. Szpitalow: ſą Collegia álbo Bráctwá kápłáńſkie ReszHoz 115.

»zgromadzenie albo kolleijum« (1): Collegium sacerdotum, Zgromádzenie álbo Kolegium duchownych ludźi weſpołek mieſzkáyących. Mącz 59c.

b. Zespół kapłanów pracujących przy jednym kościele lub w jednej diecezji, kapituła, kolegiata [kapituła, kanoników zgromadzenie – collegium Cn] (6): Do tego Potym kośćiołá fundowáli Kollegium z práłáturámi y Kánoniámi/ nádawſzy ze wſi y z dzieſięćin/ á Proboſtwo nádáli z párochiey kośćiołá z Skałki BielKron 357, 357 marg.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [kolleijum + przymiotnik (2), przymiotnik + kolleijum (2)] (1): Duchowieńſthwo y Kollegium Koleńſkie poſthępowáli w práwie Duchownym/ przećiw ſwemu Arcybiſkupowi w Rzymie/ o wiárę Luterſką BielKron 225, 225; WysKaz 42 [2 r.].

c. Zespół kardynałów stanowiących radę papieża (1): Byłá też tego cżáſu roznicá w Kolnie/ miedzy Hermanem Arcybiſkupem/ á miedzy Rzymſkiemi Kápłany y Kollegium BielKron 223.
d. Zespół profesorów, rada uczelni (7):

kolleijum kogo [= złożone z kogo] (1): Marćin Luter [...] naprzód ná wſzyſtek ſtan duchowny/ Biſkupy/ kápłany/ obróćił przeſtróny ięzyk ſwóy: Potym ná Kollegia vczónych ludźi: ná klaſztory/ ná wſzyſtkę pobożność BiałKat 338v.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [kolleijum + przymiotnik (4), przymiotnik + kolleijum (2)] (6): Kollegium Witemberſkie poſłáli do Papieżá liſty BielKron 193v, 193v marg, 194 [2 r.], 197v, 233v.

e. Aeropag (2): Stoiąc tedy Páweł w pośrzodku Kollegiom/ rzekł Leop Act 17/22, Act 17/19.
2. Miejsce przekazywania, nabywania lub pogłębiania wiedzy (89):
a. W starożytności; academia Mącz (2):
Szeregi: »kolleijum albo gimnazyjum« (4): Academia, Mieiſce ták rzeczone od Athen nie dáleko/ ná którym Plato ſzkołę ſwoyę miał. Unde pro quovis loco publico in quo bonae literae docentur accipitur. Kollegium álbo Gymnaſium zowiemy. Mącz 1d.

»kolleijum a szkoła« (1): ták że on ktory w Atenach był Miſtrzem/ á záwołánym y dużym/ y ktorego náuką one Kollegia á ſkoły Acádemie rzecżone brzmiáły/ ſtał ſie pielgrzymem/ y vcżniem Leop *B2.

b. W średniowieczu i poźniej szkoła średnia lub wyższa; wydział szkoły wyższej; academia Mącz (87): Collegium znamienite w Conſtantinopolu. MiechGlab *7v; SeklKat A3; MurzHist Tv; GliczKsiąż L2; BielKron 186v, 216v, 219, 221, 229v (11); Praefectus Academiae, Rector, Przełożony nad wſziſtki w Kollegium. Mącz 116a, 55c, 119d [2 r.], 136c, 197d; Naydzie dziś drugiego/ chociay ſie proſtacżkiem widzi/ iż to ták dobrze będzie vmiał wykręćić/ iáko wierę nánaucżeńſzy Miſtrz w Kollegium. RejZwierc 13v, 97v; ReszHoz 139; ActReg 157; TO KOLLEGIVM ták fundowáné, Pápiéż Vrban confirmował, zákázuiąc w nim tylko Theologiiéy czytáć. SarnStat 196, 196, 201, 205, 966.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [kolleijum + przymiotnik (16), przymiotnik + kolleijum (5)] (22): Dla cżego y Krol Iágyelo Polſki/ widząc rzecż być potrzebną aby ſzkoły były/ vcżynił to z łáſki ſwey á dobrego bacżenya/ że też Kolegium Krákowſkye doſić zacne y známyenite záłożył GliczKsiąż Lv; RejZwierz 111v, aa4; BielKron 216v marg, 221, 229v marg, 230, 234 (9); SkarJedn A4; SkarŻyw A2v; SarnStat 205 [2 r.], 206 [2 r.], 965, 1030 [2 r.]; W Páryżum go zdrowego zoſtáwił W Burgundzkim Collegium CiekPotr 87.

W połączeniu z nazwą zakonu (1): y zá przyczyną zgodną Pánów Rad y Poſłów Ziemſkich oboygá narodu/ dobrá od pomięnionégo Káſztelaná Trockiégo ná Kollegium Nieświezkié Societatis Ieſu nádáné y fundowáné [...] wyzwalamy SarnStat 206.

W połączeniach szeregowych (2): Trudno wylicżyć Collegia, ſzkoły/ Congregaciae rozmáite/ do ktorych ták młodźi iáko y ſtárzy dni pewnych ſię ſchodzą [...] cudnie ſię z ſobą rozmawiáiąc. ReszHoz 132, 134.

W charakterystycznych połączeniach: kolleijum fundowane, nadane, pełne, wielkie, zacne (2), znamienite (4); dobrodziej kolleijum, fundownik; kolleijum dokonać, erygować, konfirmować, mianować, naprawić, obrać, opatrzyć, ordynować, postanowić, potwierdzić, wzbudzić, założyć (9).

Wyrażenie: »kolleijum nauk« (1): Kollegium náuk záłożyli/ zamki/ miáſtá pomurowáli BielKron 231v.
Zestawienie: »mniejsze kolleijum« (1): zchowal ſie od młodoſci w Krakowie/ gdzież Miſtrzem zoſtawſzzy [!] prze ſlawnoſc nauki ſwey doſtał mieſtcza miedźi vcżonymi w mnieiſzym Collegium. WróbŻołtGlab A4.
Szeregi: »akademija ani kolleijum« (1): Y nie było ieſzcże ná ſwiećie/ áni będzie żadney Akádemiey/ áni Kollegium/ gdzieby Theologia/ Philozophia y inne wyzwolone náuki inſzym ſię ięzykiem vcżyły SkarJedn 360.

»szkoła, (a(l)bo, i) kolleijum« [szyk 1 : 3] (10): GliczKsiąż G6v, K6, K7v, K8v [2 r.], L2, L3v; OrzRozm 1v; ále też y ći [są pożyteczni] co w ſzkołách ábo w Kollegiách mieſzkáiąc [sed qui etiam in scholis profitentur]/náuki wyzwolone rozmnażáią. ModrzBaz 130v; ReszHoz 137. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»uniwersitas, to jest kolleijum« (1): Pocżął ſie też Krol Káźimierz prácowáć iákoby Vniuerſitas w Káźimierzu byłá/ to ieſt/ Kolegium mieyſce poſpolitego vcżenia żakow BielKron 376v.

W przen (3): Może tu káżdy wyknąć przykłádu dobrego/ Męſtwá y tákże rády v Podhoreckiego/ Więc w tákim Kollegium vcżą też y ſyny PaprPan F4, H4v, V2.
α. Zabudowania mieszczące sale wykładowe i pomieszczenia mieszkalne dla profesorów i studentów; collegium, collegarum domus Cn (16): wygorzáło wſzythko podla muru około S. Anny/ gdzye y Kolegium zgorzáło. BielKron 397v, 385 [2 r.], 387, 419 [2 r.], 419v; PaprPan Lv; Niechby káżdemu oſobny gmách był náznácżon: á wſzytkie gmáchy żeby były podle śiebie/ iáko bywa w Kollegiach. ModrzBaz 93; PaprUp B4.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej (kolleijum + przymiotnik (1), przymiotnik + kolleijum (1)] (2): Krákowskye Kolegium Iágyelo zbudował. GliczKsiąż Lv marg; OrzRozm O4v.

W charakterystycznych połączeniach: kolleijum pełne, piękne; kolleijum zbudować (2), zmurować (pomurować) (2).

Wyrażenie: »kolleijum nauki« (1): niema wielkiego budowania iedno cieplice, á Collegium nauki poſpolitey znakomicie y nowo zbudowane MiechGlab 70.
Zestawienia: »kolleijum iuristarum« (1): zgorzáłá vlicá Grocka y Kánonicżá s ſwymi przecżnicámi / kośćiołow cżterzy/ [...] s Kollegium Iuryſtarum BielKron 394.

»kolleijum mniejsze« (1): Dan w Krakowie z Collegium Mnieyſzego 12. dnia Cżyrwcza. WróbŻołtGlab A5v.

»kolleijum wielkie« (1): Látá 1494. W Kollegium wielkim skarb nálezyono w murze BielKron 399.

Szereg: »bursa i kolleijum« (1): á ono pełne Burſy y Kollegia ſą Krákowſkie godnych ludźi/ ktorzy známienitych náuk ludźie/ zdycháią głodem OrzRozm O4v.

Synonimy: 1.a. bractwo, kompanija, kongregacyja, towarzystwo, zgromadzenie; 2. akademija, gimnazyjum, szkoła, uniwersitas; b.α. bursa.

Cf KOLEIJATURA, KOLLEIJATA

MM