[zaloguj się]
[pdf]

KOŚĆ (828) sb f

o jasne.

Fleksja
sg pl
N kość kości
G kości kości
D kości kościóm, kościám
A kość kości
I kością kościami
L kości kościach
inne sg a. pl G - kości

sg N kość (56). ◊ G kości (79). ◊ D kości (1). ◊ A kość (44). ◊ I kością (30). ◊ L kości (6). ◊ pl N kości (144). ◊ G kości (164). ◊ D kościóm (9) KochPs (2), KrowObr, BielKron, BiałKaz, SkarŻyw (2), KochTarn, OrzJan, kościám (8) FalZioł (2), RejPs, BibRadz, RejAp, RejPos (2) KochPam; ~ -óm (4), -(o)m (5); -åm (6), -(a)m (2). ◊ A kości (203). ◊ I kościami (27); -ami (23), -åmi (1) BudBib, -(a)mi (3). ◊ L kościach (44); -ach (14), -åch (11), -(a)ch (19); -ach LubPs, Mącz, KochEr, SkarKaz, KlonWor; -åch Leop, RejFig, GórnDworz, RejPos (2), RejZwierc (2); -ach: -åch BudBib (1 : 2), KochPs (1 : 1), SkarŻyw (7 : 1). ◊ G sg a. pl kości (13).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Twarda część ciała ludzi i zwierząt, element składowy szkieletu; os Murm, Mymer1, Vulg, Mącz, PolAnt, Calep, Cn (719): w vſciéch zęby/ w glowie ocży/ w ciele koſci/ żyly ij ſtawy/ tak ſie byly barzo dlá wielkoſci przyſſlé męki poruſſyly/ ijż krwawym potem pocily OpecŻyw 102, 122v, [127], 150v; PatKaz II 72 [2 r.]; Murm 56; 59; Mymer1 23; Theż oleiek thych Koczenkow mozg pothwierdza y ſuche żyły y koſci zagrzewa FalZioł I 128d, I 155a, II 14c, III 41b, IV 30c, 34c (10); BielŻyw 138; Cżemu ſame zęby roſtą aż do ſmierci á nie inſze koſci. GlabGad C3, A2v, C2v [2 r.], C3 [2 r.], D2v [2 r.] (12); [orzeł] przed ſtároſćią zmietuie koſć znoſá ſwego RejPs 150; RejRozpr B3; LibMal 1549/149, [2 r.]; HistAl M6; BielKom C7v; Leop Iudic 19/29; RejZwierz 122v; BielKron 1v, 371 [2 r.]; Exos, Beskoſt/ Beskośćy. [możliwa też lekcja: bezkości ai] Mącz 270d; Wſzelákie wnętrzne mięſo miedźi skórą á miedźi kościámi Mącz 499c, 8d, 38d, 65c, 67a, 69c (14); od kthorégo pádánia gdy zemrze kość/ wielką biedę cżyni w ćiele SienLek 131, 58v, 59v, 130v, 150, 166 (10); GórnDworz Ff5v; RejPos 37, 270v; Tá wodá ieſtći ſkruchá ktora táko ma być gorzka/ że ma oddzielić ćiáło/ to ieſt ćieleſne żądoáći/ od kośći/ to ieſt od grzechow ktorymiś obráźił Bogá HistRzym 65v, 65v; BiałKat 276; tu ćiáło nie rozumie śię ſkorá thá tylko y kośći/ ále cáłego cżłowieká znácży GrzegŚm 19; RejZwierc 1v, 151v [2 r.]; WujJud 252v; ModrzBaz 21v; Oczko 16 [2 r.], 34, [40]; Młodość przed czáſem zbiegłá/ śił w kośćiách nie zſtáło. KochPs 42, 31, 169; Y kazano ią znowu záwieśić y oſękámi zeláznymi [!] drápáć/ aſz do kośći/ y ſamy kości gołe/ oſtrym żelázem aſz do mozgu prezrażáiąc [!]. SkarŻyw 21, 273, 374; KochFr 108; KochWz 135; WerKaz 287; GórnRozm Nv; Calep 647a, 650a, [714]a, 1129b; GórnTroas 46; GrabowSet P3; RybGęśli D; w głowę mocno ią [koronę cierniową] tłoczyli/ Kość wſzytkę áż do mozgu okrutnie zránili. SiebRozmyśl H2v, C3v; SkarKaz 204b; CzahTr L2v; KlonWor 76.

kość czyja [w tym : G pron (19), pron poss (15), ai (3), G sb (2)] (39): [lew] przyſzedł ku ſtárośći/ Pow[ą]tláły iego kości BierEz M4, C3v; OpecŻyw 152; PatKaz I 4; TarDuch A3; Bo ſnadz namnieyſſa koſć ćiáłá moiego ieſt wliczbie twoiey RejPs 206v, 50; on [Bóg] ſam ſtrzeże y kośći káżdego wyernego LubPs 12; Leop Iob 18/12; BibRadz Iob 40/13, Ps 34/21; BielKron 23v, 462v; SienLek 174v; RejPos 42, 100v; BudBib Iudic 19/21; SkarŻyw 41, 259 [2 r.]; CzechEp 425; Ewá z kośći Adámowoy w ráiu vcżyniona. LatHar 667, 298, 301;. WujNT 116, 603; SiebRozmyśl F4. Cf »napełnią się kości«, »szpikiem kość oblewa się«, »przyschła kość do ciała«, »skora przyschnęła do kości«, »policzyć kości«.

W porównaniach (5): WróbŻołt L6v; Będziećieli żyć wedle ćiáłá/ zemrzećie/ tedy najdziećie vcżynki wáſze iákoby kośći ſuche/ ktore ninacż ſie inego nie godzą iedno/ áby były ſpalony. HistRzym 122v. Cf »umarznąć jako kość«, »twardy jako kość«.

W charakterystycznych połączeniach: kość cała (3), goła, karbowana, krzywa, miąższa, ostra (2), sprochniała (2), szczera, tępa, tłusta, zła.

Frazy: peryfr. bibl. »napełnią się kości [czyje]« = ktoś wzmocni się (1): Abowiem z tąd ozdrowieie żywot twoy/ á nápełnią ſię koſći twe [Sanitas erit umbilico tuo et medula ossibus iuis]. BibRadz Prov 3/8.

peryfr. bibl. »szpikiem kość [czyja] oblewa się« = ma się dobrze (1): ſzpikiem (każda) kość iego oblewa ſię [medula ossa eius irrigabuntur]. BudBib Iob 21/24.

»kość się (po-, s)pada(ła); spadanie (a, przepadnienie) kości« [szyk zmienny] (4; 3): z oney ſkáły/ Gdyby ſpadł/ y kośćiby w nim ſie popádáły, RejWiz 108v; ieſli ſye nádźiewaſz ſpádánia kośći/ muśić ſkorę przerznąć SienLek 145v; Przepádnienié kośći/ ſzukay Złamánié. SienLek Aaaav, 131, 145v, T; RejZwierc 175.

peryfr. bibl. »przyschła kość [czyja] do ciała, do skory« = ktoś schudł, znędzniał (1 : 1): BibRadz Ps 101/6; Od głoſu wzdychánia mego: przyſchłá kość moiá do ćiáłá mego [adhaesit os meum carni meae Vulg Ps 101/6], LatHar 167.

peryfr. bibl. »skora przysch(nę)ła do kośći [czyich] ku kościom [czyim]« = ktoś schudł, znędzniał [szyk zmienny] (2 : 1): RejPs 148; Thákże gdy iuż opádło ćiáło moie/ ſkorá moiá przyſchnęłá do kośći moich [pelli meae ... adhaesit os meum] Leop Iob 19/20; przyſchłá ſkorá ich do kośći ich/ wyſchnęłá iáko drewno [adhaesit pellis eorum ossibus eorum]. BibRadz Thren 4/8.

Zwroty: »(po-, z)łamać kości; kość się złamała; kość złamana; (z)łamanie kości« [szyk zmienny] (11; 3; 12; 5): onij przyſſli z rozgniewanijm/ vzrzáwſſy lotry żywé na krzyżu polámali w nich koſci OpecŻyw 152, 152v; Korzeń tego ziela koſci złamane zraſzcża. FalZioł I 142c; Gdyby mu ſie złamała koſć w nodze albo w ſkrzydle/ obwiąż że mu Aloe ciepło prziłożywſzy FalZioł IV 23b; gdyby kto złamał nogę albo rękę/ albo ktorą inſzą koſć. FalZioł V 106v, *3c, I 53b, 89c, II 6d, V 116v [3 r.]; KrowObr 186; Leop Eccli 34/21; Mącz 270d [2 r.]; A więc ieſliby kość ſye złąmáłá/ ma iey dobyć ten ktoryby dobrze vmiał SienLek 145v, 149v, 150 [3 r.], 174v, S2v, T3* Aaaa2; RejPos 158; A gdy w onym łamániu kośći drudzy vmieráli/ ſyn iáko mocniejſzy ieſzcże żywym zoſtawał SkarŻyw 208, 193; LatHar 320; WujNT 603.

»kości podruzgać; kości podruzgotane były [w kim (2), komu (1)« [szyk zmienny] (2; 1): BierEz H3; SkarŻyw 441; A toć połamano nogi. Kośći w tobie podruzgano Gdy ćię ná krzyżu wieſzano. MWilkHist G2.

bibl. [Ps 21/18] »(mogłby) policzyć (a. zliczyć, a. przeliczyć, a. rozliczać) (wszystki(e)) kości; (wszystkie) kości mogły były być (a. będą jako) zliczony (a. policzone, a. przeliczone); policzenie kości« [o okrutnym zbiciu, skatowaniu] [w tym: czyje (5), w kim (4)] [szyk zmienny] (6; 3; 1): aż ſie w nim ſtawy ij żyly rwaly/ ijż mogl był w nijm zlicżytz wſſytki koſci. OpecŻyw 139v, 140; Zdziurkowali ręcze moie j nogi moie rozlicżali wſytki koſci moię. [Ps 21/18] TarDuch A3v; RejPs 32; LubPs F2; RejPos 66v, 105; KochPs 31; Ná Krzyżu z policżeniem kośći go przybili. LatHar 521, 309.

»kości [na kim] przeliczyć mogł« [o kimś bardzo wynędzniałym] (1): A ſam ſię przed ſię poſtem dręcżył/ ták iſz kośći ná nim przelicżyć mogł. SkarŻyw 135.

»kości (s)tłuc [w kim (1), komu (1)]« [szyk zmienny] (2): BierEz E2; widząc on okrutnik iſz ieſzcże żywi zoſtáli/ [...] kośći im tłuc y ſzcżepáć golenie kazał. SkarŻyw 208.

»umarznąć jako kość« (1): Rigeo ‒ Wmarzłem iako koſcz. Calep 925a.

»kości wysuszyć; kości wysuszone« (1 : 1) : RejZwierc 230; ćiáło moie roſpuśćili ogniem/ zęby wybito/ śina twarz/ y kośći wyſuſzone ná tym krzyżu SkarŻyw 188.

Wyrażenie: »kości bokow« (1): Medyáná/ pomaga náprzećiw ćięſzkośći dychánia/ náprzećiw boleśći Członkow/ Sercá/ kośći bokow. SienLek 35v.

peryfr. »kość z boku« [żart. o kobiecie] (1): Iáko mam trzymáć o téy koſći z boku. KochFr 46.

»boleść po kościach, w kościach« (4 : 1): boleſć ſleziony/ boleſć po koſciach/ y w cżłonkoch przegubnych dla naziębnienia ſuchych żył/ Ty wſzytki boleſci oddala á vſmierza [serapinum]. FalZioł III 31b, *4v, I 141d, 154d, V 115.

»kość głowy, głowna« = czaszka; calvaria, membrana cranium cingens pericranium Cn s.v. głowia kość (1 : 1): MurzNT 188v marg; Spádánié kośći głownéy SienLek T.

»jedno (a. tylko), jedny, samy kości« [o wielkim wychudzeniu] [w tym: kogo, czego (3), w czym (1)] [szyk 7 : 1] (6 : 1 : 1): RejKup g8; RejWiz 120v; Strigosus, Suchy wywiędli yedny go [!] kośći chudy Mącz 421a; Ciáło iey ták było wyſchłe/ iſz ſamy kośći zoſtawáły. SkarŻyw 584. Cf »jedno skora a kości«.

»kość u lędźwi« (1): Ischia, Latine coxa sive coxendix, Kość v lędźwi/ zá którą vbránie záchodźić ma. Mącz 175a.

»kości małe« (2): FalZioł V 51; Aby też w nich [miąższych kościach] było więcej tuku w ktorim ſie zamyka moc człowiecża y wilgota przyrodzona, togoc niemaſz w koſciach małych. GlabGad D2v.

»kości pierśne, kość u piersi« (1 : 1): A gdy ſie tak trafi żeby ſie dziecię głową obroćiło/ Tedy hak zawadzić w iedno oko/ [...] A ieſtliże ſie trafi nogami, Tedy hak założyć za koſci pierſne/ albo za pacierze. FalZioł V 33v; GlabGad D5v.

»kości stawowe« (1): [mieczyk] koſci ſthawowe y inſze rzecży kthore zakłociem w ćiele ſie kriją wyciąga FalZioł I 61a.

peryfr. »z szczeki kości« = zęby (1): Wiem/ że rámię władnące Twe/ złoſnych iuż tknęło/ [...] Z ich ſzcżek kośći zginęło Tyle (coś ſtárł) że śiędą W rychle GrabowSet H2.

»twardy, stwardzieć jako kość« (1 : 1): Osseum lignum, Twárde drewno yáko kóść [!], Mącz 270d; [ziemia] zmárznąć a ſtwárdzieć iáko kość muśi. RejZwierc 171v.

»kości wielkie, miąszsze« (1 : 1): Ktorem cżłonkom w ludziech panuią. Vchu Prawemu/ Slezionie. Melankolijey/ miecherzowi, koſciam wielkiem. FalZioł V 50v; GlabGad D2v.

Zestawienia: »chrzeptowe (a. chrzyptowe) kości« = kręgosłup, kość pacierzowa; spina (dorsi) Murm, BartBydg, Cn; ossea substractio Cn [szyk 1 : 1] (2): Spina dorsi, Der ruck grat Chrzeptowe koſćy Murm 57; BartBydg 148.

»łamanie w kościach, po kościach« = artretyzm, podagra [szyk 4 : 1] (3 : 2): Lamanie po koſciach vſmierza,. FalZioł *5, I 144c, II 9c; GlabGad G4v; Arthritis – Lamanie w koſzcziach, podagra. Calep 99b.

Szeregi: »i ciałko i kości« (1): Y dźiéćięćiu trudno zbydź wrodzonéy ćiężkośći/ Rozleciáło ſie wſzytko/ y ćiałko y kośći. GórnTroas 71.

»(nie) ciało, (i, a, ani) kości« = caro et ossa PolAnt, Vulg [szyk 19 : 8] (27): OpecŻyw 169v; GliczKsiąż Cv; Kryſtus powiedział Duch ćiáłá y kośći niema KrowObr 200; BibRadz Luc 24/39; RejPos 114; BiałKat 276; GrzegŚm 54, 62; Smętny duch ciáło y kośći wyſuſzy. RejZwierc 230, 197v [2 r.]; WujJud 252v; CzechRozm 55, 264; SkarŻyw 141; MWilkHist [K4], [K4]v; CzechEp 148, 297, 315, 344, 425; WujNT Luc 24/39; SiebRozmyśl F4; SkarKaz 161a, 204a, 207a.

»kości i karki« (1): Cżemu w ſzyi ſą koſci y karki. GlabGad Dv.

»jedno skora a kości, kości tylko a skora« [o wielkim wychudzeniu] (3 : 1): Niemáſzći we mnie tłuſtośći/ Iednoć mię ſkorá á kośći. BierEz K3; Mącz 66b; Krwie w ſobie nie czuię/ niemáſz ná mnie ćiáłá/ Kosći tylko biédné/ á ſkórá zoſtáłá. KochPs 151; CzahTr L3.

Wyrażenie przyimkowe: »aż(e) do (samej) kości, aż do szpiku kości, do kości« (10 : 1 : 1): Stárto mi grzbiet áż do kośći BierEz L2v, R; FalZioł I 126c; Leop Iob 18/12; Mącz 296c; SienLek 130v; HistRzym 63v; Oczko [40]; mięſo iego tárgano áſz do kośći/ ktore było iuſz widáć. SkarŻyw 441, 21; proſzę ćię przez głębokość ran twych/ ktore przeráźiły ćiáło święte twoie/ y przeſzły práwie áż do ſzpiku kośći twoich LatHar 298; CiekPotr 76.
W przen (17): LubPs Zv; [złorzeczenie] iáko tłuſty oléy/ wpiło ſye w kośći. KochPs 169.
Zwroty: bibl. »natuczać kości« (1): Miei praczą o ſławie dobrei [...] tać natvcża koſci cżłowiecże [fama bona impinguat ossa Vulg Prov15/3] SeklWyzn 3v.

bibl. »kości [w kim (2), czyje (1)] (po)kr(u)szyć; kości [w kim] kruszą się« = trapić (się), trwożyć (się) [szyk zmienny] (3 : 1): Ták iż s ſmutku kruſſą ſie we mnyę nędzne kośći/ Słyſſąc ſrogye przymowki od onych złoſnikow LubPs L4v, hh6v; Z ráná zła nádźieiá byłá/ iák Lew we mnie kośći krſzyłá [sicut leo conterebat omnia ossa mea PolAnt Is 38/13] ArtKanc P18v [przekład tego samego tekstu] GrabowSet G4v.

»do kości przywierać« (1): Nigdy nigdy prawdźiwa miłość nieumiéra/ Lecz y w ogień włożona do kosći przywiéra. KochFr 86.

»sięgać ostatnich kości« (1): złych przygód nawáłnośći Sięgáią we mnie oſtátnich kośći. KochPs 99.

Wyrażenie: »sprochnienie kościam, zagniłość kości« = putredo ossium Vulg, PolAnt (1 : 1): Zywoth ćiáłá ieſt zdrowość ſercá: a zágniłość kośći/ ieſt zazdrość. Leop Prov 14/30; Serce ſkromne ieſth zdrowiem ćiáłu/ ále zazdroſć ieſt ſprochnieniem koſćiam. BibRadz Prov 14/30.
Wyrażenia przyimkowe (6):»do kości, aż do kości« (2 : 2): BierRozm 11; RejWiz 191; KochTr 15; Aż ogniá nieobácznym ſercem [królewska dziewka] záchwyćiłá. Który w niéy wſzytkich członków zmácał áż do kośći KochPam 81.

»o kość« = ani trochę (2): pierwey się wymawiania y przymowek nasłuchąm a skutku namniey coby okość nie widzę. ActReg 167; WyprPl A2v.

Przen: Rzecz trudna do pojęcia (2): SkarŻyw 257; Ma w ſobie piſmo ś. wiele kośći/ ktoremi ſię pyſzny á kápłanow y kośćiołá nie ſłucháiący vdawić może. SkarKaz 81a.
a. Kości sercowe położone w obrębie pierścieni włóknistych aorty u przeżuwaczy (19): KOſć bywa naydowana w ſercu Ielenim przy lewey ſtronie ſercza FalZioł I 95d, I 95d, III 3a, IV 8c; Cżemu w ſerczu zwierząt nie ktorich koſć ſie rodzi, Iako v Ielenia y też v cżłowieka. GlabGad E4.
Zestawienie: lek. »kość z serca jeleniego« (13): Os de corde cerui. Koſć z ſercza Ieleniego. FalZioł +4v, I 17b, 95d [3 r.], II 17b, V 62v, 68, 70, 86v; Koſć s ſercá ieleniego gdy ią kto nośi/ pomaga SienLek 58v, 112, 114.
b. Ułamek kości tkwiący w ranie; obumarły fragment kostny, martwak kostny (10): Na koſci vrażone w cżłowiece: lekarſtwo FalZioł *5; ma też mocz doſwiadcżoną wyciągać khoſci z rany połamane FalZioł II 6d, +2v, I 22d, 61a, 109d; gdy trzaſká/ kość/ gwoźdź/ ſtrzałá/ álbo/ y co inégo w ránie zoſtáło: thák możeſz wywabić SienLek 150v, T2v.
Wyrażenia: »kość sprochniała« (1): koſci ſprochniałe á ſkażone wyciąga y ciało ſkażone ſpądza precż/ á tak fiſtułę zgoijſz. FalZioł III 3v.

»zła kość« (7): potim y zła khoſć może być wyrzuczona pod ciałem zgniłem. FalZioł I 126c.

c. Kość zwierzęca służąca jako pokarm albo do wyrobu ozdób, ostrzy lub lekarstwa (114): Podzi też do onych gośći/ Nákarmię ćię tłuſtych kośći. BierEz Iv, Iv, K2, K4v [3 r.]; Miedzy inſzemi Layny pſie ieſt nalepſze ktory koſoi gryzie FalZioł I 144a, IV 4a, 8c, 13b, V 89; ſą niektore zwierzęta ktore ſie koſciami karmią tylko ſamymi. GlabGad A7; BielKom C7v; LubPs Pv; RejWiz 28v, 193v; Leop Ier 50/17; będźie ie cżeſtował wyſtałem winem y ſzpikiem z kośći/ á wybornym pićiem. BibRadz Is 25/6, Ier 50/17; ktorzy dziáłáią paćierze z kryſztału/ z Succinu z kośći/ y z innych rozmáitych máteriy. BielKron 287v; W ten cżás Polacy [...] ſiodłá s kośćiámi miewáli/ skuſzámi ieźdźili BielKron 397v; domy rąbią kośćią oſtrą miáſto ſiekier álbo piły. BielKron 441; nágo byli: bronie mieli/ łuki/ ſtrzały/ kije kośćiámi záſádzone. BielKron 443, 273, 441, 441v, 443v, 447, 447v; SienLek 58v, 89, 99 [2 r.]; HistRzym 57; kazał przywieść [...] dwu pſu/ á rzućić kość między nie z mięſem/ ktorzy ſie powádźili o onę kość BielSpr 39v; Calep 391b; CzahTr D3v, D4v; KlonWor **5.

kość z czego (5):weźmi podeſzwę bótá ſtárégo/ kość z świniéy czeluśći/ zęby ſzczurze/ wſzyſtkiego zárowno ſpal to/ á miáłko vtrzy SienLek 180, I75v. Cf »kość z głowy«.

W połączeniu z określeniem pochodzenia [ai (52), G sb (2); kość + określenie (35), określenie + kość (19)] (54): Tuk koſci owcżich roſtopiony [...] gdyby ktho pił/ tedy kamień wnątrz łamie FalZioł IV 2b; Proch khoſci wołowey ſpaloney/ na bolenie zębow pomaga FalZioł IV 5c, V 100v, 109v, 113v [2 r.]; Cyelęce kośći w wodźie warz SienLek 85; Náwierć kośći końſkich/ wołowych/ y innych źwicrząt ktorych możeſz/ ſtłucz ié á warz w wodźie długo SienLek 123; Sadzele áby ſyo nieſzérzyły/ okréśić kośćią człowieczą. SienLek 128v; Popiół s kośći bydłá młodégo [...] gdy go ná ránę wſzeláką ſypie/ [...] czyśćie ſye pod nim goi. SienLek 146v, 128v, 132, 150v, 151, 151 v (12); SkarJedn A3. Cf »kość jednorożcowa«, »kość słoniowa«.

W charakterystycznych połączeniach: kości tłuste; kości gryźć (2), jeść; kościami karmić.

Przysłowie: Práwie byłá Diſzkordia miedzy pſy kość wrzućiłá. BielKron 21v.
Zwrot: »(z)łamać, skruszyć kości« = os comminuere Vulg [szyk zmienny] (8 : 1): OpecŻyw 90; Ci łamią kośći w tym Báránku/ kthorzy ſlowo iego Swięte wywrácáią KrowObr 186, 186 [2 r.], Ss2; Izali ſię godzi łámáć kośći Báránká tego? SkarJedn A3; áby ſię ono piſmo ſpełniło: Kośći nie ſkruſzyćie z niego. LatHar 736, 188; WujNT Ioann 19/36.
Wyrażenia: »kość z głowy, głowy« (3 : 2): Koſci z głowy cżłowieka vmarłego: ſpalone na popioł/ tedy on popioł [...] niedopuſzcża niemoczy wielkiey FalZioł V 76; z iego [książęcia] głowy kośći/ cżáſzę vcżynił opráwiwſzy złotem ku pićiu BielKron 427v, 86; zetrzy kość z głowy kápłuniey/ á day to położnioy wypić SienLek 109, 77.

»golenne kości« (1): Dobry téż ná to ſzpik/ z golennych kośći wywárzony SienLek 171.

Zestawienia: »kości grzbietowe« = kręgosłup, kość pacierzowa; ossea substractio Cn s.v. grzbietowa kość (1): Pożytek iego [suma] ieſt ten: iże vbogiem mięſo/ á żebrakom koſci grżbiethowe na pacierze ſie przydadzą. FalZioł IV 43c.

»kość jednorożcowa« = ząb nerwala, który uważano za róg jednorożca i przypisywano mu cudowne właściwości lecznicze (1): Wezmi [...] koſci z ſercza ieleniego albo koſci iednoroſzczowey każdego poł cżwierci/ [...] ſtich wſzech rzecży vcżynić proch FalZioł V 62v.

»kość słoniowa, wsłoniowa, elefantowa« = kieł słonia używany na drobne wyroby i do celów zdobniczych; ebur Mącz, Calagy Calep, Cn; cornus, dens [ossis nomine nullus appellat] Cn s.v. słóniowa kość, ząb [szyk 17 : 16] (29; 3 : 1): FalZioł I 9b, 83b [2 r.], 87b [2 r.], V 28v, 86v [2 r.]; RejPs 68; Sciány w bronach y drzwi onego páłacu s Słoniowych koſći były HistAl Hv, A3 [2 r.]; RejWiz 24v; Okrętowych łáwek nácżynili tobie z kośći Słoniowey Indiyſkiey/ á ſpiżárnie z wyſpow Włoſkich. Leop Ez 27/6; BibRadz Am 6/4; przynieſli wſzytki ornámentá krolewſkie [...] to ieſt/ koronę złotą/ ſtołek s kośći Wſłoniowey/ ſceptrum BielKron 102v, 21, 78, 122v, 435; Curulis, Stolec z Elephántowych kośćy á zwłaſzczá z zębów. Mącz 74a; Eburatus, Słoniową kością powleczony. Mącz 98d, 101c, 132o, 297c, 377a, 422a; kupiey ich iuż nie będzie nikt więcey kupował od nich/ [...] y káżdego nacżynia kośći ſłoniowych RejAp 151; GórnDworz V7; RejZwierc 33v; Calag 270a; Calep 347a [2 r.].

Szereg: »kość albo gnat« (1): Warz w wodźie kośći albo gnaty ćielęce SienLek 84v.
W przen (1):
Zwrot: »[miedzy kogo] kość wrzucić« = skłócić kogo, zasiać niezgodę (1): Pámięta to [zwady o panią Wenus] dziś Azia/ Pontus Frigia Grecia/ Miedzy ktore kość wrzućiłá BielKom E6.
d. Kości ludzi zmarłych, szkielet; zwłoki, trup; szczątki, relikwie; ossea Vulg, PolAnt [pl] (246): RejKup ee7; HistAl I8v; MurzNT 128 marg; Kośći w Ołtarzách zamurowano y liſty/ ná ktorych nápiſano odpuſty. KrowObr Ssv, 79v [2 r.], 101, 101v, 219v; Leop Ez 37/11; RejFig Aav [2 r.]; BielKron 96 [5 r.], 258, 264, 372; Mącz 270d; RejAp 114; kthoby tám záſię wnątrz weźrzał/ thám niemáſz iedno ſmrod/ ziemiá/ proch/ á kość zbutniáła. GórnDworz Ee5v; RejPos 98 [2 r.], 112, 222; RejZwierc 48v, 235, [238], 272v [2 r.]; BudBib 4.Reg 23/16, Am 6/10; BiałKaz D4v [2 r.]; KochOdpr D2v; wyięte ſą zácne kośći/ zniezacnego grobu: vkázáły ſię niebieſkie chorągwie: krwią ſpłynął grob SkarŻyw 567, 392 marg, 567; StryjKron 120; Wrzuć w morze/ kto przyiaćiél/ prózné duſze kośći KochPam 87; Tego nie doſtawáło tylko Gréckiéy złośći/ Zeby od niéy ćiérpiáły gwałt poczćiwé kośći. GórnTroas 47, 59, 66; LatHar 319, 420; pogáni trapiąc y prześláduiąc Chrześćijány/ Ianá ś. grobu dobyli/ kośći palili/ y popioł ich rozmiátáli. WujNT 60; SkarKaz 6a; GosłCast 12.

kości czyje [w tym: G sb a. ai (68), G pron (46), pron poss (21), ai (13)] (148): HistJóz E4v; odpowiedział, patrzę w koſnici krolewſkich koſci miedźi innymi BielŻyw 165, 28; KromRozm III E3v; LubPs F2, N5v, ee3v; KrowObr 136v, 162, 170; A dwánaśćie prorokow kośći: niech wynikną z mieyſcá ſwoiego Leop Eccil 49/12; Kośći też Iozeffowe/ ktore byli wźięli ſynowie Iſráelſcy z Egyptu/ pogrzebli w Sychem Leop Ios 24/32, 3.Reg 13/31, Eccli 49/18, Bar 2/24 [2 r.]; BibRadz 2.Reg 31/13, Am 6/10; á thám ołtarz ſpalił y s kościámi kápłáńſkimi y fáłſzywych prorokow/ wyiąwſzy ie z grobow BielKron 90v, 19, 23v, 30v [2 r.], 67, 73 (16); RejAp 159v; RejPos 144v, 264v; RejZwierc 48, 271v; BudBib Ios 24/32, 2.Reg 31/13, 3.Reg 13/31, 4.Reg 13/18 [2 r.], 23/14 (9); Powſtań kiedy kto mężny z náſzych proſzę kośći/ A pomśći ſię nad tym złym rodem mey lekkośći. (marg) AEneid. 4. (‒) ModrzBaz 105; SkarŻyw 120 [2 r.], 131, 202, 298 [2 r.], 393 (15); StryjKron 120, 140, 772; CzechEp 43, 424; Miecćie kwiatki ná ten grób/ pánny/ y młodźięńcy/ A iéy [Anny] ſzláchetné kośći prziodźiéyćie więńcy. KochFr 83; KochMuza 25; Będą drudzy twym kośćiam grób zacny budowáć KochPam 80; KochPieś 8; PudłFr 43; GórnTroas 65; KochFrag 51; OrzJan 17; Kto ſię kośći ktorego męczenniká dotyka/ ten bierze nieiáką cząſtkę świątośći/ łáſki y mocy/ ktora w niey ieſt. (marg) Reliquiae. (‒) WujNT 143, 187, 478, Hebr 11/22, Zzzzzv; SkarKaz 41b marg, 386b, Oooo2v; KlonWor 53, 81. Cf »pochować kości«, »podnieść kości«, »położyć kości«, »kości zamknąć w grobie«, »kości świętych«, »kości umarłych«.

W charakterystycznych połączeniach: kości biedne, liche, nędzne (2), nieszczęsne, poczciwe, poświęcone, przeniesione (3), suche, szlachetne, zacne, zdechłe; kości czcienie (3), noszenie; kościom się modlić; kości opłakiwać, przenaszać, przenieść, przynieść, przyprowadzić, rozproszyć, wenerować.

Zwroty: »(po-, s)chować kości« [w tym: czyje (4)] [szyk zmienny] (5): BielKron 68; BudBib Eccli 49/17; kośći teſz Iozephowe ktore byli z Egiptu wynieśli/ pochowáli w Sychem. SkarŻyw 504; CzechEp 82; KAſprá Kochánowſkiégo tu ſchowano kośći KochFrag 50.

»podnieść kości [czyje]; podniesiony są kości [czyje]; podniesienie kości [czyich]« [o uczczeniu relikwii świętych] [szyk zmienny] (1 : 1 : 4): Pocżął Boleſław z biſkupem Prándotą około podnieſienia kośći S. Stániſłáwá rozmawiáć á ſtáráć ſie o to. BielKron 361v; Tákże ná ten cżás podnieſiony ſą kośći y omyte w winie Stániſłáwá S. BielKron 362v; Swiętey Iádwigi kośći podnieſiono y w winie vmyto w klaſztorze Trzebnickim we dwudzieſtu y we trzy latá po śmierći iey zá datkiem dobrym. BielKron 363, 362, 362v [2 r.].

»wyschnąć jako kość« (1): Wyſchnęła iako koſć ſiła moia [Aruit tanquam testa virtus mea Vulg Ps 21/16] TarDuch A3.

Zwroty peryfr. oznaczające grzebanie zmarłych:»ziemi (od)dać kości« (3): Tey więc łákomey ziemi oddaſz moie kośći RejZwierc 271v; GrabowSet S3; KlonKr D3.

»położyć (a. złożyć), kłaść kości [czyje]; kości [czyje] są położone« = ossa ponere Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (8 : 1 : 1): wedle kośći iego położćie kośći moie. Leop 3.Reg 13/31; BielKron 83; Mącz 270d; RejZwierc [276]; BudBib 3.Reg 13/31; KochFr 86; GórnTroas 19; GrabowSet I; W pośrzód źiemi Tureckiéy: iego poświęconé Kośći nie ſą w oyczyſtym grobie położoné KochFrag 43; KołakCath B2.

»piaskiem, ziemią nakryć (a. pokryć) kości« (1 : 1): A niemáſz/ ktoby z litośći Piaſkiem nákrył biédné kośći. KochPs 119; GórnTroas 65.

»kości [czyje] zamknąć w grobie« (1): KOſći twé/ Trzebuchowſki zámknęłá w tym grobie Zoná/ którąś zoſtáwił w żáłośći po ſobie. KochFr 70.

Wyrażenia: »martwe kości« (2): KrowObr 115v; Reliquiae etiam. Martwe kośći. Mącz 194d.

»kości popioł« (1): Y opátrzył to dawno ſyn pięknéy Látony/ Ze moich kośći popiół nie będźie wzgárdzony. KochMuza 25.

»kości świętych, święte, świętych a. święte« = hominum sanctorum cadavera, ossa, cineres Cn [szyk 34 : 9] (25 : 8 : 10): SeklKat Z [2 r.]; Niechay będzie poſwięcony ten kośćioł/ tá káplicá álbo ten ołtarz/ [...] I támże kośći onych ſwiętych s thrzemi ziárny kádzidła kłádziećie/ y imioná ich piſzećie KrowObr 219v; przenioſł kośći ſwiętych w Rzymie do kościołá s. Piotrá BielKron 171, 171, 302, 356v [2 r.], 362v, 384v; KuczbKat 285; A ieſzcże dáleko mniey rozumiemy o tym/ żeby kośći Swiętych miáły być nabożnie cżćione i chwalone. WujJudConf 60v; StryjWjaz C; SkarŻyw 92 [2 r.], 120 [2 r.], 131 [2 r.], 132 [5 r.], 279 [.2 r.] (24); ReszPrz 111; WujNT 60 [3 r.], 853; SkarKaz Ooooov.

»trupie kości« [szyk 3 : 1] (4): KromRozm I P; Trupie kośći [szalony] zbiera/ ćieniá ſzuka/ nikomu niewierzy. SienLek 53v, 142; StryjKron 31.

»kości umarłych (ludzi), umarłe (a. zmarłe)« = cineres sacrosancti, reliquiae sepultorum Cn [szyk 15 : 10] (18 : 7): SeklKat Y4v, Z [2 r.]; Vmárłe kośći papieżnicy cáłuią/ á żywe przeſladuią. KrowObr Vu2v, 80 [2 r.], 197; legere reliquias et legere ossa, Zebráć vmárłych kośći do koſnice. Mącz 194d, 270d; RejAp 114v, 136v, 152; HistRzym 121, 121v [2 r.], 122v; RejPos 222, 338v; SkarŻyw 141, 392; CzechEp 43; KochFr 121; Mnieś iuż doſyć vczynił/ nie tylko żywemu: Ale y zmárłym kośćióm/ które chuć twą czuią KochTarn 79; OrzJan 18; wewnątrz [groby pobielane] pełne ſą kośći vmárłych [ossibus mortuorum]/y wſzelákiey nieczyſtośći. WujNT Matth 23/27.

»kości uśpione« (1): TV MIASTO OBIECANEY KROLEWSKIEY LOZNICE/ IANIE TENCZYNSKI, LEZA TWE KOSCI VSPIONE KochPam 88.

Szeregi: »ciało i kości; z ciałem kości« (9; 1): SkarŻyw 279 [2 r.], 403 marg, 440 [5 r.], 441; ćiáłá y kośći świętych pod ołtarzmi w kośćiele chowáią WujNT 853, 60; Zyiąc lat wiele w pánieńſkiey czyſtośći, Dał duchá Bogu, ziemi z ćiáłem kośći. KlonKr D3.

»kości i (a) popioł« [szyk 2 : 1] (3): SkarŻyw 445; A więc popiół moiégo ma bydź vtopiony Mężá/ á kośći płynąć w cudzé ſtrony GórnTroas 46; [ten okrutnik] té korzyśći/ [...] któréſmy my we zdrowiu turkom odięli [...] wykorzeni y wyrzući z kośćiámi y z popiołem náſzym. OrzJan 99.

»relikwije (ludzi umarłych a, świętych) to jest (a(l)bo, i) kości« = reliquiae et ossa Cn [szyk 4 : 3] (7): Otto ceſarz: nietylko w imię Oycá y Syná y Duchá Swiętego/ przyſiąc muſial/ ále teſz w imię krzyżá drewnianego/ y w imię Reliquij ludźi vmárłych/ tho ieſt kośći niowiem iákich. KrowObr 33v, 101; Pan Bog przez święte prochy/ przez kośći/ y przez inſze świętych ludźi Reliquie/ tyż cudá dźiwnym obycżáiem ſpráwuie? KuczbKat 275; SkarŻyw 131; ReszPrz 111; Reliquie ábo kośći świętych vczczone. WujNT 60 marg; SkarKaz Oooo2v.

»kości a (i) ścirwy« (2) : KromRozm I P; ptacy á źwirzętá po ſwiátu roznośili kośći y śćirwy ich. RejPos 264v.

W przen (4): Kośći słáwiły Chryſtuſá. SkarŻyw 537 marg.

kości czyje [w tym: pron poss (2), G pron (1)] (3): BiałKaz D4v; Ták ſię wtym kazániu z ktorym chodził y o ktore zdrowie położył kochał/ iż znim vmrzeć y w śmierći znim leżeć chćiáł. áby y kośći iego mowiły y ſławiły Chryſtuſa/ y prawdę iego SkarŻyw 537, 537.

W porównaniu (1): Kośćy wáſze iáko trawa będą rodźić BiałKaz D4v.

e. Nieodrodny potomek; bliski, krewny; członek tego samego rodu (49):

kość czyja [w tym: pron poss (12), G pron (2)] (14); Ta ieſt koſtz s koſći moijch OpecŻyw 184; KrowObr 221; Leop 2.Reg 5/1; BibRadz Gen 2/23; BielKron 1v, 462v; RejZwierc 1v; BudBib Gen 29/14, 2.Reg. 5/1; CzechRozm 261; SkarŻyw 259; WerKaz 282; iáko Iádam zowie Ewę kością ſwoią/ iż byłá vczynioná z kośći iego. WujNT 116; SkarKaz 245a.

Wyrażenie: bibl. »kość z kości« [szyk 8 : 2] (10) : OpecŻyw 184; KrowObr 221; Toć teraz ieſt kość z kośći moich [Hac vice os ex ossibus meis] BibRadz Gen 2/23; BielKron 1v, 462v; RejZwierc lv; CzechRozm 65; SkarŻyw 259; WerKaz 282; WujNT 604.
Szereg: bibl. »kość i (a) ciało« = os et caro Vulg, PolAnt [szyk 9 : 1] (10): KrowObr 221; Szeſſli ſie wſſyſtkie pokolenia Iſráelskie ku Dawidowi do Hebron/ mowiąc: Otho my ieſteſmy kość thwoiá/ y ćiáło twoie Leop 2.Reg 5/1; BibRadz Gen 2/23; BielKron 1v, 15, 462v; BudBib Gen 29/14, 2.Reg 5/1; CzechRozm 65; WerKaz 282.
W przen (24):

kość czyja [w tym: G pron (10), pron poss (1)] (11): RejPosWiecz2 91v; wżdy żaden niemiał nigdy ćiáłá ſwego w nienawiśći/ ále ie karmi y żywi/ ták iáko y Pan Chriſtus Kościoł ſwoy: ábowiem ieſteſmy cżłonkámi ćiáłá iego/ z ćiáłá iego y z kośći iego KuczbKat 255; WujJud 252; CzechRozm 29, 261; Bráćiá mili/ cżłonkiśćie náſze y Krew ze krwie/ y kośći z kośći náſzych SkarJedn 335; CzechEp 143, 338; WerKaz 286; WujNT Eph 5/30; PowodPr 16.

Wyrażenie: bibl. »kości kość (a. kostki), kość z kości« [szyk 5 : 3] (5 : 3): CzechRozm 29, 59v, 261; SkarJedn 335; Iezus Chriſtus ieſt ſynem cżłowiecżym: ieſt cżłowiekiem: ieſt nam we wſzem procż grzechu podobny (z ktorego my kośći/ kośćią/ á ćiáłem ieſteſmy z ćiáłá) ieſt owocem biodr Dawidowych CzechEp 143, 148, 308; Syn Boży z kośćiołem ſwoim przyiął táki związek/ iż według Apoſtołá/ ieſt z nim ćiáłem z iednego ćiáłá/ y kośćią z kośći iego. PowodPr 16.
Szeregi: bibl. »ciało i (a) kość« = caro et os Vulg [szyk 11: 3] (14): RejPosWiecz2 91v; KuczbKat 255; WujJud 252; Gdyżeſmy my ſą cżłonkámi iego ćiáłá/ y kośći też kośćią CzechRozm 59v, 29, 261; CzechEp 143, 148, 169, 308, 338; WerKaz 286; WujNT Eph 5/30; PowodPr 16.

bibl. »krew i kość« (2): [Jezus] ktory ieſt brátem náſzym/ krwią náſzą/ náturá náſzá. oſádźiłá ſię w niebie głowá rodzáiu náſzego [...] gdżie głowá náſzá ośiádłá/ tám też y członki ośieść máią. gdźie kreẃ y kośći náſze záſzły: tám też y my teyże krwie y kośći być mamy. SkarKaz 245a.

2. Cały człowiek; ciało (przeważnie w tekstach biblijnych); ossa Vulg, PolAnt [pl] (79): RejWiz 192; Iáko niewieſz ktora ieſt drogá duchá/ álbo iáko ſie ſkłádáią kośći w żywocie brzemienney niewiáſty [qua ratione compingantur ossa in ventre praegnantis Vulg Eccle 11/5] BielKron 82; Ale ſye ráczéy ſmiłuy nádemną ſtrapionym/ A vlży niéco bólu kośćióm vdręczonym. KochPs 8, 55; Y będąc w onym ſrogim zimnie/ gdy iuſz krew ſię w nich zśiádałá/ gdy [męczennicy] zębámi ſzcżegotáli/ żyły ſię kurcżyły/ á kośći mroz przenikał SkarŻyw 207.

kości czyje [w tym: pron poss (46), G pron (5), G sb (1)] (52): RejPs 209; vzdroẃże ſam zátrwożone moie nędzne kośći. LubPs B5, H2v, X3v, bh6v; RejWiz 149; były niepráwośći ich w kośćiach ich: bo ſie ſtali ſtráchem mocarzow w źiemi żywiących. Leop Ez 32/27, Iob 30/17, Ps 37/4, Thren 1/13; BibRadz Iob 20/11, Ps 101/4; RejPos 309; BudBib Iob 7/15, 30/30, Ier 20/9; Ledwiem mógł nosić ſwé mizerné kośći KochPs 44, 48, 79, 151, 206; KochTr 4; Co zá roſkoſz maſz mieſzkáć W ſuchych kosćiách moich? KochFr 82; PudłFr 51; ZawJeft 44; GrabowSet R4v; OstrEpit A3v; LatHar 159, 160, 162, 611; dźiećię od rádośći Ledwie że niewyſkoczy/ z moich ſtárych kośći [exsultavit in gaudio infans in utero meo Vulg Luc 1/44] SiebRozmyśl F3v; Tyś śiatką ludołowną. Promieniem miłośći/ Wypal ſerce młodźieńcá/ przeraź iego kośći. GosłCast 15, 58; PaxLiz B2v; Zoſtáń/ zoſtáń/ á kośći tu oycá twego/ Niech odpocżną w pokoiu s ſtáránia moiego. PudłDydo B4v. Cf Frazy.

W porównaniach (5): czáſem koſći náſſe nieináczey iáko niepotrzebne trzaſki przed ſtráchem ſmierći bywáią roſtrzęſione RejPs 209; LubPs X3v; BibRadz Ps 101/4; KochPs 151; LatHar 166.

W charakterystycznych połączeniach: kości biedne (2), mizerne (2), nędzne (4), poniżone, rozproszone, roztrzęsione, strwożone, suche, udręczone (3), uniżone, zatrwożone, zemdlone.

Przysłowie: bibl. [Prov 17/22] LubPs H2v marg; Nie fraſuyże ſie názbyt Sálomon ták tuſzy/ Iż ſmętny duch y tłuſte cżáſem kośći ſuſzy. RejWiz 62; duch ſmętny wyſuſza kośći/ bo ſmętek iego ſmętek ieſt wſzytkiego ćiáłá. GrzegŚm 47; RejZwierc 139v, 239v. [Ogółem 5 r.].
Frazy: bibl. »kości rozradują (a. uradowały) się, rozweselą (a. uweselą) się, uznają wesele, użyją radości« = exultabunt ossa Vulg [w tym: czyje (3)] [szyk zmienny] (2 : 2 : 1 : 1): RejPs 77; Rozweſelą ſie kośći me w ſtrwożonym ſumnyenyu LubPs N4; Leop Ps 50/10; kośći Twym gniewem zſtrápioné vżyią rádośći. KochPs 76; ZawJeft 42; LatHar 165.

bibl. »strwożyły się, straszyły się, struchlały kości [czyje]« (2 : 1 : 1): práwie ſtruchláły wenie [ ! lege: we mnie] wſſytki koſći moie. RejPs 44v; ſtráſſyły ſie y koſći moie/ czuiąc ná ſie wyſtępki ſwoie RejPs 57; vzdrow mię Pánie boć ſię ſtrwożyły koſći moie [quoniam territa sunt ossa mea]. BibRadz Ps 6/3; LatHar 650.

bibl. »(wy-, po-, ze)schły (a. schnęły, a. schną) kości« = aruerunt ossa Vulg [w tym: czyje (8), w kim (1)] [szyk zmienny] (10): RejPs 148; LubPs H3v; Scżyrniáłá ſkorá moiá ná mnie/ á kośći moie wyſchły od gorącá. Leop Iob 30/30, Ez 37/11; RejPos 81; RejZwierc 47v; Vſzłábych byłá téy ćiężkiéy żáłośći/ Przed którą práwie ſchną dźiś moie kośći. KochPieś 19; ArtKanc L9; LatHar 166; RybGęśli C4.

bibl. »zadrżały kości [czyje]« (1): Skruſſyło ſie we mnie ſerce moię/ zádrżáły we mnie wſſyſthki kośći moie [contremuerunt omnia ossa mea] Leop Ier 23/9.

Zwroty: »nabrać kości« = przytyć (1): Iuż go téż wyzwolono z woiennych trudnośći/ Aby ſobie wytchnąwſzy znowu nábrał kośći. WyprPl B4.

»suszyć (a. wysuszać), suszący kości« [szyk zmienny] (12 : 1): Kośći moye wyelka troſká záwżdy wyſuſſáłá LubPs H2v; RejZwierc 153v; A cudzéy śmierći płácząc/ ſam ſwe kośći ſuſzę. KochTr 4; KochFr 57; Cyprydy ſynie/ Bożku bez litośći/ Oczóm ſzkodliwy/ A ſuſzący kośći [...] Ciebie ia proſzę GosłCast 40, 58, 62; PaxLiz B2v. Cf Przysłowie.

W przen (7):

kości czyje [w tym: pron poss (6), G pron (1)] (7): WróbŻołt 34/10, L6v; RejPs 51, 79v; W ten cżás rzekną me nędzne á ſtrwożone kośći LubPs 13, K3; KochPs 49.

3. Kość ryby, ość (26): Paiąk ieſth riba morzka [...] ma na kończu ſkrzelow oſtre koſci: kthoremi bije czo ſie do niego przybliży FalZioł IV 30c; riba wielka ktorą zową Wiſza [...] koſci nie ma w głowie á żadney/ iednę ma chrzęſlkę wzdłuż w miaſto grzbieta FalZioł IV 34d; Koſć z brzucha tey to riby: gdy będzie ſtłucżona á proch na chuſtę przyłożony będzie/ thedy bieli zęby gdy niem pociera. FalZioł IV 39a; Z ziobrowych koſci [karpia] nożykom cżynią okładziny. FalZioł IV 41b, IV 34c, 34d, 35b, 39a [7 r.], 44a.
Zestawienie: »kość rybia« [szyk 3 : 3] (6): FalZioł IV 39a; Párdix wynálazł piłę wzyąwſzy formę z rybiey kośći BielKron 23v; ſtrzałki kośćią rybią záſádzáią tákież rohátyny/ bo tám żelázá nie máſz BielKron 461 v, 295, 452v; od wezdrgnienia/ ku gorze wyráżi co mu vwięzło [w gardle] bądź rybia kość álbo co innego. SienLek 82.
W przen (8):
Zwrot: »sta(wa)ć (a. stanąć), siedzieć [komu] kością w gar(d)le« = dokuczyć, dokuczać; (za)szkodzić [szyk zmien] (7 : 1): Był tam [w więzieniu] iſcie na mię ſtrach a ſtał mi w garle koſcią RejJóz K3v, H4v; Vpor káżdemu záwżdy w gárdle koſcią Stawał/ á káżdy vżył go z lekkoſcią. RejZwierc 215v, 229, 232v; KochPs 101; GórnTroas 36, 41.
4. Zestawienie w funkcji nazwy farmakologicznej: »kości sepij (a. sepije)« = płytki wapniste z grzbietu czernika albo mątwy (4): wezmi też ſpoł dragmy koſci ſepie (tak ie zową aptekarze) FalZioł I 12d; Wezmi koſci Sepij (z apteki) na proch ſtartey FalZioł V 111, III 35c, V 111.

Synonimy: 1.c, gnat; zest. »kość jednorożcowa«: jednorożec; »kość słoniowa«: ebur, elefant, »rog słoniowy«, »słoniowy ząb«; 2. ciało; 3. ość; 4. »sepije łuski«.

Cf BEZKOST, [KOSTOŁOM], PRZEZKOST, ŻYWOKOST

TZ