Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KRNĄBRNOŚĆ

Następne hasło: KRNĄBROŚĆ »

KRNĄBRNY (45) ai

krnąbrny (43), krambrny (2), [krnąbny, krąbrny];krambrny Calep (2).

krnąb- (41), krnąmb- (2).

Fleksja

sg
m	N	krnąbrny	f	N	krnąbrnå	n	N
	G	krnąbrn(e)go		G			G	krnąbrn(e)go
	D			D	krnąbrn(e)mu		D
	A	krnąbrn(e)go, krnąbrny		A	krnąbrną, krnąbrn(e)		A
	I			I	krnąbrną, krnąbrnym		I

pl
N	m pers	krnąbrni
N	subst	krnąbrn(e)
G		krnąbrnych
A	m pers	krnąbrnych
A	subst	krnąbrn(e)
I	m	krnąbrnymi
L		krnąbrnych

sg m N krnąbrny (12). ◊ G krnąbrn(e)go (2). ◊ A krnąbrn(e)go (3), krnąbrny (1). ◊ f N krnąbrnå (2). ◊ A krnąbrną (1). ◊ I krnąbrną (1). ◊ n G krnąbrn(e)go (5). ◊ D krnąbrn(e)mu (1). ◊ A krnąbrn(e) (1). ◊ I krnąbrnym (1). ◊ pl N m pers krnąbrni (8). subst krnąbrn(e) (1). ◊ G krnąbrnych (2). ◊ A m pers krnąbrnych (1). subst krnąbrn(e) (1). ◊ I m krnąbrnymi (1). ◊ L krnąbrnych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Uparty, nie dający się przekonać lub nakłonić do poprawy, nieposłuszny, niekarny, buntowniczy; swawolny, grzeszny (45)
- a. W funkcji rzeczownika (2)

Uparty, nie dający się przekonać lub nakłonić do poprawy, nieposłuszny, niekarny, buntowniczy; swawolny, grzeszny; pertinax Mącz, Calag, Calep, Cn; contumax, Vulg, Modrz, Cn; controversus Mącz; capito, eerebrosus, destinatus, durus, obfirmatus, obnixus, obstinatus, pervicax, praefractus Cn (45): Nycz nyebylo krzyuego przed oczyma panny maryey nycz krnąbrnego wſlouye/ nycz w uczynku czego by ſyą ſromacz myala PatKaz III 149; FalZioł V 50v; Perſowie dothychmiaſt będąc krnąbrni [rebelles existentes; badącz przeczywny HistAl 1510 122] podmoc ſie náſzę poddáli HistAl G6v; KromRozm I B3v; KromRozm II i3v; Abowiem ieſt lud krnąbrny [Quia populus rebellis est]/ á ſynowie kłamliwi/ ſynowie ktorzy nie chcą ſłucháć zakonu Páńſkiego. BibRadz Is 30/9; Záś żołnierz/ ácżkolwiek wielem rzecży zſtawa ſię krnąbrny/ y ná roſkazánie niedbáły/ wſzákże niemniey/ gdy go niekarzą/ á gdy o przełożonych źle rozumie. ModrzBaz 114v; SkarJedn 86; ZawJeft 5, 42, 47.

W połączeniach szeregowych (10): gdyżeſćie wy ſą ludźie twárdego kárku. (marg) To ieſt zli/ odporni y krnąbrni (‒) BibRadz Deut 9/6; Pertinax, Ochętny [!]/ vporny/ twardouſty/ krnąbrny/ ziádły/ twardoſcheyny. Mącz 293d, 64b, 489a; Abowiem ſie nád owym złoſnikiem dzyeie to ſłuſznie zá złośći iego/ á prze onę krnąbrną/ złą/ á ſwowolną myſl iego/ ná wiecżny vpadek iego RejPos 330, 119, 265v, 303; RejPosWstaw [41³]v; Calep 793a; [krnąbni a vporni a złoſciwi ludzie/ ktorzy ſobie za nicz niemaią zakonu RejKat 70; Quasi Nemrod robustus venator coram Domino yakoby Nemroth przeczywny y pyſzny y krąbrny przed panem bogiem TomZbrudzBrul Gen 10/9].

Wyrażenia: »krnąbrne serce« [w tym: krnąbrnego serca (3), z krnąbrnym sercem (1)] [szyk 4:1] (5): KrowObr 153v; RejPos 152; Gdyż ludźie ſercá krnąbrnego/ wolą ćiemność świátá tego/ á záwżdy złe ſpráwy máią/ też o świátłość nic nie dbáią. ArtKanc H18v; CzahTr G4v; GrabowSet Gv.

»krnąbrny umysł, w umyśle« (1:1): wſſytki wody ich w kreẃ obroćić racżył/ Przeto iż Krolá krnąbrnego w vmyſle obacżył/ Ktory ich wypuśćić nyechcyał LubPs Yv; Mącz [267]b.

»krnąbrny upor« [szyk 1:1] (2): Ale komu on długo z łáſki ſwey folguie/ Kiedy w nim krnąbrny vpor y twárdy kárk czuie. Tego on ſrodze karze Prot B2v; HistHel Av.

Szeregi: [»krnąbrny a skrzętny«: Cżłowiek ktoryby zgrzeſſył prze ſwą pychę ſwowolnie á wiádomie/ [...] że ſie przećiwko Pánu krnąbrnym á ſkrzętnym ſtháwił [quoniam adversus Dominum rebellis fuit]/ záginie Leop Num 15/30 (Linde).]

»śmiały, (albo) krnąbrny« (2): Ktorzy zá ćyáłem w żądzy nyeczyſtoſci chodzą/ páńſtwá albo przełożeńſtwá zá nic nyemáyą/ śmyeli/ krnąbrni/ nyewſtydzący ſye zacnofci [Vulg 2.Petrr 2/10]. KromRozm I D2v, D3v.

»krnąbrny, (a, i) uporny« [szyk 5:3] (8): LubPs bb6v marg; RejPos 152; Może być ták vporna/ y ták krnąbrną niewiáſtá: iż mężowi ſwoiemu [...] powolna y poſłuſzna iemu kwoli czyniąc być nie chce BiałKat 371; RejPosWstaw [41³]v [2 r.]; Calag 262b; Calep 254b; SkarKaz 44b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»krnąbrny i zatwardziały« (1): O ſſaleni y nieumieiętni ludzie/ y krnąbrnego/ y zátwárdziáłego ſercá. KrowObr 153v.

»zły, (a) krnąbrny« (3): Ci źli á krnąbrni mocarze the^go ſwiátá/ ktorzy ſie vdáią zá wymyſły ſwoimi/ iáko dáleko ſą od ſwyętey łáſki Páńſkiey. LubPs cc marg, Zv marg; SkarŻyw 482. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

W przen (1):

Wyrażenia »krnąbrne oczy« = oczy zezowate (1): Perversissimi oculi, Krnąbrne złe oczy. Mącz 488d.

a. W funkcji rzeczownika (2): kwápił ſie do Afriki/ w kthorey máło krnąbrnych nálazł [paucos rebelles invenit; malo szlych nalyaszl HistAl 1510 27v]/ bo ſie mu dobrowolnie poddáwáli. HistAl B6.

Szereg: »krnąbrny a wszeteczny« (1): [zwirzchność] potrzebna yeſt koſcyołowi/ áby krnąmbrne á wſſeteczne powſcyągáłá/ á obłędliwe y vpádłe ku prawdźye przyćyągáłá KromRozm III O7.

Synonimy: nieposłuszny, niepowolny, nieunoszony, ociapły, ociętny, odporny, przeciwny, przewrotny, swawolny, śmiały, twardoszejny, twardousty, uporny, zatwardziały, zjadły, zły.