Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OCIĘTNOŚĆ

Następne hasło: OCIĘTY »

OCIĘTNY (22) ai

ociętny (21), ociątny (1) Calag.

o jasne.

[comp ociątni(e)jszy.]

Fleksja

sg
m	N	ociętny	f	N	ociętnå	n	N	ociętn(e)
	G	ociętnégo		G	ociętnéj		G
	A	ociętn(e)go		A			A
	I	ociętnym		I			I

pl
N	subst	ociątni(e)jsz(e)
A	subst	ociętn(e)

sg m N ociętny (17). ◊ [G ociętnégo.] ◊ A ociętn(e)go (1). ◊ I ociętnym (1). ◊ f N ociętnå (2). ◊ G ociętnéj (1). ◊ [n N ociętn(e). ◊ pl N subst ociątni(e)jsz(e). ◊ A subst ociętn(e).]

Sł stp brak, Cn: ociątny, ponadto: ociętny s.v. uporny, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Uparty, krnąbrny, oporny; hardy, zacięty (22)
- Przen (1)
- α. W funkcji rzeczownika (1)
- a. O chorobie: długotrwała, nieustępliwa, trudna do uleczenia (1)

Uparty, krnąbrny, oporny; hardy, zacięty; protervus Mącz, Modrz; contumax, obstinatus, pertinax, pervicax, tenax Mącz, Cn; cervicosus, immorigerus, improbus, obstipus Mącz; petulans Calag; durus, obfirmatus, obnixus, percontumax, refractarius Cn (22): Contumax. Ociętny/ Nieposłuſzny/ Krnąbrny/ Przeciwny. Mącz 64b; Obstipus, Ociętny/ vpárty/ twárdoſzeyny álbo twárdouſtny. Mącz 257c; Protervio, Ieſtem ſwowolny/ Ocziętny/ nieposłuſzny. Mącz 327d, 50b, 233c, 257c [2 r.], 293d, 323c (15); Mutwillig. Swowolny. Oćiątny. Pętulans. Calag 358a; [Nadobnieć to nápiſał Athenieńſki on Xenophon/ że wſſyćkie inſſe zwierzętá/ ku poſluſſeńſtwu dwie poſpolićie rzecży przywodzą/ pokarm/ ieſli ktore to wzgárdzeńſſe ieft/ álbo vgłaſkánie/ ieſli ſláchethnieyſſe/ iáko ieſt koń/ á bićie ieſli iákie oćiątnieyſſe/ iáko ieſt ośieł. LorichKosz 84v (Linde)].

W połączeniu szeregowym (1): Záſię niech [dworzanin] nie będzie ociętny/ ſporny/ ſwarliwy/ iáko niektorzy co ſobie żadney rzecży bárziey nie vpodobáli/ iáko ſie ludziom przykrzyć GórnDworz K6v.

Wyrażenia: »ociętna krnąbrność« (1): Pertinax contumacia, Ocziętna knąbrność. Mącz 293d.

[»serce ociętne«: Słiſſćie/ á nierozumieićie/ pátrzćie/ á niebacżćie/ ieſt bowiem ludu tego ſerce oćiętne/ vſſimá gnuſnie ſlucha/ ocżi záćiśnione ma FarnZnaj 79, 135.]

Szeregi: »ociętny, nieposłuszny« (1): Bo [przewłoka zapłaty] cżyni żołnierza oćiętnym/ roſkazánia Hetmańſkiego nieposłuſznym/ [Reddit militem et protervum et imperia ducis recusantem] ModrzBaz 118v.

[»ociętny i uporny«: Ieſli zrodźił człowiek ſyná oćiętnégo y vpornégo [Si genuerit homo filium contumacem et protervum]/ któryby nie ſłuchał oycowſkiégo ábo máćierzyńſkiégo roſkazánia [...]: poimáią go y powiodą do ſtárſzych miáſtá onégo WujBib Deut 21/18 (Linde).

»ociętny i zatwardziały«: ktorzy oćiętny y zátwárdźiáły vmyſł máią około pomſty chćiwośći KuczbKat 316 (Linde).]

Przen (1): DAwnoć nie ſtoi owá rzecz/ Petriło/ A przedſięć igráć z niewiáſtámi miło. Wyiadłeś wſzytki recepty z áptéki/ Dla téy oćiętnéy y nieſtałéy déki. KochFr 45.

α. W funkcji rzeczownika (1):

W przeciwstawieniu: »chętny ... ociętny« (1): Chętne pośilay/ przywiedź oćiętnego/ Dla wiecżney chwały Máieſtatu twego. GrabowSet I2v.

a. O chorobie: długotrwała, nieustępliwa, trudna do uleczenia (1): Longa et pertinax valetudo Titi Aristonis, Długa á ociętna/ álbo długo trwáyąca choroba Ariſtone ſą. Mącz 474c.

Synonimy: krnąbrny, niekarny, nieposłuszny, niepowolny, niestworny, nieukarany, nieunoszony, nieuzdany, ociapły, odporny, przeciwny, swowolny, twardoszejny, twardoustny, twardousty, uporny.