[zaloguj się]
[pdf]

KURZAWA (27) sb f

Oba a jasne.

Fleksja
sg pl
N kurzawa kurzawy
G kurzawy
A kurzawę
I kurzawą
L kurzawie

sg N kurzawa (10). ◊ G kurzawy (3). ◊ A kurzawę (5). ◊ I kurzawą (1). ◊ L kurzawie (1). ◊ pl N kurzawy (7).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wyziew, opar, para; exhalatio Mącz, Calep, Cn; vapor Mącz, Calep; vaporatio Calep, Cn; evaporatio, halitus, nebula, nebulositas, aspiratio Mącz (17): Mącz 475c; Exhalatio, expiratio. German. Ein dampff. Kurzawa. Calep 388a, 1102a [2 r.].
Szereg: »dym, (a) kurzawa« [szyk 3 : 1] (4): MiechGlab 11; Aspiratio terrae, Dym, kurzáwá z ziemie pochodząca. Mącz 408d, 475b; Calep 1102a.
a. fizjolog. Według dawnej nauki lekarskiej szkodliwe wyziewy, pary wewnątrz organizmu ludzkiego pochodzące od czterech podstawowych wilgotności a wstępujące od żołądka ku głowie [pl] (9): ſiwizna ieſt niemoc włoſow á niedoſtatek ieden, ktory z bytniey á zimney kurzawy we włoſach zoſtawiaiączey pochodzi, ktora więc tam ſie zagnije á tak zbieleie. GlabGad Bv; Flegmatici iż maią wiele w ſobie wilgoti ktora więcey ſie może w głowę kurzyć, iż też oną kurzawa zimna ieſt y miąſſza przetho nierichło ſie rozchodzi á tak oni dłużey ſipiaią. GlabGad L3, D8v, H2, H4v, H5, L5v.
Szereg: »dymy a (i) kurzawy« (2): bezmierne iego [wina] pożywanie wadzi mozgowi, gdyż z niego pochodzą dymy á kurzawy miąſſze w głowę, ktore tam żiły zatikaią, á tak ſzkodzi pamięci y rozumowi. GlabGad G8, H5.
b. [Para stosowana w celach leczniczych: vczynić wánnę ná vrząd dwoiſtą, coby śiadł ná położeniu śrzedniém, á podeń kurzáwá z dunicą: á ná wiérzchu áby zásklepioná álbo połápem iákoby położona byłá w którym drzwiczki álbo dźiurę dla weſzćia y głowy wyśćibienia: á śiądzie [...] na stołku dźiuráwym [...] przed nim dunicá álbo gárniec z węglem [...] proch ná to álbo troćiſzki kłádąc. OczkoPrzymiot 78, 74, 77, 663, 664.]
2. Masa wznoszącego się dymu, kłęby; tu: o dymach ofiarnych; incensum, vapor Vulg; prothyma Calep (5): RejPos 342; Pan iáwnie v Ezáiaſzá woła/ iż mu iuż dawno omierzły thy wymyſlne modły y kurzáwy náſze [incensum abominatio est mihi Vulg Is 1/13] RejZwierc 186v; Calep 866b.
Wyrażenie: »kurzawa dymu« = vapor fumi PolAnt, Vulg (2): BudNT Act 2/19; dam cudá ná niebie wzgorę/ y známioná ná źiemi niſko/ krew/ y ogień/ y kurzáwę dymu. WujNT Act 2/19.
3. Kurz, wznoszony z ziemi tuman pyłu; pulvis Calag; nebula pulveris Cn (5): dymu nyeznáyąc/ á widząc kurzáwę z prochu/ álbo párę z mokrádlni/ mnimałby/ ále omylnye/ iż tám ogyeń. KromRozm III B8; Oczko 26v; Calag 462b; SLónce pali/ á źiemiá idźie w popiół prawie/ Swiátá nie znáć w kurzáwie KochPieś 40.

W porównaniu (1): A jako więc wierzch gory szara mgła odzieje, [...] Taką wtenczas kurzawę idąc poruszyli KochMon 19.

Synonimy: 1. chmurawa, dym, dymienie, mgła, para; a. dym; 2. dym; 3. proch.

Cf KURZENIE

AK