[zaloguj się]
[pdf]

ŁGAĆ (37) vb impf

Fleksja
inf łgać
indicativus
praes
sg pl
1 łżę, łgę
2 łżesz łżecie
3 łże łżą
praet
sg pl
1 m łgåłem, -m łgåł m pers
3 m łgåł m pers łgali
imperativus
sg
2 łży
conditionalis
sg
2 m byś łgåł
3 m by łgåł

inf łgać (12). ◊ praes 1 sg łżę (2), łgę (2); łżę Calep; łgę : łżę Mącz (2:1). ◊ 2 sg łżesz (2). ◊ 3 sg łże (5). ◊ 2 pl łżecie (1). ◊ 3 pl łżą (2). ◊ praet 1 sg m łgåłem, -m łgåł (2). ◊ 3 sg m łgåł (2). ◊ 3 pl m pers łgali (2). ◊ con 2 sg m byś łgåł (1). ◊ 3 sg m by łgåł (1). ◊ imp 2 sg łży (1). ◊ part praes act łżąc (1) OpecŻywList, łgąc (1) OpecŻyw.

Sł stp notuje, Cn s.v. łgarstwo, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Mówić nieprawdę, wprowadzać w błąd; mentiri Mącz, Calag, Calep, Cn; diffiteri, nugari Mącz: fallere, mendacium dicere a. facere Cn (37): BartBydg 99; Nienáwiſcią przeciw iemu kſiążęta kaplanſkié zapálili ſie/ [...] a iedni za drugié lżątz/ onego cżarnokſiężnika bytz rzekli OpecŻywList C2; ani w kunſcie ani w ſądzie, ani gdzie indzie łgać nie ſłuſza nam. BielŻywGlab nlb 11; RejKup f5v, l8v; RejFig Bb6; gdy ſię w młodośći zwycżáyą łgáć/ tedy ten zwycżay będąc mężmi záchowayą KwiatKsiąż C2v; Mentior, Lżę s prawdą ſie miyam. Mącz 216c, 119c, 252d; GórnDworz T2v; Calag 341b; KochFr 134; Dźiś ledá Száſzek: áli vydźie wſzędźie/ Bylé łgáć vmiał/ áli rádźić będźie. PudłFr 9, 20; Calep 653a.

łgać komu (2): Przeto obiawiám tobie krolowi/ aby żadny tobie práwdę wiedzącému nielgál OpecŻywList C2; Mącz 216c.

łgać przeciwko komu, przeciwko czemu (2): Blogoſlawieniſcie gdyż by zlorzecżyli wám ludzie/ a przeciwili ſie wám/ a mowili wſſytko zlé przeciwko wám lgątz OpecŻyw 42; OrzList b2v.

łgać kogo (1): mieli przełożyć/ żebyś łgał Ducha świętego [...] Bo Anánias nie duchowi świętemu ále ducha świętego kłámał BudNT przedm c2.

łgać na kogo (2): táko będę káráć/ Ktoryby śmiał ná kogo łgáć. BierEz A3; Mącz 216c.

W przeciwstawieniach: »mowić chorosze, prawdę (2), być prawym ... łgać« (4): Prawdáćiem ſámá vkaże/ Kto ieſt práwy/ á kto też łże. BierEz 44v; Tento moy przeciwnik [...] mowili prawdę, z prawdy ſie niegniewam, ieſtliże łże, mſcić ſie nie będę BielŻyw 73, 23; Choćbyś mu ćiáſto z dźieżą dał y z workiem groſze/ Przećię łże po ſtáremu/ choć mowi choroſze. KlonWor 28.

Przysłowia: Lżowie by prawdę chcieli korcem mierzyć/ Gdy przed thym łgáli nie będą im wierzyć. RejZwierc 216v.

Bo ták mądrzy powiedáli/ Iż nigdy nie żáłowáli/ Kiedy poććiwie milcżeli/ Niżli bełkocąc łgáć mieli. RejZwierc 233v.

Zwroty: »bez wstydu łgać« (1): Tácyć ſą co ſie gadáią/ Táiemnic Boſkich bádáią: Sámi ſobie rozum káżą/ Iż więc potym bez wſtydu łżą. BierEz Rv.

»jawnie łgać« (3): BielŻyw 23; [Zwingliusz] wznowił po Berengáriuſie Kácerzu/ then v Szwánczárow iáwny błąd: ktory iáwnie łgał przećiwko świádectwu ſwemu. OrzList b2v; Aperte mentitur, Iáwnie łże. Mącz 278d.

»oczywiście łgać« (1): Palam mentiri, Ocziwiśćie łgáć. Mącz 273a.

»łgać jako pies« = mentiri sicut canis JanStat (3): A ktemu ma odwołáć/ Iż to com mowił/ tom łgał iáko pies. UstPraw A4v; StryjKron 482; StarnSat 238.

Szereg: »mowić, (a) łgać« (2): Nędzny á ſzkárády chłopie/ coſz to mowiſz á łżeſz? HistRzym 42; UstPraw A4v.
W przen (1): Tą nauką nawięcej przebedzieſz, ktora łgać nieumie. BielŻyw 90.

Synonimy: kłamać, matać.

Formacje współrdzenne: nałgać, obełgać, przełgać się, przyłgać, przyłygać, wełgać się, wyłgać, wyłgać się, zełgać; obełgować, przyłgiwać.

Cf ŁGANIE, ŁŻĄCY, ŁŻYKWIAT

TK