[zaloguj się]
[pdf]

NADANIE (87) sb n

Oba a jasne, e pochylone.

Fleksja
sg pl
N nadanié nadaniå
G nadaniå
A nadanié nadaniå
I nadanim, nadaniém
L nadaniu nadaniach

sg N nadanié (4); -é (1), -(e) (3). ◊ G nadaniå (23). ◊ A nadanié (10); -é (4), -(e) (6). ◊ I nadanim (4), nadaniém (3); -im OrzRozm, BiałKaz; -ém RejPos, SarnStat; -im: -ém BielKron (2:1); ~ -ém (1), -(e)m (2). ◊ L nadaniu (6). ◊ pl N nadaniå (17). ◊ A nadaniå (19). ◊ L nadaniach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII(XVIII) w. s.v. nadać.

1. Danie, darowanie na mocy aktu prawnego lub aktu łaski (83):
Wyrażenie: »nadanie upominkow« (1): Tyſz rzecży w kſięgách [...] przypominá Neemiaſz/ y iáko ſpráwiwſzy Bibliotekę zniosł do niey [...] liſty krolewſkie/ o nádániu vpominkow [de donariis]. BudBib 2. Mach 2/13.
W przen (2):
Wyrażenie: »dobrodziejstwo nadania« (1): ROZMYSLANIA O PANSKICH DOBRODZIEYSTWACH: W NIEDZIELE. O dobrodzieyſtwie ſtworzenia. [...] W PONIEDZIALEK. O dobrodźieyſtwie nádánia y rządzenia. LatHar 673.
Szereg: »nadanie a oświecenie« (1): Swiátłość przypráwna/ ktorą cżłowiek ſobie nádániem á oświeceniem rozumu ſwego przypráwić może/ iuż ieſt rozlicżna/ ták iáko ią ocży náſze cżęſto widáią RejPos 337v.
a. O dobrach ziemskich (2):
Zwrot: »potwierdzić nadanie« (1): przywiley z Bułą złotą Fridericá wtorego Ceſárzá [Krzyżacy] pilnie chowáli y vkázowáli/ w ktorym im potwierdźił dźierżáwę Kulmienſkiey Zięmie s Pomorſką nádánie/ ktorych im nigdy Konradus niedawał StryjKron 295.
Wyrażenie: »wieczyste nadanie« (1): [listy na imiona dane] zá wieczyſte nádánie máią bydź rozumiáné SarnStat 759.
b. O uposażeniu kościołów, klasztorów itp.; reditus Cn (52): Aby ſie ná nim [na biskupstwie] pocżćiwie z doſtátkiem wychował/ [Władzisław] przyłącżył kniemu Plebániją [...] w Arcybiſkupſtwie Gnieznieńſkim/ bo ieſt nádánia wielkiego nád inne dochody. BielKron 382; SarnStat 182, 1310; widząc w náſzey Polſzce wiele fámiliey zeſzłych ábo podupádłych/ ktore poſzły z zacnych przodkow zwłaſzcżá Duchownych/ ktorzy tákie nádánia zoſtáwowáli/ łacnoby ſię przycżyny tego vpadku doráchowáć PowodPr 49; ázaż nie widźimy/ iáko tákie obfite nádánia [dawnych Polakow]/ pobożne/ pośiędźiono/ rozſzárpano/ y w świectwo/ á co gorzey w przeciwne temu kácerſtwo obrocono. PowodPr 50, 49 [2r.].

nadanie czego [= czemu] (1): O FVNDACIACH y nádániu Kośćiołów/ Klaſztorów/ Kollegia/ Szpitalów SarnStat 182.

nadanie komu (1): Státutem Królá Alexándrá wſzyſtkié funduſze, nádánia Duchowienſtwu, ſą káſsowáné. SarnStat 92.

nadanie na kogo (1): BielKron 370 cf »dostatek i nadanie«

nadanie po kim (1): ſzpitálné/ kollegiáckié/ klaſztorné/ y inſzé nádánia po Alexándrze/ w ſpokoynym vżywániu oſtáć ſie máią SarnStat 92.

nadanie czyje [dla kogo] (23): iednák miał Pan Kryſtus Podſkárbiego Iudaſzá/ y worki ſwe/ ktoremi znáczyć raczył nádánia ſług Kośćiołá ſwego. OrzRozm Hv, Hv, H2, H3v; przez to miáſto idzie Oltemia rzeká/ nádánie Biſkupſtwá Hálberſtadſkiego. BielKron 290v; SarnStat 84, 92, 180, 196, 923; [heretycy] odeymuią Kátholikom kośćioły/ y nádánia ich ſtárożytne y ſpráwiedliwe SkarKazSej 685a. Cf »nadania klasztorne«, »kolleijackie nadania«, »nadanie kościelne«, »szpitalne nadania«.

nadanie czyje [= przez kogo] (3): ZapMaz II Ł 1/46v; Pieniądze kthore weźmieſz z nádánia ſynow Iſráelſkich [Susceptamque pecuniam, quae collata est a filiis Israël]/ obroćiż ná potrzeby Przybytku świádectwá Leop Ex 30/16; vkaż mi áby ktory Iágełło wźiął co komu przezyſkámi: á ia tobie bes lczby powiem nádánia domu Iágełłowego/ ktore między námi ſą OrzRozm Ov.

W połączeniach szeregowych (5): [o rozpustności ludu] ſpuſtoſſywſſy koſćyoły/ klaſztory y ine dobre nádánia/ nye yednę áni dwye/ yáko Stańczyk/ ále dźieſyęć ná łęk ſobye dáć każą/ á nigdy ſye nye náſycą KromRozm I E; BiałKaz I2v; wſzyſtkié dániny/ nádánia/ dárowizny wieczné/ dożywoćia/ zaſtáwy/ zápiſánia ſumm pieniężnych wielkich y máłych/ którymkolwiek ſpoſobem zebránych [mocnemi mieć chcemy] SarnStat 1061, 92, 1190.

W charakterystycznych połączeniach: nadanie(-a) burzyć, hamować, łamać, odejmować, posieść (2), rozbierać, rozszarpać, spustoszyć, używać, wrocić, zostawować; nadaniem szafować; nadania mają być kasowane, zachowane były, niech w cale zostaną; nadanie dobre, niemałe, obfite, pobożne, wielkie (2).

Zwroty: »mieć nadanie« (3): Ma tedy Kośćioł nádánia ſwe/ ma też y podſkárbie ſwe OrzRozm Hv; od żadnego Krolá w Polſzce/ ták wiele Polſká nádánia niema/ iáko od Włádyſłáwá OrzRozm Ov; WujJud 136.

»nadanim nadać« (1): świátcżąm to Polſkie kośćioły/ klaſztory/ y ſzpitale od nich zbudowáne/ [...] ktore wielkim nádánim / ochędoſtwem kośćielnym/ wielkimi dobredźieyſtwy ozdobili/ y nádáli. BiałKaz I2v.

»nadanim [z czego] opatrzyć« (1): do kthorego [kościoła] obraz pánny Máryey z Ruśi przyniowſzy [...][Władzisław] dał/ y nádánim s kroleſtwá opátrzył. BielKron 379v.

»nadánim ozdobić« (1): BiałKaz I2v cf »nadanim nadać«.

»nadanie pobrać« (2): Práwo ſwe vtráćił/ nádánia mu pobrano/ [...] żadney mu rzeczy cáłey niezoſtáwiono OrzRozm Kv; SkarKazSej 685a.

»nadanie (u)czynić« (2): na Skałce w Káźimierzu [...] [Długosz] nádánie vcżynił memáłe brátom zakonnym S. Páwłá puſtelniká pierwego. BielKron 396v; PowodPr 49.

»nadania zapisować« (1): oni pobożni dawni Polacy/ tákowe nádánia cżynili y zápiſowáli PowodPr 49.

Wyrażenia: »bogate nadania« (1): Oycowie náſzy iże Bogá miłowáli/ Przeto okwitość Bogactw y wſzego miewáli. Kośćiołow y Klaſztorow bogáte nádánia Swiadcżą to dźiś/ przeważnym koſztem budowánia. KołakSzczęśl C3v.

»dostateczne nadanie« (1): Klaſztor S. Krzyżá ná Lyſey gorze [Bolesław Chabry] záłożył látá 1006. z doſtátecżnym nádánim BielKron 345v.

»nadania klasztorne« = donatio monasteriorum JanStat [szyk 1:1] (2): ABy nádánia Klaſztorne záchowáné łácwiey bydź mogły/ [...] vſtáwiamy SarnStat 207, 92.

»kolleijackie nadania« (1): SarnStat 92 cf nadanie po kim.

»nadanie kościelne« = Ecclesiae dotatio JanStat [szyk 7:1] (8): OrzRozm Cv, Hv marg; Wieręć [...] przeto/ iżeś Kośćioły zgwałćił/ ſkárbyś kośćielne pobrał/ nádániaś kośćielné pośiadł OrzQuin C4, C4; GórnRozm M2v; o funduſzach álbo nádániu kośćielnym [de ... Ecclesiis dotatis JanStat 236]/ to ieſt/ Poświątnym/ ták ſie sſtáłá vchwąłá SarnStat 214, 214; PowodPr 81.

»z nadania nadany« (1): z [...] nádánia [biskupa płockiego] Kolegia w Krákowie zacne/ y Szkoły Pułtowſkie widźimy być nádáne. OrzRozm Iv.

»szpitalne nadania« (1): SarnStat 92 cf nadanie po kim.

»nadanie święte [= nadanie dla klasztoru]« (1): Srogi przykład dóbr vbogich y nádánia świętego zle vżywáiącym. SkarŻyw 529.

Szeregi: »dostatek i nadanie« (1): chćiał Pruſki Miſtrz zbudowáć klaſztor z doſtátkiem y z nádániem ná cżterdzieśći perſon BielKron 370.

»dziesięciny i nadania« (1): wróć Dźieśięćiny y nádánia Kośćielne/ któréś pośiadł OrzQuin C4.

»nadanie, (i) fundacyja« [szyk 3:1] (4): co o nich rozumieć: Znaydźieſz wysſzéy w kśięgach Piérwſzych w Tytule, Nádánia, Fundácię. SarnStat 182, 92, 182, 320.

»fundusz, (i, albo) nadanie« (4): funduſzé y nádánia wſzyſtkich Duchowieńſtw iákożkolwiek zápiſáné/ máią bydź y ſą tym Státutem káſowáné SarnStat 84, 92 [2r.], 214.

»nadania i imiona kościelne« (1): heretycy. [...] kośćioły popuſtoſzyli y złupili: nádánia od ſześćiſet lat trwáiące/ y imiona kośćielne pobráli SkarKazSej 685a.

»opatrzenie i nadanie« (3): [prosty stan ludzi] zwykł vżywáć oſobnégo opátrzenia y nádánia ſwégo [praerogativis gaudet specialibus] w króleſtwie náſzym SarnStat 196 [idem 2r.] 180, 923.

»nadanie i skarby kościelne« (1): A zaż [wy kacerze] iáwnie do tego nie idźiećie/ ziázdy y Seymy ſobie czynićie kiedy chcećie/ Vrzędy nowe vſtáwiaćie/ Práwá ſtáwićie/ Kośćioły wywrácaćie/ nádánie y ſkárby Kościelne rozbieraćie/ kápturem Kro1owi groźićie OrzRozm Cv.

»nadanie i żywność« (1): Bo to ieſt [,..] właſny vrząd Kápłáńſki: [.,,] że grzechy ludzkie/ to ieſt ofiáry y iáłmużny zá grzechy iedzą: z tego nádánie y żywność máią. WujJud 136.

W przen [czyje = dla kogo] (1): Ktorzy wſzyſcy tyią iako wieprze/ z iego [antychrysta] prowizyey y nadánia ktore on przez ſwe práktyki/ y z máiętnych y z nędznych/ y nieopátrznych ludźi wyduśiwſzy pobudował. CzechEp 351.
c. O przywilejach; concessio, praerogativa JanStat (21):

nadanie czyje [= przez kogo] (3): [odnawiamy] wſzyſtkié y kożdé z oſobná Przywileie/ Práwá/ Wolnośći/ y nádánia náſzé y przodków náſzych przerzeczonych/ ktoré otrzymáli y trzymáią SarnStat 53, 113, 888.

W połączeniach szeregowych (6): poſtánawiamy: áby przerzeczoné Kśięſtwá [...] do ćiáłá y iednośći w Práwo y w Tytuł Króleſtwá Polſkiégo: y do praw/ przywileiów/ wolnośći/ ſwobód/ y nádánia iego przyięliſmy SarnStat 1211, 53, 888, 998, 1053, 1211.

Zwroty: »mieć nadanie« [szyk zmienny] (4): ZapKościer 1582/33; OKazáli Przywiléy Włádyſłáwá Kśiążęćiá ná ſkład/ którym máią nádánié to/ áby każdy kupiec cudzoźiemiec towáry ſwé w Krákowie przedáwáć mógł SarnStat 958, 959 [2r.].

»nadania używać« (1): chcemy: áby wſzyſcy Rycérſcy ludźie/ [...] ktorzy ſą przenieśieni w práwo/ w ſtan y właſność króleſtwá Polſkiégo/ tego nádánia vżywáli [hac ... prosequimur praerogative JanStat 1902]. SarnStat 1118.

Wyrażenia: »nadanie hojne« (1): Iágieło/ [...] ſtárał ſię o to pilnie/ [...] aby mógł otrzymáć Succeſſią ná Kroleſtwo Polſkie po ſobie Synowi Włádiſłáwowi/ obiecuiąc im zá to popráwę y nádánie hoyne inſzych wolnośći StryjKron 557.

»nadania nadane« (1): przjwileie/ exemptie/ y wiele inych dobrodźieyſtw y nádánia/ któré nam przez rzecżoné pány łáſkáwé Włádyſłáwá Królá Polſkiégo y Alexándrá Wielkiégo Kśiążęćiá Litewſkiégo ſczodrobliwie ſą nádáné SarnStat 998.

»praw nadanie« (1): tám obiecuiećie bronić/ nie kośćiołá onych Apoſtołow vbogich ále papieſtwá y páńſthwá Rzymſkiego/ poććiwoáći przywileiow/ praw nádánia/ y pánowánia/ y wolnośći iego náprzećiwko wſzelkiemv tzłowieku. KrowObr 131v.

»nadanie przywilejow« (1): w kośćiele Bożym / [...] ieſt dźiwnie poćieſzne mieſzkánie/ [...] wielka zgodá w nim/ wielki porządek/ wielki doſtátek/ beśpieczna obroná y nádánie przywileiow bogátych/ święte y ſpráwiedliwe práwá SkarKaz 633b.

»nadanie wolności« (5): zdawna mayą nadanyę wolnoſczy ZapKościer 1582/33; StryjKron 557; niewierni nie máią weſelić ſie z więtſzégo nádánia wolnośći [non debeant ampliori praerogativa gaudere JanStat 1125]/ niżli którzy w Páná Kryſtuſá Bogá wierzą SarnStat 914 [idem] 260, 908.

Szereg: »prerogatywa i nadanie« (1): ABy ſie co nie zdáło bydź vczynionégo z nienawiśći plebeiorum, których ſtan zwykł vżywáć oſobnych praerogátyw y nádánia ſwégo w Króleſtwie náſzym [quorurn conditio ... praerogativis gaudet specialibus in regno nostro JanStat 197] SarnStat 113.
Wyrażenie przyimkowe: »z nadania [czyjego]« (1): To miáſto niegdy mniſzy Augienſcy trzymáli/ z nádánia Kárłá wielkiego BielKron 287v.
α. O herbie (1):
Wyrażenie przyimkowe: »z nadania [czyjego]« (1): [w Czechach] zá herb [...] okſzą noſzą z nádánia Fridrychá. BielKron 325.
d. Powołanie, mianowanie [na co] (1): nádánié ná Dignitárſtwá/ Vrzędy/ [...] w zupełnym Práwie ſwym zoſtáwioné bydź máią SarnStat 1024.
e. Wyjątkowe uprawnienie, wyróżnienie (4):
Wyrażenie: »osobliwe nadanie« (1): Téż Kupcy źiem przerzeczonych Pruſkich/ [...] niech będą w tym oſobliwym nádániu y ſwobodźie záchowáni SarnStat 1119.
Szeregi: »nadanie i swoboda« (1): SarnStat 1119 cf Wyrażenie.

»wolności i nadania« (1): prze ktore [posługi]/ wolnośći y nádánia przodkowie náſzy v Krolow ſwych ſobie y nam potomkom ſwym wyſłużyli OrzRozm N3v.

Wyrażenia przyimkowe: »według nadania [czyjego = dla kogo]« (1):
~ Szereg: »według nadania i uprzywilejowania« (1): ná ſkłádách/ ći ludźie powinni ſie ſtánowić według nádánia y vprzywileiowánia káżdégo miáſtá SarnStat 1230. ~

»za nadaniem [czyim = przez kogo]« (1):

~ Szereg: »za nadaniem i uprzywilejowaniem« (1): ſtan Rycérſki y Duchowny y ich poddáni/ zá nádániém y vprzywileiowániém [ex manificentia et privilegiis JanStat 69] Przodkow náſzych tę ſwobodę máią SarnStat 68. ~

2. To, co zostało ofiarowane, dar (4):
Szereg: »ofiary i nadania« (1): Był łakomiec wielki/ á ofiáry y nádánia/ y v grobu położone ſrebro kradł SkarŻyw 528.
W przen (3):
Wyrażenia: »hoyne nadanie« (1): y ſwięći ludzie/ y oni krolowie oni rycerze/ á oni hetmáni/ bywáli vbráni/ a vżywáli onego hoynego nádánia od Páná [!] ſwego RejPos 162.

»nadanie od Pana, Pana« (2:1): wſzytki źwirzętá/ [,,,] y wſzytko ine ſtworzenie/ nie ſobie nośi wſzytkiego nádánia od Páná ſwego/ ále wſzytko temu nędznemu włodárzowi á temu to nikcżemnemu cżłowiekowi. RejPos 192, 162, 194.

Szereg: »dobrodziejstwo a nadanie« (1): nárzekaycie nędzni bogacże ſwiátá tego iżeſcie márnie obracáli á nie vmieliſcie vżywáć dobrodzyeyſtwá á nádánia Páná ſwoiego. RejPos 194.

Synonimy: 1. darowanie, darowizna; b. fundacyja; c. postanowienie, uchwalenie, ustanowienie.

Cf NADAĆ, NADANINA

KCh