Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NAPOMNIANY

Następne hasło: [NAPOMNIEĆ SIĘ] »

NAPOMNIEĆ (24) vb pf

a, o oraz e jasne.

Fleksja

inf	napomnieć

praet
	sg
2	f	-ś napomniała
3	m	napomniåł
3	f	napomniała

imperativus
	sg
2	napomni

conditionalis
	sg		pl
3	m	by napomniåł	m pers	by napomnieli

inf napomnieć (8). ◊ fut 1 sg napomnię (1). ◊ 2 sg napomnisz (1). ◊ 3 sg napomni (3). ◊ 1 pl napomniemy (1). ◊ praet 2 sg f -ś napomniała (1). ◊ 3 sg m napomniåł (3). f napomniała (1). ◊ imp 2 sg napomni (1). ◊ con 3 sg m by napomniåł (1). ◊ 3 pl m pers by napomnieli (1). ◊ part praet act napomniåwszy (2).

Sł stp brak, Cn s.v. napominam, Linde bez cytatu s.v. napominać.

Znaczenia

1. Powiedzieć komu, jak należy lub jak nie należy postępować ze względu na skutki dobre lub złe, pouczyć, przestrzec (20)
- a. Wezwać, zachęcić do czego, udzielić rady (8)
2. Przypomnieć o czym (4)

1. Powiedzieć komu, jak należy lub jak nie należy postępować ze względu na skutki dobre lub złe, pouczyć, przestrzec; monere PolAnt, Calag, Cn; exhortari Vulg, Cn; adhortari, cohortari, commonefacere, commonere, hortari Cn [w tym: kogo (18)] (20): Vermahnen. Nápomnieć. Monere. Calag 506b; Ieſliby zgrzeſzył brát twoy przećiw tobie/ nápomniż go ſam á ſam CzechEp 29; A tramy áby ſie we złą drogę áni lećie nie woźiły/ Vrzędniká ma nápomnieć Młynarz GostGosp 60; WujNT 890.

napomnieć z czego (1): Iż od tego czáſu [...] Stároſtá Krákowſki y teráznieyſzy/ [...] káżdego Burgrábię Krákowſkiégo z iego powinnośći nápomnieć będźie powinien SarnStat 491.

Ze zdaniem dopełnieniowym [a(by) (3)] (3): GliczKsiąż I2v; ArtKanc C14; Vrzędnik ma tego doyźrzeć y Páná nápomnieć/ áby/ iáko ſtádu koń/ ták bydłu/ owcom/ świniom/ ptáſtwu/ y dobytkowi wſzelkiemu/ rządni ſámcy byli do mnożenia. GostGosp 16.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikiem: tymi (a. temi) słowy (2)] (2): BibRadz Ex 30/31; BY namniey w tym nie wątpię/ że będzie tákowy/ Ktory wżdy kiedy tymi nápomni mię ſłowy: Przecż nieboże ſtrapiony ták bárzo żáłuieſz? Tego/ cżego ty nigdy iuż niepowetuieſz? WisznTr 9.

W charakterystycznym połączeniu: napomnieć we śnie.

Zwroty: »napomnieć jako dziecię swoje« (1): Bo ieſliżem ia ſobie głupie poſtąpiłá/ Tedy iáko ſtárego twoiá tho rzecż byłá/ Przeſtrzedz mię y nápomnieć iáko dziecię ſwoie/ A zgromić nie przyſtoyne w tym poſtępki moię. HistLan D2.

»napomnieć długą mową« (1): A przeſzedſzy [św. Paweł] one ſtrony/ y nápomniawſzy ie długą mową/ przyſzedł do Graecyey [et exhortatus eos fuisset multo sermone]. WujNT Act 20/2.

Szeregi: »naukę dać, napomnieć« (1): A Bog im [trzem królom] tę náukę dał/ we śnie ie nápomniał/ by Herodá omylili/ á drógą inſzą, nie tą, iecháli. ArtKanc C14.

»napomnieć i przestrzec« [szyk 1:1] (2): vcżony ſlugá [...] nye podeymowałby ſie nigdy they ſzkárádey poſlugi/ áby páná ſlucháć w rzecżách nyepocćiwych/ nyeſluſſnych/ nyezależáyących/ myał/ y owſſem ſam go yeſſcże nápomni y przeſtrzeże/ áby ſie wtháką nyepoććiwosć nye wdawał. GliczKsiąż I2v; HistLan D2.

»nie napomnieć ani się słówkiem sprzeciwić« (1): [panowie] widząc [...] iż ich ledwe nie zá bogi chwalą/ á iż żaden niethelko nie nápomni/ ále áni ſie naymnieiſzym ſłowkiem ſprzećiwi: ták ſrodze [...] thym ſie pſuią/ iż s thego głupſthwá wchodzą w dziwną dumę/ á w dzierżenie o ſobie GórnDworz Ee4v.

a. Wezwać, zachęcić do czego, udzielić rady [kogo] (8):

napomnieć do czego (1): W cżym ma być ſłuſznie chwalona Berenice żoná Krolá Ptolomeuſá/ ktora mężá ſwego nápomniáłá do vważánia zdrowſzego rzecży w ſądziech iego/ niż to po nim znáłá Phil L3.

napomnieć z czego (1): A práwieś tu powinną miłość okazáłá/ Ześ mię teraz przed cżáſem s tego nápomniáłá. HistLan A4.

Ze zdaniem dopelnieniowym [aby] (6): HistLan A4; BudBib Ier 6/10; Wprzod bowiem [miłośnik ojczyzny] ma mieć przed ocżymá ſwoimi onę Sentencyą Plathonowę/ w liſcie do Archity nápiſáną [...] gdzie go nápomniał áby pámiętał [ná to] że cżłowiek nie ſam dla ſiebie národził ſie/ ále cżę[śćią] [d]la Oycżyzny/ cżęſcią dla powinnych/ dla przyia[ćioł] y dla potomſtwá. Phil B; WujNT 1.Cor 16 arg; wſzákże my w téy mierze Kśiężą Biſkupy y Rektory nápomniemy/ y z zwiérzchnośći náſzéy tego doyźrzemy/ áby ſzkoły té w dobréy ſpráwie były. SarnStat 201, 1210.

W charakterystycznych połączeniach: napomnieć wszystki stany; napomnieć do uważania zdrowszego rzeczy; napomnieć przed czasem.

Szeregi: »przemowić i napomnieć« (1): Do kogo przeowię/ y kogo nápomnię [cui loquor, quem monebo] áby słucháli? oto nie obrzezáne vcho ich/ áni ſię mogą przyłucháć BudBib Ier 6/10.

»napomnieć i przywodzić« (1): złożyliſmy [..,] Séym Powiatowy [...] ná który poſłáliſmy Poſłá náſzégo: ktoryby imieniém naſzym [...] wſzyſtki ſtany Kśięſtw przerzeczonych nápomniał/ y ktemu przywodźił: áby ná ninieyſzy wálny Séym Koronny [...] Poſły ſwé z zupełną mocą poſłáłi. SarnStat 1210.

2. Przypomnieć o czym [w tym: kogo (2)] (4):

napomnieć w czym (2): Diar 32; Przeto zdało mi się wtym pro mea confidentia napomniec wm zebych raczy to widział, aby Pogrzeb na srod postu złozon był. ActReg 64.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iż, jako] (2): KrowObr A2v; Ale dosyc mnie napomniec iakom to vczynił dalei też będerad. ActReg 113.

Zwrot: »sobie napomnieć« (1): teſz ſobie kiedy kxiądz Biſkup Krakowſki ná⟨p⟩omniał/ iż Pan Bog niekiedy/ przez Oſlicę ty [...] mowił KrowObr A2v.

Synonimy: 1. ostrzec, przestrzec, zganić; a. wezwać.

Formacje współrdzenne cf MNIMAĆ (Errata).

Cf NAPOMNIANY, NAPOMNIENIE, NAPOMNIONY