MACHARZYNA (40) sb f
macharzyna (30), macherzyna (6), miechierzyna (2), machierzyna (1), mecherzyna (1), [męcharzyna, męcherzyna]; macharzyna RejZwierc (2), Calep, PaxLiz; macharzyna : macherzyna : miechierzyna : machierzyna : mecherzyna FalZioł (‒:1:2:1:‒), RejFig (2:1:‒:–:1), SienLek (24:4:–:–:–).
Wszystkie a jasne; teksty nie oznaczają é.
Fleksja
|
sg |
pl |
N |
macharzyna |
|
G |
macharzyny |
|
D |
macharzynie |
|
A |
macharzynę |
|
I |
macharzyną |
|
L |
macharzynie |
macharzynåch |
sg N macharzyna (8). ◊ G macharzyny (5). ◊ D macharzynie (3). ◊ A macharzynę (13). ◊ I macharzyną (7). ◊ L macharzynie (3). ◊ pl L macharzynåch (1).
Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.
1.
Pęcherz moczowy (zwierzęcy często używany w celach leczniczych);
vesica Calep, Cn (39):
FalZioł IV 3d [2 r.];
O Lędzwiach y máchárzynie/ w kthorych ácz rozmáite bole ku leczeniu ſą/ iáko też ieſt trudność puſzczenia álbo trzymánia moczu SienLek 104;
Ieſt theż doświadczone wywabiánie kámieniá z Nerek y z Máchárzyny SienLek 106v;
Albo świnią máchárzynę z moczem ſpálić/ á on mu proch dáć wypić SienLek 107v,
34v,
59,
104v [2 r.],
105,
106v [2 r.] (
21);
Vesica – Macharzina w ktorą ſie vriną zgromadza. Calep 1117a;
[Vesica. Męcherzyná. Die blas. Dict 1566 C2v;
Męchárżiná/ vesica. Volck Lllv].
W charakterystycznych połączeniach: macharzyna chora (3), kiernozia (3), suszona, świeża, świnia (2), wędzona, wołowa; macharzynę leczyć (2), przykładać, spalić, ususzyć, zjeść (2).
Szereg: »pęcherz albo macherzyna« (2): Ci ktorzy chory pęcherz álbo mácherzynę máią/ trzebá ſye im ſtrzedz áby s płodźiſzczkiem áni s cebulą nie iedli SienLek 105, 105 żp.
a.
Wysuszony pęcherz moczowy zwierząt służący jako rodzaj worka lub jako błona do zawiązywania naczyń (13):
potim zlać tę wodę do inej ſkenicze [!] á zathkać wierzch dobrze miechierzyną albo pergaminem, á na ſlończu poſtawić FalZioł II 2a,
II 23;
MNiſzy gdy w wielki piątek igrę ſpráwowáli/ Chłopá wzgorę nágiego wzgorę wſzrotowáli. V boku máchárzynę ze krwią powiesili/ Drugiego by ią przekłoł/ ſlepo przypráwili. RejFig Dd8;
kthemu weźmi głowek czoſnku zedwádźieśćiá á vwierć ie z octem twárdym/ á to włożywſzy w máchárzynę wołową przeciw śledźionie ná ſłábiznę przyłoż. SienLek 95,
126,
131v,
160v [2 r.].W porównaniu (1): Zołądek iuż łácniuchny/ brzuch iák máchárzyná PaxLiz C4v.
W charakterystycznych połączeniach: zatkać macharzyną, zawiązać (5).
α.
Sakiewka na pieniądze (4):
ZAcy dwá w mecherzynę ſkorek náſypáli/ Rzkomo iáko połgroſzkow/ co z nich nádziáłáli. RejFig Cc7,
Aa5v;
RejZwierc 66.macharzyna czego (1): będzye [baba] nośiłá pieniędzy máchárzynę w zánádrzu/ á nie ruſzy ich by miáłá zdechnąć od głodu RejZwierc 66.
2. Worek skorno-mięśniowy mieszczący jądra (1): WOźnica wſiádał ná Koń/ ſkorę ſobie złupił [...]. Páni rzecże/ coć ſie wżdy dzieie brácie miły? Ten rzekł/ nie śmiem goſpodze powyedzieć przycżyny. [...] Rozdárłem máchárzynę co w niey noſzę iáycá RejFig Cc7.
Synonimy: 1. pęcherz, pęcherzyna; a.α. kaleta, mieszek, taszka, trzos, wacek; 2. moszna.
Cf [MĘCHERZYCA], MIECHIERZ
ZZa