« Poprzednie hasło: MIESZECZEK | Następne hasło: MIESZKA » |
MIESZEK (205) sb m
mie- (202), mię- (3).
mie- (22), mié- (20); mié- OpecŻyw, KochFr (3), PudłFr (5), SarnStat (5); mie- : mié- Mącz (20:5), WyprPl (2:1); drugie e jasne.
sg | pl | |
---|---|---|
N | miészek | miészki |
G | miészka, miészku | miészków |
D | miészkowi | |
A | miészek | miészki |
I | miészkiem | miészki, miészkami |
L | miészku | miészk(o)ch, miészk(a)ch |
sg N miészek (42). ◊ G miészka (33), miészku (1) RejRozpr. ◊ D miészkowi (4). ◊ A miészek (41). ◊ I miészkiem (17); -em (2), -(e)m (15). ◊ L miészku (32). ◊ pl N miészki (4). ◊ G miészków (8); -ów (2), -(o)w (6). ◊ A miészki (16). ◊ I miészki (2) RejWiz, miészkami (1) BielKron. ◊ L miészk(o)ch (3) FalZioł, KromRozm II, RejZwierz, miészk(a)ch (1) LibMal.
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- Dem. od „miech” (205)
mieszek z czym (1): Też ci ſlę mieſzek z makiem aby wiedział że wiele ludzi moich ieſt aż im lidżby niemaſz. BielŻyw 151.
W porównaniu (1): we dwu liſtku zamyka ſie to naſienie iakoby w mieſzkoch FalZioł I 87d.
mieszek na co (1): [Chrystus posłał apostołów bez] Mieſzká ná pieniądze/ táiſtry ná żywność. LatHar 718 marg.
mieszek z czym (6): BielŻyw 75; LibMal 1545/107; SkarŻyw 299; MArćin ſkárżył ſie ná Mikołáiá/ iż gdy orał ſwą właſną rolą/ miéſzek mu z ſześćią groſzy vpadł/ który miéſzek Mikołay śieiąc nálazł z oną ſześćią groſzy SarnStat 681, 704.
W połączeniach szeregowych (10): Item zeznal yſch thu Wpoznanyv czapky noze waczky myeſchky wkramyech kradal czaſſu Iarmarkowego. LibMal 1546/121; GroicPorz kkv; Mącz 69c, 454b; Nie nośćie mieſzká/ áni táiſtry/ áni botow. BudNT Luc 10/4; Calag 85a; LatHar 718; WujNT Luc 10/4, 22/35; KlonWor 39.
W charakterystycznych połączeniach: chuściany mieszek, cudny (4), jedwabny, pękaty; mieszka sięgać; chodzić bez mieszka, pos(y)łać (2); do mieszka brać, włożyć; z mieszka ukraść (2), wysypać; mieć mieszek (6), naleźć (2), nosić (3), ukraść (kradać) (2), wziąć; w mieszek wziąć; mieć w mieszku, naleźć.
»w mieszku dłubać, umknąć; z mieszka wydłubać« = (u)kraść, wziąć od kogoś pieniądze [szyk zmienny] (2:1;1): RejZwierz 87; cżapkę ſtráći/ oſtrogi mu odbiorą/ z mieſzká wſzytko wydłubią RejZwierc 61, 236; KlonWor 39.
»do mieszkow naglądać« (1): Manticulor, Krádnę. Do cudzych mieſzków náglądam. Mącz 208d.
»mieszki rzezać (a. mieszek urznąć); rzeżnik mieszkow« = kraść; złodziej; sector zonarius Mącz [szyk zmienny] (3;1): LibMal 1545/107; GroicPorz kkv; Mącz 513a; Ow/ koźik náoſtrzywſzy/ cudze mieſzki rzeże. KlonWor 36.
»mieszek wypatroszyć, wyszypłać« = okraść (1:1): A gdy iuż vmie groſze z kálety wypłoſzyć/ Pięknie ſecundùm artem, mieſzek wypátroſzyć: Waży ſię y do ſklepu KlonWor 36, 7.
»worek albo mieszek« (1): Ano gdy wyſyłał Apoſtoły ná kazánye/ zákazał im/ áby nye nośili z ſobą workow álbo myeſzkow/ áni pyenyędzy KromRozm II y.
mieszek czyj [w tym: pron poss (8), G pron (3), ai poss (3)] (14): BielSat B3, B3v, C3; RejZwierc 225v; WerGośc 235; Nie źle mię twoiá miłość w kárty podgoliłá. Ze com miał o twéy ſtráwie twoię rzecz odpráwić/ Tom muśiał ſwoim miéſzkiem twéy ſpráwy nádſtáwić. PudłFr 34, 34; BielRozm 11, 13, 19; GostGosp 152 [2 r.]; WyprPl B3v; KlonWor 15.
W połączeniach szeregowych (6): RejWiz 15; á też to znáć bywa y ná łbie y w mieſzku/ y w komorze/ y ná zdrowiu/ y w dobrey ſławie káżdego/ że ſie nam wſzytko ſporzy zá thymi pocżćiwemi zaſługámi náſzemi. RejAp 11; GrzegŚm A4v; RejZwierc 221v, 225v; WerKaz 300.
W charakterystycznych połączeniach: nienasycony mieszek, niespory, pański, pusty, złodziejski; mieszka nie zadłużać, radzić się, spowiedzi słuchać; do mieszka iść, wleźć; nie folgować mieszkowi, szkodzić (szkodliwy) (3); mieszkiem nadstawić; na mieszku karany; w mieszku trwoga.
Ten ſukniey á ten bothow/ á trzeći kápturá/ Nápyera ſie wołayąc/ wnet tám w mieſzku dzyurá. RejWiz 92; Iuż cżás przyſzedł ćwicżenia/ będźiem ſtrzeláć kurká/ Nie iedná ſie vcżyni w náſzym mieſzku dźiurká. BielSat C3; BielRozm 19.
Boć y mieſzek ieſt dobry towárzyſz/ ſzkodá go ledá o co gniewáć. RejZwierc 61.
A w noczy ſie gráło/ w mieſzku bárzo máło. RejZwierc 114.
Czemuż ſie Kſze miły żegnaćie? Cenáć w mieſzek nieidźie: á cóż wżdy podaćie? WyprPl B3v.
»w mieszku nie masz nic, nic nie mieć« (5:1): áno mu w brzuchu pełno á w mieſzku nic nie máſz. RejZwierc 59v; Y tyś wygrał pánie hoyny/ Chociay ſie zdaſz ſobie ſtroyny/ Ale w mieſzku nic nie mamy RejZwierc 231v, 61, 61v, 224; WerGośc 235.
»i pieniądz w mieszku nie został« (1): Y niedługo gráiąc/ hnet ieden ſpadł s ſtołu/ iż mu y pieniądz w mieſzku nie zoſtał. GórnDworz T2.
»poki co jest w mieszku« (1): nietrzebáć ſie będzie ſtháráć/ poki v nas co ieſt w mieſzku. GórnDworz T3.
»nic nie przydzie do mieszku« (1): Tam [u tych ludzi] nic nieprzydzie do mieſſku Tey kęs ſſárey pychy wzyſku RejRozpr C2v.
»w mieszku pustki, penuryja zalęgła(-y) się« [szyk zmienny] (1:1): RejWiz 41; Bo dzyerz ręce w kálecie/ ábyć nie záziębły/ Ano ſie w obu mieſzkoch/ iuż puſtki zálągły. RejZwierz 136.
»mieszek schudnie, sklęśnie, skurczyć się musi« (1:1:1): RejZwierc 61, 231v; Mieſzek mu ſię też iuż bárzo ſkurcżyć muśi/ gdy iego indulty nie płácą/ y one iármárki vſtáły/ kiedy pirwey kupcżył Byſkupſtwy NiemObr 161.
»mieszek stęka, trzeszczy« (1:1): Poſloćiſty Báran z fladry Ano ſnadz lepſſy co wrzeſſczy I mieſſek po nim nie trzeſſczy RejRozpr G3; PudłFr 5.
»mieszek wywietrzeje« (1): Záchowáią w pokoiu látá ſwe ſtátecżne. Vmieiąc dzieći cieſzyć niepewną nádzyeią/ Choć im mieſzki y ſkrzynki bárzo wywietrzeią. HistLan D4v.
»dobyć z mieszka« = wydać (1): Thák też ſkąpi rodzicy wolą ná co inſſego dobyć z myęſzká ná piwo álbo ná co inſſego [...]/ niżby myeli ſynowi dobrze vcżynić GliczKsiąż M2v.
»w mieszek kłaść« (1): Nie przyſtaway k iego rádzye/ Nie zá zbożeć w mieſzek kłádzye BielKom F2v.
»mieć mieszek szeroki« = łatwo wydawać pieniądze (1): Podźże też do mieyſckich żon/ iák ſą głádkiey mowy/ Choćia piſmá nie vmie/ zwyćięży ćię ſłowy. Ma potemu ięzycżek/ ma mieſzek ſzeroki BielRozm 27.
»mieszek, mieszka nabi(ja)ć« = (wz)bogacić się; ad suos quaestus abuti, providere sibi, suis compendiis studere, suis rebus consulere Mącz [szyk zmienny] (5:1): RejKup h6v; RejZwierz 101v; Pietatis praetextu suis rebus consulit, Pod zmyślániem álbo xtałtem nábożeńſtwá mieſzká ſobie nábiya. Mącz 453d, 288d, 495b, 511b.
»z mieszkiem się obrachować (a. porachować, a. zrachować), obliczyć« (3:1): HistLan D3; budowáć by wieżę chćiał/ z mieſzkiem ſię nie obliczywſzy SkarŻyw 31; PudłFr 34; KlonFlis E.
»mieszkiem pachnieć« = grozić wydatkami (1): Przed ſie tá rzecz mieſzkiem pachnie. RejRozpr A3.
»pieniądzmi mieszkow dosypować« = oszczędzać (1): Ktorzy wolą pyenyądzmy myęſzkow doſypowáć/ álbo ſkárbow dokłádáć/ niż dzyatkam ſwym o rozum náuką ſie poſtháráć. GliczKsiąż M2.
»z mieszkiem się pobracić« = zdecydować się na wydatek (1): Nielża iedno ſwámi płáćić Przydzie ſie z mieſzkiem pobráćić RejRozpr G3v.
»mieszki rozdziergnąć« = zwiększyć wydatki (1): pokiſmy ná wino gąb y mieſzkow ták bárzo byli nie rozdźiergnęli GostGospSieb +3v.
»po mieszku skrobać, dłubać się« = wydawać ostatnie pieniądze (1:1): Bo mu ſie zda zá lekkość/ dáć przewieść ná ſobie/ A nie bacży cięſzkośći/ gdy po mieſzku ſkrobie. RejZwierz 102; RejZwierc 114.
»w mieszku umiatać« = wyciągać pieniądze (1): [lichwiarz] dobrodźieyſtwo ſwe ná ocży wymiáta: Choć ći cżęſto y w gumnie y w mieſzku vmiáta. KlonWor 77.
»wywrocić mieszki na nice, (wy)niszczyć, wyczyściać; pustoszyć, wyprożnić mieszek« = być przyczyną wydawania pieniędzy, ogołocić z pieniędzy [szyk zmienny] (4:3:1;1:1): RejWiz 91; Excutere aliquem, Wytrząść kogo/ Wypróżnic mu mieſzek. Mącz 339b; Wywroć głupim Ziemiánkom ich mieſzki ná nice. BielSat B3, B3v [2 r.]; GrzegŚm A4v; RejZwierc 237v; BielRozm 11, 12, 13.
»źle się mieć na mieszku« = być ubogim (1): IEdnego dworzániná/ pytał/ coć ſie dzieie/ Zle ſie mam/ y ná mieſzku/ y ſerce mi mdleie. Ten go wylecżyć kazał/ y nádał mu doſyć RejZwierz 23.
»mieszek prożny (a. wyprożniony)« (3): BielKom A2v; A náwet miéſzek próżny: toć wyſługá moiá KochFr 110; PudłFr 34.
»pustki w mieszku« (1): Aza ſie y ná inéy kupiéy nam poſczęśći/ Boć wierę puſtki w miéſzku po niemáłéy częśći. WyprPl A3v.
»mieszek (nie) spełna« (5): RejWiz 15; Kto ſam s ſiebie praw głádſza ná nim wełná. Bo miłość ſławá y mieſzek náſz ſpełná. RejZwierc 225v, [213]v, 221v [2 r.].
»z [czyjego, jakiego] mieszka« = na czyjś koszt (3): De suo apponere, Z ſwego mieſzká przikłádáć. Mącz 310a, 245b.
»wiatrowy mieszek« (2): Ventosus follis, Wiátrowy miéſzek. Mącz 133c, 133c.
Synonimy: 1. biesaga, kapsa, sak, taistra, tłomok, toboła, worek; a. kaleta, pytel, taszka, trzos, wacek; c. skarb; 3. łupina, łuska.
Cf MIESZKORZAZ, RZEŻYMIESZEK, WYPROŻNIMIESZEK
MM