[zaloguj się]

MALOWAĆ (146) vb impf

Oba a oraz o jasne (w tym w pierwszym a 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf malować
indicativus
praes
sg pl
1 maluję
2 malujesz malujecie
3 maluje malują
praet
sg pl
3 m malowåł m pers malowali
imperativus
sg pl
1 malujmy
2 maluj malujcie
3 niech maluje
conditionalis
sg pl
2 m byś malowåł m pers
3 m by malowåł m pers by malowali
impersonalis
praet malowåno
participia
part praes act malując

inf malować (25).praes 1 sg maluję (6) [w tym: -e (1)].2 sg malujesz (1).3 sg maluje (10).2 pl malujecie (2).3 pl malują (57).praet 3 sg m malowåł (6).3 pl m pers malowali (24).imp 2 sg maluj (1).3 sg niech maluje (1).1 pl malujmy (1).2 pl malujcie (1).con 2 sg m byś malowåł (1).3 sg m by malowåł (1).3 pl m pers by malowali (1).impers praet malowåno (2).part praes act malując (6).

stp, Cn notuje, Linde XVIIXVIII w.

Kłaść farbę na jakąś płaszczyznę; scribere Cn (146):
a. W celu odtworzenia lub wyobrażenia czyjejś postaci lub kształtu (o malarstwie figuralnym); pingere Mącz, Calag, Calep, Cn; depingere Calep, Cn; appingere Mącz; fingere Modrz; expingere Calep; exprimere Cn (139): BielŻyw 92; iż Ray źiemſki było mieyſce [...] (nie ogrod murowány iáko málárze máluią) wielką cżęść źiemie w ſobie zámykáiąc BielKron 466; Mącz 300a; Wſpomnię też tu y to/ żem nie náznácżił Dworzáninowi/ áby málowáć vmiał/ bo mi ſie to widzi rzecż máło potrzebna GórnDworz B2v; Calag 343a; ReszPrz 101 [2 r.]; Calep 307b, 393b, 806b.

malować kogo (45), co [żywotne] (5), co [nieżywotne] (49) [w tym: kogo = czyjś wizerunek, portret (34), człowieka o określonych cechach jako alegorię tych cech (8), postać w funkcji alegorycznej lub symbolicznej (3); co żywotne = zwierzę w funkcji alegorycznej (3), wizerunek zwierzęcia (2); co nieżywotne = alegorię, symbol czegoś (27), „obrazitp. (11), wizerunek czego, scenę w funkcji alegorycznej (4), określoną scenę (2), „kształt, figurę [= alegorię]” czego (2), „twarzczyją [= portret] (2), „co” (2)] (97): RejJóz K6; RejKup t7; KromRozm I D3v; ktorzy [Sylanion i Parrazyjus] komplexią álbo twarz álbo też ſámego Thezeuſá málowáli. GliczKsiąż N8; Iáko ſtárych wiekow przypadki ſwieckie/ ludzye ſobie malowali. RejZwierz 113; BielKron 95v; Mącz 81a; Apelles gánił ſtąd Prothogená/ powiedáiąc iż kiedy práwi czo máluie/ nie vmie áni wie/ kiedy przeſtáć GórnDworz F; RejPos 348v, 351; A bądź iáko on Kryſztofor czo go ſthárzy ludzie málowáli RejZwierc 177, 22v, 52; ſámi śiebie y żony wáſze bárzo rádźi málowáć każećie/ á tymi obrázy miáſto Chriſtuſowych [...] gmáchy ſwoie ozdobiaćie? WujJud 47; SkarŻyw 298; KlonŻal D3v; ReszPrz 43; KochWr 40; KochFrag 21; SkarKaz 278a. Cf malować co na co, kogo kim, co w czym, kogo jako kogo, co na kstałt kogo, co na czyim miejscu, co jakie, co jak; W połączeniu z określeniem scenerii i szczegółów; »obraz malować«.

malować co [żywotne] na co [= wizerunek zwierzęcia w funkcji alegorycznej] (1): (nagł) W pokoiu figurá niedbáłośći. (–) NA ſpokoyną figurę/ koniá vbránego/ Máluią RejZwierz 117v.

malować kogo, co kim [= w jakiej postaci] (2): KrowObr 209v; KTo naprzód pocżął miłoſć dźiećięćiem málowáć KochFr 81.

malować co w czym [= w jakiej postaci] (1): Tákże Duchá ś. máluią w gołębicy/ álbo w ięzykach w ktorych ſie pokázáć racżył WujJud 44v.

malować kogo jako (a. by) kogo, co [żywotne] [= w jakiej postaci] (3): NIewiáſtę złą by Swinię/ záwżdy málowano RejZwierz 118v; WujJud 44v; ták ſobie cżęſto Bogá z głowy ſwey/ iáko iednego cżłowieká máluią CzechEp 255.

malować co [= obraz czyj] na kstałt kogo [= w jakiej postaci] (1): Ten też Rzymiánom zákazał áby Bożego obrázu nie málowáli/ áni ná kſtałt cżłowieká/ áni źwirzęciá/ áni ptaká BielKron 101.

malować co [żywotne] na miejscu czyim [= jako czyją alegorię] (1): Struſá z klucżem máluią/ ná mieyſcu Papieſkim BielSen 11.

malować co jakie (A) [= alegorię czegoś w postaci osoby o określonym wyglądzie] (3): RejZwierz 114v, 115; ia ták powiedam/ iż nie dármo ták máluią ſpráwiedliwość/ y niemą/ y ślepą GórnRozm F4.

malować kogo, co [= alegorię czego] jak [w tym:,,tak” (13), „(ni)jako” (9), przysłówek pełnoznaczny (7)] (29): Nie dármoć też Kupidá ták ſlepo máluią RejWiz 41v, 6; Okkázio/ to yeſt/ trefunk/ iáko máluią RejZwierz bbv; Figurę pomſty/ ták málowáli. RejZwierz 115; Niewiáſtę łákomą/ ták máluią. RejZwierz 117, aa2 [2 r.], aa2v, bb, bb2v [2 r.], bb3v (19); w poſtronnych kráioch gdzie ſie trefi káżdy narod námálowáć/ tedy Polaká nágo máluią/ á z nożycámi/ á poſtaw ſukná przed nim RejZwierc 57v, 227; WujJud 44v; CzechEp 187; GórnRozm F, F4 [2 r.]; WujNT 471.

malować czym (2): Graphium, Pyoro żelázne którym y piſáć y málowáć może. Mącz 148c, 289d.

malować na czym (1): Superpingo, Ná nieczym málowáć. Mącz 434b.

malować po czym (2): izali ſwiecżki ſtáwiał? ábo krzyżyki málował po onym domu ſwoim? RejPos 351, 348v.

W połączeniu z określeniem scenerii i szczegółów [w tym: z czym (12), w czym (6), na czym (3), pod czym (3), o czym (cum nm) (2), wpośrzod czego (1); ze zdaniem współrzędnym bezprzyimkowym (10), rozpoczynanym oda” (10); ze zdaniem podrzędnym rozpoczynanym odktory” (1); kogo, co (35)] (37): RejKup v2; RejWiz 6, 127v; NAdzieię málowáli/ pod drzewem Dębowym RejZwierz 113v; S Stałym ſercem pod Pálmą/ máluią cżłowieká/ Słup przy nim Mármorowy/ ták ſtoi od wieká. RejZwierz 114; (nagł) Niedbáłość ćwicżenia. (‒) PAnnę s ptaſzemi ſkrzydły/ z Wołowemi rogi/ Máluią ią ná Swini/ á by v Lwá nogi. RejZwierz 115; POchlebniká máluią/ á on Ráká dzyerży RejZwierz 116; (nagł) Wynioſłey myſli figurá. (‒) MAluią á Ikarus/ co wſzytko chciał wiedzyeć/ [...] Nábrał s ptáſzych ſkrzydł pierza/ [...] Potym ie ſobie do rąk/ miáſto ſkrzydł przypráwił. RejZwierz 116v; DWá dzbany málowáli/ ony ſpołem płyną RejZwierz 117v; DWorzániná máluią/ pięknie vbránego RejZwierz 117v, 78, 78v, 109, 113, 113v (18); tego też zwáli Láćinnicy Ianum á málowáli o dwu twarzach BielKron 7; A gdy ią [Minerwę] chciał poniewolić Wulkan/ broniłá ſwoiey cżći/ przeto ią s ſtrzałą máluią. BielKron 23; przeto był z doſtoieńſtwá biſkupiego ſłożon do cżáſu/ przeto go Grekowie przez cżapki biſkupiey málowáli miedzy biſkupy. BielKron 155v, 20, 20v, 23v, 24, 131v, 273; Delphina Wpoſrzod láſów y borów/ wieprzá w poſrzod morskich wód maluyeſz Mącz 81b; Tuć iuż trudno ie [świętych] málowáć w złotich płaſzcżoch ze złotemi ſceptry RejAp 62, 60v; ModrzBaz 49; KochFr 22; BielSen 11; Od Niebá áſz do źiemie złoty ſznur plećiony/ Ná ktorym ná kxtałt wiádrá ludzki záwieſzony. Wiek/ álbo żywot/ ſtárſzy Mędrcy málowáli KołakCath C4v.

W połączeniach szeregowych (2): gdy im [królom] pochlebcze chcieli ſwym koſzthem ſłupy z oſobámi ich kowáć/ málowáć/ ábo wyſtáwiáć/ tedy tego nigdy dopuſzcżáć nie chcieli RejZwierc 52; SkarŻyw 507.

W charakterystycznych połączeniach: nago [jakim] malować (2), pokornie, szpetnie, ślepo (2); Bakcha malować, Boga (3), Chrystusa, cnotę, czas (2), człowieka, drzewo, Ducha św., dworski stan (2), dworzanina, dzbany, Emezys, figurę pomsty (2), fortunę, Janusa, kompleksyją, konia, krzyżyki (2), Kupida, miłość, nadzieję, niedbałości kstałt, niedotatek, niewiastę (3), okazyje, pana, pannę (z dziecięciem) (2), pochlebnika (3), Polaka, przygodę (2), przypadki świeckie, rycerza, rzecz, rzeczpospolitą, serce stałe (2), słupy, smoka, sprawiedliwość (2), strusia, Syna Bożego, szczęście, święte, Tezeusa, trębacza, (2), Wenerę, wiarę, wiek, wieprza, żony, żywot (2); malować jako człowieka, jako starca, malować dziecięciem, sędzim; malować po ścianach; malować w kościelech.

Zwrot: »obraz malować« [w tym; czyj (6), komu (1) = malować wizerunek czyj] (10): BielKron 101, 169; Mącz 155b, 278a; RejAp 110v; Swięty Lukaſz Ewángeliſtá obrázy Pánny Máryey/ y świętego Piotrá y Páwłá málował WujJud 46; ReszList 161; WujNT 471 [2 r.], Aaaaaa2v.
Szeregi: »malować i (albo) rzezać (a. wyrzezować)« (2): Mącz 155b; Máluyćie tę piękną twarz/ y rzeźćie w kámieniu. KochFrag 21.

»malować i wyrażać« (1): Iáko bogá málowáć y wyráżáć możemy. WujJud 44v.

W przen (1):
Zwrot: »malować obraz« (1): PRóżno przéć/ vpiłem ſię: winem? czyli rymy? [...] Zda mi ſię/ że máluię ſwóy obraz własćiwy. Który miedzy biſkupy záwieſzę zacnemi/ Nie wśiámi świátu znáczny/ ále rymy ſwemi. KochFr 121.
Przen (27):
a) Przedstawiać słowami, opisywać [w tym: kogo, co (20)] (21): mądrze przodkowie ich iſcie vdzyáłáli/ Co tę ſpráwę ná wiecżną pámięć málowáli. HistLan A2v; StryjKron 462; CzechEp 409, 419; [przykładów jako Pan Bóg płaci opilcy] ia niechcę w tych kśiążkách málowáć/ zlecam ten vrząd Kronikarzom WerGośc 232; GórnTroas 20; Dániel go máluie/ iáko go widział ná ſtolicy śiedzącego/ y opiſuie głowę iego y włoſy iego śiwe y ſzáty białe. WujNT 471.

malować komu (4): Przedſię dáley Apoſtoł poſtępuie/ znácżniey nam máluiąc tę beſtią/ to ieſt to miáſto Rzymſkie RejAp 107v, 185v; CzechEp 401; KlonŻal D4v.

malować czym (6): A coż tu rzecże mędrek álbo on wymyſlácż co go máluie dziwnemi przezwiſki/ zowąc go niedoſkonáłym Bogiem RejZwierc 11v; SkarŻyw 308; Achileſá zbroynego/ niech wierſzem máluie SapEpit A3. Cf »farbami malować«, »figurami malować«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: (2), zaimek względny (1)] (3): O koſćyele Rzymſkim/ izali nye piſſą/ mowyą/ y máluyą poſpolićye/ iż to yeſt Bábilon KromRozm I G4; Ten moſt dziwnym ſpoſobem máluią iáki był. BielKron 285v; CzechEp 187.

W połączeniach szeregowych (2): KromRozm I G4; A wy záś ráduiećie ſię piſzećie/ powiádaćie/ każećie/ máłuiećie/ gdy ſię od ludźi niepobożnych w Rzymie álbo miedzy Kátholiki iákie zgorſzenie ſtánie ReszHoz 140.

W charakterystycznych połączeniach: krotko malować, ozdobnie, prawie (2), znaczniej; malować Achilesa, bestyją, dowcip, most, nabożeństwo, ojca, sprawę; malować [jakimi] przezwiski; na wieczną pamięć malować; w książkach malować.

Zwroty: »prawie (jako) farbami malować« (2): Y dáley támże tę ślepotę Pogáńſką opiſuiąc/ práwie żywymi fárbámi wfzytko teráźnieyſze Papieſkie nabożeńſtwo máluie CzechEp 87, 380.

»pod figurą [czego], pod podobieństwem, figurami malować« (1 : 1 : 1): kthore [przybytki pańskie] nam tu pod figurą ták pięknego miáſtá iákochmy ſłyſzeli práwie máluie RejAp 185v; CzechRozm 30; CzechEp 350.

b) Wyobrażać sobie [w tym: malować sobie (5), w swym umyśle malować (1); kogo (3), co (3)] (6): RejZwierc 22v; y dowodził roznych czáſow/ [...] że on był Chriſtuſem onym [...]: á k temu iż był nie tylko człowiekiem/ iáko go oni ſobie málowáli/ ále też przyrodzonym [...] Synem Bogá Oycá WujNT 299.

malować z kogo [= na podobieństwo kogo] (1): A wydánie/ vkrzyżowánie/ śmierć/ y od śmierći powſtánie cżłowiekowi tylko prawdziwemu należy/ á nie ániołowi duchowi/ z ktorego wy ſobie ſyná Bożego máluiećie/ y nie właſnie áni przyſtoynie Bogiem ſłowem názywaćie CzechRozm 55.

malować kim (1): że tego ták nie rozumiem áni trzymam/ iáko oboi Troycżacy/ áni iáko przedwiecżnicy: ktorzy go ſobie Bogiem y cżłowiekiem máluią. CzechRozm 22v.

Zwrot: »malować obrazy [czego]« (1): iż ácż też myślą/ vmyſł ludzki máluie ſobie obrázy rzecży zmyślonych/ wſzákże my nie vżycżámy onym obrázom zmyśłonym eſſencyey CzechEp 256.
Szereg: »zmyślać i malować« (1): Toć ia ták to odſtąpienie rozumiem/ á nie ták iáko ie ſobie X.K. zmyśla y máluie. CzechEp 357.
b. W celu nakreślenia znaku, liter [co] (4): SkarŻyw 462; Bowiém czwartę literę ná ten kſztałt máluią. Dwie linie ma równé: trzećia trochę mnieyſza KochPhaen 9; ktore [Thau] przedtym ták niemal/ iáko krzyż v nas/ v Zydow ſtárodawnych málowano LatHar 580.

malować na czym (1): Máluymy ná drzwiách/ y ſtawmy ná cżołách náſzych [...] ożywiáiące známię krzyżá S. SkarŻyw 120.

c. W celach kosmetycznych (1):
Zwrot: »malować twarz« (1): Purpurisso, Tákową fárbą álbo barwką máluyę twarz/ przipráwiam. Mącz 332c.

Synonimy: c. farbować, krasić.

Formacje współrdzenne: malowaćmalować się, namalować, omalować, pomalować, przymalować, umalować, umalować się, wymalować, wymalować się, zmalować; przymalewywać.

Cf MALOWANIE, MALOWANY, MALUJĄCY

ZCh