Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MIŁOWNIE

Następne hasło: MIŁOWNY »

MIŁOWNIK (32) sb m

o jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	miłownik	miłownicy
D	miłownikowi	miłownik(o)m
A	miłownika	miłowniki
I	miłowniki(e)m	miłowniki, miłownikami

sg N miłownik (16). ◊ D miłownikowi (1). ◊ A miłownika (1). ◊ I miłowniki(e)m (2). ◊ pl N miłownicy (5). ◊ D miłownik(o)m (2). ◊ A miłowniki (3). ◊ I miłowniki (1), miłownikami (1) ModrzBaz (1:1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w.

Znaczenia

1. Pragnący dobra dla kogoś, chcący, by się komuś dobrze działo (11)
2. Wyznawca, czciciel Boga (1)
3. Umiłowany, wybrany przez Boga (2)
4. Człowiek mający w czym upodobanie, zamiłowany w czym, pragnący czegoś (17)
5. Kochanek, amant (1)

1. Pragnący dobra dla kogoś, chcący, by się komuś dobrze działo; amans, amator Modrz [czyj] [w tym: G sb (10), ai poss (1)] (11): ADryanus Papież [...] Ten był miłownik vbogich/ ták śirot iáko wdow. BielKron 172; Otho Ceſarz iáko miłownik kościelny/ poimał wſzytki Rzymiány ktorzy byli tego [uwięzienia papieża Jana] przycżyną BielKron 174v, 397v.

W połączeniu szeregowym (1): ktorybyś ſię zá miłowniká/ ſtrożá á obrońcę Rzecżypoſpolitey [amatorem, custodem, defensorem rei publicae] popiſował. ModrzBaz 50v.

W charakterystycznych połączeniach: miłownik kościelny, kościoła, poddanych, ubogich.

Wyrażenia: »miłownik ojczyzny« (2): Tegoż roku Máćiey Miechowitá vmárł Doktor [...] wielki miłownik ſwey oycżyzny BielKron 419, 412v.

»miłownik rzeczy pospolitej, pospolitej rzeczy« [szyk 4:1] (4:1): Ten [Piotr Kmita] był wielki miłownik poſpolitey rzecży/ bo ſie ſtárał pilnie o to/ iáko by to kroleſtwo iákiego vpadku niewźięło BielKron 425v, 373v, 386v; że wſzytcy Rzecżypoſpolitey miłownicy [omnes rei publicae amantes]/ byliby ták ná nię łáſkáwi/ żeby ią chętnie y ſzcżodrze złożyli ModrzBaz 121v, 50v.

Szereg: »obrońca i miłownik« (1): ten [cesarz Justynus] był dobry obrońcá y miłownik kościołá Rzymſkiego BielKron 162. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

2. Wyznawca, czciciel Boga (1): rozráduią ſię wtobie miłownicy imieniá twego [qui diligunt nomen tuum]. BudBib Ps 5/11[12].

3. Umiłowany, wybrany przez Boga [czyj] (2): Abowiem widźimy to z Piſmá ś. iż Pan Bog miał niektore ludźie miłowniki ſwoie oprocż zboru Izráelfkiego. WujJudConf 138.

Szereg: »sługa i miłownik« (1): Theraz iuż do ſzoſtego obiáwienia/ iáko Ezáiaſzowi ſłudze y miłownikowi ſwoiemu oznáymić ſie racżył SarnUzn D8.

4. Człowiek mający w czym upodobanie, zamiłowany w czym, pragnący czegoś; amator Modrz, PolAnt; amans, cultor, studiosus Modrz; aemulator Vulg [w tym: czego (16)] (17): BielKron 149, 184; BudBib 2.Mach 14/37; ModrzBaz 113; Przeſtráſz [Boże] wſzyſtkie niezbożniki/ świátá miłowniki/ ludu twego wiernego ſrogie ſprzećiwniki. ArtKanc K4.

W tłumaczeniu tytułu utworu A. Frycza-Modrzewskiego „Oratio Philalethis Peripatetici” ..., Krakow 1545 (2): Philalethes iákoſmy y wyſzey przypiſáli/ wykłáda ſie miłownik prawdy. ták náſz Fricż názwał ſwoię iednę Oracyią. ModrzBaz 134v marg, 49 marg.

W charakterystycznych połączeniach: miłownik prawdziwy; miłownik miasta, świata, uczciwości.

Wyrażenia: »cnoty miłownik« = virtutis amator Modrz [szyk 2:1] (3): to przedſię prawdźiwym cnoty miłownikom należy/ nie wątlec [...] á więcey ſię kocháć w piękności cnoty y w pracách/ niżli w zapłátách ModrzBaz 135, 29, 66v.

»miłownicy nauk« = amantes litterarum Modrz (1): A ták miłownicy náuk/ choćiaby też żadnemi doſtoieńſtwy nie byli obdárzeni/ niech wiedzą/ że rzecż Bogu bárzo wdźięcżną cżynią/ gdy ſię ábo Religiey/ ábo zgromádzeniu ludźi dobrze przysługuią. ModrzBaz 135v.

»miłownik pokoju (a. pokoja)« (2): BielKron 149; Adrianus Ceſarz Rzymſki. [...] Był miłownik pokoiu tá ſláchetna duſzá. PaprPan [Gg]4.

»miłownik prawdy« [szyk 3:1] (4): GrzegRóżn A2; Bo oni co niepotrzebnie mowiąc cżás trawią/ więcey máią być pocżytáni zá Sophiſty prozno śię okázuiące niżli zá wymowce/ ábo zá miłowniki prawdy [veritatis studiosi]. ModrzBaz 28v, 134v marg. Cf »miłownik albo przyjaciel prawdy«.

»miłownik zakonu« (1): gorącym będąc miłownikiem zakonu [aemulator legis] WujNT Act 22/3.

Zestawienie: »miłownik mądrości« (1): Philosophus. eyn kunſthald/ ader liebhaber der weyſzheyt. Mędrzec albo miłownik mądroſcy. Murm 177.

Szeregi: »miłownik a naśladownik [czyj]« (1): Przypomináiąc też to/ iż ia wam nie tákiego pokoiu zoſtáwuię/ y s thákiego was vpominam/ iáki ſwiát dawa miłownikom á náſládownikom ſwoim RejPos 334.

»miłownik albo przyjaciel prawdy« (1): Philalithis Grecſkie słowo/ rozumie ſię miłownik albo przyiaćiel prawdy. ModrzBaz 49 marg.

5. Kochanek, amant (1): Miłownicy ſzaleni wſzyſcy. BierEz Q2.

Synonimy: 1. przyjaciel; 2. czciciel, wyznawca; 4. zest.: filozof, mędrzec.

Cf MIŁOŚNIK